(Luận Án Tiến Sĩ) Áp Dụng Hình Phạt Theo Pháp Luật Hình Sự Việt Nam Từ Thực Tiễn Xét Xử Của Các Tòa

VIỆN HÀN LÂM

KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM

HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

TRƯƠNG ĐỨC THUẬN

ÁP DỤNG HÌNH PHẠT THEO PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM

TỪ THỰC TIỄN XÉT XỬ CỦA CÁC TÒA ÁN QUÂN SỰ

Ngành: Luật hình sự và tố tụng hình sự

Mã số: 9.38.01.04

LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Trần Văn Độ

HÀ NỘI - 2020

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các dẫn

liệu, kết quả nghiên cứu, đề xuất nêu trong luận án là trung thực và tôi xin chịu

trách nhiệm về tất cả những dẫn liệu, kết quả nghiên cứu đó. Luận án này chưa

được ai công bố trong bất kỳ một công trình khoa học nào khác./.

Tác giả luận án

TRƯƠNG ĐỨC THUẬN

DANH MỤC NHỮNG TỪ VIẾT TẮT

ADHP:

ADPL:

BLHS:

BLTTHS:

HTHP:

QĐHP:

TAQS:

Áp dụng hình phạt

Áp dụng pháp luật

Bộ luật Hình sự

Bộ luật Tố tụng hình sự

Hệ thống hình phạt

Quyết định hình phạt

Tòa án quân sự

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU .............................................................................................................. 1

Chương 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN

ĐỀ TÀI LUẬN ÁN.............................................................................................. 8

1.1. Tình hình nghiên cứu ở ngoài nước ............................................................... 8

1.2. Tình hình nghiên cứu trong nước................................................................. 11

Chương 2: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ ÁP DỤNG HÌNH PHẠT ..... 29

2.1. Khái niệm, đặc điểm, nguyên tắc áp dụng hình phạt................................... 29

2.2. Nhiệm vụ, nội dung, ý nghĩa của áp dụng hình phạt ................................... 56

2.3. Các yếu tố tác động đến áp dụng hình phạt ................................................. 66

Chương 3: THỰC TRẠNG CƠ SỞ PHÁP LÝ CỦA ÁP DỤNG HÌNH

PHẠT VÀ THỰC TIỄN ÁP DỤNG HÌNH PHẠT TẠI CÁC TÒA ÁN

QUÂN SỰ........................................................................................................... 77

3.1. Thực trạng cơ sở pháp lý của áp dụng hình phạt ......................................... 77

3.2. Thực tiễn áp dụng hình phạt tại các Tòa án quân sự.................................... 91

3.3. Những hạn chế, sai sót phổ biến trong áp dụng hình phạt tại các Tòa án

quân sự và nguyên nhân.................................................................................... 102

Chương 4: YÊU CẦU VÀ CÁC GIẢI PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG

ÁP DỤNG HÌNH PHẠT................................................................................. 114

4.1. Yêu cầu nâng cao chất lượng áp dụng hình phạt ....................................... 114

4.2. Các giải pháp nâng cao chất lượng áp dụng hình phạt .............................. 123

KẾT LUẬN...................................................................................................... 148

DANH MỤC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨUCỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG

BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN................................................................. 151

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO....................................................... 152

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Chính sách hình sự của Nhà nước Việt Nam đang khẳng định xu hướng

nhân văn trong quan hệ giữa con người với con người, thể hiện tính nhân đạo,

coi trọng và nâng cao các quyền cơ bản của con người trong xã hội, hoàn toàn

phù hợp với xu thế hội nhập với quốc tế của nước ta hiện nay. Việt Nam đang

thực hiện quá trình xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa và hội

nhập với thế giới, việc ban hành Hiến pháp năm 2013 đã khẳng định sự coi

trọng, nâng cao giá trị các quyền con người. Đặc biệt là việc nghiên cứu nhằm

hoàn thiện hệ thống pháp luật hình sự phù hợp với xu thế chung của thế giới,

quá trình hoàn thiện HTHP và ADHP theo hướng nhân đạo hơn, bảo đảm

được quyền tự do dân chủ của nhân dân, đề cao giá trị và quyền con người.

Đảng và Nhà nước ta đề ra đường lối, chủ trương cải cách tư pháp, xác định

Tòa án là trung tâm và xét xử là trọng tâm trong hệ thống tư pháp. Trong xu

thế hội nhập toàn cầu hóa hiện nay, tội phạm có nhiều diễn biến phức tạp; quá

trình phát hiện tội phạm, điều tra, truy tố và xét xử khó khăn hơn, càng đòi

hỏi phải bảo đảm sự chặt chẽ, xử lý nhanh, kịp thời, đúng pháp luật, nhất là

các vụ án trọng điểm, phức tạp.

Trong thời gian qua, hoạt động xét xử của Tòa án vẫn còn nhiều sai sót

dẫn đến xảy ra tình trạng một vụ án phải qua nhiều cấp xét xử và xét xử nhiều

lần. Tồn tại những trường hợp bị kết án oan; xác định không đúng tội danh;

ADHP không tương xứng với hành vi phạm tội... gây nên bức xúc, dư luận

xấu trong xã hội, làm giảm uy tín của các cơ quan tố tụng, giảm sút niềm tin

của Nhân dân vào sự lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước và xã hội. Thực

tiễn ADHP trong những năm gần đây cũng thể hiện những bất cập, hạn chế

trong các quy định của pháp luật hình sự nước ta làm ảnh hưởng đến hiệu quả

của hình phạt. Pháp luật hình sự của nước ta về HTHP vẫn đang trong giai

đoạn hoàn thiện, một số quy định về hình phạt và việc ADHP còn mang tính

khái quát cao, chưa thực sự chặt chẽ. Trong nhiều trường hợp cụ thể, Tòa án

2

áp dụng các quy định của pháp luật hình sự để QĐHP thiếu chính xác, quá

nhẹ hoặc quá nặng đối với bị cáo. Như vậy, trong những trường hợp này đã

tạo ra hệ quả là hình phạt mà Tòa án đã tuyên, bị cáo thấy không “tâm phục,

khẩu phục”, thiếu tính công bằng, không bảo đảm được quyền, lợi ích của họ.

Từ đó, gây nên ảnh hưởng xấu trong đời sống xã hội, tạo ra sự thiếu tin tưởng

của Nhân dân vào pháp luật của Nhà nước, vào sự công minh khi ADHP của

Tòa án. Trong quá trình tiến hành cải cách tư pháp hiện nay, với tính chất,

mục đích của hình phạt; chức năng, nhiệm vụ của Tòa án, đòi hỏi Tòa án phải

luôn bảo đảm sự công minh, chính trực, trong xét xử phải độc lập và chỉ tuân

theo pháp luật. Khi ADHP, Tòa án phải cân nhắc kỹ tất cả các yếu tố tác

động, ảnh hưởng và ý nghĩa của hình phạt, bảo đảm hình phạt được tuyên

phát huy được hiệu quả, tác dụng cao nhất đối với người phạm tội và xã hội.

Nhìn chung, các vụ án do TAQS xét xử, việc ADHP cơ bản tương xứng với

tính chất, mức độ nguy hiểm của hành vi phạm tội mà bị cáo đã gây ra, có tác

dụng răn đe, giáo dục, phòng ngừa chung không chỉ đối với các lực lượng vũ

trang mà còn có tác dụng sâu rộng tới Nhân dân cả nước nói chung và đối với

Nhân dân trên địa bàn từng TAQS đảm nhiệm nói riêng. Hiện nay có quan

điểm cho rằng ADHP không hẳn chỉ là của Tòa án mà QĐHP mới là của Tòa

án. Chính vì vậy vẫn quy định các cơ quan Điều tra và Viện kiểm sát trong

các giai đoạn tố tụng của mình đều có quyền miễn trách nhiệm hình sự cho

người phạm tội mà không cần đến hoạt động xét xử của Tòa án. Nhận thức về

ADHP còn chưa thống nhất, hiểu chưa đúng, chưa đầy đủ về bản chất pháp lý

của ADHP nên việc ADHP sai do nhận thức chưa đúng còn khá phổ biến. Có

những vụ án xét xử chưa nghiêm, chưa đúng nên bị kháng cáo hoặc bị kháng

nghị do ADHP vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng, quá nhẹ hoặc quá nặng,

áp dụng biện pháp chấp hành hình phạt tù cho hưởng án treo thiếu căn cứ…

Hiện nay, các TAQS ở Việt Nam có yếu tố đặc thù riêng khi giải quyết

các vụ án hình sự như khi ADHP bên cạnh việc phải bảo đảm ADHP đúng

các quy định của pháp luật hình sự, thì đồng thời Tòa án cũng phải cân nhắc

3

tới việc bảo đảm sức mạnh chiến đấu của Quân đội để bảo vệ độc lập, chủ

quyền, toàn vẹn lãnh thổ quốc gia và bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa. Vì lẽ đó,

cần thiết phải có công trình nghiên cứu một cách toàn diện, có hệ thống cả về

lý luận và thực tiễn ADHP trong xét xử tại các TAQS Việt Nam, để từ đó đưa

ra những giải pháp mới, giải quyết được một cách căn bản những vướng mắc

nảy sinh từ thực tiễn hoạt động ADHP; nâng cao hiệu quả của hoạt động

ADHP trong xét xử của các TAQS Việt Nam nói riêng và hệ thống Tòa án

nhân dân nói chung; hoàn thiện pháp luật hình sự trong đó có các quy định về

ADHP. Nghiên cứu các quy định của pháp luật hình sự và các công trình

nghiên cứu có liên quan đến việc ADHP cho thấy chưa có một công trình nào

nghiên cứu một cách toàn diện có hệ thống, thể hiện đầy đủ khái niệm, đặc

điểm, nguyên tắc, nhiệm vụ, nội dung, ý nghĩa ADHP theo pháp luật hình sự

Việt Nam; yêu cầu và giải pháp nâng cao chất lượng ADHP. Việc nghiên cứu

một cách toàn diện, có hệ thống các vấn đề lý luận về ADHP, đánh giá thực

tiễn xét xử của Tòa án để giúp cho nhận thức về ADHP được đúng đắn, phù

hợp với tình hình, bối cảnh kinh tế xã hội đất nước và con người Việt Nam,

tình hình thực tiễn của Quân đội nhân dân Việt Nam; đồng thời, từ đó có các

giải pháp sửa đổi, bổ sung một số quy định của pháp luật về ADHP để đưa

vào thực tiễn xét xử của hệ thống Tòa án trong cả nước là rất cần thiết.

Với những lý do trên, việc lựa chọn nghiên cứu Đề tài “Áp dụng hình

phạt theo pháp luật hình sự Việt Nam từ thực tiễn xét xử của các Tòa án quân

sự” là thực sự cấp thiết, đáp ứng yêu cầu cấp bách trong tiến trình cải cách tư

pháp của nước ta hiện nay; góp phần khắc phục hạn chế, sai sót và giải quyết

những khó khăn, vướng mắc, bất cập trong quá trình ADHP của Tòa án, góp

phần xây dựng hệ thống pháp luật hình sự Việt Nam hoàn thiện, đồng bộ.

2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

2.1. Mục đích nghiên cứu

Mục đích của việc thực hiện đề tài là trên cơ sở nghiên cứu một cách

toàn diện, hệ thống cơ sở lý luận và phân tích các quy định của pháp luật về

4

ADHP; đánh giá thực tiễn ADHP của các TAQS, làm sáng tỏ những hạn chế,

sai sót và nguyên nhân, đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật hình sự

nâng cao chất lượng ADHP trong thực tiễn xét xử của Tòa án.

2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

Để đạt được mục đích nghiên cứu nêu trên, các nhiệm vụ nghiên cứu

trong luận án được đặt ra là:

Thứ nhất: Thu thập, hệ thống hóa các công trình nghiên cứu khoa học

về ADHP và những vấn đề nghiên cứu liên quan đến ADHP; phân tích, đánh

giá các công trình này, xác định các kết quả nghiên cứu đã đạt được và những

vấn đề cần được nghiên cứu tiếp trong Luận án.

Thứ hai: Nghiên cứu góp phần hoàn thiện những vấn đề lý luận về

ADHP như khái niệm, đặc điểm, nội dung, nguyên tắc, ý nghĩa của ADHP và

các yếu tố tác động đến chất lượng ADHP trong thực tiễn xét xử của Tòa án.

Thứ ba: Phân tích các quy định của pháp luật, làm sáng tỏ những bất

cập của pháp luật; tổng hợp, phân tích những ưu điểm, hạn chế và nguyên

nhân trong thực tiễn ADHP của các TAQS.

Thứ tư: Phân tích yêu cầu nâng cao chất lượng ADHP và trên cơ sở của

các yếu tố tác động, từ đó đưa ra những giải pháp nâng cao chất lượng ADHP

trong xét xử của các TAQS nói riêng và Hệ thống Tòa án nhân dân nói chung.

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

3.1. Đối tượng nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu trọng tâm của luận án bao gồm những vấn đề lý

luận liên quan đến ADHP và thực tiễn ADHP của các TAQS Việt Nam.

3.2. Phạm vi nghiên cứu

Phạm vi nghiên cứu của luận án: Luận án tiếp cận ADHP dưới góc độ

là một giai đoạn, một nội dung của ADPL; phân tích các quy định của pháp

luật hình sự Việt Nam, tập trung vào các quy định của pháp luật hình sự hiện

hành và nghiên cứu thực tiễn ADHP của các TAQS trong phạm vi cả nước.

5

Về thời gian: Luận án nghiên cứu thực tiễn ADHP tại các TAQS trong

10 năm (2009 - 2018).

Do BLHS vừa mới quy định TNHS đối với pháp nhân thương mại

phạm tội trong BLHS năm 2015; đồng thời, do đặc thù quân đội, cho nên luận

án chỉ nghiên cứu việc ADHP đối với cá nhân phạm tội.

4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu

4.1. Phương pháp luận nghiên cứu

Luận án được thực hiện trên cơ sở phương pháp luận duy vật biện

chứng và duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác-Lênin, Tư tưởng Hồ Chí Minh,

quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về cải cách tư pháp và xây dựng nhà

nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Luận án tiếp thu những tư tưởng pháp lý

tiến bộ của nhân loại, các giá trị pháp luật quốc tế và trong nước về ADHP.

Luận án được tiếp cận từ góc độ liên ngành luật học, đa ngành như triết

học pháp luật nhằm luận giải một số nội dung mang tính bản chất, triết lý của

ADHP, mối quan hệ giữa ADHP với các quy định về chính sách hình sự, mối

quan hệ giữa ADHP với con người trước các giá trị xã hội; xã hội học pháp

luật, xã hội học về hình phạt, kế thừa và phát triển các thành tựu đạt được

trong nghiên cứu về các vấn đề liên quan đến ADHP; tội phạm học để đánh

giá, phân tích về tình hình tội phạm và ADHP; tâm lý học để phân tích sự tác

động ảnh hưởng của xã hội tới con người trong sự tác động của ADHP.

4.2. Phương pháp nghiên cứu

Luận án sử dụng các phương pháp nghiên cứu chủ yếu như phương

pháp lịch sử, tổng hợp, thu thập tài liệu, thống kê, khảo sát thực tiễn, phân

tích, so sánh, quan sát, hội thảo khoa học, xin ý kiến chuyên gia.

Phương pháp lịch sử, được sử dụng để tìm hiểu lịch sử ADHP và xu

hướng phát triển của pháp luật hình sự, nghiên cứu một số án điển hình, thống

kê thực tiễn ADHP nhằm đánh giá và đưa ra những minh chứng thực tiễn cho

các luận giải về lý luận cũng như xác định các yêu cầu và giải pháp nâng cao

chất lượng ADHP. Phương pháp tổng hợp và hương pháp thu thập tài liệu

6

được tập trung sử dụng trong phần tổng quan tình hình nghiên cứu nhằm hệ

thống hóa các công trình khoa học nghiên cứu các vấn đề liên quan đến lĩnh

vực ADHP và được phân loại theo các nội dung tư duy nghiên cứu.

Phương pháp thống kê, khảo sát thực tiễn, phân tích, so sánh được tập

trung sử dụng trong toàn bộ cấu trúc và nội dung của luận án. Sử dụng các

phương pháp này để luận giải, làm sáng tỏ các vấn đề lý luận, phân tích các

nội dung để đưa ra những đánh giá và nhận định mang tính kết luận. Phương

pháp so sánh, dùng để so sánh những sự thay đổi về nhận thức cũng như thay

đổi về các quy định của luật hình sự, về ADHP qua từng giai đoạn để luận

giải cho những nội dung lý luận và đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao

chất lượng ADHP trong xét xử. Sử dụng các phương pháp quan sát, hội thảo

khoa học, xin ý kiến chuyên gia để đánh giá các nghiên cứu và xu hướng phát

triển về ADHP có tác động tới chính sách hình sự trong BLHS của nước ta.

5. Đóng góp mới về khoa học của luận án

Kết quả nghiên cứu lý luận và một số giải pháp được đề xuất là đóng

góp chủ đạo của luận án. Những đóng góp mới được thể hiện trong nội dung

của luận án bao gồm:

Thứ nhất: Luận án là một công trình khoa học dưới hình thức một luận

án tiến sĩ luật học nghiên cứu, phân tích sâu toàn diện, hệ thống về ADHP

như là một giai đoạn ADPL hình sự.

Thứ hai: Luận án phân tích, xây dựng, thiết lập khung lý luận cơ bản về

ADHP như khái niệm, đặc điểm, nội dung, ý nghĩa, nguyên tắc ADHP và các

yếu tố tác động đến chất lượng ADHP.

Thứ ba: Luận án nghiên cứu, đánh giá thực tiễn ADHP qua xét xử tại

các TAQS của Việt Nam trên phạm vi cả nước; phân tích, đánh giá, chỉ ra

những hạn chế, vướng mắc trong thực tiễn xét xử khi ADHP, cụ thể hóa các

chế tài trong BLHS.

Thứ tư: Luận án đề xuất một số giải pháp khoa học góp phần hoàn

thiện chính sách, pháp luật hình sự; các giải pháp khác nhằm nâng cao chất

7

lượng ADHP của các Tòa án trong thực tiễn xét xử và gợi mở hướng nghiên

cứu về phương diện xã hội học ADHP.

6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án

6.1. Ý nghĩa lý luận

Luận án là công trình nghiên cứu một cách toàn diện có hệ thống về

ADHP; các kết quả nghiên cứu sẽ góp phần làm giàu có và phong phú thêm

hệ thống tri thức, sự hiểu biết sâu, rộng hơn về lĩnh vực ADHP. Luận án có

giá trị trong việc thiết lập một định hướng nghiên cứu mới về ADHP, thiết lập

ADHP thành một nội dung khoa học không thể thiếu trong hệ thống khoa học

luật hình sự và hoạch định xây dựng, hoàn thiện hệ thống pháp luật hình sự.

6.2. Ý nghĩa thực tiễn

Các kết quả nghiên cứu của luận án có thể được sử dụng để triển khai

đánh giá thực tiễn sự tác động của ADHP đối với chính sách hình sự ở nước

ta hiện nay; đánh giá thực tiễn xu hướng phát triển về hình phạt trong BLHS.

Luận án góp phần vào việc nhận thức và áp dụng đúng đắn các quy định của

pháp luật về hình phạt, đánh giá tính hiệu quả của từng loại hình phạt mà Tòa

án áp dụng khi xét xử trong thời gian qua; khắc phục những sai sót trong thực

tiễn ADHP; là căn cứ để tiếp tục xây dựng các định hướng, giải pháp nhằm

nâng cao chất lượng ADHP trong thực tiễn xét xử của Hệ thống Tòa án nhân

dân trong giai đoạn cải cách tư pháp và hội nhập quốc tế hiện nay.

Luận án có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo trong quá trình

nghiên cứu, giảng dạy, học tập môn luật hình sự và làm việc chuyên môn về

lĩnh vực hình sự và tố tụng hình sự.

7. Kết cấu của Luận án

Ngoài phần mở đầu, kết luận, phần phụ lục, danh mục các công trình

nghiên cứu của tác giả đã công bố liên quan đến luận án và danh mục tài liệu

tham khảo, luận án có bố cục gồm có 4 chương, 10 mục và các tiểu mục.

8

Chương 1

TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU

LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN

1.1. Tình hình nghiên cứu ở ngoài nước

Nghiên cứu về hình phạt và ADHP phổ biến ở nhiều quốc gia trên thế

giới, nhất là ở các quốc gia có nền khoa học pháp lý phát triển như Nga, Mỹ

và một số nước Tây Âu. Những nghiên cứu khoa học về lĩnh vực ADHP là

khá phong phú, đa dạng, thể hiện những trường phái, quan điểm nghiên cứu

riêng, gợi mở các hướng nghiên cứu khác nhau. Một số nghiên cứu điển hình

về các phương diện xã hội của hình phạt, tiêu biểu có thể kể đến như tác phẩm

“Hình phạt, mục đích và hiệu quả của nó” của tác giả Sargororotxki được

xuất bản vào năm 1973; tác phẩm “Hình phạt, chức năng xã hội và thực tiễn

ứng dụng” của tác giả Galperin I.M được xuất bản vào năm 1983; tác phẩm

“Tội phạm, hình phạt và hệ thống pháp luật Hoa Kỳ (Crime, Punishment and

the American Criminal Justice System)” của tác giả Martin Blinder được xuất

bản năm 2015. Các tác phẩm này đã đề cập đến các loại hình phạt, mục đích

của các loại hình phạt, các chức năng xã hội của hình phạt và sự tác động, ảnh

hưởng rất lớn của hình phạt đến thực tiễn đời sống xã hội, điều chỉnh các

quan hệ xã hội phức tạp.

Một số tác phẩm nghiên cứu đề cập đến mục đích của hình phạt hay

QĐHP, tiêu biểu như tác phẩm “An introdution to the criminal law in

Australia - Macmillan and Co.limited, ST.Martin’

s Street, London (Chương

VI - Hình phạt và việc xử lý người phạm tội) của tác giả J.V.Barry and G.W.

Paton; tác phẩm“Mục đích của hình phạt (The Purposes of Punishment)” của

tác giả Glenn Cassidy được xuất bản năm 2013; tác phẩm “Introdution to

Criminal Justice - McGRaw - HiLL, INC (Phần III và Phần IV)” của tác giả

Patrick R.Anderson and Donal J.Newman; tác phẩm “Tội phạm bị trừng phạt

như thế nào? (HowAre Crimes Punished?)” của tác giả Janet Portman được

xuất bản năm 2014 đã nêu ra những thay đổi mục đích, lý thuyết về QĐHP

9

sau khi có những thay đổi về chính trị của Hoa Kỳ. Trừng phạt là để người

phạm tội ăn năn xám hối về hành vi và hậu quả của hành vi phạm tội mà mình

đã gây ra; đồng thời cũng là để răn đe, phòng ngừa tội phạm trong tương lai,

hình thành tâm lý cho những người khác sẽ tránh phạm tội tương tự. Nghiên

cứu còn chỉ ra hình thức quản chế có thể được áp đặt sau khi bị cáo đã chấp

hành một phần của án tù; Tòa án có thể tuyên hình phạt tiền thay vì hình phạt

tù trong nhiều tội phạm của luật hình sự Hoa Kỳ. Ngoài ra, tác phẩm “Lịch sử

ngắn gọn của hình phạt (A brief history of punishments)” của tác giả Tim

Lambert được xuất bản năm 2010 đã thống kê các hình phạt được áp dụng

trong quá trình phát triển của lịch sử xã hội. Trong đó, có một số hình thức xử

phạt cổ, điển hình như trục xuất, đánh đòn, chặt đầu, đun sôi, treo cổ, hành

quyết công khai, tứ mã phanh thây, lao động khổ sai, đầu độc, nô lệ.

Nghiên cứu thể hiện việc QĐHP đối với người chưa thành viên vi

phạm pháp luật, điển hình là tác phẩm “13 hình phạt phổ biến được áp dụng

cho tội phạm vị thành niên (13 Typical Punishment For Juvenile Offenders)”

của tác giả Matthew B.Wallin được xuất bản năm 2014. Tác giả đã phân tích

đường lối xử lý trong pháp luật hình sự của Hoa Kỳ đối với người phạm tội vị

thành niên. Theo đó, người phạm tội dưới 18 tuổi được xét xử trước một

Thẩm phán và một công tố viên tại Tòa vị thành niên mà không có Bồi thẩm

đoàn. Khi Thẩm phán xem xét xác định người chưa thành niên vi phạm luật

hình sự thì có thể ra lệnh giam giữ nhưng có nhiều cấp độ khác nhau như

quản thúc tại gia, trại giáo dưỡng, nhà tù trưởng thành; hoặc không giam giữ

như phạt tiền, lao động công ích, đeo vòng kiểm soát. Tác phẩm “Hình phạt

cho vị thành niên có nên thay đổi? (Punishment for juivenile crime - should it

be diferent?)” của tác giả Paul Samakow được xuất bản năm 2014. Tác giả đã

nêu nguyên nhân phạm tội trong một vụ án của hai học sinh 16 tuổi bắn bạn

chỉ vì cảm thấy cuộc sống nhàm chán và đặt ra vấn đề thay đổi khung hình

phạt đối với tội phạm chưa thành niên. Theo tác giả, tuyên án người chưa

thành niên phạm tội nhẹ hơn so với người trưởng thành phạm tội là thể hiện

10

tinh thần nhân đạo; tuy nhiên, cần nâng mức hình phạt đối với lứa tuổi thanh

thiếu niên vì ở lứa tuổi này có nhiều người phạm tội nghiêm trọng.

Hình phạt tử hình cũng là vấn đề được nhiều nhà nghiên cứu quan tâm.

Tiêu biểu là tác phẩm “Về tội phạm và hình phạt (On Crimes and

Punishments)” của tác giả Cesare Beccaria được xuất bản năm 1974. Tác

phẩm được xuất bản bằng tiếng Italia và được dịch sang tiếng Anh năm 1980.

Theo tác giả không cần thiết tước đi quyền sống của người phạm tội mà có

thể tước đi các quyền khác của họ là đủ để đạt mục đích xử lý người phạm tội.

Hình phạt tử hình dù nghiêm khắc nhưng không có tác dụng răn đe, phòng

ngừa tội phạm bằng các hình phạt khác.Mọi án tử hình đều không cần thiết,

sai trái, thiếu công bằng và rất dã man. Tác phẩm “5 lý do để bỏ hình phạt tử

hình (5 reasons to abolish the death penalty)” của tác giả Jacinda Valeontis

được xuất bản năm 2012 đã nêu 5 lý do mà các quốc gia nên bãi bỏ hình phạt

tử hình gồm: Có nguy cơ xử tử nhầm người vô tội; thực tiễn có việc áp dụng

tùy tiện hình phạt tử hình; hình phạt tử hình không phù hợp với nhân quyền

và phẩm giá của con người; tử hình răn đe tội phạm không hiệu quả; dư luận

xã hội không phải là trở ngại lớn của việc bãi bỏ hình phạt tử hình đối với một

quốc gia. Thực tiễn trong đấu tranh phòng ngừa và chống tội phạm không

nhất thiết phải duy trì hình phạt tử hình để tước đi quyền sống của người

phạm tội mà có thể lựa chọn biện pháp khác để thay thế.

Các tác phẩm kể trên chưa thể khái quát được toàn bộ tình hình nghiên

cứu ở nước ngoài về ADHP nhưng phần nào đã giúp chúng ta bước đầu xây

dựng những luận điểm mang tính phương pháp luận sau đây:

Một là, đã chỉ ra một cách có căn cứ khoa học về việc cần triển khai

một hướng nghiên cứu mới, toàn diện về ADHP.

Hai là, thấy rõ tầm quan trọng của hình phạt và việc ADHP có tác

động, ảnh hưởng lớn đến đời sống xã hội của một quốc gia; ý nghĩa quan

trọng của hình phạt trong cuộc sống xã hội.

11

Ba là, định hướng xu thế phát triển của hệ thống hình phạt và việc áp

dụng HTHP trong thực tiễn đời sống xã hội của mỗi quốc gia; mở ra hướng

nghiên cứu toàn diện, sâu, rộng hơn về ADHP.

1.2. Tình hình nghiên cứu trong nước

1.2.1. Tình hình nghiên cứu về áp dụng hình phạt

Hiện nay, có các công trình nghiên cứu những vấn đề liên quan đến

ADHP, về ADPL ở các mức độ, bình diện khác nhau và được công bố dưới

dạng là sách giáo trình, sách chuyên khảo, luận án tiến sỹ, luận văn thạc sỹ,

tạp chí, báo khoa học… Trong phạm vi của luận án, tác giả chỉ ra một số công

trình tiêu biểu. Một số công trình nghiên cứu về ADHP dưới dạng là những

luận văn thạc sĩ, tiêu biểu như: Nguyễn Thành Chung (2018), "Áp dụng hình

phạt tù có thời hạn theo pháp luật hình sự Việt Nam từ thực tiễn tỉnh Quảng

Ninh"; Hồ Ngọc Linh (2018) “Áp dụng hình phạt đối với người dưới 18 tuổi

phạm tội từ thực tiễn tỉnh Hải Dương”; Nguyễn Thanh Liêm (2019), “Áp dụng

hình phạt theo pháp luật hình sự Việt Nam từ thực tiễn tỉnh Long An”…

Tình hình nghiên cứu về ADHP cho thấy đã có những đóng góp về mặt

khoa học của các công trình này, phản ánh những vấn đề lý luận cơ bản về

ADHP và được khái quát như sau:

Một là, bước đầu các tác giả đã nêu được khái niệm ADHP, một số vấn

đề chung về lý luận ADHP, tuy nhiên chưa thực sự toàn diện và đầy đủ.

Hai là, các nghiên cứu trên đều được xuất phát từ nền tảng lý luận cơ bản

của pháp luật hình sự, đó là những quy định của BLHS về khái niệm, đặc điểm,

bản chất, phạm vi ADPL, QĐHP và chính sách hình sự của Nhà nước.

Ba là, các nội dung nghiên cứu được triển khai trên cơ sở phân tích,

bình luận các quy phạm thực định để làm sáng tỏ nội hàm khái niệm, đặc

điểm, nội dung, ý nghĩa của ADHP và chính sách hình sự.

1.2.2. Tình hình nghiên cứu về hình phạt

Các công trình liên quan đến chủ đề này có rất nhiều và được công bố

dưới nhiều hình thức khác nhau, có thể chỉ ra các công trình tiêu biểu sau: