Khóa luận đại học khoa sinh học 2010

Më ®Çu

1.Lý do chän ®Ò tµi

1.1. C¬ së ph¸p lý cña ®Ò tµi

Ngµy nay, khèi lîng th«ng tin, tri thøc cña nh©n lo¹i lµ kh¸ lín, cã sù gia

t¨ng vµ ®æi míi hÕt søc nhanh chãng, ®Æc biÖt lµ lÜnh vùc sinh häc; mÆt kh¸c trong

x· héi hiÖn ®¹i con ngêi muèn tån t¹i vµ ph¸t triÓn ®ßi hái cã c¸c n¨ng lùc: hµnh

®éng, thÝch øng, hîp t¸c vµ tù häc suèt ®êi. §iÒu nµy ®ßi hái d¹y häc ngµy nay

kh«ng ®¬n thuÇn lµ d¹y kiÕn thøc cã s½n, rËp khu«n, m¸y mãc, ®éc tho¹i mét

chiÒu mµ ®iÒu quan träng th«ng qua d¹y häc ph¶i h×nh thµnh kü n¨ng, ph¬ng

ph¸p, thãi quen, ý chÝ häc tËp ®Æc biÖt lµ tù häc, ®ång thêi t¹o ra niÒm tin, høng

thó ®éng c¬ häc tËp vµ th¸i ®é øng xö phï hîp trong cuéc sèng.

NghÞ quyÕt TW2 kho¸ VIII (12/1996) tiÕp tôc kh¼ng ®Þnh: “… ®æi míi ph¬ng

ph¸p gi¸o dôc ®µo t¹o, kh¾c phôc lèi truyÒn thô mét chiÒu, rÌn luyÖn thµnh nÕp t

duy s¸ng t¹o ë ngêi häc; tõng bíc ¸p dông c¸c ph¬ng ph¸p tiªn tiÕn, hiÖn ®¹i vµo

qu¸ tr×nh d¹y häc, ®¶m b¶o ®iÒu kiÖn vµ thêi gian tù häc, tËp trung n©ng cao chÊt

lîng, ph¸t triÓn phong trµo tù häc, tù ®µo t¹o thêng xuyªn, réng kh¾p trong toµn

d©n, nhÊt lµ Thanh niªn…”

§Þnh híng trªn ®· ®îc ph¸p chÕ ho¸ trong LuËt Gi¸o dôc (2005), ®iÒu 23.2,

®· ghi: “Ph¬ng ph¸p gi¸o dôc phæ th«ng ph¶i ph¸t huy tÝnh tÝch cùc, tù gi¸c, chñ

®éng, s¸ng t¹o cña häc sinh; phï hîp víi ®Æc ®iÓm cña tõng líp häc, m«n häc;

båi dìng ph¬ng ph¸p tù häc, kh¶ n¨ng lµm viÖc theo nhãm, rÌn luyÖn kü n¨ng

vËn dông kiÕn thøc vµo thùc tiÔn, t¸c ®éng ®Õn t×nh c¶m, ®em l¹i niÒm vui, høng

thó häc tËp cña häc sinh”.

1.2. Do yªu cÇu n©ng cao hiÖu qña tù häc trong d¹y häc Sinh häc 9-THCS

Trong ph¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc yÕu tè tù häc ph¶i ®îc ®Ò cao. Tuy nhiªn,

thùc tr¹ng d¹y häc hiÖn nay viÖc híng dÉn HS tù häc ®Æc biÖt híng dÉn HS tù häc ë nhµ

vÉn cßn nhiÒu lóng tóng.

1

1.3. C¨n cø vµo ®Æc ®iÓn phÇn Di truyÒn Sinh häc 9-THCS

PhÇn Di truyÒn ®îc cÊu tróc mét c¸ch l«gÝc, hÖ thèng theo híng ®i tõ hiÖn t￾îng ®Õn b¶n chÊt, phï hîp víi tr×nh ®é nhËn thøc cña HS THCS (tõ c¸c hiÖn tîng

di truyÒn cña Men®enNST ADN vµ gen...)

Víi cÊu tróc nµy cã nhiÒu thuËn lîi trong viÖc híng dÉn HS tù häc

1.4. C©u hái TNKQ trong viÖc híng HS tù häc.

C©u hái TNKQ-MCQ cã thÓ sö dông víi nhiÒu môc ®Ých kh¸c nhau, l©u nay

dïng trong kh©u kiÓm tra ®¸nh gi¸ ®· mang l¹i nhiÒu kÕt qu¶ nh ®¶m b¶o tÝnh

nhanh chãng, thuËn tiªn, kh¸ch quan vµ c«ng b»ng.

Trong cÊu tróc c©u hái TNKQ cã c©u dÉn (c©u gèc) vµ c¸c ph¬ng ¸n chän

®· t¹o nªn c¸c t×nh huèng cã vÊn ®Ò, c¸c ph¬ng ¸n sai (nhiÔu) cã lý t¹o nªn nh÷ng

trë ng¹i nhËn thøc, ®a ngêi häc vµo tr¹ng th¸i t×nh huèng cã vÊn ®Ò, g©y nªn sù tß

mß cÇn thiÕt cña HS dùa vµo ®ã cã thÓ híng dÉn HS tù häc.

§Ó híng dÉn häc sinh tù häc cã rÊt nhiÒu c«ng cô kh¸c nhau mµ ®· ®îc mét sè t¸c

trong vµ ngoµi níc nghiªn cøu. Tuy nhiªn, sö dông c©u hái TNKQ-MCQ ®Ó híng

dÉn HS tù häc ë nhµ phÇn: “Di truyÒn” th× cha cã t¸c gi¶ nµo nghiªn cøu mét c¸ch

®Çy ®ñ.

Tõ nh÷ng lý do trªn chóng t«i ®· chän ®Ò tµi: "Sö dông c©u hái TNKQ –

MCQ ®Ó híng dÉn häc sinh tù häc ë nhµ nh»m còng cè vµ hoµn thiÖn kiÕn thøc

phÇn di truyÒn Sinh häc 9-THCS ".

2. Môc tiªu

X©y dùng ®îc quy tr×nh sö dông TNKQ-MCQ vµ vËn dông ®Ó híng dÉn häc

sinh tù häc ë nhµ còng cè vµ hoµn thiÖn kiÕn thøc phÇn: "Di truyÒn ", Sinh häc 9-

THCS, gãp phÇn rÌn luyÖn n¨ng lùc tù häc vµ hiÖu qu¶ häc tËp.

3. NhiÖm vô nghiªn cøu

3.1. T×m hiÓu c¬ së lý luËn cña viÖc sö dông c©u hái tr¨c nghiÖm kh¸ch quan

trong d¹y häc nãi chung vµ híng dÉn häc sinh tù häc nãi riªng.

3.2. Ph©n tÝch néi dung kiÕn thøc c¬ b¶n cña phÇn " Di truyÒn ", Sinh häc 9-

THCS lµm c¬ së cho viÖc x©y dùng vµ sö dông c©u hái TNKQ - MCQ trong viÖc

híng dÉn häc sinh tù häc.

3.3. X©y dùng quy tr×nh híng dÉn häc sinh tù häc ë nhµ.

2

3.4. VËn dông quy tr×nh híng dÉn HS tù häc ®Ó tæ chøc híng dÉn HS tù häc ë

nhµ phÇn" Di truyÒn ", Sinh häc 9-THCS

4. §èi tîng vµ kh¸ch thÓ nghiªn cøu

4.1 §èi tîng nghiªn cøu

Quy tr×nh sö dông c©u hái TNKQ d¹ng MCQ ®Ó híng dÉn häc sinh tù häc ë

nhµ phÇn: "Di truyÒn ", Sinh häc 9-THCS.

4.2. Kh¸ch thÓ nghiªn cøu

Häc sinh líp 9 - THCS

5. Gi¶ thuyÕt khoa häc

NÕu x©y dùng ®îc quy tr×nh sö dông TNKQ-MCQ vµ vËn dông ®Ó híng dÉn

häc sinh tù häc ë nhµ phÇn: "Di truyÒn ", Sinh häc 9-THCS mét c¸ch hîp lý, n©ng

cao n¨ng lùc tù häc vµ hiÖu qu¶ häc tËp

6. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu

6.1.Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu lý thuyÕt

Nghiªn cøu c¸c tµi liÖu cã liªn quan ®Ó lùa chän ®îc bé c©u hái TNKQ

d¹ng MCQ vµ quy tr×nh sö dông ®Ó híng dÉn häc sinh tù häc ë nhµ phÇn: "Di

truyÒn ", Sinh häc 9.

6.2.Ph¬ng ph¸p lÊy ý kiÕn chuyªn gia

GÆp gì trao ®æi víi nh÷ng chuyªn gia cã kinh nghiÖm vÒ lÜnh vùc m×nh

nghiªn cøu, l¾ng nghe sù t vÊn cña c¸c chuyªn gia ®Ó triÓn khai nghiªn cøu vÒ viÖc

sö dông trÆc nghiÖm trong d¹y häc.

7. Ph¹m vi nghiªn cøu

V× thêi lîng, kinh phÝ h¹n hÑp chóng t«i chØ bíc ®Çu"Sö dông c©u hái TNKQ

– MCQ ®Ó híng dÉn häc sinh tù häc ë nhµ nh»m còng cè vµ hoµn thiÖn kiÕn thøc

phÇn di truyÒn Sinh häc 9-THCS ".

8. CÊu tróc

Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn ®Ò tµi gåm c¸c ch¬ng:

Ch¬ng I: C¬ së lý luËn cña ®Ò tµi

Ch¬ng II: Híng dÉn HS tù häc phÇn “Di truyÒn”, SH 9-THCS

3

Ch¬ng I

C¬ së lý luËn cña ®Ò tµi.

1 LÞch sö nghiªn cøu

1.1. LÞch sö nghiªn cøu vÊn ®Ò sö dông c©u hái TNKQ trong d¹y häc

HiÖn nay trªn thÕ giíi còng nh ë ViÖt Nam vÊn ®Ò sö dông tr¾c nghiÖm trong

d¹y häc ®ang lµ vÊn ®Ò míi. Cã rÊt Ýt t¸c gi¶ nghiªn cøu vÒ vÊn ®Ò nµy mµ chñ yÕu

chØ ®Ò cËp ®Õn tr¾c nghiÖm trong kh©u kiÓm tra ®¸nh gi¸. N¨m 1971, G.S TrÇn B¸

Hoµnh lÇn ®Çu tiªn so¹n th¶o c¸c c©u hái TN vµ ¸p dông vµo kiÓm tra kiÕn thøc

cña häc sinh. N¨m 1994- 1995, PGS. Lª §×nh Trung víi nghiªn cøu vÒ sö dông

c©u hái TNKQ d¹ng MCQ ®Ó kiÓm tra hiÖu qu¶ cña ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y tÝch

cùc ë phæ th«ng b»ng “Bµi to¸n nhËn thøc” ®· kh¼ng ®Þnh hiÖu qu¶ cña TNKQ

trong ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ häc tËp. T¸c gi¶ NguyÔn B¸ Thuû cã ®Ò xuÊt viÖc d¹y bµi

«n tËp b»ng hÖ thèng bµi tËp TNKQ do bµi «n tËp cã nhiÒu kiÕn thøc, dïng TNKQ

cã nhiÒu thuËn lîi ®Ó «n l¹i kiÕn thøc cò. Lª §øc Ngäc ®Ò xuÊt sö dông bé c©u hái

dïng trong TNKQ víi nhiÒu chøc n¨ng. B¾t ®Çu tõ kú thi tèt nghiÖp, tuyÓn sinh

®¹i häc n¨m 2007 bé GD vµ §T ®· thay h×nh thøc thi tù luËn b»ng TN ®èi víi c¸c

m«n: vËt lý, ho¸ häc, sinh häc vµ ngo¹i ng÷. §iÒu nµy ®· më ra nh÷ng ®æi míi

trong viÖc sö dông TN ®Ó d¹y vµ häc. GÇn ®©y rÊt nhiÒu t¸c gi¶ viÕt nhiÒu s¸ch vÒ

TN ®Ó híng dÉn «n thi cho häc sinh. Nhng phÇn lín c¸c tµi liÖu TN hiÖn nay míi

x©y dùng ®îc bé c©u hái vµ ®¸p ¸n chø cha ®a ra ®îc lêi khuyªn cho häc sinh.

Cßn ë bËc THCS th× cha cã mét t¸c gi¶ nµo ®Ò cËp ®Õn viÖc sö dông TNKQ d¹ng

MCQ ®Õ híng dÉn häc sinh tù häc ë nhµ. Trong ®Ò tµi nµy chóng t«i ®Ò xuÊt ph-

¬ng ph¸p sö dông TNKQ d¹ng MCQ ®Ó gióp häc sinh tù häc ë nhµ phÇn: “Di

truyÒn”, sinh häc 9, THCS.

1. 2. LÞch sö nghiªn cøu vÊn ®Ò tù häc

Trong ho¹t ®éng häc tËp chiÕm lÜnh tri thøc cña ngêi häc sinh th× tù häc lµ mét

kh©u hÕt søc quan träng. Cã thÓ nãi tù häc lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh ®Õn hiÖu qu¶, chÊt

lîng tiÕp thu tri thøc cña ngêi häc sinh. PhÇn lín c¸c häc sinh ®¹t kÕt qu¶ lo¹i u

®Òu lµ nh÷ng sinh viªn cã kh¶ n¨ng tù häc tèt. H¬n n÷a, xu híng míi cña ngµnh

gi¸o dôc phæ th«ng lµ t¨ng cêng kh¶ n¨ng tù häc cña häc sinh. Song kh«ng ph¶i

4

ND d¹y häc

phæ th«ng

(ch­¬ng tr×nh, SGK)

bÊt cø häc sinh nµo còng tæ chøc tèt kh©u tù häc nµy ®Ó ®em l¹i kÕt qu¶ häc tËp

cao nhÊt. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ®· cã rÊt nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu ë c¸c

gãc ®é kh¸c nhau, qui m« kh¸c nhau trong vµ ngoµi níc.

 Mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶ níc ngoµi lµ:

− A.A. Gor¬xepxki “Tæ chøc viÖc tù häc cña sinh viªn §¹i häc”. Tù häc ë tr￾êng s ph¹m I – Hµ Néi, 1971.

− N.A. Rubakin víi t¸c phÈm “ Tù häc nh thÕ nµo”.

 Bªn c¹nh c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶ níc ngoµi kÓ trªn cßn

cã c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶ trong níc vÒ c«ng t¸c tù häc

hay b¸o c¸o tæng kÕt vÒ c¸c phong trµo häc tËp cã liªn quan ®Õn tù häc nh :

− NguyÔn Tinh Dung: “MÊy biÖn ph¸p båi dìng n¨ng lùc tù häc cña häc sinh”

– T¹p chÝ nghiªn cøu gi¸o dôc sè 9/1982.

− NguyÔn C¶nh Toµn: “MÊy suy nghÜ vµ kinh nghiÖm vÒ c«ng t¸c tù häc cña

häc sinh” – T¹p chÝ nghiªn cøu sè 5 – 1/1970.

− Tæng kÕt phong trµo häc tËp trong häc sinh, sinh viªn cña trêng §HSP I Hµ

Néi – Th¸ng 1/1977. (T liÖu trêng SP I – Hµ Néi).

−Trong c«ng tr×nh nghiªn cøu: “Bíc ®Çu t×m hiÓu c«ng t¸c tæ chøc tù häc cña

sinh viªn khèi I vµ khèi II khoa t©m lÝ gi¸o dôc trêng §HSP I Hµ Néi”. T¸c gi¶

Ng« Mai Loan ®· ®Ò cËp tíi nhiÒu h×nh thøc tù häc cña sinh viªn ë líp, t¸c gi¶ ®·

®a ra h×nh thøc tù häc ë nhµ mét c¸ch phæ biÕn.

Nh vËy nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ c«ng t¸c tù häc kÓ c¶ trong vµ ngoµi n￾íc nh ®· ®iÓm qua ë trªn ®· ®îc nh÷ng c¬ së khoa häc, vÞ trÝ, b¶n chÊt viÖc tù häc

cña sinh viªn. C¸c t¸c gi¶ ®Òu ®· chØ ra nh÷ng h×nh thøc tù häc vµ c¬ së cña viÖc

lùa chän c¸c h×nh thøc tù häc hîp lÝ. Song vÊn ®Ò tù häc, viÖc x¸c ®Þnh c¸c h×nh

thøc tù häc cña tõng m«n cô thÓ Ýt ®îc ®Ò cËp. §Æc biÖt lµ viÖc tù häc ë nhµ ®èi víi

häc sinh THCS cha cã t¸c gi¶ nµo bµn tíi. §©y lµ mét vÊn ®Ò ®ang cßn míi mÎ.

1.3. LÞch sö sö dông c©u hái TNKQ ®Ó híng dÉn häc sinh tù häc

Tõ tríc ®Õn nay, ngêi ta míi sö dông TNKQ trong kh©u kiÓm tra, ®¸nh gi¸ ®Ó ®o

lùc häc cña häc sinh. VÊn ®Ò sö dông TNKQ ®Ó híng dÉn häc sinh tù häc cßn lµ

vÊn ®Ò míi mÎ cha cã t¸c gi¶ nµo nghiªn cøu.

2. Tù häc vµ vai trß cña tù häc cña häc sinh THCS

5

ND d¹y häc

phæ th«ng

(ch­¬ng tr×nh, SGK)

2.1. Kh¸i niÖm tù häc

Theo GS. TSKH. NguyÔn C¶nh Toµn: “ Tù häc lµ tù m×nh ®éng n·o, suy nghÜ,

sö dông c¸c n¨ng lùc trÝ tuÖ: quan s¸t, so s¸nh, ph©n tÝch, tæng hîp v.v.. vµ cã

khi c¶ c¬ b¾p cïng c¸c phÈm chÊt cña m×nh, råi c¶ ®éng c¬, t×nh c¶m, c¶ nh©n

sinh quan, thÕ giíi quan ®Ó chiÕm lÜnh mét lÜnh vùc nµo ®ã cña nh©n lo¹i, biÕn

lÜnh vùc ®ã thµnh së h÷u cña m×nh . ”

2.2. C¸c h×nh thøc tù häc

H×nh 3. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh häc vÊn

*Nh vËy, tù häc gåm c¸c h×nh thøc:

+ Tù häc mß mÉn (kh«ng cã híng dÉn), h×nh thøc nµy kh¸ phæ biÕn, diÔn ra

suèt ®êi ®èi víi mçi ngêi. VÝ dô: tù häc qua internet, tù häc x· héi, tù häc trong

lao ®éng s¶n xuÊt…

+ Tù häc theo SGK, tµi liÖu kh«ng cã tµi liÖu híng dÉn häc tËp.

+ Tù häc theo tµi liÖu híng dÉn (SGK, tµi liÖu ®îc c¸c nhµ s ph¹m viÕt

thµnh tµi liÖu híng dÉn tù häc vµ häc sinh häc tËp theo tµi liÖu híng dÉn) híng nµy

®ang ®îc khuyÕn khÝch.

6

C¸c chuyªn gia

C¸c nhµ khoa häc

Môc tiªu gi¸o dôc

Tµi liÖu h￾íng dÉn

Tù häc

NÒn

v¨n ho¸

Häc

vÊn

C¸c nhµ khoa häc

C¸c nhµ s­ ph¹m

Kinh nghiÖm

X héi ·

ND d¹y häc

phæ th«ng

(ch­¬ng tr×nh, SGK)

Tæ chøc h￾íngdÉn tù

häc (gi¶ng

d¹y)

Tù häc

theo tµi

liÖu

Tù häc