Luận án tiến sĩ khoa học giáo dục phát triển năng lực giáo dục địa lí cho sinh viên ngành sư phạm

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI

HÀ VĂN THẮNG

PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC GIÁO DỤC ĐỊA LÍ CHO

SINH VIÊN NGÀNH SƯ PHẠM ĐỊA LÍ

Chuyên ngành: Lí luận & PPDH bộ môn Địa lí

Mã số: 9140111

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:

1. GS.TS. Nguyễn Viết Thịnh

2. PGS.TS. Kiều Văn Hoan

Hà Nội – năm 2022

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu do tôi thực hiện. Các số liệu,

kết quả nghiên cứu trình bày trong luận án là khách quan, trung thực, có nguồn gốc

rõ ràng và chưa từng được công bố trong bất kì công trình nào khác.

Tác giả luận án

Hà Văn Thắng

ii

LỜI CẢM ƠN

Em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc nhất đến GS.TS. Nguyễn Viết Thịnh và

PGS.TS. Kiều Văn Hoan đã tận tâm hướng dẫn em hoàn thành luận án của mình. Các

thầy đã giúp em nhận ra những giá trị của nghề nghiệp, những bài học quý báu về

nghiên cứu khoa học; luôn khích lệ, động viên và định hướng để em có động lực học

tập và kì vọng đóng góp một phần nhỏ bé cho nền giáo dục địa lí nước nhà. Luận án

này thay cho lời tri ân tới các thầy về tấm lòng mà các thầy đã dành cho em.

Em xin chân thành cảm ơn PGS.TS. Đặng Văn Đức, GS.TS. Đỗ Thị Minh

Đức, PGS.TS. Ngô Thị Hải Yến đã luôn hỗ trợ, tư vấn, định hướng, khích lệ em trong

suốt quá trình từ lúc em mới bắt đầu cho đến khi em có được thành quả này. Em xin

được cảm ơn PGS.TS. Lâm Quang Dốc, PGS.TS Nguyễn Tuyết Nga, PGS.TS. Đỗ

Vũ Sơn, TS. Phạm Minh Tâm, TS. Đỗ Văn Thanh, TS. Đỗ Văn Hảo, TS. Nguyễn

Phương Thảo đã đóng góp cho em những ý kiến hết sức quý báu qua báo cáo chuyên

đề, seminar, bảo vệ cấp bộ môn để em có thể hoàn thiện hơn luận án của mình.

Xin chân thành cảm ơn ThS. Nguyễn Thị Thanh Nhàn, Bộ môn Địa lí, Khoa

Sư phạm, trường Đại học An Giang đã tạo điều kiện, hỗ trợ tôi thực nghiệm phát triển

năng lực giáo dục địa lí cho SV trong luận án này.

Tôi xin gửi lời cảm ơn tới Ban chủ nhiệm Khoa Địa lí, Bộ môn Lí luận và

phương pháp giảng dạy, Phòng Sau Đại học Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, cũng

như cá nhân TS. Lê Như Thục đã tạo mọi điều kiện thuận lợi nhất trên cả phương

diện quản lí và chuyên môn trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu của tôi.

Tôi xin gửi lời cảm ơn đến cơ quan nơi tôi đang công tác là trường Đại học Sư

phạm TP HCM, BCN Khoa Địa lí, phòng Tổ chức hành chính, phòng Sau Đại học,

phòng KHTC, phòng KHCN & tạp chí KH, Quỹ Học Bổng AMA đã tạo cơ hội cho

tôi được học tập nâng cao trình độ, hỗ trợ tôi về quy chế cũng như kinh phí.

Tôi xin gửi lời cảm ơn chân tình đến các bạn SV khóa 43, 44 ngành sư phạm

Địa lí trường Đại học Sư phạm TP HCM, SV khóa 18, 19, 20 ngành sư phạm Địa lí,

Đại học An Giang đã tham gia thực nghiệm cho đề tài nghiên cứu này. Tôi cũng xin

được cảm ơn các giáo viên địa lí đang công tác ở các sở giáo dục An Giang, Đồng

Tháp, TP HCM, Cần Thơ, Bình Dương, Long An; giảng viên tại các khoa, bộ môn

Địa lí thuộc Trường Đại học Sài Gòn, Trường Đại học Đồng Tháp, Trường Đại học

An Giang, Trường Đại học Cần Thơ đã giúp tôi hoàn thành các khảo sát đánh giá cơ

sở thực tiễn của đề tài.

Sau cùng, tôi xin cảm gia đình, bạn bè, đồng nghiệp, học trò đã luôn động viên,

khích lệ, hỗ trợ tôi trong suốt những năm tôi học tập và nghiên cứu.

Tác giả luận án

Hà Văn Thắng

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ......................................................................................................I

LỜI CẢM ƠN ..........................................................................................................II

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ........................................................................ X

DANH MỤC BẢNG BIỂU ....................................................................................XI

DANH MỤC HÌNH ẢNH ...................................................................................XIII

MỞ ĐẦU.................................................................................................................... 1

1. Lí do chọn đề tài ................................................................................................... 1

2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ...................................................................... 2

2.1. Mục đích.............................................................................................................. 2

2.2. Nhiệm vụ ............................................................................................................. 2

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu....................................................................... 2

3.1. Đối tượng nghiên cứu.......................................................................................... 2

3.2. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................................. 3

4. Giả thuyết khoa học.............................................................................................. 3

5. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu ............................................................ 3

5.1. Quan điểm nghiên cứu......................................................................................... 3

5.1.1. Quan điểm hệ thống - cấu trúc ......................................................................... 3

5.1.2. Quan điểm lịch sử............................................................................................. 4

5.1.3. Quan điểm thực tiễn giáo dục........................................................................... 4

5.1.4. Quan điểm lấy người học làm trung tâm.......................................................... 4

5.1.5. Quan điểm dạy học phát triển năng lực............................................................ 5

5.2. Phương pháp nghiên cứu..................................................................................... 5

5.2.1. Phương pháp phân tích và tổng hợp tài liệu..................................................... 5

5.2.2. Phương pháp khảo sát, điều tra ........................................................................ 5

5.2.3. Phương pháp tham vấn chuyên gia................................................................... 5

5.2.4. Phương pháp thực nghiệm sư phạm ................................................................. 6

5.2.5. Phương pháp thống kê toán học ....................................................................... 6

6. Tổng quan các nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án................................... 6

6.1. Trên thế giới ........................................................................................................ 6

6.2. Việt Nam............................................................................................................ 11

7. Những đóng góp của luận án............................................................................. 17

8. Cấu trúc của luận án .......................................................................................... 18

iv

CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC PHÁT TRIỂN

NĂNG LỰC GIÁO DỤC ĐỊA LÍ CHO SINH VIÊN NGÀNH SƯ PHẠM ĐỊA

LÍ.............................................................................................................................. 19

1.1. Đổi mới đào tạo giáo viên theo hướng phát triển năng lực nghề nghiệp ... 19

1.1.1. Đổi mới chương trình đào tạo giáo viên......................................................... 19

1.1.2. Đổi mới đào tạo giáo viên theo hướng tiếp cận năng lực nghề nghiệp.......... 20

1.1.3. Chuẩn nghề nghiệp giáo viên và chuẩn đầu ra ngành cử nhân sư phạm........ 24

1.1.3.1. Chuẩn nghề nghiệp giáo viên cơ sở giáo dục phổ thông ............................ 24

1.1.3.2. Chuẩn đầu ra khối ngành cử nhân sư phạm ............................................... 25

1.2. Giáo dục địa lí và năng lực giáo dục địa lí .................................................... 27

1.2.1. Giáo dục địa lí ................................................................................................ 27

1.2.1.1. Quan niệm về giáo dục địa lí....................................................................... 27

1.2.1.2. Mục tiêu của giáo dục địa lí........................................................................ 30

1.2.1.3. Vai trò và vị trí của giáo dục địa lí ............................................................. 30

1.2.1.4. Nội dung giáo dục địa lí .............................................................................. 32

1.2.2. Năng lực giáo dục địa lí.................................................................................. 33

1.2.2.1. Quan niệm về năng lực giáo dục địa lí........................................................ 33

1.2.2.2. Phát triển năng lực giáo dục địa lí cho sinh viên ....................................... 38

1.3. Cơ sở khoa học của việc phát triển năng lực giáo dục địa lí cho sinh viên 41

1.3.1. Cơ sở tâm lí học dạy học ................................................................................ 41

1.3.1.1. Vận dụng thuyết hành vi.............................................................................. 41

1.3.1.2. Vận dụng thuyết nhận thức.......................................................................... 42

1.3.1.3. Vận dụng thuyết kiến tạo ............................................................................. 42

1.3.1.4. Vận dụng thuyết hoạt động.......................................................................... 42

1.3.2. Cơ sở về lí luận dạy học ................................................................................. 43

1.3.2.1. Mô hình cấu trúc của phương pháp dạy học............................................... 43

1.3.2.2. Các quan điểm dạy học ............................................................................... 44

1.4. Đặc điểm tâm sinh lí, khả năng học tập của sinh viên sư phạm ................. 45

1.4.1. Đặc điểm tâm sinh lí của sinh viên sư phạm.................................................. 45

1.4.2. Khả năng học tập của sinh viên sư phạm ....................................................... 46

1.5. Thực trạng về năng lực giáo dục địa lí và phát triển năng lực giáo dục địa

lí cho SV ở các các cơ sở đào tạo sư phạm thuộc khu vực Đông Nam Bộ và

Đồng bằng sông Cửu Long .................................................................................... 48

1.5.1. Mục đích, đối tượng, nội dung, phương pháp khảo sát.................................. 48

1.5.2. Thực trạng về năng lực giáo dục địa lí của sinh viên..................................... 49

1.5.3. Thực trạng phát triển năng lực giáo dục địa lí cho sinh viên ......................... 51

v

1.5.3.1. Các yếu tố ảnh hưởng đến việc phát triển năng lực giáo dục địa lí ........... 51

1.5.3.2. Các biện pháp pháp triển năng lực giáo dục địa lí..................................... 54

1.5.3.3. Các phương pháp phát triển năng lực giáo dục địa lí ................................ 56

1.5.4. Chương trình đào tạo sinh viên sư phạm Địa lí ở các cơ sở thuộc khu vực

Đông Nam Bộ và Đồng bằng sông Cửu Long ......................................................... 59

1.5.4.1. Mục tiêu và chuẩn đầu ra của các chương trình đào tạo ........................... 59

1.5.4.2. Cấu trúc chương trình và nội dung đào tạo ................................................ 60

1.5.5. Đánh giá thực trạng phát triển năng lực giáo dục địa lí ................................. 62

TIỂU KẾT CHƯƠNG 1......................................................................................... 65

CHƯƠNG 2. QUY TRÌNH VÀ BIỆN PHÁP PHÁT TRIỂN CÁC NĂNG LỰC

GIÁO DỤC ĐỊA LÍ CHO SINH VIÊN NGÀNH SƯ PHẠM ĐỊA LÍ............... 66

2.1. Nguyên tắc và yêu cầu của việc phát triển năng lực giáo dục địa lí ........... 66

2.1.1. Nguyên tắc của việc phát triển năng lực giáo dục địa lí cho sinh viên .......... 66

2.1.1.1. Đảm bảo việc phát triển năng lực địa lí là nền tảng cho việc phát triển năng

lực giáo dục địa lí..................................................................................................... 66

2.1.1.2. Đảm bảo sự kết nối giữa tri thức địa lí và tri thức về khoa học giáo dục

trong việc phát triển năng lực giáo dục địa lí.......................................................... 66

2.1.1.3. Đảm bảo sự thống nhất hữu cơ giữa giảng dạy lí thuyết và thực hành nghề

nghiệp trong phát triển năng lực giáo dục địa lí...................................................... 67

2.1.1.4. Đảm bảo phát huy tính chủ động, tích cực của sinh viên trong việc phát

triển năng lực giáo dục địa lí ................................................................................... 67

2.1.1.5. Đảm bảo tính vừa sức đối với sinh viên trong phát triển năng lực giáo dục

địa lí.......................................................................................................................... 68

2.1.2. Yêu cầu của việc phát triển các năng lực giáo dục địa lí ............................... 68

2.1.2.1. Yêu cầu đối với giảng viên .......................................................................... 68

2.1.2.2. Đối với sinh viên.......................................................................................... 70

2.1.2.3. Về cơ sở vật chất.......................................................................................... 70

2.1.2.4. Chương trình và tổ chức đào tạo................................................................. 71

2.1.2.5. Yêu cầu đối với các cơ sở thực tập sư phạm ............................................... 72

2.2. Xác định năng lực giáo dục địa lí và phát triển năng lực giáo dục địa lí cho

sinh viên................................................................................................................... 72

2.2.1. Xác định cấu trúc năng lực giáo dục địa lí cho sinh viên............................... 72

2.2.2. Cấu trúc năng lực giáo dục địa lí cho sinh viên sư phạm địa lí...................... 73

2.2.2.1. Chỉ báo năng lực vận dụng phương pháp và kĩ thuật dạy học địa lí .......... 75

2.2.2.2. Chỉ báo năng lực ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong dạy

học địa lí ở trường phổ thông................................................................................... 76

vi

2.2.2.3. Chỉ báo năng lực đánh giá trong giáo dục địa lí ........................................ 77

2.2.2.4. Chỉ báo năng lực thiết kế kế hoạch bài dạy trong giáo dục địa lí .............. 78

2.2.3. Thiết lập và sử dụng đường phát triển năng lực giáo dục địa lí..................... 79

2.3. Quy trình phát triển năng lực giáo dục địa lí cho sinh viên ........................ 81

2.3.1. Xây dựng kế hoạch phát triển năng lực giáo dục địa lí.................................. 82

2.3.1.1. Xác định mục tiêu phát triển năng lực giáo dục địa lí................................ 82

2.3.1.2. Lựa chọn phương thức phát triển năng lực giáo dục địa lí ........................ 84

2.3.1.3. Thiết kế chuỗi hoạt động và dự kiến phương án đánh giá .......................... 85

2.3.2. Tổ chức phát triển năng lực giáo dục địa lí cho sinh viên.............................. 87

2.3.2.1. Cung cấp định hướng và chuyển giao nhiệm vụ ......................................... 87

2.3.2.2. Tổ chức hoạt động học tập để phát triển năng lực giáo dục địa lí ............. 88

2.3.2.3. Báo cáo kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập............................................... 89

2.3.3. Đánh giá và cải tiến quy trình phát triển năng lực giáo dục địa lí.................. 89

2.3.3.1. Đánh giá quá trình phát triển năng lực giáo dục địa lí .............................. 89

2.3.3.2. Cải tiến quy trình, biện pháp phát triển năng lực giáo dục địa lí............... 91

2.4. Biện pháp hình thành và phát triển năng lực giáo dục địa lí cho sinh viên92

2.4.1. Phát triển năng lực giáo dục địa lí theo phương thức tích hợp....................... 92

2.4.1.1. Tích hợp kiến thức chuyên môn và phương pháp dạy học địa lí................. 92

2.4.1.2. Xây dựng giáo trình tích hợp theo tiếp cận mô-đun.................................... 94

2.4.2. Sử dụng các phương pháp và kĩ thuật dạy học phát triển năng lực giáo dục địa

lí trong các học phần phương pháp dạy học địa lí.................................................... 96

2.4.2.1. Sử dụng phương pháp huấn luyện............................................................... 96

2.4.2.2. Sử dụng phương pháp dạy học vi mô .......................................................... 97

2.4.2.3. Sử dụng phương pháp nghiên cứu bài học (lesson study)........................... 99

2.4.2.4. Sử dụng phương pháp tình huống/mô phỏng ............................................ 101

2.4.2.5. Tăng cường tổ chức xê – mi – na .............................................................. 103

2.4.2.6. Sử dụng phương pháp dạy học dự án........................................................ 105

2.4.3. Đổi mới phương pháp sử dụng phương tiện dạy học địa lí trong phát triển

năng lực giáo dục địa lí........................................................................................... 108

2.4.4. Ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông để phát triển năng lực giáo

dục địa lí ................................................................................................................. 110

2.4.4.1. Thiết lập cách thức giao tiếp, khai thác và trao đổi thông tin phục vụ hoạt

động phát triển năng lực giáo dục địa lí thông qua Internet ................................. 110

2.4.4.2. Vận dụng mô hình dạy học kết hợp trong phát triển các năng lực giáo dục

địa lí........................................................................................................................ 111

vii

2.4.4.3. Vận dụng mô hình lớp học đảo ngược trong phát triển năng lực giáo dục

địa lí........................................................................................................................ 112

2.4.5. Tổ chức học tập trải nghiệm để phát triển năng lực giáo dục địa lí ............. 114

2.4.5.1. Thiết kế và tổ chức các bài học bộ môn phương pháp theo mô hình học tập

trải nghiệm.............................................................................................................. 114

2.4.5.2. Tổ chức các hình thức trải nghiệm dạy học địa lí ở trường phổ thông..... 115

2.4.6. Đổi mới đánh giá trong phát triển năng lực giáo dục địa lí.......................... 117

2.4.6.1. Tăng cường hình thức đánh giá thường xuyên trong quá trình phát triển

năng lực giáo dục địa lí.......................................................................................... 117

2.4.6.2. Tăng cường đánh giá dựa theo tiêu chí trong quá trình phát triển năng lực

giáo dục địa lí......................................................................................................... 118

2.5. Thiết kế kế hoạch bài dạy phát triển năng lực giáo dục địa lí trong các học

phần phương pháp giảng dạy địa lí .................................................................... 120

2.5.1. Định hướng chung của việc thiết kế kế hoạch bài dạy phát triển năng lực giáo

dục địa lí ................................................................................................................. 120

2.5.2. Mô hình và cấu trúc của kế hoạch bài dạy phát triển năng lực giáo dục địa lí

................................................................................................................................ 121

2.5.3. Các loại kế hoạch bài dạy trong phát triển năng lực giáo dục địa lí ............ 122

2.5.4. Một số kế hoạch bài dạy phát triển năng lực giáo dục địa lí........................ 123

TIỂU KẾT CHƯƠNG 2....................................................................................... 124

CHƯƠNG 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ....................................................... 125

3.1. Mục đích, nhiệm vụ và nguyên tắc của thực nghiệm sư phạm ................. 125

3.1.1. Mục đích thực nghiệm.................................................................................. 125

3.1.2. Nhiệm vụ thực nghiệm ................................................................................. 125

3.1.3. Nguyên tắc thực nghiệm............................................................................... 125

3.2. Phương pháp thực nghiệm............................................................................ 126

3.2.1. Thiết kế thực nghiệm.................................................................................... 126

3.2.2. Lựa chọn đối tượng thực nghiệm ................................................................. 126

3.2.3. Đo lường và thu thập dữ liệu thực nghiệm................................................... 126

3.2.4. Phân tích dữ liệu........................................................................................... 127

3.2.4.1. Thống kê kết quả điểm số và khảo sát....................................................... 127

3.2.4.2. Mô tả dữ liệu thống kê............................................................................... 128

3.2.4.3. So sánh dữ liệu thống kê............................................................................ 128

3.3. Tiến trình tổ chức thực nghiệm.................................................................... 129

3.3.1. Đánh giá trước thực nghiệm......................................................................... 129

3.3.2. Tổ chức thực nghiệm.................................................................................... 129

viii

3.3.3. Đánh giá kết quả thực nghiệm...................................................................... 131

3.4. Kết quả và phân tích kết quả thực nghiệm ................................................. 131

3.4.1. Kết quả thực nghiệm chỉ báo năng lực vận dụng phương pháp và kĩ thuật dạy

học địa lí ................................................................................................................. 131

3.4.1.1. Thực nghiệm tại khoa Địa lí trường Đại học Sư phạm TP. HCM ............ 131

3.4.1.2. Thực nghiệm tại bộ môn Địa lí thuộc khoa Sư phạm, Đại học An Giang. 134

3.4.1.3. Đánh giá sự tiến bộ của sinh viên dựa trên đường phát triển năng lực vận

dụng phương pháp và kĩ thuật dạy học địa lí......................................................... 136

3.4.2. Kết quả thực nghiệm chỉ báo năng lực đánh giá trong giáo dục địa lí......... 137

3.4.3. Kết quả thực nghiệm chỉ báo năng lực thiết kế kế hoạch bài dạy trong giáo

dục địa lí ................................................................................................................. 140

3.4.3.1. Thực nghiệm tại khoa Địa lí trường Đại học Sư phạm TP.HCM ............. 140

3.4.3.2. Thực nghiệm tại bộ môn Địa lí thuộc khoa Sư phạm, Đại học An Giang. 141

3.4.3.3. Đánh giá sự tiến bộ của sinh viên dựa trên đường phát triển năng lực thiết

kế kế hoạch bài dạy trong giáo dục địa lí .............................................................. 143

3.4.4. Kết quả thực nghiệm chỉ báo năng lực ứng dụng công nghệ thông tin và

truyền thông trong dạy học địa lí............................................................................ 144

3.4.5. Kết quả khảo sát sinh viên sau thực nghiệm (đánh giá định tính)................ 148

3.4.5.1. Đánh giá về dự án học tập các môn phương pháp dạy học đối với việc phát

triển các năng lực giáo dục địa lí........................................................................... 148

3.4.5.2. Đánh giá về việc áp dụng dạy học vi mô đối với việc phát triển năng lực

giáo dục địa lí......................................................................................................... 149

3.4.5.3. Đánh giá về việc áp dụng nghiên cứu thức tế tại trường phổ thông đối với

việc phát triển các năng lực giáo dục địa lí ........................................................... 150

3.4.5.4. Đánh giá về việc áp dụng trải nghiệm tiết học địa lí ở trường phổ thông đối

với việc phát triển các năng lực giáo dục địa lí..................................................... 152

3.4.5.5. Đánh giá về việc áp dụng các biện pháp đối với việc phát triển chỉ báo

năng lực ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong dạy học địa lí ...... 153

3.5. Kết luận về kết quả thực nghiệm sư phạm.................................................. 156

TIỂU KẾT CHƯƠNG 3....................................................................................... 159

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ...................................................................... 160

1. Kết luận ............................................................................................................. 160

2. Khuyến nghị...................................................................................................... 161

CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ.................................................................. 163

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................ 164

ix

DANH MỤC PHỤ LỤC

PHỤ LỤC

x

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

Từ viết tắt tiếng Việt Chữ viết đầy đủ

CNTT&TT Công nghệ thông tin và truyền thông

ĐH Đại học

ĐNB&ĐBSCL Đông Nam Bộ và Đồng bằng sông Cửu Long

ĐPTNL Đường phát triển năng lực

GDĐL Giáo dục địa lí

GDPT Giáo dục phổ thông

GD&ĐT Giáo dục và đào tạo

GV Giáo viên

GiV Giảng viên

HS Học sinh

KHBD Kế hoạch bài dạy

KHGD Khoa học giáo dục

KHĐG Kế hoạch đánh giá

KHXH Khoa học xã hội

KTDH Kĩ thuật dạy học

KT – XH Kinh tế – xã hội

NCS Nghiên cứu sinh

NVSP Nghiệp vụ sư phạm

PPDH Phương pháp dạy học

PP&KT Phương pháp và kĩ thuật

SV Sinh viên

THPT Trung học phổ thông

TNSP Thực nghiệm sư phạm

Từ viết tắt tiếng Anh Chữ viết đầy đủ

PCK Pedagogical Content Knowledge

PCK-G Pedagogical Content Knowledge - Geography

PCK-ST Pedagogical Content Knowledge for Students

ZPD Zone of Proximal Development

xi

DANH MỤC BẢNG BIỂU

Bảng 1.1. Sự tương thích giữa chuẩn nghề nghiệp GV phổ thông với chuẩn đầu ra cử

nhân ngành sư phạm (nguồn: [37]) .......................................................................... 26

Bảng 1.2. Đánh giá mức độ tác động của các yếu tố đến việc hình thành và phát triển

năng lực GDĐL cho SV ........................................................................................... 52

Bảng 1.3. Đánh giá mức độ thường xuyên của việc thực hiện các biện pháp phát triển

năng lực GDĐL cho SV ........................................................................................... 54

Bảng 1.4. Mức độ áp dụng các phương pháp phát triển năng lực GDĐL của GiV phân

theo chuyên ngành giảng dạy ................................................................................... 58

Bảng 2.1. Hợp phần (thành tố) và các chỉ báo trong cấu trúc năng lực GDĐL....... 75

Bảng 2.2. Mô tả chi tiết các chỉ số chất lượng hành vi của chỉ báo năng lực vận dụng

PP&KT dạy học địa lí............................................................................................... 76

Bảng 2.3. Mô tả chi tiết các chỉ số chất lượng hành vi của chỉ báo năng lực ứng dụng

CNTT&TT trong dạy học địa lí ở trường phổ thông ............................................... 77

Bảng 2.4. Mô tả chi tiết các chỉ số chất lượng hành vi của chỉ báo năng lực đánh giá

trong GDĐL.............................................................................................................. 78

Bảng 2.5. Mô tả chi tiết các chỉ số chất lượng hành vi của chỉ báo năng lực thiết kế

KHBD trong GDĐL ................................................................................................. 78

Bảng 2.6. Hướng dẫn xây dựng ma trận hoạt động học tập và rèn luyện trong phát

triển năng lực GDĐL cho SV................................................................................... 86

Bảng 2.7. Danh mục thu thập đánh giá trong phát triển năng lực GDĐL ............... 91

Bảng 2.8. Các hoạt động học tập phát triển kĩ năng hướng dẫn HS đọc, hiểu bản đồ

trong dạy học địa lí ................................................................................................. 109

Bảng 2.9. Áp dụng mô hình “Lớp học đảo ngược” trong tổ chức hoạt động học tập

phát triển năng lực GDĐL...................................................................................... 113

Bảng 3.1. Thông tin chi tiết về đối tượng và các năng lực GDĐL thực nghiệm... 126

Bảng 3.2. Giả thuyết và mức độ ý nghĩa trong kiếm định Paired-sample T-Test . 128

Bảng 3.3. Thống kê kết quả chỉ báo năng lực vận dụng PP&KT dạy học địa lí trước

và sau thực nghiệm (ĐH Sư phạm TP HCM) ........................................................ 132

Bảng 3.4. So sánh tỉ lệ SV phân theo hạng năng lực trước và sau thực nghiệm ... 132

Bảng 3.5. Tự đánh giá của SV về sự tiến bộ của chỉ báo năng lực vận dụng PP&KT

dạy học địa lí sau thực nghiệm............................................................................... 133

Bảng 3.6. Thống kê kết quả chỉ báo năng lực vận dụng PP&KT dạy học địa lí trước

và sau thực nghiệm (ĐH An Giang)....................................................................... 134

Bảng 3.7. So sánh tỉ lệ SV phân theo hạng năng lực trước và sau thực nghiệm ... 135

Bảng 3.8. Tự đánh giá của SV về sự tiến bộ của chỉ báo năng lực vận dụng PP&KT

dạy học địa lí sau thực nghiệm (ĐH An Giang)..................................................... 135

Bảng 3.9. Thống kê kết quả chỉ báo năng lực đánh giá trong GDĐL trước và sau thực

nghiệm (ĐH An Giang).......................................................................................... 138

Bảng 3.10. Thống kê kết quả chỉ báo năng lực thiết kế KHBD trong GDĐL trước và

sau thực nghiệm (ĐH Sư phạm TP.HCM) ............................................................. 140

Bảng 3.11. Thống kê kết quả chỉ báo năng lực thiết kế KHBD trong GDĐL trước và

sau thực nghiệm (ĐH An Giang)............................................................................ 142

xii

Bảng 3.12. Thống kê kết quả chỉ báo năng lực ứng dụng CNTT&TT trong dạy học

địa lí trước và sau thực nghiệm .............................................................................. 145

Bảng 3.13. Thống kê kết quả tự đánh giá chỉ báo năng lực ứng dụng CNTT&TT trong

dạy học địa lí của SV sau khi kết thúc khóa học.................................................... 145

Bảng 3.14. Đánh giá của SV về sự cần thiết của các hợp phần áp dụng trong dự án

học tập các môn PPDH địa lí.................................................................................. 148

Bảng 3.15. Đánh giá của SV về sự cần thiết của các thành phần thực hiện trong

phương pháp DHVM đối với việc phát triển năng lực GDĐL............................... 149

Bảng 3.16. Đánh giá của SV về giá trị của việc nghiên cứu thực tế tại trường phổ

thông đối với việc phát triển năng lực GDĐL........................................................ 151

Bảng 3.17. Đánh giá của SV về vai trò của việc trải nghiệm các tiết học địa lí ở trường

phổ thông đối với việc góp phần hình thành và phát triển năng lực GDĐL.......... 152

Bảng 3.18. Mức độ cần thiết và tính hiệu quả của các biện pháp được áp dụng đối với

việc phát triển năng lực ứng dụng CNTT&TT trong dạy học địa lí....................... 153

xiii

DANH MỤC HÌNH ẢNH

Hình 1.1. Những yếu tố ảnh hưởng đến kiến thức nội dung sư phạm của SV SP... 23

Hình 1.2. GDĐL được định nghĩa như là sự kết hợp giữa địa lí và giáo dục.......... 28

Hình 1.3. Mô hình thể hiện mối quan hệ và sự phát triển của GDĐL..................... 29

Hình 1.4. Cấu trúc năng lực nghề ............................................................................ 34

Hình 1.5. Kiến thức nội dung sư phạm cho việc giảng dạy địa lí ........................... 36

Hình 1.6. Kiến thức sư phạm địa lí của sinh viên.................................................... 37

Hình 1.7. Năng lực GDĐL là sự kết hợp giữa năng lực giáo dục và NLĐL........... 38

Hình 1.8. Vùng phát triển gần theo quan niệm của L.S Vygotsky.......................... 39

Hình 1.9. Đánh giá của GiV, SV và GV về mức độ đạt được các chỉ số chất lượng

hành vi trong mỗi chỉ báo thuộc ba thành tố năng lực GDĐL ................................. 49

Hình 1.10. Đánh giá của GiV, SV về mức độ đạt được các chỉ báo của thành tố năng

lực vận dụng tri thức KHGD vào GDĐL ................................................................. 50

Hình 1.11. Đánh giá mức độ thường xuyên và cần thiết của việc áp dụng các phương

pháp phát triển năng lực GDĐL cho SV .................................................................. 57

Hình 1.12. Mức độ áp dụng PPDH vi mô và huấn luyện của GiV trong đào tạo ... 58

Hình 1.13. Cơ cấu các khối kiến thức trong chương trình đào tạo SV sư phạm Địa lí

của 5 cơ sở ở ĐNB&ĐBSCL (%) ............................................................................ 61

Hình 1.14. Tỉ lệ trung bình cộng giữa các khối kiến thức trong chương trình đào tạo

SV sư phạm địa lí của 5 cơ sở ở ĐNB&ĐBSCL (%) .............................................. 62

Hình 2.1. Các hợp phần (thành tố) trong cấu trúc năng lực GDĐL ........................ 75

Hình 2.2. Mô hình đường phát triển kĩ năng của Dreyfus....................................... 80

Hình 2.3. Đường phát triển năng lực GDĐL dành cho SV ..................................... 81

Hình 2.4. Quy trình chi tiết phát triển năng lực giáo dục địa lí............................... 82

Hình 2.5. Lựa chọn phương thức phát triển năng lực GDĐL dựa trên dạy học hợp tác

và hoạt động.............................................................................................................. 85

Hình 2.6. Tích hợp kiến thức chuyên môn và PPDH trong phát triển năng lực GDĐL... 93

Hình 2.7. Cấu trúc thiết kế các mô-đun trong phát triển năng lực GDĐL .............. 95

Hình 2.8. Quy trình thực hành luyện tập kĩ năng dạy học trong PPDH vi mô........ 98

Hình 2.9. Tổ chức không gian lớp học và phân vai SV theo NCBH trong phát triển

năng lực GDĐL ...................................................................................................... 100

Hình 2.10. Quy trình sử dụng phương pháp tình huống trong phát triển năng lực

GDĐL cho SV ........................................................................................................ 102

Hình 2.11. Các bước thực hiện lớp học đảo ngược trong đào tạo SV................... 112

Hình 2.12. Chu trình tổ chức các bài học bộ môn PPDH địa lí theo mô hình học tập

trải nghiệm.............................................................................................................. 114

Hình 2.13. Chu trình phát triển năng lực GDĐL qua trải nghiệm thực tế dạy học địa

lí ở trường phổ thông.............................................................................................. 116

Hình 2.14. Lập kế hoạch bài dạy – mô hình P-I-E ................................................ 121

Hình 3.1. Đường phát triển chỉ báo năng lực vận dụng PP&KT dạy học địa lí.... 137

Hình 3.2. Đường phát triển chỉ báo năng lực đánh giá trong GDĐL .................... 139

Hình 3.3. Đường phát triển chỉ báo năng lực thiết kế KHBD trong GDĐL.......... 144

Hình 3.4. Đường phát triển chỉ báo năng lực ứng dụng CNTT&TT..................... 147

xiv

Hình 3.5. Đánh giá của SV về mô hình dự án học tập các học phần PPDH địa lí 148

Hình 3.6. Đánh giá của SV về sự tác động của các thành phần đến hiệu quả của việc

áp dụng phương pháp DHVM đối với việc phát triển năng lực GDĐL................. 150

Hình 3.7. Cơ hội và khó khăn của việc học tập học phần ứng dụng CNTT&TT trong

dạy học địa lí dưới tác động của đại dịch Covid 19 ............................................... 155

Hình 3.8. Mức độ cải thiện về điểm số các chỉ báo năng lực thực nghiệm........... 157

Hình 3.9. Sự tăng tiến của SV trên đường phát triển năng lực GDĐL.................. 157