(Luận Án Tiến Sĩ) Giải Pháp Nâng Cấp Chuỗi Giá Trị Thanh Long Nữ Hoàng Tỉnh Vĩnh Long.pdf

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CỬU LONG

THÁI PHƯƠNG

GIẢI PHÁP NÂNG CẤP CHUỖI GIÁ TRỊ

THANH LONG NỮ HOÀNG TỈNH VĨNH LONG

LUẬN VĂN THẠC SĨ

NGÀNH QUẢN TRỊ KINH DOANH

Vĩnh Long, 2016

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CỬU LONG

THÁI PHƯƠNG

GIẢI PHÁP NÂNG CẤP CHUỖI GIÁ TRỊ

THANH LONG NỮ HOÀNG TỈNH VĨNH LONG

CHUYÊN NGÀNH QUẢN TRỊ KINH DOANH

MÃ NGÀNH: 60 34 01 02

LUẬN VĂN THẠC SĨ

NGÀNH QUẢN TRỊ KINH DOANH

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC

PGS.TS. MAI VĂN NAM

Vĩnh Long, 2016

XÁC NHẬN CỦA HỘI ĐỒNG CHẤM LUẬN VĂN THẠC SĨ

Luận văn: “Giải pháp nâng cấp chuỗi giá trị thanh long Nữ hoàng tỉnh

Vĩnh Long” do học viên Thái Phương thực hiện dưới sự hướng dẫn của

PGS.TS Mai Văn Nam. Luận văn đã báo cáo và chỉnh sửa theo đúng yêu cầu

của Hội đồng chấm luận văn ngày 30/12/2016

CHỦ TỊCH HỘI ĐỒNG

Quan Minh Nhựt

THƯ KÝ

Trần Anh Minh

PHẢN BIỆN 1

Bùi Thị Thanh

PHẢN BIỆN 2

Nguyễn Hồng Nga

UỶ VIÊN

Nguyễn Kim Định

HỌC VIÊN THỰC HIỆN

Thái Phương

GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN

Mai Văn Nam

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của bản thân tôi. Các số liệu,

kết quả trình bày trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong

bất cứ công trình luận văn nào trước đây

Tác giả luận văn

Thái Phương

LỜI CẢM ƠN

Trong suốt thời gian tham gia chương trình đào tạo thạc sĩ chuyên ngành

Quản trị kinh doanh của Trường Đại học Cửu Long, với sự hướng dẫn tận tình của

Quý Thầy Cô đã giúp tôi trang bị thêm những kiến thức bổ ích và hoàn thành luận

văn tốt nghiệp thạc sĩ.

Luận văn này là sản phẩm khoa học của một quá trình học tập và nghiên cứu

thực tế nghiêm túc của tôi. Ngoài sự cố gắng, nổ lực của bản thân tôi còn nhận được

sự ủng hộ, đóng góp rất nhiệt tình, đầy trách nhiệm của Quý Thầy Cô đã tham gia

giảng dạy và các chuyên gia đã góp ý, chia sẽ kiến thức. Trong đó có những ý kiến

đóng góp và thông tin khoa học hữu ích của PGS.TS. Mai Văn Nam – Giáo viên

hướng dẫn khoa học của tôi đã giúp tôi có được định hướng nghiên cứu tốt nhất.

Xin chân thành cảm ơn Thầy.

Tôi xin chân thành cảm ơn PGS.TS Nguyễn Phú Son, TS. Phan Hữu Phúc,

ThS. Nguyễn Mỹ Phượng, Chủ vựa thu mua thanh long Thạch Võ và những nhà

vườn trồng thanh long đã truyền đạt cho tôi nhiều kiến thức hữu ích để tôi có thể

hoàn thành tốt luận văn.

Vĩnh Long, ngày 30 tháng 11 năm 2016

Tác giả luận văn

Thái Phương

MỤC LỤC

PHẦN MỞ ĐẦU.....................................................................................................1

1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI.....................................................................1

2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU, CÂU HỎI NGHIÊN CỨU VÀ NỘI DUNG

NGHIÊN CỨU........................................................................................................2

2.1. Mục tiêu nghiên cứu ......................................................................................... 2

2.1.1 Mục tiêu chung............................................................................................... 2

2.1.2. Mục tiêu cụ thể .............................................................................................. 2

2.2. Câu hỏi nghiên cứu........................................................................................... 3

2.3. Nội dung nghiên cứu ........................................................................................ 3

3. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU .................................................. 4

3.1. Đối tượng nghiên cứu ....................................................................................... 4

3.2. Phạm vi nghiên cứu .......................................................................................... 5

3.2.1. Giới hạn thời gian nghiên cứu .................................................................5

3.2.2. Giới hạn không gian nghiên cứu.............................................................. 5

3.2.3 Giới hạn về nội dung nghiên cứu............................................................. 5

3.2.4. Giới hạn đối tượng nghiên cứu ................................................................ 5

4. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU........................................................................6

5. Ý NGHĨA CỦA LUẬN VĂN.............................................................................. 6

5.1. Ý nghĩa khoa học của luận văn .........................................................................6

5.2. Ý nghĩa thực tiễn của luận văn..........................................................................7

6. LƯỢC KHẢO TÀI LIỆU .................................................................................... 8

CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU........... 14

1.1 KHÁI QUÁT VỀ CHUỖI GIÁ TRỊ.............................................................. 14

1.1.1 Khái niệm về chuỗi giá trị..................................................................... 14

1.1.2 Các khái niệm khác có liên quan........................................................... 16

1.2 CƠ SỞ PHÂN TÍCH..................................................................................... 17

1.2.1 Phương pháp lựa chọn chuỗi giá trị để phân tích chuỗi giá trị thanh

long Nữ hoàng tại tỉnh Vĩnh Long (công cụ 1) ................................................ 17

1.2.2 Vẽ sơ đồ và mô tả chuỗi giá trị thanh long Nữ hoàng (công cụ 2) ......... 18

1.2.2.1 Lập sơ đồ chuỗi giá trị thanh long Nữ hoàng.................................. 18

1.2.2.2 Mô tả và lượng hoá chi tiết các chuỗi giá trị ................................... 18

1.2.2.3 Tính giá trị gia tăng, hiệu quả kinh tế và phân phối thu nhập giữa

các tác nhân trong từng chuỗi giá trị ............................................................ 18

1.2.3 Phân tích kinh tế chuỗi giá trị thanh long Nữ hoàng (công cụ 3) ........... 19

1.2.4 Phân tích lợi thế cạnh tranh của Micheal Porter cho sản phẩm thanh

long Nữ hoàng tỉnh Vĩnh Long ...................................................................... 20

1.2.4.1 Áp lực từ đối thủ cạnh tranh tiềm ẩn (đối thủ cạnh tranh tiềm

tàng) ....................................................................................................... 20

1.2.4.2 Áp lực cạnh tranh nội bộ ngành (cạnh tranh giữa các đối thủ

trong ngành) ................................................................................................ 20

1.2.4.3 Áp lực cạnh tranh từ khách hàng (Năng lực thương lượng của

người mua) .................................................................................................. 21

1.2.4.4 Áp lực cạnh tranh của nhà cung cấp (Năng lực thương lượng của

nhà cung cấp) .............................................................................................. 21

1.2.4.5 Áp lực cạnh tranh từ sản phẩm thay thế.......................................... 21

1.2.5 Phân tích SWOT toàn chuỗi sản phẩm thanh long Nữ hoàng (công cụ

7) ............................................................................................................. 22

1.2.6 Nâng cấp chuỗi giá trị thanh long Nữ hoàng (công cụ 9) ...................... 24

1.3 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ................................................................. 24

1.3.1 Phương pháp chọn vùng nghiên cứu ..................................................... 24

1.3.2 Phương pháp thu thập số liệu................................................................ 24

1.3.2.1 Phương pháp thu thập số liệu thứ cấp ............................................. 24

1.3.2.2 Phương pháp thu thập số liệu sơ cấp............................................... 25

1.3.3 Phương pháp phân tích ......................................................................... 25

1.3.3.1 Phương pháp phân tích thống kê mô tả:.......................................... 25

1.3.3.2 Phương pháp tính các chỉ tiêu kinh tế, tài chính.............................. 25

1.3.3.3 Phân tích chuỗi giá trị theo phương pháp tiếp cận chuỗi giá trị

của GTZ, M4P............................................................................................. 26

1.3.3.4 Phương pháp phân tích ma trận SWOT .......................................... 28

CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG CHUỖI GIÁ TRỊ THANH LONG NỮ HOÀNG

TẠI VĨNH LONG ................................................................................................. 29

2.1 TỔNG QUAN VỀ ĐỊA BÀN NGHIÊN CỨU .............................................. 29

2.2 THỰC TRẠNG CỦA NGÀNH HÀNG THANH LONG NỮ HOÀNG

TẠI TỈNH VĨNH LONG ....................................................................................... 31

2.2.1 Thông tin chung về thanh long.............................................................. 31

2.2.1.1 Nguồn gốc, xuất sứ......................................................................... 31

2.2.1.2 Giá trị dinh dưỡng.......................................................................... 31

2.2.1.3 Giá trị kinh tế ................................................................................. 33

2.2.1.4 Sự xuất hiện của thanh long Nữ hoàng tại Việt Nam .................... 34

2.2.2 Tình hình sản xuất thanh long Nữ hoàng tại tỉnh Vĩnh Long................. 34

2.2.3 Tình hình tiêu thụ thanh long Nữ hoàng tại tỉnh Vĩnh Long.................. 37

2.3 PHÂN TÍCH CHUỖI GIÁ TRỊ THANH LONG NỮ HOÀNG VĨNH

LONG ................................................................................................................... 38

2.3.1 Sơ đồ chuỗi giá trị thanh long Nữ hoàng............................................... 38

2.3.2 Cấu trúc chuỗi giá trị thanh long Nữ hoàng........................................... 40

2.3.2.1 Chức năng cơ bản trong chuỗi giá trị thanh long Nữ hoàng ............ 40

2.3.2.2 Hoạt động của các tác nhân tham gia chuỗi ................................... 40

2.3.2.3 Các nhà hỗ trợ và thúc đẩy chuỗi hiện tại ....................................... 64

2.3.3 Mối liên kết giữa các tác nhân tham gia trong chuỗi ............................. 66

2.3.3.1 Liên kết ngang................................................................................ 66

2.3.3.2 Liên kết dọc ................................................................................... 66

2.3.4 Kênh thị trường thanh long Nữ hoàng tỉnh Vĩnh Long.......................... 69

2.3.4.1 Kênh thị trường nội địa .................................................................. 69

2.3.4.2 Kênh thị trường xuất khẩu.............................................................. 71

2.3.5 Phân tích giá trị gia tăng và giá trị gia tăng thuần chuỗi giá trị thanh

long Nữ hoàng tỉnh Vĩnh Long ....................................................................... 72

2.3.5.1 Kênh 1: Nhà vườn, Thương lái, Vựa thu mua trong tỉnh, Vựa thu

mua ngoài tỉnh, Bán lẻ, Người tiêu dùng – Nội địa ..................................... 72

2.3.5.2 Nhà vườn, Vựa thu mua trong tỉnh, Vựa thu mua ngoài tỉnh, Bán

lẻ, Người tiêu dùng - nội địa ........................................................................ 74

2.3.5.3 Kênh 3: Nhà vườn, Vựa thu mua trong tỉnh, Bán lẻ, Người tiêu

dùng - nội địa............................................................................................... 76

2.3.5.4 Kênh 4: Nhà vườn, Vựa thu mua ngoài tỉnh, Bán lẻ, Người tiêu

dùng - nội địa............................................................................................... 76

2.3.5.5 Kênh 5: Nhà vườn, Bán lẻ, Người tiêu dùng - nội địa..................... 77

2.3.5.6 Kênh 6: Nhà vườn, Thương lái, Vựa thu mua trong tỉnh , Vựa

thu mua ngoài tỉnh, Xuất khẩu ..................................................................... 78

2.3.5.7 Kênh 7: Nhà vườn, Vựa thu mua trong tỉnh, Vựa thu mua ngoài

tỉnh, Xuất khẩu ............................................................................................ 81

2.3.5.8 Kênh 8: Nhà vườn, Thương lái, Vựa thu mua trong tỉnh , Xuất

khẩu ....................................................................................................... 82

2.3.5.9 Kênh 9: Nhà vườn, Vựa thu mua trong tỉnh, Xuất khẩu................. 83

2.3.5.10 Kênh 10: Nhà vườn, Vựa thu mua ngoài tỉnh, Xuất khẩu............ 83

2.3.6 Phân tích lợi thế cạnh tranh sản phẩm thanh long Nữ hoàng tại tỉnh

Vĩnh Long....................................................................................................... 85

2.3.6.1 Đối thủ cạnh tranh trong ngành ...................................................... 85

2.3.6.2 Đối thủ cạnh tranh tiềm năng.......................................................... 85

2.3.6.3 Quyền lực của nhà cung cấp.......................................................... 86

2.3.6.4 Quyền lực của khách hàng.............................................................. 87

2.3.6.5 Sản phẩm thay thế .......................................................................... 87

2.3.7 Phân tích ma trận SWOT ...................................................................... 88

2.3.7.1 Thuận lợi và khó khăn chung của toàn chuỗi.................................. 88

2.3.7.2 Cơ hội và nguy cơ chung của toàn chuỗi ........................................ 89

CHƯƠNG 3: MỘT SỐ GIẢI PHÁP NÂNG CẤP CHUỖI GIÁ TRỊ THANH

LONG NỮ HOÀNG TỈNH VĨNH LONG ĐẾN 2020 ........................................... 92

3.1 QUAN ĐIỂM NÂNG CẤP CHUỖI................................................................ 92

3.2 TẦM NHÌN .................................................................................................... 92

3.3 CHỌN CHIẾN LƯỢC NÂNG CẤP CHUỖI .................................................. 92

3.4 ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP NÂNG CẤP CHUỖI................................................. 94

3.4.1 Giải pháp đối với nhà vườn .................................................................. 94

3.4.2 Giải pháp đối với nhà vườn .................................................................. 96

3.4.3 Giải pháp nâng cao giá trị gia tăng và phân bổ lợi nhuận hợp lý giữa

các tác nhân .................................................................................................... 98

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ............................................................................... 99

KẾT LUẬN........................................................................................................... 99

KIẾN NGHỊ ........................................................................................................ 100

HƯỚNG NGHIÊN CỨU TIẾP THEO ................................................................ 100

TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT

SWOT Strenght ( Điểm mạnh), Weakness (Điểm yếu), Opportunity (Cơ hội),

Threat ( Thách thức)

GTGT Giá trị gia tăng

GTGTT Giá trị gia tăng thuần

VTNN Vật tư nông nghiệp

BVTT Bảo vệ thực vật

GTZ Gesellschaft Technische Zusammenarbeit – Tổ chức hợp tác kỹ thuật

Đức

HTX Hợp tác xã

UNIDO United Nations Industrial Development Organistation - Tổ chức phát

triển công nghệ Liên Hiệp Quốc

USAID United States Agency for International Development - Cơ quan phát

triển Quốc tế Hoa Kỳ

IC Chi phí trung gian

UBND ủy ban nhân dân

ĐBSCL Đông bằng sông Cửu Long

BĐKH Biến đổi khí hậu

GAP Good Agricultural Practice- Thực hành tốt nuôi trồng dược liệu

CN- TTCN Công nghiệp- tiểu thủ công nghiệp

QĐ - TTg Quyết định- Thủ tướng

XK Xuất khẩu

DANH MỤC BẢNG BIỂU

Bảng 1.1 Ma trận SWOT .......................................................................................23

Bảng 2.1 Diện tích ( ha) cây ăn trái tỉnh Vĩnh Long từ năm 2010 đến 2015...........30

Bảng 2.2 Sản lượng cây ăn trái ( tấn) tỉnh Vĩnh Long từ năm 2010 đến 2015 ......30

Bảng 2.3 Các loại thanh long.................................................................................31

Bảng 2.4 Thành phần có trong thanh long..............................................................32

Bảng 2.5 Lý do trồng thanh long Nữ hoàng của nhà vườn .....................................35

Bảng 2.6 Thuận lợi trong kinh doanh của Cửa hàng VTNN...................................43

Bảng 2.7 Dự đoán nhu cầu phát triển thanh long Nữ hoàng của Cửa hàng VTNN .44

Bảng 2.8 Phân phối tuổi chủ hộ sản xuất thanh long Nữ hoàng..............................44

Bảng 2.9 Số nhân khẩu của nhà vườn ....................................................................46

Bảng 2.10 Chi phí sản xuất 1kg thanh long Nữ hoàng ...........................................48

Bảng 2.11 Trái thanh long Nữ hoàng thu hoạch năm 2015.....................................49

Bảng 2.12 Giá bán trái thanh long Nữ hoàng ........................................................50

Bảng 2.13 Thuận lợi trong việc trồng thanh long Nữ hoàng..................................50

Bảng 2.14 Khó khăn trong việc trồng thanh long Nữ hoàng...................................51

Bảng 2.15 Giải quyết khó khăn của thương lái ......................................................58

Bảng 2.16 Dự đoán tình hình phát triển của ngành hàng thanh long Nữ hoàng trong

thời gian tới của thương lái....................................................................................58

Bảng 2.17 Giá trị gia tăng chuỗi giá trị thanh long Nữ hoàng theo kênh nội địa....74

Bảng 2.18 Giá trị gia tăng chuỗi giá trị thanh long Nữ hoàng kênh xuất khẩu........79

Bảng 2.19 Ma trận SWOT ....................................................................................90

DANH MỤC HÌNH VẼ, SƠ ĐỒ

Sơ đồ 1: Khung nghiên cứu ..................................................................................13

Hình 1.1 Mô hình 5 áp lực cạnh tranh..................................................................22

Sơ đồ 1.1 Chuỗi giá trị theo cách tiếp cận của GTZ, 2007 .....................................27

Hình 2.1 Bản đồ ranh giới hành chính tỉnh Vĩnh Long...........................................29

Hình 2.2 Tỷ trọng thanh long trong xuất khẩu hoa quả tươi của Việt Nam.............33

Hình 2.3 Tỉ trọng kim ngạch XK của thanh long Việt Nam theo thị trường ...........34

Hình 2.4 Diện tích thanh long Nữ hoàng tỉnh Vĩnh Long ( 2010 - 2015 ) ..............36

Hình 2.5 Sản lượng thanh long Nữ hoàng (tấn) tỉnh Vĩnh Long (2010 đến 2015) ..37

Sơ đồ 2.1 Chuỗi giá trị thanh long Nữ hoàng tỉnh Vĩnh Long ................................39

Hình 2.6 Tỷ trọng thanh long Nữ hoàng nhà vườn bán cho các đối tượng..............47

Hình 2.7 Xu hướng tham gia GAP của nhà vườn...................................................56

Hình 2.8 Thuận lợi trong mua bán thanh long Nữ hoàng của thương lái ................56

Hình 2.9 Khó khăn của thương lái trong hoạt động mua bán.................................57

Hình 2.10 Sản lượng (tấn) bán theo đối tượng mua thanh long Nữ hoàng của vựa

thu mua trong tỉnh Vĩnh Long ...............................................................................61

Hình 2.11 Nguồn mua thanh long Nữ hoàng của người bán lẻ...............................63

Sơ đồ 2.2 Liên kết dọc của các tác nhân tham gia chuỗi ........................................67

Hình 2.14 Phân phối giá trị gia tăng thuần của từng tác nhân kênh nội địa.............78

Hình 2.15 Phân phối giá trị gia tăng thuần của từng tác nhân theo kênh xuất khẩu 84

Sơ đồ 3.1 Chiến lược nâng cấp chuỗi giá trị thanh long Nữ hoàng.........................93

TÓM TẮT

Luận văn này được thực hiện nhằm phân tích hoạt động của các tác nhân

tham gia chuỗi giá trị thanh long Nữ hoàng, phân tích giá trị gia tăng và sự phân

phối giá trị gia tăng giữa các tác nhân tham gia chuỗi giá trị sản phẩm thanh long

Nữ hoàng. Thông qua đó đề xuất giải pháp nâng cao giá trị chuỗi sản phẩm thanh

long Nữ hoàng nhằm góp phần nâng cao thu nhập cho các tác nhân tham gia trong

chuỗi.

Số liệu của luận văn được thu thập từ các tác nhân tham gia chuỗi giá trị

thanh long Nữ hoàng tại tỉnh Vĩnh Long với tổng cộng 135 quan sát bao gồm: nhóm

tác nhân cung ứng đầu vào ( trại cây giống, của hàng VTNN), tác nhân sản xuất

nông dân, nhóm tác nhân tham gia thương mại (thương lái, vựa, bán lẻ), nhóm tác

nhân thúc đẩy (chuyên gia ngành, quỹ tín dụng, vận chuyển….)

Phần lớn giống thanh long mà nhà vườn trồng không phải F1, tự ươm. Bên

cạnh đó nguồn vốn của nhà vườn rất hạn chế, phần lớn là thiếu vốn và thiếu đất

canh tác, nhiều nhà vườn muốn mở rộng quy mô canh tác nhưng thiếu khả năng tài

chính. Đây là nguyên nhân không nhỏ ảnh hưởng đến hiệu quả đầu tư của nhà vườn.

Chuỗi giá trị thanh long Nữ hoàng tỉnh Vĩnh Long có 2 thị trường chính là

nội địa và xuất khẩu. Hầu hết các tác nhân đều đầu tư có hiệu quả:

- Thị trường nội địa: trong thị trường này có 5 kênh phân phối và sản phẩm

đi từ nhà vườn cho đến tay người tiêu dùng trong nước chiếm khoảng 8% trong

tổng số sản lượng sản phẩm thanh long Nữ hoàng của Tỉnh Vĩnh Long.

- Thị trường xuất khẩu: trong thị trường này cũng có 5 kênh trong đó có 2

kênh chính là sản phẩm từ nhà vườn đến vựa thu mua trong/ ngoài tỉnh và vựa xuất

trực tiếp sang Trung Quốc. Đây là thị trường chủ yếu của ngành hàng này chiếm

92% tổng sản lượng sản phẩm thanh long Nữ hoàng toàn tỉnh.

Nhà vườn là tác nhân tạo ra giá trị gia tăng cao nhất trong chuỗi giá trị sản

phẩm thanh long Nữ hoàng, kế đến là tác nhân vựa thu mua trong tỉnh và vựa thu

mua ngoài tỉnh. Tùy vào kênh thị trường mà sự phân phối giá trị gia tăng thuần giữa

các tác nhân có sự chênh lệch. Tuy nhiên ở hầu hết các kênh thị trường chính, nhà