KHẢ NĂNG THÍCH ỨNG CỦA DOANH NGHIỆP.doc

BAN NGUỒN VÀ PHÁT TRIỂN THÔNG TIN

TRUNG TÂM THÔNG TIN VÀ DỰ BÁO KINH TẾ-XÃ HỘI QUỐC GIA

KHẢ NĂNG THÍCH ỨNG CỦA DOANH NGHIỆP

VIỆT NAM TRONG QUÁ TRÌNH

HỘI NHẬP KINH TẾ QUỐC TẾ

CHƯƠNG I - CƠ SỞ LÝ LUẬN –

NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN CỦA HỘI NHẬP KINH TẾ QUỐC TẾ

Trong quá trình toàn cầu hoá kinh tế, hội nhập kinh tế quốc tế là một

phương thức chủ yếu và là xu thế phát triển không thể đảo ngược của nền kinh

tế thế giới hiện nay. Trong xu thế này, sự liên kết và phụ thuộc lẫn nhau giữa các

nền kinh tế trên thế giới nói chung và các thành phần trong nền kinh tế của mỗi

quốc gia nói riêng đang ngày một gia tăng, được thể hiện ở xu hướng tăng

cường các hoạt động hợp tác song phương, đa phương và các cấp độ liên kết khu

vực. Bởi vậy xu thế này đang chi phối sự phát triển kinh tế - xã hội của mỗi

quốc gia và quan hệ quốc tế bắt nguồn từ quy luật phát triển của lực lượng sản

xuất và sự phân công lao động quốc tế.

Hội nhập kinh tế quốc tế thể hiện ở các biện pháp mở cửa thị trường, tự

do hoá nền kinh tế của một quốc gia hoặc việc tham gia của quốc gia này vào

các cam kết thoả thuận hợp tác kinh tế thương mại song phương (giữa hai nước

với nhau), khu vực (tham gia vào một tổ chức hợp tác giữa các nước trong cùng

một khu vực địa lý như khu vực Đông Nam á – ASEAN…), đa phương ở phạm

vi toàn cầu như tham gia vào Tổ chức thương mại thế giới - WTO. Mục tiêu bao

trùm, lớn nhất và nhất quán của việc hội nhập kinh tế quốc tế, dù ở cấp độ đơn

phương của một quốc gia hay tham gia các định chế khu vực và toàn cầu đều

hướng tới việc tự do hoá thương mại, đầu tư ở tầm quốc gia, khu vực và thế giới.

Nắm bắt được xu thế khách quan của quá trình toàn cầu hoá và hội nhập

kinh tế quốc tế trên thế giới, Việt Nam đã tiến hành các chính sách đổi mới kinh

tế, mở cửa và cải cách nền kinh tế. Đối với nước ta, Đảng đã khẳng định: "Việt

Nam muốn là bạn, là đối tác tin cậy của tất cả các nước trong cộng đồng quốc tế,

phấn đấu vì hoà bình, độc lập và phát triển". Điều này chứng tỏ rằng, hội nhập

kinh tế quốc tế là một trong những quan điểm chiến lược, là con đường tất yếu

đất nước phải trải qua để tiến nhanh trở thành nước công nghiệp hoá hiện đại, là

con đường cả nước ta phải chủ động bước vào với quyết tâm chính trị cao nhất.

Bởi hội nhập kinh tế đặt các quốc gia, các nền kinh tế vào tình huống phải vận

động, phải năng động, đây vừa thách thức và cũng là thời cơ lớn, nếu không tận

dụng được thì đất nước tiếp tục lạc hậu, đói nghèo. Do vậy, tất yếu đòi hỏi Việt

Nam phải xử lý thành công mọi thách thức và nắm lấy mọi cơ hội trên con

đường hội nhập vào xu thế vận động của kinh tế thế giới ngày nay.

Quá trình hội nhập kinh tế quốc tế sẽ hình thành một cơ cấu kinh tế chung

trên toàn cầu, một thị trường thế giới chung. Quá trình này vận động trên nền

tảng của nền kinh tế tự do cạnh tranh. Tự do cạnh tranh càng phát triển, thì thị

trường của nền kinh tế thế giới càng rộng, càng tự do. Thị trường càng rộng,

2

càng thông thoáng thì những nước mạnh về vỗn, giàu kinh nghiệm quản lý, nhạy

bén trong việc vận dụng thành tựu khoa học công nghệ tiên tiến càng có nhiều

lợi thế, phần bất lợi thuộc về những nước đang phát triển, yếu về vốn, hạn chế

về kinh nghiệm quản lý và nhất là không tận dụng được những lợi thế do toàn

cầu hoá và cách mạng khoa học công nghệ mang lại.

Đối với các nước đang phát triển nói chung, Việt Nam nói riêng, hội nhập

kinh tế quốc tế vừa tạo ra nhiều cơ hội và cũng đặt ra không ít thách thức phải

vượt qua. Những nước phát triển và các tập đoàn kinh tế của họ đang chi phối

quá trình hội nhập kinh tế quốc tế của các nước đang phát triển. Hố ngăn cách

giữa nước giàu với nước nghèo, giữa người giàu và người nghèo có nguy cơ

ngày càng sâu rộng; giá trị bản sắc văn hoá dân tộc ngày càng bị xói mòn; tính

phụ thuộc một chiều của các nước nghèo vào các nước giàu ngày càng gia tăng

nếu quốc gia đó không phát huy được hiệu quả nội lực và tận dụng tốt các nguồn

lực bên ngoài, .v.v.

Sau 11 năm nộp đơn, chuẩn bị các điều kiện và thực hiện đàm pháp gia

nhập WTO, mới đây Việt Nam đã kết thúc đàm phán song phương với Hoa Kỳ,

quốc gia cuối cùng trên con đường Việt Nam gia nhập WTO và nước ta sẽ chính

thức trở thành thành viên của Tổ chức kinh tế lớn nhất toàn cầu này trong một

tương lai rất gần.Việc gia nhập WTO thể hiện sự nỗ lực tổng hợp của nước ta,

đồng thời cũng thể hiện nước ta đã hoàn tất bước đi cuối cùng của quá trình

chuẩn bị để tham gia vào toàn bộ các thể chế hiện hành của kinh tế quốc tế.

Có thể nói rằng vấn đề chung nhất, tổng quát nhất, quan trọng nhất trong

hội nhập kinh tế quốc tế của nước ta hiện nay là làm thế nào để hội nhập có hiệu

quả, đảm bảo được lợi ích dân tộc, nâng cao được sức cạnh tranh của nền kinh

tế, thực hiện thắng lợi các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, thực

hiện thắng lợi mục tiêu chung là: “dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân

chủ, văn minh”.

I. Những vấn đề chung của hội nhập kinh tế quốc tế

Tiến trình hội nhập của nước ta vào kinh tế khu vực và thế giới đang đi

vào chiều sâu với việc thực hiện trên diện rộng các cam kết quốc tế mà nước ta

phải thực hiện. Xét trên bình diện kinh tế quốc tế, hội nhập là thước đo hiệu quả

của mọi nền kinh tế, nó đặt ra những chuẩn mực thương mại ngày càng cao hơn

và tác động mạnh mẽ tới diện mạo thương mại thế giới nói chung và bức tranh

kinh tế của mỗi quốc gia nói riêng. Những diện mạo đó biểu hiện ở cả trạng thái

“động” lẫn trạng thái “tĩnh” và điều này hoàn toàn phụ thuộc vào sức mạnh của

mỗi nền kinh tế và cách tham gia của các chủ thể. Có thể thấy rằng việc đổi mới

chủ trương, chủ động hội nhập kinh tế quốc tế của Đảng và Nhà nước là một

trong nguyên nhân quan trọng dẫn đến thành công trong phát triển kinh tế - xã

3

hội ở nước ta, nhưng đồng thời thực tiễn những năm vừa qua cũng đã bộc lộ

nhiều vấn đề cần phân tích lý giải. Dưới đây là một số vấn đề cơ bản của hội

nhập kinh tế đang đặt ra cho nước ta đòi hỏi sự đồng lòng, quyết tâm cao của

Nhà nước nói chung, của doanh nghiệp nói riêng,…để giải quyết tốt những vấn

đề đang đặt ra và có thể nảy sinh nhằm góp phần thành công vào tiến trình hội

nhập kinh tế:

1. Vấn đề hoàn thiện thế chế thương mại

Hội nhập kinh tế quốc tế đòi hỏi phải chấp nhận "luật chơi" và "cách

chơi" của các sân chơi khác nhau như: WTO, ASEAN, APEC..., song cho tới

nay cơ chế, hệ thống chính sách kinh tế, thương mại của nước ta vẫn còn nhiều

bất cập mặc dù đã có những điều chỉnh bổ sung tích cực. Bởi hiện nay, cơ chế,

hệ thống pháp luật chúng ta đang áp dụng vẫn còn có những yếu tố, những điều

khoản chưa phù hợp với "luật chơi" của WTO, ASEAN, APEC (chẳng hạn như

chính sách thuế của nước ta chưa thể hiện được như một công cụ kích thích và

điều tiết sự chuyển đổi cơ cấu kinh tế, tăng cường sức cạnh tranh của các doanh

nghiệp, góp phần thu hút đầu tư nước ngoài để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế)

trong khi những biện pháp, chính sách mà được các tổ chức trên thừa nhận tạo

lợi thế cho kinh tế và thương mại thì chúng ta lại chưa có. Đây là một điểm yếu

mà Việt Nam cần lưu ý khắc phục.

Thể chế thương mại là những luật lệ, hình thức, các định chế và chế tài

quy định luật chơi và cách chơi đối với các chủ thể tham gia trên thị trường. Nền

kinh tế thương mại thế giới hiện nay đang vận động trong bối cảnh của quá trình

toàn cầu hoá và khu vực hoá diễn ra rất sâu sắc, nhanh chóng. Khái niệm về ranh

giới giữa thị trường trong nước với thị trường nước ngoài đã bị thay đổi theo

hướng đan xen với nhiều hình thức quan hệ đa dạng, phức tạp. Các chiến lược

phát triển hướng vào xuất khẩu hay thay thế nhập khẩu không còn giữ nguyên ý

nghĩa cổ điển của nó, bởi vì thị trường của mỗi quốc gia đều phải "mở cửa"

thông qua việc cắt giảm hàng rào thuế quan và phi thuế quan. Các cuộc chiến

tranh thương mại nhằm giành giật thị trường giữa hàng nội và hàng ngoại ngày

một trở nên quyết liệt hơn.

Do đó, để đảm bảo một sân chơi cạnh tranh theo đúng chuẩn mực và

thông lệ quốc tế đòi hỏi nước ta phải hoàn thiện thể chế thương mại theo hướng

phù hợp với những nguyên tắc và thông lệ thương mại quốc tế. Đây là vấn đề

đang đặt ra những thách thức không nhỏ đối với nước ta bởi nước ta là một quốc

gia đang chuyển đổi nền kinh tế, việc tổng kết thực tiễn phát triển cũng như dự

báo kinh tế quốc tế còn hạn chế dẫn đến những khó khăn có tính chất cơ sở

trong việc hoàn thiện thể chế thương mại sao cho vừa phải phù hợp với những

chuẩn mực và thông lệ thương mại quốc tế, vừa phải phù hợp với thực tiễn và

bối cảnh cụ thể của nước ta.

4

2. Vấn đề về nâng cao năng lực cạnh tranh

Ngày nay, cạnh tranh là một quy luật tất yếu và là động lực phát triển nền

kinh tế thị trường. Trong thương mại quốc tế, cạnh tranh là sức mạnh mà hầu

hết các nền kinh tế thị trường tự do dựa vào để đảm bảo rằng các doanh nghiệp

thoả mãn được các nhu cầu và mong muốn của người tiêu dùng. Khi có cạnh

tranh, không một chính phủ nào cần phải quy định các doanh nghiệp sản xuất

mặt hàng gì với số lượng, chất lượng và giá cả thế nào. Cạnh tranh trực tiếp quy

định những vấn đề đó với các doanh nghiệp. Theo nhà kinh tế học Alan V.

Deardorff, khái niệm “năng lực cạnh tranh” thường dùng để nói đến các đặc

tính cho phép một hãng cạnh tranh một cách có hiệu quả với các hãng khác nhờ

có chi phí thấp hoặc sự vượt trội về công nghệ trong so sánh quốc tế.

Theo đánh giá của các chuyên gia kinh tế trong và ngoài nước, tính đến

thời điểm hiện tại, nền sản xuất hàng hoá của Việt Nam mới ở giai đoạn đầu,

trình độ phát triển chung còn thấp, sức cạnh tranh của nền kinh tế, của các

doanh nghiệp còn yếu, sản phẩm của các doanh nghiệp làm ra mẫu mã nghèo

nàn, bao bì, nhãn mác xấu, thiếu các kênh phân phối, tiếp thị chưa bài bản, chi

phí đầu vào cao, nguyên liệu cho sản xuất có đến 80% phải nhập khẩu vừa làm

giảm lợi nhuận vừa dễ xảy ra rủi ro do giao hàng chậm vì không chủ động

nguyên liệu, trong khi đó hội nhập kinh tế quốc tế đòi hỏi tính cạnh tranh ngày

càng cao, ngày càng hốc liệt. Vì vậy, nâng cao năng lực cạnh tranh của nền

kinh tế nói chung, của doanh nghiệp nói riêng trong tiến trình hội nhập là yêu

cầu sống còn đối với nước ta nếu không muốn bị thua ngay trên "sân nhà" nói

riêng, trên thương trường quốc tế nói chung. Do đó, đây vừa là một vấn đề, vừa

là một nội dung quan trọng trong bối cảnh mở cửa toàn diện nền kinh tế và hội

nhập kinh tế quốc tế hiệu quả.

2.1. Nâng cao năng lực cạnh tranh của nền kinh tế

Nâng cao năng lực cạnh tranh của nền kinh tế (gồm năng lực cạnh tranh

quốc gia, năng lực cạnh tranh doanh nghiệp và khả năng cạnh tranh của hàng

hoá, dịch vụ) là nhiệm vụ trọng tâm và cơ bản để phát triển nền kinh tế thị

trường hiện đại trong hội nhập kinh tế quốc tế của nước ta. Bởi xây dựng một

nền kinh tế thị trường năng động thì cạnh tranh được coi là công cụ hữu hiệu để

thúc đẩy phát triển kinh tế, nâng cao hiệu quả và chất lượng, tạo dựng nên

những doanh nghiệp thành đạt, đủ sức cạnh tranh trên thị trường trong nước và

quốc tế. Nói cách khác một nền kinh tế thị trường hiện đại là một nền kinh tế có

sức cạnh tranh cao của các yếu tố cấu thành của nền kinh tế đó. Điều này có

nghĩa là để sức cạnh tranh của nền kinh tế ngày càng cao, chúng ta phải có một

cơ cấu kinh tế hiện đại và thích ứng với cơ cấu kinh tế thế giới hôm nay. Thực tế

cho thấy sức cạnh tranh của nền kinh tế của ta còn thấp, doanh nghiệp của ta còn

yếu, trong khi đó hội nhập thì chúng ta phải mở cửa thị trường để hàng hoá nước

5