Kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường theo pháp luật cạnh tranh ở Việt Nam hiện nay

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TƯ PHÁP

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT HÀ NỘI

TRẦN THÙY LINH

KIỂM SOÁT HÀNH VI LẠM DỤNG VỊ TRÍ

THỐNG LĨNH THỊ TRƯỜNG THEO PHÁP LUẬT

CẠNH TRANH Ở VIỆT NAM HIỆN NAY

LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC

HÀ NỘI - 2020

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TƯ PHÁP

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT HÀ NỘI

TRẦN THÙY LINH

KIỂM SOÁT HÀNH VI LẠM DỤNG VỊ TRÍ

THỐNG LĨNH THỊ TRƯỜNG THEO PHÁP LUẬT

CẠNH TRANH Ở VIỆT NAM HIỆN NAY

LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC

Chuyên ngành đào tạo: Luật Kinh tế

Mã số 9 38 01 07

Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS. TS. Bùi Nguyên Khánh

2. TS. Vũ Đặng Hải Yến

HÀ NỘI - 2020

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của

riêng tôi. Số liệu sử dụng phân tích trong luận án có nguồn gốc rõ ràng. Các

kết quả nghiên cứu trong luận án do tôi tự tìm hiểu, phân tích một cách trung

thực, khách quan và phù hợp với thực tiễn của Việt Nam. Các kết quả này

chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào.

Tác giả luận án

Trần Thùy Linh

ii

LỜI CẢM ƠN

Tác giả xin bày tỏ sự kính trọng và lòng biết ơn sâu sắc đối với PGS.TS. Bùi

Nguyên Khánh – người hướng dẫn khoa học 1 và TS. Vũ Đặng Hải Yến – người

hướng dẫn khoa học 2, đã tận tình hướng dẫn tác gỉả hoàn thành bản luận án này.

Tác giả cũng xin gửi lời cảm ơn chân thành đến gia đình, các thầy, cô,

anh, chị, em, bạn bè đồng nghiệp đã luôn động viên, khích lệ và đóng góp

những ý kiến quý báu để tác giả có thể hoàn thành được luận án của mình.

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN................................................................................................i

LỜI CẢM ƠN....................................................................................................ii

MỤC LỤC ........................................................................................................iii

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN ................................ vi

DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU, HÌNH TRONG LUẬN ÁN......................... vii

MỞ ĐẦU............................................................................................................ 1

1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................... 1

2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu.................................................................... 2

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu..................................................................... 3

3.1. Đối tượng nghiên cứu ................................................................................... 3

3.2. Phạm vi nghiên cứu ...................................................................................... 3

4. Phương pháp nghiên cứu.................................................................................. 4

5. Những điểm mới của luận án............................................................................ 4

6. Kết cấu của Luận án ........................................................................................ 5

PHẦN TỔNG QUAN CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU.............................. 6

1. Tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan đến kiểm soát hành vi lạm

dụng của doanh nghiệp có vị trí thống lĩnh thị trường...................................... 6

1.1. Những nghiên cứu về lý luận kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị

trường .............................................................................................................. 6

1.2. Những nghiên cứu về thực trạng pháp luật và thực tiễn áp dụng pháp luật về

kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường ......................................... 9

1.3. Những nghiên cứu về xu hướng pháp luật và những giải pháp hoàn thiện

pháp luật về kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường.................... 14

2. Đánh giá tổng quan tình hình nghiên cứu.................................................... 17

3. Những vấn đề luận án tiếp tục nghiên cứu .................................................. 20

4. Cơ sở lý thuyết và câu hỏi nghiên cứu ......................................................... 20

4.1. Cơ sở lý thuyết...................................................................................................20

4.2. Câu hỏi và giả thiết nghiên cứu đặt ra khi nghiên cứu luận án........................22

KẾT LUẬN PHẦN TỔNG QUAN................................................................... 23

CHƯƠNG 1 ..................................................................................................... 24

NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ PHÁP LUẬT KIỂM SOÁT HÀNH VI

LẠM DỤNG VỊ TRÍ THỐNG LĨNH THỊ TRƯỜNG...................................... 24

1.1. Kiếm soát hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường .......................... 24

1.1.1. Khái niệm, đặc điểm hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường............. 24

1.1.2. Khái niệm, đặc điểm và mục đích của kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí

thống lĩnh thị trường ......................................................................................... 34

1.1.3. Các công cụ kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường .......... 39

iv

1.2. Pháp luật về kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường...... 42

1.2.1. Khái niệm pháp luật về kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị

trường ............................................................................................................ 42

1.2.2. Mục tiêu kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường của pháp

luật cạnh tranh.................................................................................................. 43

1.2.3. Các cách tiếp cận về kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường....... 46

1.2.4. Cấu trúc pháp luật về kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường ..... 49

1.3. Mô hình kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh trường theo pháp

luật cạnh tranh các nước ................................................................................. 59

1.3.1. Kinh nghiệm của EU ................................................................................ 59

1.3.2. Kinh nghiệm của Hoa Kỳ.......................................................................... 62

1.3.3. Kinh nghiệm của Nhật Bản....................................................................... 63

KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 ................................................................................. 66

CHƯƠNG 2 ..................................................................................................... 67

THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VỀ KIỂM SOÁT HÀNH VI LẠM DỤNG VỊ

TRÍ THỐNG LĨNH THỊ TRƯỜNG VÀ THỰC TIỄN THI HÀNH TẠI

VIỆT NAM ...................................................................................................... 67

2.1. Thực trạng pháp luật Việt Nam về kiểm soát hành vi lạm dụng trí thống

lĩnh thị trường ................................................................................................. 67

2.1.1. Quy định về nhận diện doanh nghiệp có vị trí thống lĩnh thị trường ........... 67

2.1.2. Quy định về xác định hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường ............ 80

2.1.3. Quy định về thẩm quyền, trình tự, thủ tục xử lý hành vi lạm dụng vị trí

thống lĩnh thị trường ....................................................................................... 103

2.1.4. Hậu quả pháp lý của hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường........... 108

2.2. Thực trạng lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường và thực tiễn thi hành

pháp luật về kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường........... 114

2.2.1. Thực trạng lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường để hạn chế cạnh tranh

trong nền kinh tế thị trường ở Việt Nam ........................................................... 114

2.2.2. Thực tiễn thi hành pháp luật về kiểm soát hành vi lạm dụng của doanh

nghiệp có vị trí thống lĩnh thị trường ở Việt Nam.............................................. 123

2.2.3. Nguyên nhân của những bất cập, hạn chế trong việc thi hành pháp luật về

kiểm soát hành vi lạm dụng của doanh nghiệp có vị trí thống lĩnh thị trường..... 128

KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ............................................................................... 132

CHƯƠNG 3 ................................................................................................... 133

PHƯƠNG HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT CẠNH

TRANH VỀ KIỂM SOÁT HÀNH VI LẠM DỤNG VỊ TRÍ THỐNG LĨNH

THỊ TRƯỜNG Ở VIỆT NAM ....................................................................... 133

3.1. Phương hướng hoàn thiện....................................................................... 133

3.1.1. Đáp ứng các yêu cầu trong xu thế hội nhập kinh tế, thích ứng với môi

trường kinh doanh toàn cầu và phù hợp với các cam kết quốc tế ....................... 133

v

3.1.2. Duy trì và bảo vệ môi trường cạnh tranh bình đẳng, hiệu quả nhưng không

cản trở mục tiêu đổi mới và tăng trưởng của mỗi doanh nghiệp ........................ 134

3.1.3. Thể hiện rõ hơn yêu cầu về kết hợp chặt chẽ giữa tư duy kinh tế và tư duy

pháp lý .......................................................................................................... 136

3.1.4. Xác định rõ mối liên hệ giữa Luật cạnh tranh và các Luật chuyên ngành,

đảm bảo chính sách điều tiết ngành trong những lĩnh vực nhất định.................. 137

3.2. Giải pháp hoàn thiện quy định của pháp luật về kiểm soát hành vi lạm

dụng của doanh nghiệp có vị trí thống lĩnh thị trường của Việt Nam ........... 138

3.2.1. Hiện đại hóa phương pháp tiếp cận trong việc xây dựng các quy định về

kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường ..................................... 138

3.2.2. Hoàn thiện quy định về xác định thị trường liên quan.............................. 141

3.2.3. Hoàn thiện quy định về xác định vị trí thống lĩnh thị trường .................... 143

3.2.4. Hoàn thiện quy định về xác định hành vi lạm dụng.................................. 149

3.2.5. Hoàn thiện quy định về các biện pháp xử lý hành vi lạm dụng ................. 157

3.2.6. Hoàn thiện quy định về cơ chế thực thi ................................................... 160

KẾT LUẬN.................................................................................................... 165

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................ 166

vi

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN

CQCT Cơ quan Cạnh tranh

CQLCT Cục Quản lý Cạnh tranh

DNNN Doanh nghiệp nhà nước

ECJ European Court of Justice

Tòa án công lý liên minh Châu Âu

EU European Union

Liên minh Châu Âu

FTA Free Trade Agreement

Hiệp định thương mại tự do

HCCT Hạn chế cạnh tranh

ICN

International Competition Network

Mạng lưới Cạnh tranh quốc tế

NĐ – CP Nghị định - Chính phủ

VTTLTT Vị trí thống lĩnh thị trường

OECD Organization for Economic Cooperation and Development

Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế

UNCTAD United Nations Conference on Trade and Development

Diễn đàn Thương mại và Phát triển Liên Hợp Quốc

SSNIP Small but Significant and Non-Transitory Increase in Price

Phép thử độc quyền giả định

TEFU Treaty on the Functioning of the European Union

Công ước về chức năng của liên minh Châu Âu

vii

DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU, HÌNH TRONG LUẬN ÁN

Bảng 2.1: Số vụ việc lạm dụng VTTLTT điều tra, xử lý giai đoạn 2006-2017 .....125

Bảng 2.2: Số vụ việc HCCT giai đoạn 2006 – 2016 .............................................126

Biểu đồ 2.1: Số vụ việc HCCT giai đoạn 2006 - 2016..........................................126

Biểu đồ 2.2: Phân loại vụ việc điều tra tiền tố tụng giai đoạn 2006 - 2014 ...........126

1

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Từ sự tích tụ kinh tế trong quá trình cạnh tranh, từ những điều kiện tự nhiên

của thị trường như yêu cầu về quy mô hiệu quả tối thiểu, sự tồn tại của các rào cản

gia nhập thị trường, sự dị biệt của sản phẩm, sự bảo hộ của quyền lực nhà nước... đã

làm hình thành các doanh nghiệp có vị trí thống lĩnh thị trường. Những doanh

nghiệp này nắm giữ quyền lực thị trường và thường có khuynh hướng khai thác

quyền lực đó bằng cách tác động mạnh mẽ đến các yếu tố của thị trường (về giá cả,

sản lượng, chất lượng…) để tận thu lợi ích từ khách hàng, người tiêu dùng và triệt

tiêu khả năng cạnh tranh của đối thủ nhằm duy trì vị thế của mình. Hậu quả là, làm

giảm động lực phát triển của nền kinh tế (các doanh nghiệp thống lĩnh vẫn có thể

thu được lợi nhuận tối đa mà không cần cải tiến kỹ thuật, áp dụng công nghệ, nâng

cao chất lượng sản phẩm…), xâm hại đến lợi ích của người tiêu dùng (quyền lựa

chọn của người tiêu dùng bị hạn chế, do đó phải mua hàng chất lượng kém hơn với

giá đắt hơn do doanh nghiệp thống lĩnh áp đặt….), làm méo mó, giảm tính cạnh

tranh của thị trường (các doanh nghiệp đối thủ bị chèn ép phải rút khỏi thị trường

hoặc không thể gia nhập thị trường). Về mặt lý thuyết, cơ chế tự điều chỉnh của thị

trường có khả năng làm cho vị thế thống lĩnh thị trường của doanh nghiệp suy yếu

dần và cuối cùng bị triệt tiêu. Nhưng chính những hành vi lạm dụng của doanh

nghiệp thống lĩnh thị trường dường như làm vô hiệu hóa cơ chế tự điều chỉnh của

thị trường bằng việc tạo ra những rào cản mở rộng kinh doanh hay rào cản gia nhập

thị trường của đối thủ cạnh tranh, khiến cho doanh nghiệp thống lĩnh né tránh được

sức ép cạnh tranh từ các đối thủ có thể làm lung lay vị thế thống lĩnh của nó hoặc

lạm dụng quyền lực mạnh trên thị trường của mình để bóc lột khách hàng, gây thiệt hại

cho khách hàng. Khi đó, sự can thiệp của Nhà nước đối với thị trường ở mức độ nhất

định là cần thiết để đảm bảo sự cạnh tranh lành mạnh và bình đẳng giữa các chủ thể

kinh doanh, là cơ sở quan trọng cho sự vận hành năng động, hiệu quả của nền kinh

thị trường. Sự can thiệp của nhà nước đối với thị trường được thực hiện thông qua

nhiều công cụ khác nhau, trong đó, pháp luật cạnh tranh được coi là công cụ quan

trọng và hiệu quả nhất.

Luật cạnh tranh đầu tiên của Việt Nam ra đời năm 2004 với các quy định về

kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường khá đầy đủ, cụ thể và chi

tiết. Tuy nhiên, sau hơn 10 năm thực thi, các quy định này đã bộc lộ nhiều hạn chế.

Việc áp dụng các quy định về lạm dụng VTTLTT để xác định doanh nghiệp có

VTTLTT, nhận diện và xử lý hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường còn rất

2

khó khăn, phức tạp. Giai đoạn từ 2006 đến 2017 Cục quản lý cạnh tranh (CQLCT),

cơ quan Nhà nước có thẩm quyền của Việt Nam về quản lý cạnh tranh, mới chỉ thụ

lý điều tra được 8 vụ việc về hạn chế cạnh tranh (HCCT), trong đó có 4 vụ việc liên

quan đến hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường. Để khắc phục những bất cập

của luật cạnh tranh 2004, đồng thời, đáp ứng đòi hỏi về hoàn thiện các thể chế kinh

tế thị trường, nhất là trong bối cảnh hội nhập kinh tế toàn cầu với sự tham gia sâu

rộng của Việt Nam vào các sân chơi chung của khu vực và thế giới như: Khu vực

mậu dịch tự do ASEAN, Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), Hiệp định Đối tác

Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), Hiệp định thương mại tự

do Việt Nam – EU (EVFTA)… , Luật cạnh tranh 2018 đã được ban hành với nhiều

sửa đổi tích cực liên quan đến kiểm soát hành vi lạm dụng VTTLTT. Đến nay, Luật

cạnh tranh 2018 đã có hiệu lực song nhiều nội dung vẫn chưa được hướng dẫn. Vì

vậy, trong bối cảnh giao thời này, việc nghiên cứu, đánh giá các quy định của Luật

cạnh tranh 2004 và nhận thức về nội dung của Luật cạnh tranh 2018 và tìm cách

đưa nó vào cuộc sống là hết sức cần thiết.

Bởi vậy, tác giả đã lựa chọn đề tài: “Kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí

thống lĩnh thị trường theo pháp luật cạnh tranh ở Việt Nam hiện nay” để nghiên

cứu với hy vọng rằng kết quả nghiên cứu đề tài sẽ có ý nghĩa đáng kể cho cải

cách môi trường cạnh tranh ở Việt Nam.

2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

Trên cơ sở phân tích, đánh giá thực trạng quy định và thực tiễn thực thi pháp

luật về kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường, luận án hướng

đến mục đích xây dựng các giải pháp hoàn thiện quy định pháp luật về kiểm soát

hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường tại Việt Nam.

Để đạt được các mục đích nghiên cứu cơ bản như trên, nhiệm vụ cụ thể của

luận án gồm:

- Nghiên cứu làm sáng tỏ những vấn đề lý luận về pháp luật kiểm soát hành vi

lạm dụng VTTLTT như phân tích và làm rõ các khái niệm thống lĩnh thị trường, lạm

dụng VTTLTT; mục tiêu kiểm soát hành vi lạm dụng của doanh nghiệp có vị trí thống

lĩnh thị trường của pháp luật cạnh tranh; các học thuyết về kiểm soát hành vi lạm dụng

của doanh nghiệp có vị trí thống lĩnh thị trường; nội dung điều chỉnh pháp luật cạnh

tranh đối với hành vi lạm dụng của doanh nghiệp có vị trí thống lĩnh thị trường.

- Tìm hiểu kinh nghiệm của các hệ thống pháp luật khác (Hoa Kỳ, EU, Nhật

Bản) trong việc kiểm soát hành vi lạm dụng của doanh nghiệp có vị trí thống lĩnh

thị trường để rút ra những bài học cho Việt Nam.

3

- Phân tích, đánh giá thực trạng điều chỉnh pháp luật về kiểm soát hành vi lạm

dụng VTTLTT của Việt Nam.

- Phân tích, đánh giá thực trạng và tìm hiểu nguyên nhân cho việc thực thi

chưa hiệu quả các quy định của luật cạnh tranh Việt Nam hiện nay về chống lạm

dụng VTTLTT.

- Từ thực tiễn của Việt Nam và một số hệ thống pháp luật được lựa chọn để

nghiên cứu đề xuất định hướng và các giải pháp hoàn thiện các quy định của pháp

luật Việt Nam về kiểm soát hành vi lạm dụng VTTLTT.

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

3.1. Đối tượng nghiên cứu

- Hệ thống quan điểm, đường lối, chính sách của Đảng về cạnh tranh;

- Các quy định pháp luật về kiểm soát hành vi lạm dụng VTTLTT của Việt Nam.

- Thực tiễn áp dụng pháp luật về về kiểm soát hành vi lạm dụng VTTLTT của

Việt Nam. Các báo cáo, tổng kết tình hình thực thi pháp luật về về kiểm soát hành

vi lạm dụng VTTLTT của Việt Nam.

- Kinh nghiệm của EU, Hoa Kỳ, Nhật Bản về kiểm soát hành vi lạm dụng

VTTLTT.

- Các quan điểm khoa học đã được các tác giả cá nhân và các tổ chức công bố

trong các nghiên cứu về cạnh tranh nói chung và hành vi lạm dụng VTTLTT nói

riêng cả trong và ngoài nước.

Luận án chỉ tập trung nghiên cứu pháp luật về kiểm soát hành vi lạm dụng

VTTLTT, như vậy sẽ không bao gồm các hành vi lạm dụng quy định riêng cho

doanh nghiệp độc quyền như cách phân chia của Luật Cạnh tranh Việt Nam.

3.2. Phạm vi nghiên cứu

- Phạm vi về không gian: Đề tài tập trung nghiên cứu những vấn đề lý luận,

thực trạng quy định và thực tiễn thực thi pháp luật về kiểm soát hành vi lạm dụng

VTTLTT tại Việt Nam; những vấn đề lý luận và quy định pháp luật về kiểm soát

hành vi lạm dụng VTTLTT tại Hoa Kỳ, EU, Nhật Bản cũng được nghiên cứu để đề

xuất bài học kinh nghiệm cho Việt Nam.

- Phạm vi thời gian: Đề tài nghiên cứu pháp luật về kiểm soát hành vi lạm

dụng VTTLTT trong khoảng thời gian từ năm 2004 đến thời điểm hiện tại.

- Phạm vi về văn bản quy phạm pháp luật: Nghiên cứu các quy định về kiểm

soát hành vi lạm dụng VTTLTT trong Luật Cạnh tranh và các văn bản hướng dẫn

thi hành, bao gồm Luật cạnh tranh 2004, Luật cạnh tranh 2018 và các văn bản

hướng dẫn thi hành.

4

4. Phương pháp nghiên cứu

Để hoàn thành mục tiêu nghiên cứu, tác giả sẽ sử dụng kết hợp nhiều phương

pháp nghiên cứu khoa học pháp lý như phương pháp phân tích – tổng hợp, phương

pháp lịch sử, phương pháp thống kê...trong đó phương pháp nghiên cứu được sử

dụng chủ yếu là phương pháp phân tích – tổng hợp, phương pháp so sánh. Cụ thể:

Phương pháp phân tích – tổng hợp: Việc phân tích trước hết được thực hiện

với các quy định luật thực định để phân tích, giải thích và hệ thống hóa các quy

định cụ thể của các hệ thống pháp luật được nghiên cứu. Mục đích của việc phân

tích – tổng hợp các quy định pháp luật là cung cấp một cái nhìn toàn diện, đầy đủ về

các quy định liên quan đến kiểm soát hành vi lạm dụng VTTLTT của các hệ thống

pháp luật có liên quan đồng thời đưa ra đánh giá việc thực thi các quy định đó. Các

nguồn được sử dụng để phân tích bao gồm văn bản pháp luật, án lệ, các học thuyết.

Phương pháp phân tích cũng được sử dụng đối với các vụ việc thực tiễn, án lệ từ

quá trình thực thi pháp luật về kiểm soát hành vi lạm dụng VTTLTT ở Việt Nam và

một số hệ thống pháp luật điển hình trên Thế Giới. Việc phân tích các tình huống

nhằm tìm hiểu và đánh giá việc áp dụng các quy định liên quan trên thực tiễn, tìm ra

những điểm chưa đầy đủ, những điểm còn bất hợp lý trong các quy ðịnh của pháp

luật. Ðồng thời việc sử dụng case study sẽ bổ trợ cho những lý lẽ, luận giải và kiến

nghị mà nghiên cứu đưa ra.

Phương pháp so sánh: Phương pháp này được dùng để xác định những điểm

giống nhau và khác nhau của các quy định trong các hệ thống pháp luật được

nghiên cứu liên quan đến chống hành vi lạm dụng VTTLTT. Việc so sánh, đối

chiếu nhằm chỉ ra những điểm tương đồng, khác biệt giữa pháp luật Việt Nam và

pháp luật một số nước về kiểm soát hành vi lạm dụng VTTLTT. Trên cơ sử so sánh,

giải thích và đánh giá, luận án sẽ chỉ ra những giải pháp pháp lý phù hợp cho việc

hoàn thiện pháp luật Việt Nam về kiểm soát hành vi lạm dụng VTTLTT.

5. Những điểm mới của luận án

Trên cơ sở tiếp thu và kế thừa kết quả nghiên cứu ở các công trình khoa học

của các tác giả đi trước, luận án “Kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị

trường theo pháp luật cạnh tranh ở Việt Nam hiện nay” có những điểm mới như

sau:

Thứ nhất, Luận án đã hệ thống, bổ sung và làm sâu sắc những vấn đề lý

luận về kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường. Luận án xây

dựng và làm rõ nội hàm khái niệm kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh

thị trường và pháp luật về kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường

5

trường. Luận án cũng đã phân tích và làm rõ khái niệm, mục tiêu, các quan điểm

tiếp cận về kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường và cấu trúc

pháp luật về kiểm soát các hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường theo

pháp luật cạnh tranh.

Thứ hai, Luận án đã phân tích khá đầy đủ, chi tiết và có hệ thống thực

trạng pháp luật và thực tiễn áp dụng pháp luật về kiểm soát hành vi lạm dụng vị

trí thống lĩnh thị trường ở Việt Nam hiện nay. Bằng phương pháp so sánh, luận

án đã chỉ ra những điểm tương đồng, mức độ hội nhập giữa các quy định của

Luật cạnh tranh Việt Nam với Luật mẫu về cạnh tranh của UNCTAD và một số

hệ thống pháp luật điển hình về cạnh tranh như Hoa Kỳ, EU.

Thứ ba, Luận án đã phân tích những yêu cầu hoàn thiện pháp luật về kiểm

soát hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường nhằm vừa đảm bảo quyền tự do

kinh doanh của doanh nghiệp vừa đảm bảo mục tiêu của pháp luật cạnh tranh.

Trên cơ sở đó, Luận án đã đề xuất những giải pháp mang tính khoa học nhằm

hoàn thiện pháp luật kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường ở

Việt Nam trong thời gian tới.

6. Kết cấu của Luận án

Ngoài Mục lục, Mở đầu, Phần tổng quan tình hình nghiên cứu, Kết luận và

Danh mục tài liệu tham khảo, Luận án được kết cấu thành 3 chương như sau:

Chương 1: Những vấn đề lý luận về pháp luật kiểm soát hành vi lạm dụng vị

trí thống lĩnh thị trường.

Chương 2: Thực trạng pháp luật về kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí thống

lĩnh thị trường và thực tiễn thi hành tại Việt Nam.

Chương 3: Phương hướng và giải pháp hoàn thiện pháp luật cạnh tranh về

kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường ở Việt Nam.

6

PHẦN TỔNG QUAN CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU

1. Tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan đến kiểm soát hành vi lạm

dụng của doanh nghiệp có vị trí thống lĩnh thị trường

Mặc dù trong thực tế các trường hợp lạm dụng VTTLTT xảy ra khá thường

xuyên nhưng số lượng các công trình nghiên cứu chuyên ngành dành riêng cho

lĩnh vực này có thể được coi là không được dồi dào như đối với các lĩnh vực

khác của pháp luật cạnh tranh. Năm 1890, khi đạo luật Sherman được thông qua

tại Hoa Kỳ, trở thành đạo luật đầu tiên trên thế giới về kiểm soát độc quyền, việc

nghiên cứu về pháp luật cạnh tranh đã được bắt đầu. Nhưng phải đến đầu những

năm 50 của thế kỷ 20, mới xuất hiện những nghiên cứu đầu tiên về lạm dụng

VTTLTT sau khi các quy định liên quan của Liên minh Châu Âu có hiệu lực.

Các nội dung nghiên cứu có liên quan đến chủ đề lạm dụng VTTLTT chủ yếu

nằm trong những nghiên cứu chung về luật cạnh tranh, chính sách cạnh tranh,

đặc biệt là về luật và chính sách cạnh tranh của Liên minh Châu Âu (EU), Hoa

Kỳ hay nằm trong những nghiên cứu mang tính so sánh giữa luật và chính sách

cạnh tranh của EU và Hoa Kỳ, vốn được coi là hai mô hình cơ bản của pháp luật

cạnh tranh trên Thế Giới.

1.1. Những nghiên cứu về lý luận kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh

thị trường

Những nghiên cứu về lý luận kiểm soát hành vi lạm dụng VTTLTT tập trung

vào làm rõ các khái niệm thống lĩnh thị trường, quan điểm về hành vi lạm dụng

VTTLTT, sự cần thiết và cơ chế kiểm soát hành vi lạm dụng vị VTTLTT. Trong

các nghiên cứu, thuật ngữ “độc quyền” đôi khi được sử dụng thay thế cho thuật ngữ

“thống lĩnh thị trường” với bản chất không thay đổi.

Về quan niệm hay khái niệm thống lĩnh thị trường. Nghiên cứu của các tác

giả Marcel Canoy, Eric van Damme và Rey “Dominance and monopolization”

(Thống lĩnh và độc quyền) [37] cho rằng, về mặt khái niệm thì thống lĩnh thị

trường (dominance theo cách gọi của luật cạnh tranh EU) hay độc quyền thị

trường (monopoly theo cách gọi của luật chống độc quyền Hoa Kỳ) đều để chỉ vị

trí đặc quyền của một doanh nghiệp, mang lại cho nó khả năng hành động một

cách độc lập với các đối thủ cạnh tranh, biểu hiện ở khả năng dẫn dắt thị trường

của nó. Nghiên cứu cho rằng rất khó xác định rõ ràng được là hiện tượng thống

lĩnh thị trường hay độc quyền sẽ làm suy giảm hay tăng cường phúc lợi xã hội.

Trên thực tế, việc thiết kế chính sách đối với các doanh nghiệp thống lĩnh hay

độc quyền cũng đưa lại hai thái cực. Nghiên cứu minh chứng bằng quan điểm