Hợp đồng cho vay tiêu dùng tại công ty tài chính

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP HỒ CHÍ MINH

LÊ DUY BẢO CHINH

HỢP ĐỒNG CHO VAY TIÊU DÙNG

TẠI CÔNG TY TÀI CHÍNH

LUẬN VĂN THẠC SĨ CHUYÊN NGÀNH LUẬT KINH TẾ

ĐỊNH HƯỚNG NGHIÊN CỨU

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2022

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP HỒ CHÍ MINH

HỢP ĐỒNG CHO VAY TIÊU DÙNG

TẠI CÔNG TY TÀI CHÍNH

Chuyên ngành: Luật Kinh tế

Định hướng nghiên cứu

Mã số: 8380107

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Văn Vân

Học viên: Lê Duy Bảo Chinh

Lớp: Cao học Luật Kinh tế, Khóa 29

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2022

LỜI CAM ĐOAN

Tác giả cam đoan Luận văn này là kết quả nghiên cứu của riêng tác giả, được

thực hiện dưới sự hướng dẫn khoa học của Phó Giáo Sư. Tiến sĩ Nguyễn Văn Vân,

đảm bảo tính trung thực và tuân thủ các quy định về trích dẫn, chú thích tài liệu

tham khảo. Tác giả xin chịu hoàn toàn trách nhiệm về lời cam đoan này.

Thành phồ Hồ Chí Minh, ngày tháng năm 2022

Tác giả

Lê Duy Bảo Chinh

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

CHỮ VIẾT TẮT NỘI DUNG ĐƯỢC VIẾT TẮT

CMND Chứng minh nhân dân

CTTC Công ty tài chính

CTTC H CTTC Trách nhiệm hữu hạn một thành viên H

CTTC HCVN CTTC Trách nhiệm hữu hạn một thành viên HCVN

CVTD Cho vay tiêu dùng

HĐCVTD Hợp đồng cho vay tiêu dùng

HĐCVTS Hợp đồng cho vay tài sản

HĐTD Hợp đồng tín dụng

NHTM Ngân hàng thương mại

QHCVTD Quan hệ cho vay tiêu dùng

TCTD Tổ chức tín dụng

TNHH Trách nhiệm hữu hạn

MỤC LỤC

PHẦN MỞ ĐẦU........................................................................................................1

CHƯƠNG 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ HỢP ĐỒNG CHO VAY TIÊU

DÙNG TẠI CÔNG TY TÀI CHÍNH.......................................................................9

1.1. Khái niệm và đặc điểm của hợp đồng cho vay tiêu dùng tại công ty tài

chính........................................................................................................................9

1.1.1. Khái niệm hợp đồng cho vay tiêu dùng .....................................................9

1.1.2. Đặc điểm của hợp đồng cho vay tiêu dùng..............................................13

1.2. Chủ thể của hợp đồng cho vay tiêu dùng tại công ty tài chính ................17

1.2.1. Bên cho vay..............................................................................................17

1.2.2. Bên đi vay.................................................................................................18

1.3. Quyền, nghĩa vụ cơ bản của các bên trong hợp đồng cho vay tiêu dùng ..19

1.4. Nội dung của hợp đồng cho vay tiêu dùng .................................................23

1.5. Giao kết và thực hiện hợp đồng cho vay tiêu dùng ...................................27

1.5.1. Giao kết hợp đồng cho vay tiêu dùng ......................................................27

1.5.2. Thực hiện hợp đồng cho vay tiêu dùng....................................................29

1.6. Tranh chấp và giải quyết tranh chấp hợp đồng cho vay tiêu dùng.........32

KẾT LUẬN CHƯƠNG 1........................................................................................34

CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VỀ HỢP ĐỒNG CHO VAY TIÊU

DÙNG TẠI CÔNG TY TÀI CHÍNH VÀ HƯỚNG HOÀN THIỆN ..................36

2.1. Thực trạng, bất cập phát sinh do loại bỏ dịch vụ vay vốn cá nhân (nhằm

mục đích tiêu dùng) ra khỏi danh mục phải đăng ký hợp đồng mẫu và kiến

nghị hoàn thiện ....................................................................................................36

2.1.1. Thực trạng, bất cập phát sinh do loại bỏ dịch vụ vay vốn cá nhân (nhằm

mục đích tiêu dùng) ra khỏi danh mục phải đăng ký hợp đồng mẫu ................36

2.1.2. Kiến nghị hoàn thiện quy định pháp luật do loại bỏ dịch vụ vay vốn cá

nhân (nhằm mục đích tiêu dùng) ra khỏi danh mục phải đăng ký hợp đồng mẫu

...........................................................................................................................39

2.2. Thực trạng, bất cập trong quy định về thoả thuận lãi suất trong hợp

đồng cho vay tiêu dùng và kiến nghị hoàn thiện ..............................................44

2.2.1. Thực trạng, bất cập trong quy định về thoả thuận lãi suất cho vay tiêu

dùng ...................................................................................................................44

2.2.2. Thực trạng, bất cập trong quy định tính lãi phạt chậm trả lãi trong hợp

đồng cho vay tiêu dùng và kiến nghị hoàn thiện ...............................................48

2.3. Thực trạng, bất cập trong quy định về quyền điều chỉnh lãi suất và kiến

nghị hoàn thiện ....................................................................................................52

2.3.1. Thực trạng, bất cập trong quy định về quyền điều chỉnh lãi suất...........52

2.3.2. Kiến nghị hoàn thiện quy định về quyền điều chỉnh lãi suất...................53

2.4. Thực trạng, bất cập trong quy định pháp luật về thẩm định và quyết

định cho vay trong hợp đồng cho vay tiêu dùng và kiến nghị hoàn thiện .....54

2.4.1. Thực trạng, bất cập trong quy định pháp luật về thẩm định và quyết định

cho vay trong hợp đồng vay tiêu dùng...............................................................54

2.4.2. Kiến nghị hoàn thiện đối với quy định pháp luật về thẩm định và quyết

định cho vay trong hợp đồng cho vay tiêu dùng................................................55

2.5. Thực trạng, bất cập trong quy định về kiểm tra giám sát mục đích sử

dụng vốn vay và trả nợ trong hợp đồng cho vay tiêu dùng và kiến nghị

hoàn thiện.............................................................................................................58

2.5.1 Thực trạng, bất cập trong quy định về kiểm tra, giám sát mục đích sử

dụng vốn vay và trả nợ trong hợp đồng cho vay tiêu dùng ...............................58

2.5.2. Kiến nghị hoàn thiện quy định pháp luật về kiểm tra, giám sát mục đích

sử dụng vốn vay và trả nợ trong hợp đồng cho vay tiêu dùng ..........................60

2.6. Thực trạng, bất cập trong quy định về thu hồi nợ trong hợp đồng cho

vay tiêu dùng và kiến nghị hoàn thiện...............................................................62

2.6.1. Thực trạng, bất cập trong quy định về thu hồi nợ trong hợp đồng cho vay

tiêu dùng ............................................................................................................62

2.6.2. Kiến nghị hoàn thiện quy định về thu hồi nợ trong hợp đồng cho vay

tiêu dùng ............................................................................................................66

KẾT LUẬN CHƯƠNG 2........................................................................................70

KẾT LUẬN CHUNG..............................................................................................72

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Từ tháng 05/1990, hệ thống ngân hàng Việt Nam đã chuyển đổi từ mô hình

một cấp sang mô hình ngân hàng hai cấp, vận hành dựa trên quy luật cung - cầu của

thị trường. Để phục vụ quá trình chuyển đổi này, khung pháp lý cho các giao dịch

vay cần được hình thành, hoàn thiện hơn phù hợp với thông lệ, chuẩn mực quốc tế,

đưa ngành ngân hàng phát triển mạnh mẽ về số lượng và loại hình các tổ chức tín

dụng. Trong hoạt động cấp tín dụng, cho vay vẫn là giao dịch phổ biến, đáp ứng

nguồn vốn chủ yếu cho nền kinh tế. Hoạt động cho vay tiêu dùng - một trong những

loại hình vay phổ biến hiện nay - cũng đóng vai trò rất quan trọng trong việc kích

cầu tiêu dùng, mua sắm, kinh doanh, góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Từ

năm 2007 đến nay, hoạt động cho vay tiêu dùng đã có sự phát triển mạnh mẽ ở Việt

Nam. Theo số liệu từ Ngân hàng Nhà nước chi nhánh Thành phố Hồ Chí Minh, tính

đến tháng 10/2019, dư nợ cho vay tiêu dùng của các ngân hàng và công ty tài chính

trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh tăng 14,3% so với cùng kỳ năm 2018, bình

quân ba năm 2016, 2017, 2018 tăng đến 36%/năm1

.

Tuy nhiên, dù mang lại nhiều lợi nhuận nhưng hoạt động cho vay tiêu dùng

cũng tiềm ẩn nguy cơ, rủi ro đe dọa an ninh tiền tệ và là một trong các nguyên nhân

gây khủng hoảng tài chính - tiền tệ. Điều này đòi hỏi các nhà làm luật phải kịp thời

sửa đổi, bổ sung pháp luật về hợp đồng cho vay tiêu dùng để bắt kịp với sự phát

triển kinh tế nhằm bảo đảm quyền tiếp cận tín dụng công bằng cho cá nhân đi vay;

bảo đảm chất lượng tín dụng, kiểm soát rủi ro, dự phòng các biện pháp xử lý hiệu

quả khi có dấu hiệu, nguy cơ mất an toàn vay trong hoạt động cho vay tiêu dùng,

đóng góp thiết thực vào sự phát triển lành mạnh của hệ thống ngân hàng Việt Nam,

phù hợp với thông lệ, pháp luật quốc tế.

Với bản chất là hình thức pháp lý của quan hệ cho vay tiêu dùng, hợp đồng cho

vay tiêu dùng còn có các tên gọi khác nhau theo quy định pháp luật cũng như thực

tiễn áp dụng như “Hợp đồng tín dụng”, “Đơn đề nghị vay vốn kiêm hợp đồng tín

dụng” hoặc “Đơn đề nghị vay vốn”. Hợp đồng cho vay tiêu dùng là thỏa thuận được

giao kết giữa các tổ chức tín dụng (bên cho vay) với các cá nhân (bên đi vay) hay còn

gọi là khách hàng vay) nhằm làm phát sinh, thay đổi hoặc chấm dứt các quyền, nghĩa

1 Thuỳ Vinh, Dư nợ tín dụng tiêu dùng tại Thành phố Hồ Chí Minh tăng bình quân 36%/năm, https://baodautu.

vn/du-no-tin-dung-tieu-dung-tai-tphcm-tang-binh-quan-36nam-d112357.html, truy cập lúc ngày 02/03/2020

2

vụ và trách nhiệm pháp lý của các bên. Hợp đồng cho vay tiêu dùng còn là căn cứ

pháp lý quan trọng để các bên thực hiện mục tiêu của mình. Đây cũng là cơ sở để các

cơ quan có thẩm quyền xác định phạm vi trách nhiệm và mức độ tuân thủ hợp đồng

vay, thực hiện chức năng quản lý nhà nước, duy trì ổn định hệ thống ngân hàng. Các

hợp đồng cho vay tiêu dùng thường được soạn thảo sẵn với các điều khoản được áp

dụng chung cho tất cả các khách hàng. Khách hàng sẽ khó có thể thỏa thuận hay bổ

sung các điều khoản khác tùy vào từng trường hợp cụ thể. Hiện nay, pháp luật vẫn

chưa có cơ chế cụ thể nhằm bảo vệ quyền lợi của bên đi vay trong trường hợp này.

Mới đây, Ngân hàng Nhà nước đã ban hành Thông tư số 18/2019/TT-NHNN

ngày 04 tháng 11 năm 2019 sửa đổi, bổ sung Thông tư số 43/2016/TT-NHNN ngày

30 tháng 12 năm 2016 quy định về cho vay tiêu dùng của công ty tài chính, giải quyết

cơ bản các bất cập của Thông tư số 43/2016/TT-NHNN. Thay đổi đáng chú ý là

Thông tư này đã đưa ra khái niệm “giải ngân trực tiếp cho khách hàng” và quy định

chặt chẽ hơn đối với hình thức giải ngân trực tiếp bằng tiền mặt. Thông tư số

18/2019/TT-NHNN cũng đã siết chặt các quy định liên quan đến việc thực hiện các

biện pháp thu hồi nợ, trong đó quy định rõ số lần được gọi điện nhắc nợ và không cho

phép sử dụng biện pháp đe doạ để đòi nợ khách hàng. Tuy nhiên, thực tiễn vẫn còn

một số vấn đề chưa được làm rõ về cơ chế xử lý, thu hồi tiền vay. Điển hình đối với

trường hợp khách hàng cố ý không trả tiền vay nhưng pháp luật vẫn chưa có biện

pháp hữu hiệu xử lý để bảo vệ quyền và lợi ích của bên cho vay. Mặc dù khi có tranh

chấp xảy ra, giải pháp thương lượng, hòa giải thường được sử dụng để giải quyết

tranh chấp, biện pháp này cũng phù hợp với quyền được tự do ý chí, tự định đoạt của

các bên nhưng vẫn cần có một cơ chế pháp lý ràng buộc, thực thi hiệu quả hơn.

Vì vậy, tác giả chọn đề tài “Hợp đồng cho vay tiêu dùng tại công ty tài

chính” để thực hiện luận văn Thạc sĩ Luật Kinh tế của mình, nhằm phân tích, đánh

giá chi tiết các quy định pháp luật về hợp đồng cho vay tiêu dùng; nhận diện các bất

cập trong thực tiễn áp dụng pháp luật hiện nay, góp phần hoàn thiện hành lang pháp

lý về hợp đồng cho vay tiêu dùng, đảm bảo môi trường tín dụng lành mạnh. Ngoài

ra, nghiên cứu làm rõ các cơ chế đảm bảo quyền, lợi ích hợp pháp và hạn chế tranh

chấp giữa các bên.

2. Tình hình nghiên cứu đề tài

Trong khoa học pháp lý một số nước trên thế giới, hợp đồng và hợp đồng cho

vay tiêu dùng không phải là đối tượng nghiên cứu mới. Những công trình nghiên

3

cứu nước ngoài tiêu biểu, có giá trị khoa học đã góp phần làm sáng tỏ những cơ sở

lý luận về quyền tự do, bình đẳng trong hợp đồng. Nhìn chung, các nghiên cứu về

luật hợp đồng tại các nước trên thế giới đều có điểm chung là thiết lập và củng cố

nguyên tắc tự do ý chí khi giao kết, thay đổi hợp đồng; bảo đảm bình đẳng như một

nguyên tắc quan trọng chi phối cả quá trình từ giai đoạn giao kết đến giai đoạn

chấm dứt hợp đồng; đề cập đến phạm vi, mức độ can thiệp của nhà nước đến hoạt

động vay để bảo đảm lợi ích công.

Dưới đây là một số công trình tiêu biểu nghiên cứu về quy chế pháp lý điều

chỉnh hoạt động cho vay ngân hàng nói chung và hợp đồng cho vay tiêu dùng nói

riêng của một số tác giả nước ngoài. Các nghiên cứu này chủ yếu đề cập đến vấn đề

tín dụng tiêu dụng ở các ngân hàng. Cụ thể:

- Tác phẩm “The Law of Consumer Credit” (Luật về tín dụng tiêu dùng) của

tác giả Lee Chin Yen, năm 1980, tập trung nghiên cứu các quy định cho vay nhằm

mục đích tiêu dùng ở Singapore dựa trên nguồn luật dân sự;

- Tác giả Sweet và Maxwell với tác phẩm “Encyclopedia of Consumer Credit

Law” (Bách khoa toàn thư về Luật tín dụng tiêu dùng) xuất bản năm 1992, đề cập

một cách toàn diện các khía cạnh pháp lý của Luật tín dụng tiêu dùng Anh.

- Nghiên cứu của tác giả LS Sealy và RJA Hooley trong tác phẩm

“Commercial Law-Text, Cases and Materials” (Luật Thương mại –Văn bản,

Tình huống và Những trường hợp cụ thể) xuất bản vào năm 2003. Trong tác

phẩm này, các tác giả đã tập trung phân tích các biện pháp nghiệp vụ của hoạt

động tín dụng thương mại; tín dụng doanh nghiệp, tiêu dùng; vấn đề bảo đảm

bằng tài sản, tín chấp.

- Sau đó, vào năm 2011, các tác giả E.P. Ellinger, E. Lomnicka và C. Hare

cũng cho ra đời những nghiên cứu tương tự dưới tiêu đề “Ellinger’s Modern

Banking Law” (Luật ngân hàng hiện đại của Ellinger). Cùng với những ảnh hưởng,

tác động của Đạo Luật tín dụng tiêu dùng Anh, cuốn sách này đã lý giải chi tiết,

hoàn chỉnh hơn các vấn đề về cho vay, bảo đảm tiền vay.

- Christopher L.Allen và nhóm tác giả trong bài viết: “US Regulation of Bank

Lending” (Luật cho vay ngân hàng ở Hoa Kỳ), phát hành tháng 8/2015, đã nhấn

mạnh đến vai trò cốt lõi của ngân hàng khi cho vay, tài liệu đã hệ thống hóa được

tương đối đầy đủ các quy định về cho vay ở Hoa Kỳ.

4

Theo sự hiểu biết của tác giả, kể từ sau thời điểm Luật các tổ chức tín dụng

2010 có hiệu lực, một số tác phẩm, công trình tiêu biểu trong nước nghiên cứu pháp

luật về hợp đồng tín dụng nói chung và hợp đồng cho vay tiêu dùng có thể kể đến

như sau:

- Sách chuyên khảo “Giải quyết tranh chấp hợp đồng tín dụng theo pháp luật

Việt Nam” của tác giả Nguyễn Bích Thảo do Nhà xuất bản Tư pháp xuất bản năm

2018. Nội dung cuốn sách được thể hiện qua bốn chương. Chương 1: Khái quát về

hợp đồng tín dụng và giải quyết tranh chấp hợp đồng tín dụng; Chương 2: Thực

trạng pháp luật về giải quyết tranh chấp hợp đồng tín dụng ở Việt Nam; Chương 3:

Thực tiễn giải quyết tranh chấp hợp đồng tín dụng tại Tòa án nhân dân; Chương 4:

Phương hướng hoàn thiện pháp luật về giải quyết tranh chấp hợp đồng tín dụng

trong giai đoạn hiện nay. Nhìn chung, nội dung sách mang tính khái quát và phần

nào hệ thống hóa được các điểm chính của hợp đồng tín dụng và giải quyết tranh

chấp phát sinh từ hợp đồng tín dụng hiện nay. Đồng thời, tác giả nêu rõ những

vướng mắc trong thực tiễn giải quyết tranh chấp hợp đồng tín dụng hiện nay và đề

xuất phương hướng hoàn thiện.

- Ở cấp độ Tiến sĩ: Luận văn Tiến sĩ “Pháp luật Việt Nam về hợp đồng cho

vay trong lĩnh vực tín dụng ngân hàng” của Lương Khải Ân hoàn thành vào năm

2019 đã làm sáng tỏ những vấn đề lý luận và thực tiễn của pháp luật về hợp đồng

cho vay trong lĩnh vực tín dụng ngân hàng. Tuy nhiên, phạm vi nghiên cứu của

Luận văn không tập trung vào một loại hợp đồng cho vay tiêu dùng cụ thể mà

nghiên cứu chuyên sâu về pháp luật Việt Nam đối với hợp đồng cho vay giữa một

bên là các tổ chức tín dụng với bên kia là các tổ chức, cá nhân nhằm mục đích sản

xuất kinh doanh hoặc đời sống, tiêu dùng.

- Ở cấp độ Thạc sỹ:

(1) Luận Văn Thạc sỹ “Pháp luật bảo vệ quyền lợi người đi vay trong quan

hệ hợp đồng tín dụng tiêu dùng” của Trần Thị Hiền Lương hoàn thành vào năm

2014. Luận văn làm rõ những vấn đề về bảo vệ quyền lợi người đi vay và đưa ra

những giải pháp nhằm tạo hành lang pháp lý an toàn cho bên đi vay trong giao dịch

tín dụng vay tiêu dùng. Tuy nhiên, phạm vi nghiên cứu của Luận văn chỉ tập trung

vào những quy định bảo vệ quyền lợi bên đi vay, mà chưa đánh giá được toàn diện

chế định về hợp đồng tín dụng vay tiêu dùng. Mặt khác, một số quy định dẫn chiếu

trong Luận văn so với thời điểm hiện tại đã không còn phù hợp.