Hợp đồng mua bán hàng hóa nông sản từ thực tiễn tại Đồng bằng sông Cửu Long

VIỆN HÀN LÂM

KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM

HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

NGUYỄN THANH ĐÌNH

HỢP ĐỒNG MUA BÁN HÀNG HÓA NÔNG SẢN

TỪ THỰC TIỄN TẠI ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG

HIỆN NAY

LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC

HÀ NỘI – 2020

VIỆN HÀN LÂM

KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM

HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

NGUYỄN THANH ĐÌNH

HỢP ĐỒNG MUA BÁN HÀNG HÓA NÔNG SẢN

TỪ THỰC TIỄN TẠI ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG

HIỆN NAY

Ngành: Luật kinh tế

Mã số : 9380107

LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Phan Trung Hiền

HÀ NỘI – 2020

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số

liệu, tài liệu trong Luận án đều được trích dẫn nguồn trung thực. Những kết

luận khoa học của Luận án chưa được công bố trong bất kỳ công trình nghiên

cứu nào.

TÁC GIẢ LUẬN ÁN

Nguyễn Thanh Đình

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1

Chƣơng 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU, CƠ SỞ LÝ

THUYẾT VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU......................................... 7

1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu .......................................................... 7

1.2. Đánh giá tình hình nghiên cứu liên quan đến luận án ....................... 20

1.3. Cơ sở lý thuyết nghiên cứu và phương pháp nghiên cứu .................. 24

Chƣơng 2: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ HÀNG HÓA NÔNG

SẢN VÀ PHÁP LUẬT VỀ HỢP ĐỒNG MUA BÁN HÀNG HÓA

NÔNG SẢN.................................................................................................... 28

2.1. Khái quát về hàng hóa nông sản ........................................................ 28

2.2. Nhận thức về hợp đồng mua bán hàng hóa nông sản trên thế giới

và Việt Nam .............................................................................................. 31

2.3. Khái niệm, đặc điểm và hình thức pháp lý của hợp đồng mua bán

hàng hóa nông sản..................................................................................... 35

2.4. Khái niệm và nội dung pháp luật về hợp đồng mua bán hàng hóa

nông sản .................................................................................................... 50

2.5. Nguồn pháp luật điều chỉnh hợp đồng mua bán hàng hóa nông sản....... 60

2.6. Các yếu tố chi phối pháp luật về hợp đồng mua bán hàng hóa

nông sản .................................................................................................... 65

2.7. Kinh nghiệm pháp luật của các nước trong điều chỉnh hợp đồng

mua bán hàng hóa nông sản ...................................................................... 68

Chƣơng 3: THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VIỆT NAM VỀ GIAO

KẾT VÀ THỰC HIỆN HỢP ĐỒNG MUA BÁN HÀNG HÓA NÔNG

SẢN VÀ THỰC TIỄN THỰC HIỆN TẠI ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU

LONG TRONG NHỮNG NĂM GẦN ĐÂY............................................... 78

3.1. Thực trạng pháp luật Việt Nam về giao kết và thực hiện hợp đồng

mua bán hàng hóa nông sản ...................................................................... 78

3.2. Thực tiễn ký kết và thực hiện hợp đồng mua bán hàng hóa nông

sản ở Đồng Bằng Sông Cửu Long trong những năm gần đây.................. 94

3.3. Nhận xét thực trạng pháp luật và thực tiễn ký kết, thực hiện hợp

đồng mua bán hàng hóa nông sản ở Đồng Bằng Sông Cửu Long.......... 118

Chƣơng 4: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ GIAO KẾT

VÀ THỰC HIỆN HỢP ĐỒNG MUA BÁN HÀNG HÓA NÔNG SẢN

VÀ NÂNG CAO HIỆU QUẢ THỰC THI TẠI ĐỒNG BẰNG SÔNG

CỬU LONG................................................................................................. 125

4.1. Yêu cầu hoàn thiện pháp luật về hợp đồng mua bán hàng hóa,

nâng cao hiệu lực, hiệu quả thực hiện pháp luật hợp đồng mua bán

hàng hóa nông sản................................................................................... 125

4.2. Giải pháp hoàn thiện và nâng cao hiệu lực, hiệu quả thực hiện hợp

đồng mua bán hàng hóa nông sản ........................................................... 129

KẾT LUẬN.................................................................................................. 148

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU ĐÃ CÔNG BỐ

CỦA TÁC GIẢ ............................................................................................ 151

TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 152

NHỮNG CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN

BLDS Bộ luật Dân sự

ĐBSCL Đồng Bằng Sông Cửu Long

HĐMB Hợp đồng mua bán

HĐSXTT Hợp đồng sản xuất, tiêu thụ

HHNS Hàng hóa nông sản

HTX Hợp tác xã

LTM Luật thương mại

QSDĐ Quyền sử dụng đất

SGDHH Sở giao dịch hàng hóa

1

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Pháp luật về hợp đồng Việt Nam hiện nay đang dần hoàn thiện, đã từng

bước tạo hành lang pháp lý góp phần cho các giao dịch dân sự phát triển

thuận lợi và ổn định. Theo đó, các giao dịch mua bán, tiêu thụ HHNS cũng

đang dần thích nghi với đời sống nông nghiệp, đóng vai trò không thể thiếu

trong việc kết nối giữa hoạt động sản xuất và mở rộng thị trường tiêu thụ

trong nước và quốc tế.

Hợp đồng là công cụ pháp lý để thực hiện các giao dịch trao đổi, mua

bán hàng hóa nói chung và HHNS nói riêng. HĐMB có đối tượng là HHNS,

một loại giao dịch có tính chất đặc thù, quá trình sản xuất tạo ra sản phẩm và

tiêu thụ nông sản luôn đối mặt với nhiều rủi ro cả yếu tố thị trường cũng như

các yếu tố sản xuất và các điều kiện tự nhiên nhiều biến động. Thực trạng

thực hiện hợp đồng hiện nay cho thấy việc không tôn trọng hợp đồng đang

diễn ra khá phổ biến. Các thỏa thuận trong hợp đồng đang thường xuyên bị cả

người bán và người mua phá vỡ. Nông dân, thương lái, doanh nghiệp không

tôn trọng cam kết, thường xuyên bội tín trong thực hiện các nghĩa vụ đã làm

mất dần đi niềm tin của các bên trong giao dịch, làm giảm hiệu quả của sản

xuất, tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp.

Một phần nguyên nhân của tình trạng trên là do pháp luật điều chỉnh

quan hệ mua bán HHNS ở Việt Nam hiện nay là BLDS và LTM và các văn

bản hướng dẫn thi hành chưa thực sự hiệu quả. Các quy định của luật về hợp

đồng đã tỏ ra không theo kịp quan hệ HĐMBHHNS vốn đang phát triển một

cách nhanh chóng và đa dạng, dẫn đến nhiều vấn đề tiêu cực nảy sinh trong

thực hiện HĐMBHHNS không được giải quyết kịp thời. Mặt khác, trong quá

trình hội nhập quốc tế, pháp luật nói chung và pháp luật về hợp đồng của Việt

Nam còn chưa theo kịp sự phát triển cũng như phải chịu sự tác động mạnh mẽ

bởi pháp các luật quốc tế, điều ước quốc tế, các bộ tiêu chuẩn quốc gia hoặc

2

luật mềm [95], khi sản phẩm nông sản sản xuất trong nước được xuất khẩu,

tiêu thụ ở nước ngoài.

Trong điều kiện kinh tế toàn cầu hóa và cạnh tranh quyết liệt trên thị

trường tiêu thụ HHNS hiện nay, càng chậm trễ hoàn thiện cả về mặt thể chế

chính sách và pháp luật về HĐMBHHNS thì nền nông nghiệp nước ta sẽ càng

gặp khó khăn và tụt hậu hơn, kể cả trong tiêu thụ sản phẩm nội địa và xuất

khẩu. Cần sớm hoàn thiện pháp luật về HĐMBHHNS là yêu cầu rất cấp thiết,

góp phần tạo khung pháp lý để thúc đẩy quá trình ký kết, thực hiện hợp đồng

theo hướng tích cực, bảo vệ quyền và lợi ích của các bên trên cơ sở lợi ích lâu

dài, cùng chia sẻ rủi ro góp phần cho hoạt động sản xuất, tiêu thụ sản phẩm

nông nghiệp phát triển bền vững.

Do vậy, có thể thấy việc chọn đề tài nghiên cứu “Hợp đồng mua bán

hàng hóa nông sản từ thực tiễn tại Đồng Bằng Sông Cửu Long hiện nay” ở

góc độ khoa học pháp lý là rất cần thiết nhằm hoàn thiện về lý luận và các quy

định pháp luật trong giao kết và thực hiện HĐMBHHNS, đáng giá đúng thực

trạng và tìm ra nguyên nhân và giải pháp sẽ góp phần cho các giao dịch mua

bán HHNS được thuận lợi, phát triển kinh tế nông nghiệp và đời sống người

nông dân.

2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

Mục đích của luận án là cung cấp các luận chứng về lý luận và thực

tiễn, nhằm hoàn thiện pháp luật về HĐMBHHNS ở Việt Nam và đưa ra các

giải pháp nâng cao thực hiện pháp luật về HĐMBHHNS và thực thi hiệu quả

tại ĐBSCL.

Để thực hiện mục đích nghiên cứu, Luận án có các nhiệm vụ nghiên

cứu sau đây:

- Thông qua đánh giá tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến

HĐMBHHNS đến thời điểm hiện nay để rút ra những kết quả đã đạt được và

những vấn đề đặt ra cần tiếp tục nghiên cứu.

3

- Làm rõ những vấn đề lý luận về HĐMBHHNS như: Khái niệm, đặc

điểm, nội dung các điều khoản, hình thức của hợp đồng, nguồn pháp luật điều

chỉnh và nguyên tắc, điều kiện giao kết hợp đồng, các yếu tố chi phối pháp

luật về HĐMBHHNS.

- Nghiên cứu kinh nghiệm pháp luật về HĐMBHHNS ở một số nước

trên thế giới để so sánh, gợi mở kinh nghiệm cho Việt Nam.

- Nghiên cứu thực trạng pháp luật thông qua thực tiễn thực hiện

HĐMBHHNS tại ĐBSCL hiện nay, đồng thời chỉ ra những hạn chế và

nguyên nhân của những hạn chế đó.

- Phân tích các yêu cầu để nhằm hoàn thiện pháp luật HĐMBHHNS ở

Việt Nam và đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả thực thi tại ĐBSCL

trong thời gian tới.

3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu của Luận án: là những vấn đề pháp lý liên quan

đến HĐMBHHNS.

Phạm vi nghiên cứu của luận án: Luận án giới hạn phạm vi nghiên cứu

là những vấn đề pháp lý liên quan đến HĐMBHHNS, trong đó tập trung

nghiên cứu các vấn đề về giao kết và thực hiện HĐMBHHNS mà không đi

sâu vào nghiên cứu các vấn đề khác.

Hai chủ thể chính và cơ bản trong phạm vi nghiên cứu của Luận án đó

là các doanh nghiệp kinh doanh với vai trò là người mua HHNS và các hộ

nông dân sản xuất, bán sản phẩm nông sản cho các doanh nghiệp. Tuy nhiên,

Luận án cũng có đề cập một cách có giới hạn đến mối liên kết kinh tế đa chủ

thể trong tổ chức sản xuất gắn với việc tiêu thụ HHNS nhằm làm rõ những

vấn đề pháp lý liên quan HĐMBHHNS.

Căn cứ vào mục đích và nhiệm vụ của Luận án, đối tượng và không

gian nghiên cứu, Luận án chỉ đi vào nghiên cứu các giao dịch HĐMBHHNS

trong nước mà không nghiên cứu quan hệ mang tính chất ngoại thương. Bên

4

cạnh đó, Luận án sẽ chỉ hướng đến các sản phẩm nông sản là cây trồng mà

chủ yếu là lúa gạo và một số loại trái cây có giá trị và sản lượng cao mang

tính chủ lực của ĐBSCL. Tác giả lấy đối tượng nghiên cứu, khảo sát và liên

hệ thực tiễn tại khu vực ĐBSCL trong những năm gần đây.

4. Phƣơng pháp nghiên cứu

Luận án sử dụng các phương pháp nghiên cứu như: phương pháp tổng

hợp; phương pháp nghiên cứu phân tích pháp lý (phương pháp nghiên cứu

pháp luật truyền thống); phương pháp phỏng vấn trực tiếp; phương pháp phân

tích tình huống thực tiễn (case study examination); phương pháp so sánh luật;

phương pháp diễn giải, quy nạp... để giải quyết các vấn đề và nhiệm vụ của

luận án.

5. Những đóng góp mới của Luận án

Thứ nhất, trên cơ sở nghiên cứu một cách có hệ thống lý luận khoa học

về hợp đồng dân sự và hợp đồng thương mại, tác giả đi sâu nghiên cứu tính

chất đặc thù của quan hệ HĐMBHHNS. Luận án tập trung phân tích làm rõ

khái niệm và đặc điểm pháp lý, nội dung và hình thức pháp lý của hợp đồng.

Luận án cũng chỉ ra nguồn pháp luật điều chỉnh đối với HĐMBHHNS,

nguyên tắc và điều kiện giao kết, đồng thời phân tích các yếu tố chi phối quan

hệ pháp luật đối với HĐMBHHNS.

Thứ hai, luận án đã trình bày và đánh giá toàn diện thực trạng ký kết và

thực hiện HĐMBHHNS thông qua thực tiễn ở ĐBSCL trong những năm gần

đây, chỉ ra những tồn tại, hạn chế và những bất cập của pháp luật hiện hành

điều chỉnh đối với quan hệ HĐMBHHNS. Luận án đã phân tích đáng giá

những kinh nghiệm của các nước có nền nông nghiệp phát triển hoặc gần gũi

với Việt Nam đã phát huy hiệu quả trong việc thực hiện và thực thi pháp luật

về HĐMBHHNS, để từ đó tham khảo nhằm hoàn thiện pháp luật về

HĐMBHHNS của Việt Nam.

5

Thứ ba, luận án đề xuất được các yêu cầu khoa học và các giải pháp cụ

thể nhằm khắc phục những bất cập trong giao kết, thực hiện HĐMBHHNS

hiện nay, đồng thời đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật, nâng cao

hiệu lực, hiệu quả thực thi phù hợp với điều kiện phát triển giao dịch

HĐMBHHNS ở ĐBSCL hiện nay.

6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của Luận án

- Ý nghĩa khoa học: Luận án là một công trình khoa học góp phần bổ

sung lý luận pháp luật về HĐMBHHNS. Làm rõ các khái niệm pháp luật,

quan điểm lý luận và mối quan hệ giữa chấp hành pháp luật và ý thức pháp

luật trong việc tổ chức, thực hiện HĐMBHHNS. Đồng thời Luận án cũng làm

rõ mối quan hệ giữa HĐMB tài sản và HĐMB hàng hóa với HĐMBHHNS.

Đây là mối quan hệ giữa tính chung và tính đặc thù trong quan hệ HĐMB tài

sản, hàng hóa nói chung. Luận án đã trình bày một cách có hệ thống toàn diện

những vấn đề về thực hiện pháp luật HĐMBHHNS trong việc giao kết và thực

hiện HĐMBHHNS. Thông qua việc phân tích thực tiễn và lập luận khoa học để

góp phần bổ sung vào hoạt động nghiên cứu pháp luật về HĐMB hàng hóa hiện

nay ở nước ta. Kết quả nghiên cứu và phân tích trong Luận án là cơ sở xây dựng,

hoàn thiện pháp luật HĐMBHHNS ở Việt Nam trong thời gian tới.

- Ý nghĩa thực tiễn: Những phân tích, kết luận và đề xuất mà Luận án

nêu ra đều được xây dựng trên cơ sở khoa học pháp lý gắn liền với thực tiễn

thực hiện HĐMBHHNS tại ĐBSCL, trung tâm sản xuất, giao dịch HHNS lớn

nhất của cả nước. Trong điều kiện thực tế hiện nay, việc thực thi pháp luật

HĐMBHHNS còn kém hiệu quả, các vi phạm hợp đồng xảy ra thường xuyên,

gây thiệt hại cho các bên tham gia, ảnh hưởng chung đến quá trình sản xuất, tiêu

thụ, xuất khẩu HHNS, đòi hỏi phải nhanh chóng hoàn thiện pháp luật, nâng cao

hiệu quả thực hiện hợp đồng, bảo đảm lợi ích của các chủ thể tham gia.

Giá trị thực tiễn của Luận án còn là sự đóng góp trong việc xây dựng và

hoàn thiện pháp luật về HĐMB hàng hoá, góp phần quan trọng vào ổn định

6

và phát triển các giao dịch về HHNS ở Việt Nam nói chung, đảm bảo việc

thực thi HĐMBHHNS ở ĐBSCL nói riêng đạt hiệu quả cao, khắc phục những

yếu kém, tồn tại đang diễn ra.

Kết quả nghiên cứu của Luận án cũng có thể được sử dụng làm tài liệu

tham khảo phục vụ giảng dạy, học tập và nghiên cứu khoa học về thực hiện

pháp luật HĐMB hàng hóa, đặc biệt trong các giao dịch mua bán HHNS. Là

nguồn tham khảo góp phần vào việc nghiên cứu ban hành các văn bản pháp

luật về HĐMBHHNS cũng như quá trình xây dựng và hoàn thiện pháp luật về

hợp đồng liên quan.

7. Kết cấu của Luận án

Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, nội dung

Luận án gồm 4 chương:

Chương 1. Tổng quan tình hình nghiên cứu, cơ sở lý thuyết và phương

pháp nghiên cứu;

Chương 2. Những vấn đề lý luận về hàng hóa nông sản và hợp đồng

mua bán hàng hóa nông sản;

Chương 3. Thực trạng pháp luật Việt Nam về giao kết và thực hiện hợp

đồng mua bán hàng hóa nông sản và thực tiễn thực hiện tại Đồng Bằng Sông

Cửu Long trong những năm gần đây;

Chương 4. Giải pháp hoàn thiện pháp luật về giao kết và thực hiện

hợp đồng mua bán hàng hóa nông sản và nâng cao hiệu quả thực thi tại Đồng

Bằng Sông Cửu Long hiện nay.

7

Chƣơng 1

TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU, CƠ SỞ LÝ THUYẾT

VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu

1.1.1. Nhóm các nghiên cứu đề cập đến khái niệm, vai trò, đặc điểm

của hợp đồng mua bán hàng hóa nông sản

Hợp đồng là một phương thức quan trọng hiện diện trong mọi hoạt

động của con người. Vì vậy, hợp đồng và pháp luật về hợp đồng là một trong

những nội dung thu hút sự quan tâm của mọi chủ thể tham gia hợp đồng. Trên

thế giới cũng như Việt Nam những nghiên cứu về hợp đồng đang trở nên đồ

sộ, các quy định về hợp đồng luôn chiếm đa phần trong các đạo luật thuộc

lĩnh vực luật tư. Trong lĩnh vực mua bán HHNS, vai trò của hợp đồng ngày

càng được đề cao bởi nó tác động đến nhiều vấn đề kinh tế và xã hội ở các

quốc gia. Chính phủ các quốc gia gồm các nước Asean cùng một số quốc gia

Châu Á, trong đó có Việt Nam và các tổ chức quốc tế như: Tổ chức Lương

thực và Nông nghiệp Liên Hiệp Quốc (FAO) hay Quỹ quốc tế về phát triển

nông nghiệp (IFAD) đều dành sự quan tâm đối hợp đồng sản xuất, liên kết

sản xuất và tiêu HHNS trong nông nghiệp vì nó gắn liền với sinh kế của bộ

phận lớn dân cư các quốc gia đang phát triển và sự đảm bảo an ninh lương

thực toàn cầu.

Nghiên cứu của Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên Hiệp Quốc

(FAO), xuất bản năm 2001: “Contract farming partnership for growth” [82]

(hợp đồng canh tác hợp tác phát triển) của tác giả Charles Eaton và Andrew

W.Shepherd: Hợp đồng trong nông nghiệp được xem như là một phương tiện

tổ chức sản xuất đã có từ xa xưa trên thế giới. Ngày nay, sản xuất theo hợp

đồng càng được sự quan tâm ở hầu hết các quốc gia và đang trở thành một

yếu tố ngày càng quan trọng trong sản xuất, kinh doanh sản phẩm nông

8

nghiệp. Vai trò của hợp đồng trong tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp tiếp tục

được khẳng định trong nghiên cứu của tác giả Armelle Mazé “Multilateral￾reputation mechanisms and contract law in agriculture: or substitutes?” [80]

(Cơ chế đa phương – uy tín và luật hợp đồng trong nông nghiệp: bổ sung hay

thay thế?), năm 2006, nghiên cứu đã chỉ ra: thực trạng chiếm ưu thế của các

hợp đồng không chính thức đã dẫn đến các quốc gia có xu hướng điều chỉnh

hợp đồng bằng các quy định pháp luật cụ thể. Tuy nhiên theo tác giả vai trò

tổ chức thực thi hợp đồng tư nhân (CEI) như: hợp tác xã, hiệp hội tiếp thị,

nhóm sản xuất, ban tự quản... đang nổi lên như một cơ chế đa phương đảm

bảo việc thực thi hợp đồng.

Khi bàn đến HĐMBHHNS thì đa phần các nghiên cứu dựa trên đối

tượng của hợp đồng là HHNS để phân loại với các hợp đồng khác, từ đó chỉ

ra những đặc điểm đặc thù của HĐMBHHNS. Nghiên cứu của Caterina

Pultrone, “An Overview of Contract Farming: Legal Issues and

Challenges” [81] (Tổng quan về hợp đồng nông nghiệp: các vấn đề pháp lý và

thách thức), năm 2012, đã làm nổi bật vai trò pháp lý trong các thỏa thuận

hợp đồng. Các quốc gia khác nhau sẽ có các định nghĩa, khái niệm hợp đồng

nông nghiệp khác nhau và luật điều chỉnh cũng theo những cách rất khác

nhau. Nhưng tựu chung lại, HĐMBHHNS là một loại hợp đồng có tính chất

đặc thù ở đối tượng là HHNS – một loại hàng hóa phục vụ nhu cầu thiết yếu

của con người, nguồn hàng chiếm tỷ trọng lớn trong GDP ở các nước đang

phát triển. Cuốn sách của tác giả Neil D. Hamilton “Farmer’s Legal Guide to

Production Contracts” [84] (Hướng dẫn pháp lý cho nông dân về hợp đồng

sản xuất), năm 1995, đã bàn về mặt pháp lý của hợp đồng sản xuất hàng hóa

trong nông nghiệp. Theo đó, hợp đồng là một thỏa thuận ràng buộc về mặt

pháp lý mà các bên phải tuân thủ để nhằm phát triển hoạt động sản xuất. Tác

giả đã phân tích mối quan hệ pháp luật trong sản xuất, tiêu thụ sản phẩm nông

nghiệp, bản chất quan hệ pháp luật, rủi ro pháp lý và giải quyết các tranh

9

chấp, cũng như sự tham của Chính phủ nhằm đảm bảo thực thi hợp đồng.

Ở Việt Nam, tác giả Bảo Trung trong Luận án Tiến sĩ “Phát triển thể

chế giao dịch nông sản ở Việt Nam” [51], năm 2009. Theo tác giả: thể chế sản

xuất theo hợp đồng là những quy định về cấu trúc tổ chức, cơ chế vận hành

của các hình thức sản xuất theo hợp đồng phải phù hợp với những cơ sở vật

chất và điều kiện nhất định. Tác giả phân loại các thể chế giao dịch nông sản

theo bản chất kinh tế của giao dịch gồm: thể chế giao ngay, thể chế sản xuất

theo hợp đồng và thể chế giao sau. Sản xuất theo hợp đồng là hình thức giao

dịch nông sản nhằm gắn kết người nông dân sản xuất với người tiêu thụ sản

phẩm mà hầu hết những nước có nền sản xuất nông nghiệp phát triển trên thế

giới đang áp dụng và nước ta cũng đang hướng đến.

Ở một vài khía cạnh cụ thể, các nghiên cứu khác đã chỉ ra một số đặc

điểm của HĐMBHHNS, trong đó đặc biệt nhấn mạnh đến yếu tố về quan hệ

hợp đồng nông nghiệp giữa hai bên chủ thể của hợp đồng là nông dân và

doanh nghiệp. Tác giả R.C.A. Jain trong nghiên cứu “Regulation and Dispute

Settlement in Contract Farming in India” [83] (Nghiên cứu về quy chế và

cách giải quyết tranh chấp hợp đồng nông nghiệp tại Ấn Độ), năm 2008, đã

nêu ra những tồn tại mang tính hệ thống của liên kết giữa nông dân và doanh

nghiệp. Các công ty có xu hướng làm ăn với các nhà sản xuất quy mô lớn

hoặc trung bình, còn những người sản xuất nhỏ không được quan tâm, trong

khi phần lớn họ là nông dân nghèo và dân trí thấp. Hệ quả là người nông dân

càng thiếu thông tin đầy đủ về thị trường dẫn đến tình trạng “bất đối xứng

thông tin” cùng với sự thiếu vắng hệ thống đăng ký hợp đồng càng làm bất lợi

cho nông dân hơn. Nghiên cứu đã cho thấy cả hai bên – các công ty và những

người nông dân có xu hướng bội ước trên hợp đồng, bất cứ khi nào các điều

kiện thị trường, giá cả phù hợp với họ. Lý do có thể là từ phía công ty, họ

thường từ chối các sản phẩm của người nông dân dựa trên cơ sở chất lượng

nông sản, có khi là phi lý, giá cả đưa ra đặc biệt có thể là thấp hơn giá hợp

đồng tại thời điểm thu hoạch hoặc chọn giải pháp chậm trễ trong việc thanh

toán cho nông dân.