Luận án tiến sĩ báo chí học thông điệp về biến đổi khí hậu trên báo đảng khu vực đồng bằng sông cửu

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA

HỒ CHÍ MINH

HỌC VIỆN BÁO CHÍ VÀ TUYÊN TRUYỀN

HỒ THỊ THANH BẠCH

THÔNG ĐIỆP

VỀ BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU TRÊN BÁO ĐẢNG

KHU VỰC ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG

(Khảo sát các báo An Giang, Cà Mau và Cần Thơ

từ năm 2017 đến tháng 6 năm 2019)

LUẬN ÁN TIẾN SĨ BÁO CHÍ HỌC

HÀ NỘI - 2022

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA

HỒ CHÍ MINH

HỌC VIỆN BÁO CHÍ VÀ TUYÊN TRUYỀN

HỒ THỊ THANH BẠCH

THÔNG ĐIỆP

VỀ BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU TRÊN BÁO ĐẢNG

KHU VỰC ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG

(Khảo sát các báo An Giang, Cà Mau và Cần Thơ

từ năm 2017 đến tháng 6 năm 2019)

Chuyên ngành : Báo chí học

Mã số : 9 32 01 01

LUẬN ÁN TIẾN SĨ BÁO CHÍ HỌC

NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC:

1. PGS.TS. Nguyễn Văn Dững

2. PGS.TS. Nguyễn Quốc Dũng

HÀ NỘI - 2022

ỜI C ĐO N

T C

Tác giả luận án

Hồ Thị Thanh Bạch

ỤC ỤC

Trang

MỞ ĐẦU ...............................................................................................................................1

TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU.....................................................................12

1. Hướng nghiên cứu về biến đổi khí hậu, truyền thông về biến đổi khí hậu.................12

2. Hướng nghiên cứu thông điệp trên báo chí về biến đổi khí hậu .................................17

3. “Báo Đảng” và các nghiên cứu về báo Đảng ...............................................................34

4. Đánh giá tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan đến luận án và đề ra

hướng nghiên cứu cho luận án ..................................................................................36

Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU

THÔNG ĐIỆP BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU TRÊN BÁO ĐẢNG KHU VỰC ĐỒNG

BẰNG SÔNG CỬU LONG................................................................................................41

1.1. Cơ sở lý luận................................................................................................................41

1.2. Cơ sở thực tiễn.............................................................................................................53

Chƣơng 2: THỰC TRẠNG THÔNG ĐIỆP VỀ BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU TRÊN

BÁO ĐẢNG KHU VỰC ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG..........................................68

2.1. Tổng quan về đối tượng khảo sát...............................................................................68

2.2. Nội dung thông điệp biến đổi khí hậu trên báo Đảng khu vực đồng bằng

sông Cửu Long ...........................................................................................................70

2.3. Hình thức thông điệp biến đổi khí hậu trên báo Đảng đồng bằng sông

Cửu Long ....................................................................................................................92

Chƣơng 3: CÔNG CHÚNG BÁO ĐẢNG ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG

VỚI THÔNG ĐIỆP BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU......................................................................111

3.1. Nhận diện công chúng báo Đảng đồng bằng sông Cửu Long................................111

3.2. Nhận thức, thái độ và hành vi tiếp nhận thông điệp biến đổi khí hậu của

công chúng................................................................................................................115

Chƣơng 4: THÀNH CÔNG, HẠN CHẾ VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO CHẤT

ƢỢNG THÔNG ĐIỆP BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU TRÊN BÁO ĐẢNG KHU VỰC

ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG .................................................................................129

4.1. Thành công và hạn chế của thông điệp biến đổi khí hậu trên báo Đảng

đồng bằng sông Cửu Long hiện nay .......................................................................129

4.2. Một số giải pháp, khuyến nghị nâng cao chất lượng thông điệp biến đổi

khí hậu trên báo Đảng khu vực đồng bằng sông Cửu Long..................................147

KẾT LUẬN .......................................................................................................................156

CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ LIÊN

QU N ĐẾN ĐỀ TÀI.........................................................................................................161

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .........................................................................162

PHỤ LỤC..........................................................................................................................174

D NH ỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

Từ viết tắt Giải thích

Báo AG Báo An Giang

Báo CM Báo Cà Mau

Báo CT Báo Cần Thơ

BĐKH Biến đổi khí hậu

Bộ TN&MT Bộ Tài nguyên và Môi trường

ĐBSCL Đồng bằng sông Cửu Long

ĐCS Đảng cộng sản

GS Giáo sư

HV BC&TT Học viện Báo chí và Tuyên truyền

IPCC Ủy ban Liên chính phủ về biến đổi khí hậu

KT - XH Kinh tế - Xã hội

LHQ Liên hiệp quốc

MTTT Môi trường truyền thông

NCS Nghiên cứu sinh

Nxb Nhà xuất bản

PGS Phó Giáo sư

PL Phụ lục

PVS Phỏng vấn sâu

TS Tiến sĩ

TTĐC Truyền thông đại chúng

DANH MỤC CÁC BẢNG

Trang

Bảng 3.1: Tổng hợp đánh giá của công chúng về nội dung và hình thức các

bài viết về BĐKH trên báo Đảng khu vực ĐBSCL ................................................119

Bảng 3.2: Tương quan đánh giá công chúng giữa các báo khảo sát.......................121

Bảng 3.3: Ý kiến của công chúng về việc điều chỉnh các các khía cạnh nội

dung bài viết BĐKH trên báo Đảng khu vực ĐBSCL............................................125

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ

Trang

Biểu đồ 2.1: Các khía cạnh nội dung thông điệp về BĐKH.....................................70

Biểu đồ 2.2: Các biểu hiện của BĐKH được đề cập trong thông điệp .....................71

Biểu đồ 2.3: Tỷ lệ các bài viết có đề cập đến nguyên nhân của BĐKH...................83

Biểu đồ 2.4: Thể loại bài viết về BĐKH trên báo Đảng khu vực ĐBSCL ...............93

Biểu đồ 2.5: Tần suất đăng tải bài viết về BĐKH trên báo Đảng khu vực

ĐBSCL năm 2017 ...................................................................................................106

Biểu đồ 2.6: Mức độ đề cập đến vấn đề BĐKH .....................................................107

Biểu đồ 2.7: Vị trí đăng tải các bài viết ..................................................................108

Biểu đồ 3.1: Nghề nghiệp của công chúng tham gia khảo sát ................................112

Biểu đồ 3.2: Trình độ công chúng tham gia khảo sát .............................................113

Biểu đồ 3.3: Phương thức tiếp nhận thông tin về BĐKH của công chúng.............114

Biểu đồ 3.4: Mức độ quan tâm của công chúng đến vấn đề BĐKH.......................115

Biểu đồ 3.5: Nhận xét của công chúng về mức độ tác động của BĐKH................116

Biểu đồ 3.6: Đánh giá của công chúng về nội dung các bài viết về BĐKH

trên báo Đảng khu vực ĐBSCL ..............................................................................120

Biểu đồ 3.7: Đánh giá của công chúng về hình thức các bài viết về BĐKH

trên báo Đảng khu vực ĐBSCL ..............................................................................120

Biểu đồ 3.8: Đánh giá của công chúng về thông tin tích cực và tiêu cực...............122

Biểu đồ 3.9: Đánh giá của công chúng về tần suất bài viết về BĐKH ...................123

Biểu đồ 3.10: Mức độ đáp ứng nhu cầu thông tin về BĐKH .................................123

Biểu đồ 3.11: Tác động của thông điệp về BĐKH trên báo Đảng đến công

chúng địa phương....................................................................................................126

Biểu đồ 3.12: Mức độ tương tác giữa công chúng với cơ quan báo Đảng về

chủ đề BĐKH..........................................................................................................127

DANH MỤC CÁC HÌNH

Trang

Hình 2.1: Các bài viết về tác động tích cực của BĐKH trên báo Đảng khu

vực ĐBSCL...............................................................................................................78

Hình 2.2: Ảnh trong bài “Vàm Xoáy kêu cứu” (Báo CM ngày 31/3/2017) ...........102

Hình 2.3: Các chùm ảnh/ phóng sự ảnh trên báo Cà Mau ......................................103

Hình 2.4: Ảnh trong bài viết “Chủ động đề phòng thời tiết nguy hiểm”................104

Hình 2.5: Ảnh trong bài viết “Tăng cường giải pháp phòng chống khô hạn” ........104

Hình 2.6: Ảnh trong bài viết “Cần vào cuộc của toàn dân trong phòng

chống sạt lở”............................................................................................................104

1

MỞ ĐẦU

1. ý do chọn đề tài

BĐKH là một trong những thách thức lớn nhất của nhân loại trong thế kỷ 21.

Sự thay đổi một cách bất thường của các xu hướng thời tiết ảnh hưởng tới sản xuất và

đời sống, đe dọa đến sức khỏe con người, là nguyên nhân “châm ngòi” cho các xung

đột nội bộ và giữa các quốc gia, khu vực…, đồng thời tác động làm gia tăng nhiều

nguy cơ khác làm thay đổi sự phát triển của thế giới. Theo ước tính của LHQ, từ nay

đến năm 2050, sẽ có khoảng 150 triệu người phải rời bỏ nơi sinh sống do BĐKH gây

ra các hiện tượng thời tiết cực đoan; phân nửa động thực vật sẽ đối mặt với nguy cơ

tuyệt chủng nếu nhiệt độ Trái Đất tăng thêm từ 1,1 - 6,4 độ C. Tại Hội nghị lần thứ 26

các bên tham gia Công ước khung của Liên hợp quốc về BĐKH (COP26), diễn ra

tại Glasgow (Vương quốc Anh) ngày 1/11/2021, Thủ tướng Chính phủ Việt Nam

Phạm Minh Chính nhấn mạnh: "Tác ộ BĐKH ở

ọ ơ ớ p ể bề ữ ọ

ề ộ ". [10] [11] [14].

Việt Nam nằm trong số 5 quốc gia chịu ảnh hưởng năng nề nhất của BĐKH.

Tác động của BĐKH đã gây nhiều tổn thất to lớn về người, tài sản, cơ sở hạ tầng, về

kinh tế, văn hoá, xã hội, tác động xấu đến môi trường, là nguy cơ hiện hữu cho việc

thực hiện các mục tiêu thiên niên kỷ và sự phát triển bền vững của đất nước.

ĐBSCL là một trong 03 đồng bằng trên thế giới dễ bị tổn thương nhất do nước

biển dâng. Theo các kịch bản BĐKH, vào cuối thế kỷ 21, nhiệt độ trung bình năm ở

Việt Nam tăng khoảng 20

-300 C; mực nước biển có thể dâng cao thêm từ 75 cm đến 1

mét so với thời kỳ 1980 - 1999. Khi đó, sẽ có khoảng 40% diện tích vùng ĐBSCL bị

ngập, 35% dân số chịu ảnh hưởng xấu do thời tiết phức tạp. Thực tế diễn biến thời tiết

vùng ĐBSCL 10 năm trở lại đây cũng có nhiều dấu hiệu bất thường, tình trạng hạn

hán, xâm nhập mặn, sạt lở, ngập úng… trở nên nghiêm trọng hơn; 1,7 triệu người đã di

cư khỏi ĐBSCL, hơn gấp đôi trung bình cả nước. Tình trạng này tiềm ẩn những nguy

cơ lớn đối với quốc gia vì ĐBSCL là vùng địa kinh tế - chính trị, có số dân chiếm gần

18% dân số cả nước với 17 triệu dân, có vị trí trọng yếu về an ninh, quốc phòng, đóng

góp khoảng 18% GDP với 90% tổng lượng gạo xuất khẩu, gần 60% kim ngạch xuất

2

khẩu thủy sản và 70% sản lượng trái cây của Việt Nam, có vai trò đảm bảo an ninh

lương thực cho cả nước [11][13] [35][75][89]…

Với chức năng đặc trưng là cung cấp thông tin, định hướng dư luận xã hội [17],

báo chí nói riêng và truyền thông nói chung được nhiều quốc gia và tổ chức thế giới

nhìn nhận như một công cụ hữu ích và được tận dụng tối đa trong việc nâng cao nhận

thức về BĐKH cho công chúng, tạo dựng các diễn đàn thảo luận về giải pháp phù hợp

ứng phó với BĐKH đối với từng khu vực và cộng đồng cụ thể. Đây cũng là giải pháp

mà Đảng, Nhà nước và Chính phủ Việt Nam hướng đến nhằm nâng cao nhận thức,

năng lực thích nghi và ứng phó với BĐKH của cộng đồng. Bám sát những định hướng

chỉ đạo đó, báo chí Việt Nam thời gian qua đẩy mạnh thông tin tuyên truyền, phổ biến,

giải thích đường lối, chính sách, pháp luật về BĐKH và ứng phó với BĐKH. Những

thông điệp mà báo chí chuyển tải đã cung cấp nhiều kiến thức bổ ích giúp người dân,

cộng đồng thêm hiểu biết, có niềm tin và cơ sở để từ đó thực hiện đường lối của Đảng,

chính sách, pháp luật của Nhà nước vào thực tiễn ứng phó với BĐKH [10][31][46]…

Mặc dù vậy, những nghiên cứu thực tiễn vừa qua cho thấy báo chí thông tin về

BĐKH vẫn còn những hạn chế nhất định, như: Một số cơ quan báo chí chỉ thông tin về

BĐKH khi có các sự kiện, hoạt động lớn về nội dung này chứ chưa chủ động xây dựng

kế hoạch thông tin thường xuyên. Các thông điệp rời rạc, thiếu hệ thống về BĐKH tác

động không đủ mạnh để công chúng nhận ra tầm quan trọng của vấn đề này với đời

sống nhân loại để từ đó thay đổi hành vi nhằm giảm thiểu những tác động có hại đến

môi trường. Nhiều tác phẩm báo chí khi đề cập đến nội dung BĐKH chú trọng mô tả

diễn biến, nhấn mạnh tác động tiêu cực mà chưa quan tâm những giải pháp “thích

nghi”, “thích ứng” với BĐKH; thông tin nhiều về những định hướng, chủ trương chính

sách về ứng phó với BĐKH hoặc các hoạt động, phát biểu của lãnh đạo Trung ương,

địa phương nhưng lại thiếu những bài phân tích sâu về nguyên nhân, các giải pháp ứng

phó và thích nghi hoặc chưa chủ động cung cấp kiến thức, thông tin cho công chúng,

cũng như chưa tổ chức diễn đàn thích ứng và dự báo về vấn đề này. Ngôn ngữ sử dụng

trong nhiều tác phẩm báo chí về lĩnh vực này còn khô khan, khó hiểu thậm chí chưa

chính xác... Những hạn chế này tạo nên những thông điệp hời hợt, sai lệch, chưa khoa

học về BĐKH khiến công chúng hoảng sợ, lo lắng và bi quan khi tiếp nhận; ảnh hưởng

đến mục tiêu nâng cao nhận thức, hiểu biết và hành động về ứng phó với BĐKH cho

công chúng nước nhà [16][31][46][65][93].

3

Tầm quan trọng của vùng ĐBSCL đối với quốc gia và những nguy cơ, hiểm họa

từ tác động tiêu cực của BĐKH mà vùng đất này đang đối mặt đòi hỏi cộng đồng dân

cư nơi đây phải nhận thức đúng đắn, có kiến thức và kỹ năng để chủ động ứng phó với

tác động tiêu cực của BĐKH một cách hiệu quả. Điều này lệ thuộc rất lớn vào thông

điệp mà họ tiếp nhận qua các phương tiện truyền thông, mà gần gũi nhất là báo chí địa

phương. Liệu báo địa phương ĐBSCL có làm tốt chức năng, vai trò định hướng xã hội

trong việc xây dựng và chuyển tải đến công chúng trong khu vực những thông điệp

khoa học, đa dạng, khách quan, dễ hiểu, có hệ thống …? Đó là câu hỏi đặt ra cần có

những nghiên cứu từ các công trình khoa học cụ thể.

Từ những lý do trên, tác giả lựa chọn đề tài “Thông điệp về biến đổi khí hậu

trên báo Đảng khu vực đồng bằng sông Cửu Long (Khảo sát các báo An Giang,

Cà Mau và Cần Thơ từ năm 2017 đến tháng 6 năm 2019)” làm đề tài luận án tiến

sĩ chuyên ngành Báo chí học.

2. Câu hỏi và giả thuyết nghiên cứu

Khi thực tiễn đặt ra yêu cầu cấp thiết về việc phải đẩy mạnh hiệu quả thông tin

nhằm nâng cao nhận thức và thay đổi hành vi của công chúng trong ứng phó với tác

động tiêu cực của BĐKH, báo Đảng khu vực ĐBSCL đã chuyển tải các thông điệp gì

và chuyển tải như thế nào về BĐKH đến công chúng? Mức độ ảnh hưởng của các

thông điệp về BĐKH trên báo Đảng ĐBSCL đến công chúng như thế nào? Thông điệp

về BĐKH trên báo Đảng khu vực ĐBSCL cần đáp ứng những tiêu chí nào? Là những

câu hỏi nghiên cứu mà Luận án sẽ tập trung kiến giải.

Cụ thể, có những vấn đề đặt ra cần quan tâm:

Để thích ứng với quá trình BĐKH, các nhà hoạch định chính sách cũng như cư

dân trong vùng cần có nhận thức, thái độ và hành vi phù hợp. Vậy trong quá trình này,

báo chí - truyền thông có những vai trò gì? Vai trò này được giới truyền thông khu vực

ĐBSCL thể hiện như thế nào qua hoạt động của mình? Trong đó, hệ thống báo Đảng

ĐBSCL có thực sự thể hiện vai trò trụ cột, nồng cốt của mình trong cung cấp kiến thức,

thông tin, để mở mang hiểu biết và thay đổi nhận thức, điều chỉnh thái độ và hành vi

công chúng? Nhà báo nói chuyện với công chúng bằng và thông qua thông điệp của

mình. Vậy thông điệp về BĐKH trên báo Đảng khu vực ĐBSCL hiện nay như thế nào

và vấn đề này có thể nghiên cứu, tổng kết nó nhằm tiếp tục nâng cao chất lượng thông

điệp, để nâng cao năng lực và hiệu quả tác động của nó đối với khả năng thích ứng với

quá trình BĐKH?

4

Chúng tôi cũng nêu ra các giả thuyết nghiên cứu như sau:

- Gi thuy t th nhất: - BĐKH đã và đang là vấn đề quyết định sự phát triển

bền vững của đất nước và khu vực ĐBSCL. Với hệ thống và mạng lưới truyền thông

rộng khắp khu vực ĐBSCL, báo Đảng địa phương có vai trò trụ cột, đã có những đóng

góp ngày càng tích cực vào quá trình cung cấp kiến thức, thay đổi nhận thức, thái độ và

hành vi công chúng xã hội và nhân dân nói chung trong khu vực nhằm thích ứng với

quá trình BĐKH.

- Gi thuy t th hai: - Thông điệp về BĐKH trên báo Đảng địa phương

ĐBSCL đã và đang đạt được những kết quả đáng khích lệ, và những kết quả này rất

cần được tổng kết để rút ra những vấn đề thực tiễn, đề xuất những giải pháp tiếp tục

nâng cao chất lượng và năng lực tác động của thông điệp.

- Gi thuy t th ba: - Năng lực, kỹ năng thiết kế thông điệp BĐKH của đội ngũ

nhà báo của báo Đảng địa phương khu vực ĐBSCL đang được cải thiện và cần được

nghiên cứu, tổng kết để tiếp tục nâng cao chất lượng và năng lực tác động của thông

điệp, đáp ứng nhu cầu công chúng bản địa.

3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

3.1. Mục đích nghiên cứu

Trên cơ sở hệ thống hóa những vấn đề lý luận liên quan đến BĐKH và vai trò

của truyền thông, Luận án bước đầu hình thành khung lý thuyết cho vấn đề nghiên cứu;

từ đó khảo sát thực trạng, phân tích vấn đề thực tiễn thông điệp về BĐKH trên báo

Đảng địa phương khu vực ĐBSCL; đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng thông

điệp về BĐKH trên báo Đảng địa phương, góp phần thực hiện mục tiêu mở mang hiểu

biết, thay đổi nhận thức, thái độ và hành vi công chúng xã hội để ứng phó với BĐKH,

góp phần vào quá trình phát triển bền vững khu vực ĐBSCL.

3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

Để thực hiện mục đích nghiên cứu nêu trên, luận án tập trung thực hiện một số

nhiệm vụ trọng tâm sau đây:

- Hệ thống hóa cơ sở lý luận và xây dựng khung lý thuyết cho vấn đề nghiên

cứu thông điệp về BĐKH nói chung, thông điệp về BĐKH trên báo Đảng khu vực

ĐBSCL nói riêng;

5

- Khảo sát thực trạng, nhận diện vấn đề thực tiễn của thông điệp BĐKH trên

báo Đảng khu vực ĐBSCL, tiếp cận ở cả hai hướng nội dung thông điệp và hình

thức thông điệp.

- Tìm hiểu việc tiếp nhận của công chúng về các thông điệp BĐKH trên báo

Đảng địa phương, đồng thời đánh giá mức độ ảnh hưởng của các thông điệp này đối

với công chúng xã hội trong khu vực.

- Phân tích những vấn đề thực tiễn đặt ra và đề xuất giải pháp nhằm nâng cao

chất lượng thông điệp về BĐKH trên báo đảng địa phương khu vực ĐBSCL

- Đề xuất các vấn đề cho các nghiên cứu tiếp theo.

4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu

4.1. Đối tượng nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu của luận án là thông điệp về BĐKH trên báo Đảng khu

vực ĐBSCL.

4.2. Phạm vi nghiên cứu

* P ạ : Nghiên cứu được tiến hành trên phạm vi không gian

như sau:

- Không gian nghiên cứu thông điệp về BĐKH chủ yếu ở khu vực ĐBSCL, bao

gồm 13 tỉnh, thành phố.

- Đối tượng khảo sát thông điệp truyền thông về BĐKH được thực hiện trên các

tờ báo in của Đảng bộ 3 địa phương, gồm: An Giang, Cà Mau và Cần Thơ - là các địa

phương chịu ảnh hưởng của BĐKH nặng nề hơn so với các địa phương còn lại trong

khía cạnh bị tác động mang tính đặc trưng của khu vực. Cụ thể:

+ An Giang là tỉnh đầu nguồn sông Cửu Long, nằm trong khu vực Tứ giác Long

Xuyên, có đường biên giới giáp với Campuchia. Do thuộc vùng trũng, đây là nơi

thường xuyên ngập lũ, đồng thời cũng là địa phương mà tình trạng sạt lở, sụt lún đất

diễn ra diện rộng và thường xuyên.

+ Cà Mau là địa phương ở cực Nam của Tổ quốc, với 3 mặt giáp biển và hệ

thống sông ngòi chằng chịt ăn thông ra biển, vì thế địa phương này hiện bị ảnh hưởng

nặng nề do nước biển dâng và xâm nhập mặn. Những năm gần đây, tình hình sạt lở bờ

biển gia tăng làm mỗi năm trên 800ha rừng phòng hộ xung yếu ven biển ở Cà Mau bị

mất, ảnh hưởng lớn đến sản xuất và đe dọa tính mạng, tài sản của người dân.

6

+ Thành phố Cần Thơ là đô thị loại I, có vị trí địa lý trung tâm vùng ĐBSCL. So

với các địa phương trong vùng, TP Cần Thơ không chịu ảnh hưởng nặng nề nhất của

BĐKH ở biểu hiện cụ thể nào, tuy nhiên tác động của BĐKH mang tính đặc trưng của

vùng ĐBSCL đều xuất hiện tại Cần Thơ, như: gia tăng tình trạng ngập lụt, sạt lở, hạn

hán, xâm nhập mặn, xuất hiện tình trạng lốc xoáy… vì thế, Cần Thơ được xem là một

trong những địa phương chịu tác động nặng nề của BĐKH trong khu vực.

- Công chúng báo Đảng địa phương được khảo sát tại 03 tinh/thành như trên.

* Phạm vi thời gian: Các tác phẩm báo chí được khảo sát đăng tải trên các báo

từ tháng 01 năm 2017 đến hết tháng 6 năm 2019.

Khảo sát công chúng, phỏng vấn sâu được tiến hành trong khung thời gian 2019

có kéo theo sang đầu năm 2020.

5. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu

5.1. Cơ sở lý luận

Để giải mã vấn đề nghiên cứu, công trình này dựa trên các cơ sở lý thuyết

sau đây:

- Cơ sở lý luận Mác-Lê-nin, Tư tưởng Hồ Chí Minh và các quan điểm của Đảng

và Nhà nước Việt Nam; trong đó quan điểm Mác-Lê-nin cho rằng, báo chí “không chỉ

là người tuyên truyền tập thể, cổ động tập thể, mà còn là người tổ chức tập thể nữa”.

Tính tập thể ở đây có thể được hiểu, báo chí là cơ quan ngôn luận của Đảng - Đảng

lãnh đạo theo nguyên tắc “tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách”. Đây là cơ sở lý luận cơ

bản để luận án nghiên cứu thông điệp về BĐKH trên báo Đảng khu vục ĐBSCL.

Chủ tịch Hồ Chí Minh cho rằng, “Báo chí ta không phải để cho một số ít người

xem, mà để phục vụ đông đảo nhân dân lao động, để tuyên truyền giải thích đường lối,

chính sách của Đảng và Chính phủ, cho nên phải có tính chất quần chúng và tinh thần

chiến đấu” [52, tr.116]. Nếu coi quần chúng nhân dân là đối tượng chủ yếu, là mục tiêu

phục vụ của báo chí cách mạng thì phải viết sao cho quần chúng nhân dân dễ hiểu, dễ

đọc và dễ làm theo; sự lao động sáng tạo, ước vọng chân chính, những việc làm hay,

những gương sống tốt... của quần chúng nhân dân là chủ đề mà các nhà báo cách mạng

phải luôn theo dõi, bám sát.

ĐCS Việt Nam đã thiết lập các quan điểm cơ bản chỉ đạo hoạt động báo chí

trong Nghị quyết TW 5 (khoá X) về công tác tư tưởng, lý luận và báo chí trước yêu cầu

7

mới. Theo đó, báo chí phải nắm vững và tuyên truyền sâu rộng, kịp thời, có hiệu quả

đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước; coi trọng đúng

mức việc phát hiện, biểu dương các nhân tố mới, điển hình tiên tiến; phải nâng cao chất

lượng tư tưởng, tính hấp dẫn, mở rộng đối tượng độc giả... Văn kiện Đại hội lần thứ

IX của ĐCS Việt Nam cũng chỉ rõ hệ thống thông tin đại chúng, trong đó có báo

chí phải “làm t t ch ă ền th c hi ờng l i, ch ơ

sách c Đ N ớc, phát hi n những nhân t mớ ẹp trong

xã hội, giới thi ơ ời t t, vi c t t, nhữ ển hình tiên ti n, phê phán các

hi ng tiêu c c, u n nắn những nh n th c l ch lạ ấu tranh với những quan

ểm sai trái, coi trọng nâng cao tính chân th t, tính giáo dục và tính chi ấu

…” [27, tr.91]. Điều này cũng cho thấy những yêu cầu cơ bản mà

thông điệp báo chí cần phải có để đáp ứng các mục tiêu, kỳ vọng mà xã hội

đặt ra đối với báo chí.

- Về lý thuyết chuyên ngành, luận án sử dụng các lý thuyết sau đây:

Một là, Lý thuyết Thiết lập chương trình nghị sự. Lý thuyết này cho rằng việc

thông tin của TTĐC là hoạt động có mục đích. Các cơ quan báo chí truyền thông dựa

vào mục đích tôn chỉ và môi trường thực tế để lựa chọn vấn đề hoặc nội dung mà họ

coi là quan trọng nhất để sản xuất và cung cấp cho công chúng. Tần suất, cường độ

của các chủ đề được TTĐC thông tin ảnh hưởng đến mức độ quan tâm, nhận thức của

công chúng về tầm quan trọng của vấn đề đó. Tiếp cận lý thuyết này vào vấn đề

nghiên cứu để thấy rằng thông điệp truyền thông có vai trò quan trọng trong việc chỉ

dẫn, định hướng công chúng. Tần suất, cường độ, nội dung của thông điệp về BĐKH

mà các cơ quan TTĐC chuyển tải sẽ ảnh hưởng đến nhận thức, thái độ và hành vi của

công chúng.

Hai là, Lý thuyết Đóng khung. Theo lý thuyết này, truyền thông có khả năng

dựng khung (framing) để định hướng và điều chỉnh dư luận xã hội. “Khung” là những

phần trừu tượng có tác dụng sắp xếp hoặc cấu trúc ý nghĩa của thông điệp; được thiết

kế để nâng cao hiểu biết hoặc được sử dụng làm một “lối tắt” nhận thức để liên kết một

vấn đề với bức tranh toàn cảnh của hiện thực. Các cơ quan TTĐC tạo ra “Khung” bằng

cách giới thiệu các thông tin trong một ngữ cảnh hẹp rồi làm cho nó nổi bật lên trên văn