KỊCH bản và KỊCH bản TRUYỀN HÌNH

BÁO CHÍ TRUYỀN HÌNH www.svbaochi.net

59

KỊCH BẢN VÀ KỊCH BẢN TRUYỀN HÌNH

1. Khái niệm về kịch bản

Kịch bản bắt nguồn từ tiếng La tinh csenario, có nghĩa là văn bản kịch

hoặc văn bản viết có tính kịch dùng để chỉ một bộ phận cấu thành rất quan trọng

của tác phẩm văn học, điện ảnh hay truyền hình. Theo từ điển tiếng Việt do

Giáo sư Hoàng Phê chủ biên, Nxb Khoa học xã hội định nghĩa: “Kịch bản- đó

là vở kịch ở dạng văn bản”.

Tuy nhiên, nếu đưa ra khái niệm này vào các dạng kịch bản văn học, kịch

bản điện ảnh và kịch bản truyền hình, thì việc giải nghĩa trên đây là chưa thật

đầy đủ, đặc biệt đối với kịch bản truyền hình.

Thuật ngữ kịch bản tồn tại đã lâu. Từ dùng để chỉ một chương trình đã

được phác thảo hoặc bản tóm tắt của một tác phẩm kịch. Nó được hiểu như một

bản miêu tả sơ lược trật tự các lớp của của vở diễn. Bản thân từ “Senari” xuất

hiện thuật ngữ sân khấu “Senarius”, chỉ người đứng sau sân khấu chỉ đạo cho

các diễn viên bao giờ đến lượt họ ra biểu diễn, đồng thời theo dõi để những

hành động diễn ra kịp thời, đúng lúc.

Để tồn tại với một diện mạo phong phú và cách thức ứng dụng linh hoạt

như hiện nay, kịch bản đã có một lịch sử về nguồn gốc của nó. Kịch bản xuất

hiện cùng với sự ra đời của loại hình sân khấu kịch, cũng có thể coi nguồn gốc

của nó là kịch bản văn học. Người viết kịch bản phải biết xuất phát từ những sự

đối lập đang âm ỉ hay đã vùng trỗi dậy trong hiện thực đời sống để sáng tạo

những tình huống xung đột vừa khái quát, vừa cụ thể. Trải qua nhiều bước kế

thừa và phát triển, kịch bản dần dần đã có sự biến hoá linh hoạt để thích ứng với

từng loại hình sáng tác. Lịch sử loài người là lịch sử của những kế thừa. Điện

ảnh ra đời là sự kế thừa của nhiếp ảnh, sân khấu, văn học, điêu khắc, hội hoạ,

BÁO CHÍ TRUYỀN HÌNH www.svbaochi.net

60

âm nhạc; còn truyền hình là sự kế thừa từ điện ảnh và báo chí. Như vậy, sự ra

đời của các dạng kịch bản đều là một sự phát triển có tính kế thừa, tính chọn lọc

trên cơ sở đặc thù riêng của mỗi loại hình.

Mỗi loại hình văn học nghệ thuật, điện ảnh hay truyền hình (có thể coi

truyền hình cũng là một loại hình mang tính chất nghệ thuật, bởi truyền hình là

sự kết hợp của điện ảnh và báo chí) đều có những đặc thù riêng, đặc trưng và

tính chất riêng. Vì thế, khái niệm kịch bản đi vào từng loại hình được “biến

hoá” sao cho phù hợp với những tính chất đặc trưng riêng của nó. Do đó, nó có

nhiều hình thức biểu hiện đa dạng chứ không phải chỉ là vở kịch ở dạng vản

bản, vấn đề này chúng tôi xin đề cập phân tích ở những phần sau.

Các loại kịch bản khác nhau như vậy liệu có thể gọi chung từ gốc “kịch

bản” trong kịch bản văn học, sân khấu, điện ảnh truyền hình được hay không.

Tại sao gọi chung là kịch bản nếu giữa chúng không có nét gì chung. Điểm

chung, nét chung nhất của các loại kịch bản này là gì? Đó là tác dụng, vai trò,

chức năng của kịch bản.

So với các loại hình nghệ thuật như hội hoạ, điêu khắc, thơ văn, âm nhạc,

một đặc trưng là từ khâu ý đồ sáng tác đến hoàn thành tác phẩm có thể hoàn

toàn do công lao của người nghệ sỹ, cá nhân người nghệ sỹ. Đó là những sáng

tạo “âm thầm” của mỗi cá nhân nghệ sỹ với biến động cuộc đời. Trong khi đó,

sân khấu (kịch nói, kịch truyền thống), điện ảnh, lại là một nghệ thuật tập thể có

sự đóng góp của diễn viên, tác giả kịch bản, hoạ sỹ trang trí, nhạc sỹ, người làm

công tác hậu trường...dưới sự điều khiển của đạo diễn. Tác phẩm truyền hình

cũng là kết quả góp sức của tập thể đạo diễn, biên tập, cộng tác viên, kỹ thuật

viên, quay phim... Người tham gia làm ra sản phẩm đều phải tập trung góp phần

tạo ra sản phẩm hay nhất, tốt nhất. Đối với tính chất làm việc tập thể này, sự có

mặt của một kịch bản hết sức có ý nghĩa. Kịch bản trước hết vạch ra “đề cương”

tác phẩm, thứ hai, kịch bản đóng vai trò như một yếu tố liên hệ giữa những cá

nhân có liên quan đến công việc, liên hệ giữa yếu tố kỹ- nghệ thuật, thống nhất

BÁO CHÍ TRUYỀN HÌNH www.svbaochi.net

61

nhất hành động, các phương tiện biểu hiện ăn khớp bổ trợ cho nhau tạo nên một

chỉnh thể, một tác phẩm hoàn hảo.

Kịch bản là một vở kịch, một bộ phim, một chương trình được phác thảo,

mô hình hoá, trên văn bản với tư cách là một đề cương, hay chi tiết đến từng

chi tiết nhỏ (tuỳ theo yêu cầu của mỗi loại hình), là cơ sở chính cho “tập thể tác

giả” làm nên, hoàn thiện tác phẩm của mình.

2, Nguồn gốc kịch bản

Theo định nghĩa trên đây kịch bản là “một vở kịch dạng văn bản”, kịch

bản ra đời cùng với sự xuất hiện của loại hình kịch (hay phương thức kịch).

“Kịch thường được hiểu vừa theo nghĩa là một loại hình nghệ thuật sân

khấu, vừa có nghĩa là một kịch bản văn học”.

Như vậy nguồn gốc của kịch bản là kịch bản văn học. Nghiên cứu kịch

bản văn học qua phương thức kịch. Là một thể loại văn học nằm trong thể loại

kịch, tác phẩm kịch nói chỉ thực sự khai thác trọn vẹn khi được trình diễn trên

sân khấu. Kịch cũng là một loại hình sân khấu. Sau lao động của nhà văn

(người sang tác kịch bản văn học) là chặng đường sáng tạo thứ hai của đội ngũ

nghệ sỹ sân khấu gồm đạo diễn, diễn viên, nhạc sỹ, hoạ sỹ. Bằng những ưu thế

riêng của dàn dựng, diễn xuất, âm nhạc, trang trí...họ đã tái hiện sinh động, trực

tiếp nội dung của kịch bản văn học trên sân diễn.

Không phải bất cứ một kịch bản văn học nào cũng có điều kiện được

dàn dựng trên sân khấu. Kịch bản văn học có đầy đủ những đặc trưng riêng

trong cấu trúc hình tượng, trong phương thức biểu hiện, trong ngôn ngữ nghệ

thuật nên người ta vẫn có thể thưởng thức tác phẩm kịch bằng cách đọc kịch

bản văn học. Khác với kịch múa, kịch hát, kịch sân khấu truyền thống (như

chèo, tuồng, cải lương)... là những loại hình chỉ có thể thưởng thức được nếu

chúng được trình diễn trên sân khấu, bởi lẽ, phương tiện biểu hiện chủ yếu của

những loại hình này mang tính đặc thù cao: những động tác múa nếu đó là kịch