(Luận Án Tiến Sĩ) Đảm Bảo Tài Chính Cho Bảo Hiểm Xã Hội Việt Nam.pdf

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số

liệu trong luận án là trung thực và có nguồn gốc rõ ràng. Những kết quả

nghiên cứu của luận án chưa được công bố ở bất cứ một công trình nào khác.

Tác giả luận án

Nguyễn Thị Hào

ii

MỤCLỤC

LỜI CAMĐOAN ........................................................................................................ i

MỤCLỤC ................................................................................................................... ii

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT....................................................................... v

DANH MỤC BẢNG BIỂU, SƠ ĐỒ ........................................................................ vi

PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................................ 1

CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN NHỮNG NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN

ĐẢM BẢO TÀI CHÍNH CHO BẢO HIỂM XÃ HỘI VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ

CẦN TIẾP TỤC NGHIÊN CỨU ............................................................................. 6

1.1.Tổng quan những nghiên cứu liên quan đến đảm bảo tài chính cho BHXH .... 6

1.1.1. Những nghiên cứu về thu bảo hiểm xã hội ............................................. 6

1.1.2. Những nghiên cứu về chi bảo hiểm xã hội ............................................... 7

1.1.3. Những nghiên cứu về đầu tư quỹ BHXH ................................................ 9

1.1.4. Những nghiên cứu về cân đối quỹ BHXH ............................................. 10

1.1.5. Những nghiên cứu về cơ chế tài chính BHXH ....................................... 12

1.2. Những vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu về đảm bảo tài chính cho bảo

hiểm xã hội. .......................................................................................................... 13

CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ KINH NGHIỆM THỰC TIỄN VỀ

ĐẢM BẢO TÀI CHÍNH CHOBẢO HIỂM XÃ HỘI .......................................... 14

2.1. Những vấn đề lý luận về bảo hiểm xã hội và tài chính bảo hiểm xã hội. ....... 14

2.1.1. Bảo hiểm xã hội: Khái niệm, bản chất và chức năng ............................. 14

2.1.2.Tài chính bảo hiểm xã hội: Khái niệm, đặc điểm và chức năng ............. 18

2.2. Một số vấn đề cơ bản về đảm bảo tài chính cho bảo hiểm xã hội ........... 21

2.2.1. Khái niệm và tiêu chí đánh giá đảm bảo tài chính cho bảo hiểm xã hội ...... 21

2.2.2. Nội dung đảm bảo tài chính cho bảo hiểm xã hội .................................. 28

2.2.3. Điều kiện để đảm bảo tài chính cho bảo hiểm xã hội. ........................... 40

2.3. Kinh nghiệm của một số nước trên thế giới về đảm bảo tài chính cho

bảo hiểm xã hội và bài học đối với Việt Nam ................................................... 50

iii

2.3.1. Kinh nghiệm của một số nước trên thế giới về đảm bảo tài chính cho

bảo hiểm xã hội. ............................................................................................... 50

2.3.2. Bài học kinh nghiệm đối với Việt Nam. ................................................ 62

TÓM TẮT CHƯƠNG 2 .......................................................................................... 64

CHƯƠNG 3: THỰC TRẠNG ĐẢM BẢO TÀI CHÍNH CHO BẢO HIỂM

XÃ HỘI VIỆT NAM ............................................................................................... 65

3.1. Tổng quan về Bảo hiểm xã hội Việt Nam .................................................. 65

3.1.1. Quá trình hình thành và phát triển của Bảo hiểm xã hội Việt Nam ............. 65

3.1.2.Tổ chức bộ máy của hệ thống bảo hiểm xã hội Việt Nam. ...................... 67

3.2. Thực trạng đảm bảo tài chính cho bảo hiểm xã hội Việt Nam ................ 69

3.2.1. Thực trạng về đảm bảo thu bảo hiểm xã hội. ......................................... 69

3.2.2. Thực trạng về đảm bảo chi bảo hiểm xã hội ......................................... 73

3.2.3. Thực trạng duy trì sự cân đối, ổn định trong dài hạn quỹ bảo hiểm

xã hội Việt Nam................................................................................................ 80

3.2.4. Thực trạng về đảm bảocông bằng đối với các đối tượng tham gia

bảo hiểm xã hội. ............................................................................................... 85

3.3. Đánh giá thực trạng đảm bảo tài chính cho bảo hiểm xã hội Việt Nam ....... 92

3.3.1. Những kết quả đã đạt được và nguyên nhân .......................................... 92

3.3.2. Những hạn chế và nguyên nhân ............................................................. 96

TÓM TẮT CHƯƠNG 3 ........................................................................................ 104

CHƯƠNG 4: QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP NHẰM ĐẢM BẢO TÀI

CHÍNH CHO BẢO HIỂM XÃ HỘI VIỆT NAM .............................................. 105

4.1. Bối cảnh kinh tế - xã hội và những vấn đề đặt ra đối với đảm bảo tài

chính cho bảo hiểm xã hội Việt Nam thời gian tới. ....................................... 105

4.1.1. Bối cảnh kinh tế- xã hội Việt Nam thời gian tới ................................ 105

4.1.2. Những vấn đề đặt ra đối vớiđảm bảo tài chính cho bảo hiểm xã hội

Việt Nam thời gian tới. ................................................................................... 110

4.2. Quan điểm và phương hướng đảm bảo tài chính cho bảo hiểm xã hội

Việt Nam. ........................................................................................................... 112

iv

4.2.1. Quan điểm đảm bảo tài chính cho bảo hiểm xã hội Việt Nam. ........... 112

4.2.2. Phương hướng đảm bảo tài chính cho bảo hiểm xã hội ....................... 114

4.3. Giải pháp nhằm đảm bảo tài chính cho Bảo hiểm xã hội Việt Nam ..... 118

4.3.1. Tăng cường vai trò của Nhà nước đối với bảo hiểm xã hội ................. 118

4.3.2.Thực hiện đúng quy định về thu, chi bảo hiểm xã hội ............................ 125

4.3.3. Thực hiện công bằng đối với các đối tượng tham gia bảo hiểm

xã hội. ............................................................................................................. 131

4.3.4.Đảm bảo quỹ bảo hiểm xã hội duy trì được sự cân đối, ổn định trong

dài hạn . .......................................................................................................... 135

4.3.5. Lựa chọn mô hình bảo hiểm xã hội phù hợp với điều kiện Việt Nam . 139

4.3.6. Giải quyết tốt mối quan hệ giữa tài chính BHXH với NSNN, tài

chính doanh nghiệp, tài chính hộ gia đình vàcác tài chính trung gian. .......... 140

4.3.7. Hoàn thiện bộ máy quản lý và nâng cao chất lượng nhân lực bảo

hiểm xã hội..................................................................................................... 145

4.3.8. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức của người dân

về bảo hiểm xã hội. ......................................................................................... 149

TÓM TẮT CHƯƠNG 4 ........................................................................................ 151

PHẦN KẾT LUẬN ................................................................................................ 152

DANH MỤC CÔNG BỐ CÁC KẾT QUẢ CỦA LUẬN ÁN ............................ 154

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................. 155

PHỤ LỤC

v

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

Chữ viết tắt Diễn giải

ASXH An sinh xã hội

BHXH Bảo hiểm xã hội

BHTN Bảo hiểm thất nghiệp

BHYT Bảo hiểm y tế.

CNH-HĐH Công nghiệp hóa- hiện đại hóa

NLĐ Người lao động

NSDLĐ Người sử dụng lao động

NSNN Ngân sách nhà nước

ILO Tổ chức lao động thế giới (International Labour Organization)

OECD Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế (Organization for Economic

Co-operation and Development)

TCDN Tài chính doanh nghiệp

TNLĐ-BNN Tai nạn lao động - bệnh nghề nghiệp

vi

DANH MỤC BẢNG BIỂU, SƠ ĐỒ

Bảng biểu:

Bảng 2.1: Mức đóng bảo hiểm hưu trí trong các doanh nghiệp ở Hàn Quốc .......... 55

Bảng 2.2: Tỷ lệ trả theo thời gian đóng BHXH ở Hàn Quốc .................................... 57

Bảng 2.3: Tỷ lệ trả lương hưu theo tuổi ở Hàn Quốc ............................................... 58

Bảng 3.1: Thu quỹ BHXH từ đóng góp của NLĐvà NSDLĐ giai đoạn (2007-2013) ..... 70

Bảng 3.2: Tình hình nợ đóng BHXH giai đoạn 2007 đến 2012 ............................... 71

Bảng 3.3: Tốc độ tăng thu từ ngân sách Nhà nước cho BHXH giai đoạn (2007-2013) ........ 72

Bảng 3.4: Tổng hợp tình hình thu BHXH giai đoạn ( 2007-2012) .......................... 72

Bảng 3.5: Số lượt người được giải quyết chế độ ốm đau, thai sản ........................... 73

Bảng 3.6: Người được giải quyết chế độ TNLĐ –BNN ........................................... 74

Bảng 3.7: Tổng hợp số người hưởng trợ cấp TNLĐ-BNN hàng tháng .................... 74

Bảng 3.8: Tình hình giải quyết chế độ hưu trí .......................................................... 75

Bảng 3.9: Số người đóng BHXH cho một người hưởng BHXH bảo hiểm hưu trí .......... 76

Bảng 3.10: Tình hình giải quyết bảo hiểm hưu trí một lần ....................................... 76

Bảng 3.11: Tổng hợp số người được giải quyết hưởng chế độ BHXH giai

2007-2012. ................................................................................................................ 78

Bảng 3.12: Tổng hợp tình hình chi giải quyết chế độ BHXH từ nguồn quỹ

BHXH giai đoạn 2007-2012 ..................................................................................... 78

Bảng 3.13: Số liệu chi quản lý bộ máy từ năm 2007 đến năm 2012 ........................ 79

Bảng 3.14: Danh mục và cơ cấu vốn đầu tư tài chính BHXH từ năm (2008 -2012) ........... 80

Bảng 3.15: Tình hình hoạt động đầu tư tăng trưởng quỹ BHXH ............................. 82

Bảng 3.16: So sánh lãi suất đầu tư bình quân năm từ hoạt động đầu tư quỹ

BHXH với tỷ lệ lạm phát trong năm giai đoạn (2007 -2012) .................................. 82

Bảng 3.17: Tỷ lệ lãi thu được trên số dư bình quân hàng nằm từ quỹ BHXH

giai đoạn 2007-2012 .................................................................................................. 83

Bảng 3.18: Tình hình cân đối quỹ BHXH giai đoạn 2007-2012 .............................. 84

Bảng 3.19: Số đối tượng lao động tham gia BHXH từ năm 2003 đến năm 2013................. 85

vii

Bảng 3.20: Số lao động tham gia BHXH bắt buộc trên tổng số lao động thuộc

diện BHXH bắt buộc ................................................................................................. 91

Bảng 3.21: Tỷ lệ hoàn thành thu BHXH bắt buộc giai đoạn 2007 đến nay............. 94

Bảng 3.22: Tình hình lao động tham gia BHXH trên tổng số lao động tham

gia hoạt động kinh tế giai đoạn (2003-2012) ............................................................ 97

Bảng 3.23: Mức độ quan tâm của NLĐ đến quyền lợi về BHXH ......................... 100

Bảng 3.24: Nguyên nhân NLĐ chưa tham gia BHXH khu vực phi chính thức ..... 102

Bảng 4.1: Ý kiến của NLĐ và NSDLĐ về tăng tuổi nghỉ hưu ............................... 133

Bảng 4.2: Gợi ý về danh mục đầu tư từ quỹ BHXH .............................................. 137

Sơ đồ:

Sơ đồ 2.1: Nguồn thu quỹ bảo hiểm xã hội ............................................................... 28

Sơ đồ 2.2: Nội dung chi quỹ BHXH ......................................................................... 37

Sơ đồ 4.1: Hệ thồng bảo hiểm hưu trí đa tầng (do OECD xây dựng) .................... 122

Sơ đồ 4.2: Hệ thống bảo hiểm hưu trí đa trụ cột .................................................... 123

1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lý do lựa chọn đề tài

Bảo hiểm xã hội là một trụ cột quan trọng trong hệ thống an sinh xã hội quốc

gia, góp phần ổn định xã hội, thực hiện công bằng và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.

Đây là một trong những nội dung quan trọng trong hệ thống chính sách xã hội mà

Đảng và Nhà nước ta hết sức chú trọng phát triển. Nghị quyết Đại hội Đại biểu toàn

quốc lần thứ IX của Đảng đã chỉ rõ “Từng bước mở rộng vững chắc hệ thống

BHXH và ASXH, tiến tới áp dụng chế độ BHXH cho mọi người lao động, mọi tầng

lớp nhân dân”. Báo cáo chính trị của Ban chấp hành Trung ương Đảng khóa IX

trình Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ X nêu: “Xây dựng hệ thống ASXH đa dạng

phát triển mạnh hệ thống BHXH, BHYT, tiến tới BHYT toàn dân”. Tại báo cáo

chính trị của Ban chấp hành Trung ương Đảng cộng sản Việt Nam khóa X trình Đại

hội Đảng lần thứ XI nêu rõ: “Bảo đảm ASXH, tiếp tục sửa đổi hoàn thiện hệ thống

BHXH, BHYT, bảo hiểm thất nghiệp, trợ giúp và cứu trợ xã hội đa dạng, linh hoạt,

có khả năng bảo vệ giúp đỡ mọi thành viên trong xã hội, nhất là những đối tượng

yếu thế, dễ bị tổn thương”.

Chính sách BHXH Việt Nam ra đời từ rất sớm với Nghị định 218/CP ngày

27/12/1961, đến năm 1995 đã được đổi mới bằng nghị định số 12/CP ngày 16/1/1995

với 3 nội dung quan trọng là: phạm vi thực hiện chính sách BHXH từ chỗ chỉ bó hẹp

trong khu vực Nhà nước đã được mở rộng sang khu vực ngoài Nhà nước; đối tượng

tham gia BHXH bắt buộc không chỉ là cán bộ, công nhân viên chức nhà nước, mà bao

gồm tất cả các lao động có hợp đồng từ 3 tháng trở lên đến không thời hạn; chính sách

BHXH từ chỗ mang nặng tính bao cấp, dựa chủ yếu vào ngân sách nhà nước được

chuyển dần sang hạch toán và tiến tới tự bảo đảm cân đối thu, chi ngân quỹ.

Thực tiễn những năm qua cho thấy chính sách BHXH và việc quản lý, tổ

chức thực hiện chính sách này đã đạt được nhiều thành tựu đáng kể, đánh dấu sự

phát triển mới về hệ thống an sinh xã hội của đất nước. Hàng năm, ngành BHXH đã

giải quyết chế độ và chi trả trợ cấp hưu trí và trợ cấp thường xuyên cho hơn 2 triệu

người, giải quyết các chế độ ốm đau, thai sản, tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp

2

cho cho hàng triệu lượt người, chi trả chi phí khám chữa bệnh cho hàng chục triệu

lượt người, giúp cho người lao động và gia đình họ ổn định cuộc sống khi gặp phải

các rủi ro xã hội trong phạm vi chính sách BHXH góp phần đảm bảo sự công bằng

trong phân phối lại thu nhập và đảm bảo an sinh xã hội bền vững.

Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đã đạt được, BHXH Việt Nam vẫn đang

đứng trước những khó khăn, thách thức. Mặc dù số đối tượng tham gia BHXH đã

tăng nhưng mức độ bao phủ của BHXH trên tổng số lao động xã hội vẫn còn rất

thấp, nhất là khu vực phi chính thức. Tỷ lệ tuân thủ BHXH chưa cao. Mức độ tác

động của chính sách BHXH đến đời sống của người tham gia BHXH còn thấp.

Công tác thu, chi BHXH vẫn còn tồn tại những hạn chế, tình trạng trốn đóng, nợ

đóng BHXH cho NLĐ của các chủ sử dụng lao động vẫn còn khá phổ biến. Các đối

tượng lao động lợi dụng những kẽ hở của pháp luật BHXH để trục lợi BHXH làm

thất thoát quỹ BHXH, dẫn đến sự mất công bằng đối với các đối tượng BHXH.

Hoạt động đầu tư quỹ BHXH đạt hiệu quả chưa cao....chính là những thách thức về

mặt tài chính đối với BHXH, nhất là trong bối cảnh hiện nay, trước xu hướng toàn

cầu hóa, biến đổi khí hậu và tốc độ già hóa dân số đang diễn ra nhanh chóng.

Xuất phát từ thực tế đó tác giả đã chọn đề tài "Đảm bảo tài chính cho bảo

hiểm xã hội Việt Nam" để nghiên cứu và làm luận án tiến sĩ của mình.

2. Mục đích nghiên cứu của luận án

- Hệ thống hóa những vấn đề lý luận về BHXH, tài chính BHXH và luận

giải về đảm bảo tài chínhcho BHXH.

- Phân tích thực trạng đảm bảo tài chính cho bảo hiểm xã hội Việt Nam

trong thời gian qua. Qua đó rút ra những kết quả đạt được cũng như những hạn chế

và nguyên nhân của của những kết quả, hạn chế đó.

- Đề xuất quan điểm, phương hướng và giải pháp nhằm đảm bảo tài chính

cho bảo hiểm xã hội Việt Nam.

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu: Đảm bảo tài chính cho bảo hiểm xã hội.

Phạm vi nghiên cứu:

3

- Về không gian: BHXH Việt Nam (bao gồm cả BHXH bắt buộc và BHXH tự

nguyện, BHTN, không bao gồm bảo hiểm y tế)

- Về thời gian: Luận án tập trung nghiên cứu thực trạng đảm bảo tài chính cho

bảo hiểm xã hội Việt Nam từ sau đổi mới chính sách BHXH đến nay. Trong đó tập trung

phân tích giai đoạn sau năm 2007 tức là khi luật BHXH được thực thi và đi vào cuộc

sống, chỉ ra những kết quả đã đạt được cũng như những hạn chế còn tồn tại trên cơ sở đó

đề xuất các giải pháp nhằm đảm bảo tài chính cho BHXH Việt Nam.

4. Phương pháp nghiên cứu

Trên cơ sở phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, luận

án sử dụng các phương pháp chung như: thu thập thông tin, phân tích, tổng hợp,

thống kê, so sánh đối chứng để phân tích về tài chính BHXH và đảm bảo tài

chính cho BHXH như đảm bảo thu, đảm bảo chi, đảm bảo quỹ BHXH có khả

duy trì sự cân đối ổn định trong dài hạn và đảm bảo công bằng đối với các đối

tượng tham gia.

- Phương pháp phân tích, tổng hợp: Trên cơ sở những kiến thức đã tích lũy

được về tài chính BHXH, kết hợp với việc tham khảo các tài liệu trong và ngoài nước

về lĩnh vực này. Tác giả đã phân tích, tổng hợp và hệ thống hóa thành những vấn đề lý

luận chung về tài chính BHXH và đảm bảo tài chính cho BHXH.

- Phương pháp thống kê, so sánh đối chiếu: Luận án phân tích, so sánh, đối

chiếu các số liệu thống kê về tình hình thu chi của quỹ BHXH, về hiệu quả đầu tư

quỹ qua các giai đoạn. Từ đó đề xuất những phương án phù hợp nhằm bảo đảm tài

chính cho BHXH Việt Nam.

- Phương pháp thu thập thông tin.

+ Nguồn thu thập các số liệu thứ cấp: Niên giám thống kê, các báo cáo tài

chính của Bảo hiểm xã hội Việt Nam, các số liệu thu thập từ các Bộ, Ban ngành có

liên quan đến BHXH như Bộ Tài chính, Bộ Lao động- Thương binh và Xã hội.

+ Nguồn thu thập các dữ liệu sơ cấp: Trực tiếp phỏng vấn các đối tượng của

BHXH và các cơ quan quản lý BHXH, gửi phiếu điều tra đến các đối tượng BHXH

của cả khu vực chính thức và khu vực phi chính thức và cơ quan quản lý BHXH (xem

phụ lục)

4

Tác giả đã gửi phiếu điều tra và trực tiếp phỏng vấn các đối tượng BHXH

thuộc 2 khu vực chính thức và phi chính thức.

Đối với khu vực chính thức, tác giả đã khảo sát thực trạng tham gia BHXH tại

một số đơn vị kinh tế thuộc khu vực hành chính sự nghiệp, các đơn vị kinh doanh thuộc

khu vực Nhà nước và khu vực tư nhân, trực tiếp phỏng vấn và phát phiếu điều tra.

Đối với khu vực phi chính thức, trực tiếp phỏng vấn những người lao động tự

do tại nơi tác giả sinh sống. Ngoài ra tác giả cũng gửi phiếu điều tra đến một số người

lao động thuộc khu vực nông thôn để điều tra khảo sát về tình hình tham gia BHXH tự

nguyện của khu vực này (xem phụ lục).

5. Những đóng góp mới của Luận án

Những đóng góp mới về mặt học thuật

Luận án đã nghiên cứu và đưa ra khái niệm đảm bảo tài chính cho bảo hiểm

xã hội (BHXH) dưới góc độ kinh tế chính trị học và luận giải nội dung đảm bảo tài

chính cho BHXH bao gồm các vấn đề: đảm bảo thu; đảm bảo chi; đảm bảo duy trì sự

cân đối và ốn định quỹ BHXH trong dài hạn; đảm bảo sự công bằng đối với các đối

tượng tham gia BHXH

Luận án đưa ra các tiêu chí để đánh giá đảm bảo tài chính cho BHXH bao

gồm: mức độ bao phủ của hệ thống BHXH; mức độ tuân thủ BHXH; mức độ thụ

hưởng của người lao động phân theo chế độ BHXH, theo khu vực kinh tế và giới

tính; mức độ bền vững về tài chính BHXH.

Luận án cũng đưa ra những điều kiện để đảm bảo tài chính cho BHXH bao

gồm: lựa chọn mô hình BHXH phù hợp, vai trò của nhà nước đối với BHXH và mối

quan hệ giữa tài chính BHXH với ngân sách nhà nước, tài chính doanh nghiệp, tài

chính hộ gia đình các tài chính trung gian.

Những đề xuất mới rút ra từ kết quả nghiên cứu.

1. Trên cơ sở những tiêu chí đánh giá đảm bảo tài chính cho BHXH, luận án

đã làm rõ những kết quả và những hạn chế về đảm bảo tài chính cho BHXH Việt

Nam, nguyên nhân của những hạn chế.

5

2. Để đảm bảo tài chính cho BHXH Việt Nam, luận án đề xuất 8 giải pháp,

trong đó các giải pháp mới tập trung vào:

- Tăng cường vai trò của nhà nước đối với BHXH

- Phát triển rộng rãi loại hình BHXH tự nguyện, nhất là BHXH tự nguyện

cho nông dân tạo điều kiện để mọi người dân thuộc mọi thành phần kinh tế đều

được tham gia.

- Thực hiện cải cách trong chính sách BHXH như: quy định lại căn cứ đóng,

mức đóng, mức hưởng, điều kiện hưởng các chế độ BHXH; cải cách cách tính

lương hưu; tăng tuổi nghỉ hưu; xây dựng chế độ bảo hiểm hưu trí bổ sung bằng tài

khoản cá nhân.

- Luận án cũng cho rằng mô hình BHXH theo cơ chế thị trường có đóng, có

hưởng và có sự tham gia của Nhà nước là mô hình BHXH phù hợp với nước ta, tuy

nhiên trong thời gian tới cần nghiên cứu và chuyển dần mô hình đóng- hưởng với

mức hưởng xác định (PAYG - Pay as you go) sang hệ thống BHXH theo chương

trình tài khoản cá nhân danh nghĩa dựa trên mức đóng xác định (NDC- Notional

Defined contribution).

- Giải quyết tốt mối quan hệ giữa tài chính BHXH với ngân sách nhà nước,

tài chính doanh nghiệp, tài chính hộ gia đình và các tài chính trung gian cũng là giải

pháp quan trọng góp phần đảm bảo tài chính cho BHXH Việt Nam

6. Kết cấu luận án

Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục...Luận án

được kết cấu thành 4 chương.

Chương 1:Tổng quan những nghiên cứu liên quan đến đảm bảo tài chính cho

bảo hiểm xã hội và những vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu.

Chương2: Cơ sở lý luận và kinh nghiệm thực tiễn về đảm bảo tài chính cho

bảo hiểm xã hội.

Chương 3:Thực trạng đảm bảo tài chính cho Bảo hiểm xã hội Việt Nam.

Chương 4: Phương hướng và giải pháp đảm bảo tài chính cho Bảo hiểm xã

hội Việt Nam.

6

CHƯƠNG 1

TỔNG QUAN NHỮNG NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN

ĐẢM BẢO TÀI CHÍNH CHO BẢO HIỂM XÃ HỘI VÀ

NHỮNG VẤN ĐỀ CẦN TIẾP TỤC NGHIÊN CỨU

1.1. Tổng quan những nghiên cứu liên quan đến đảm bảo tài chính cho

BHXH

Về đảm bảo tài chính cho bảo hiểm xã hội, theo như nghiên cứu sinh được

biết, cho đến nay trên thế giới và trong nước, chưa có công trình khoa học, luận án

tiến sĩ nào đề cập đến. Chỉ có các công trình khoa học, các luận án tiến sĩ đề cập đến

các vấn đề liên quan đến đảm bảo tài chính cho BHXH như: vấn đề thu, chi, cân

đối thu, chi quỹ, đầu tư quỹ BHXH, cơ chế tài chính BHXH..v..v

1.1.1. Những nghiên cứu về thu bảo hiểm xã hội

1. Luận án tiến sĩ của Phạm Trường Giang (2010), Hoàn thiện cơ chế thu

bảo hiểm xã hội ở Việt Nam. Luận án đã hệ thống hóa những vấn đề lý luận cơ bản

về cơ chế thu BHXH, nghiên cứu sự phối hợp giữa các bộ phận trong hệ thống thu

BHXH, từ đó phát hiện ra những tồn tại, bất cập. Trên cơ sở phân tích thực trạng

công tác thu BHXH ở Việt Nam, luận án đề xuất những giải pháp nhằm hoàn thiện

cơ chế thu bảo hiểm xã hội ở Việt Nam. Như vậy, đối tượng nghiên cứu của luận án

là cơ chế thu BHXH. Phạm vi nghiên cứu của luận án chỉ tập trung nghiên cứu loại

hình bảo hiểm xã hội bắt buộc (không nghiên bảo hiểm tự nguyện). Số liệu nghiên

cứu tập trung trong giai đoạn 2004-2008. Như vậy, những vấn đề tài chính BHXH

khu vực phi chính thức (BHXH tự nguyện) và bảo hiểm thất nghiệp (BHTN) chưa

được luận án đề cập đến.

2. Đề tài khoa học cấp Bộ doTS Dương xuân Triệu làm chủ nhiệm (2000),

Cơ sở khoa học hoàn thiện quy trình quản lý thu bảo hiểm xã hội. Mục đích nghiên

cứu của đề tài hoàn thiện quy trình quản lý thu bảo hiểm xã hội. Đề xuất các biện

pháp quản lý thu BHXH phù hợp với từng loại đối tượng tham gia BHXH. Thông

7

qua việc nghiên cứu kinh nghiệm thu bảo hiểm xã hội của một số nước như Nhật

Bản, Indonexia, Mỹ, Singapo và thực trạng công tác quản lý thu bảo hiểm xã hội

của Việt Nam qua các thời kỳ, tác giả đãđưa ra một số giải pháp nhằm hoàn thiện

quy trình quản lý thu bảo hiểm xã hội như: hoàn thiện các quy định thu BHXH bao

gồm mức thu, tiền lương tối thiểu, đăng ký lao động tham gia BHXH; hoàn thiện

quy trình thu bảo hiểm xã hội theo từng loại đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội; áp

dụng quản lý thu bảo hiểm xã hội bằng công nghệ tin học.Nội dung của đề tài tập

trung vào hoạt động tác nghiệp của cơ quan thực hiện chính sách BHXH

1.1.2. Những nghiên cứu về chi bảo hiểm xã hội

1. Luận án tiến sĩ của Nguyễn Thị Chính(2010), Hoàn thiện hệ thống tổ chức

và hoạt động chi trả các chế độ bảo hiểm xã hội.Luận án làm rõ những vấn đề lý

luận liên quan đến công tác tổ chức và hoạt động chi trả các chế độ bảo hiểm xã hội

cho người lao động. Phân tích thực trạng hệ thống tổ chức và hoạt động chi trả các

chế độ bảo hiểm xã hội cho người lao động ở Việt nam.

- Trong hoạt động chi trả bảo hiểm xã hội, luận án đã phân tích và rút ra

những vấn đề còn tồn tại như: việc lập kế hoạch chi còn có những sai sót, báo cáo

quyết toán chậm, công tác hướng dẫn kiểm tra còn chưa sâu sát, phương tiện vận

chuyển và bảo quản tiền mặt còn thiếu, mạng lưới thông tin chưa được phủ khắp

các tỉnh, thành, lệ phí chi trả thấp, còn một bộ phận người sử dụng lao động chưa

làm tròn trách nhiệm đóng bảo hiểm xã hội cho người lao động… từ đó làm ảnh

hưởng đến hoạt động chi trả và quyền lợi của các đối tượng hưởng bảo hiểm xã hội.

Trên cơ sở đó, đề xuất những giải pháp nhằm hoàn thiện hệ thống chi trả các chế

độ bảo hiểm xã hội ở Việt Nam trong thời gian tới. Đối tượng nghiên cứu của luận

án là công tác tổ chức chi trả BHXH. Phạm vi nghiên cứu của luận án là quỹ BHXH

bắt buộc ở Việt Nam. Loại hình BHXH tự nguyện và BHTN không được đề cập đến

trong luận án.

2. Tiểu đề án, Hoàn thiện quy chế chi bảo hiểm xã hội (2005) do TS Trần

Đức Nghiêu làm chủ nhiệm. Tiểu đề án đã tổng hợp khá đầy đủ các văn bản pháp

luật liên quan đến quy chế chi BHXH, trình bày những nội dung cụ thể về chi trả

8

lương hưu, trợ cấp BHXH hàng tháng, chi trả trợ cấp BHXH 1 lần, chi trả trợ cấp

ốm đau, thai sản và nghỉ dưỡng sức, quy trình chi trả lương hưu, trợ cấp BHXH

hàng tháng, quy trình chi trả trợ cấp 1 lần. Tiểu đề án cũng nói lên những ưu, nhược

điểm của quy trình hiện hành về quản lý chi BHXH. Thông qua đó đưa ra những

biện pháp để khắc phục. Tuy nhiêu tiểu đề án cũng chỉ tập trung nghiên cứu quy

trình về quản lý chi BHXH, và cũng mới chỉ nghiên cứu BHXH bắt buộc khu vực

chính thức, chưa nghiên cứu BHXH tự nguyện, khu vực phi chính thức.

3. Đề tài khoa học cấp Bộ do TS Dương Xuân Triệu chủ nhiệm (1998), Hoàn

thiện phương thức tổ chức chi trả các chế độ ốm đau, thai sản, tai nạn lao động,

bệnh nghề nghiệp cho người tham gia bảo hiểm xã hội.

Đề tài đã hệ thống hóa các vấn đề lý luận cơ bản về các chế độ BHXH như:

ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp cả trước và sau khi BHXH đi

vào hoạt động. Đề tài đã phản ánh được quá trình tổ chức chi trả các chế độ BHXH

theo cơ chế cũ cũng như từ khi BHXH Việt Nam ra đời, đã phân tích được những

mặt mạnh, mặt yếu, những tồn tại do các văn bản pháp luật về BHXH gây ra. Qua

đó đưa ra những kiến nghị làm cơ sở cho việc sửa đổi các văn bản pháp luật hiện

hành để đáp ứng các yêu cầu đổi mới cơ chế, chính sách về BHXH.

4. Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ (1996), Thực trạng và định hướng

hoàn thiện tác nghiệp chi trả chế độ BHXH hiện nay, mã số 96-03-03/ĐT do TS

Dương Xuân Triệu làm chủ nhiệm.

Đề tài đã khái quát những vấn đề lý luận về BHXH và quỹ BHXH. Phân tích

thực trạng hoạt động chi trả BHXH ở Việt Nam giai đoạn 1995-1996 thông qua việc

phân tích các mặt như: cơ sở vật chất phục vụ công tác chi trả, quản lý đối tượng chi

trả, đồng thời qua việc phân tích các phương thức chi trả BHXH, những ưu, nhược

điểm của từng phương thức chi trả. Từ đó đưa ra những kiến nghị nhằm hoàn thiện

tác nghiệp chi trả các chế độ BHXH cho người lao động như: hoàn thiện các văn

bản quy định có liên quan đến quản lý đối tượng, quản lý tài chính, tạo hành lang

pháp lý để cho BHXH các cấp có cơ sở thực hiện; xây dựng hệ thống tổ chức bộ

máy chi trả BHXH từ trung ương đến cơ sở, tính toán mức phí chi trả, giữa các