Hoàn thiện quy trình công nghệ sản xuất giống và phát triển các tổ hợp lúa lai có bố mẹ được sản xuất trong nước (Nhị ưu 63, HYT 83, TH 3-3)

Bé N«ng nN &PT N«ng th«n - Bé Khoa häc vµ c«ng nghÖ

viÖn khnn viÖt nam - ViÖn c©y l−¬ng thùc vµ c©y thùc phÈm

Trung t©m nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn lóa

B¸o c¸o tæng kÕt khoa häc vµ kü thuËt

Dù ¸n: Hoµn thiÖn quy tr×nh c«ng nghÖ s¶n xuÊt gièng vµ

ph¸t triÓn c¸c tæ hîp lóa lai cã bè mÑ

®−îc s¶n xuÊt trong n−íc( NhÞ −u 63, HYT83, TH3-3)

pgs.ts. nguyÔn trÝ hoµn

6814

17/4/2008

Hµ Néi, th¸ng 4/2008

B¶n th¶o viÕt xong th¸ng 4/2008

Tµi liÖu nµy ®−îc chuÈn bÞ trªn c¬ së kÕt qu¶ thùc hiÖn dù ¸n s¶n xuÊt thö

nghiÖm ®éc lËp cÊp Nhµ n−íc m· sè: DA§L - 2005/04

Danh s¸ch nh÷ng ng−êi thùc hiÖn

TT Hä vµ tªn C¬ quan c«ng t¸c

I. Chñ nhiÖm:

PGS.TS. NguyÔn TrÝ Hoµn Phã ViÖn tr−ëng ViÖn c©y l−¬ng thùc vµ c©y

thùc phÈm, kiªm Gi¸m ®èc Trung t©m Nghiªn

cøu vµ Ph¸t triÓn Lóa

II. Nh÷ng ng−êi thùc hiÖn

chÝnh

1. ThS. NguyÔn v¨n Th−

( Th− ký dù ¸n)

Tr−ëng Bé m«n kü thuËt h¹t gièng lóa lai,

Trung t©m Nghiªn cøu vµ Ph¸t triÓn Lóa , ViÖn

c©y l−¬ng thùc vµ c©y thùc phÈm.

2 PGS.TS. NguyÔn ThÞ Tr©m Phã ViÖn tr−ëng ViÖn sinh häc n«ng nghiÖp -

Tr−êng ®¹i häc N«ng nghiÖp I Hµ Néi.

3 ThS. TrÇn V¨n Quang ViÖn sinh häc n«ng nghiÖp - Tr−êng ®¹i häc

N«ng nghiÖp I Hµ Néi.

4 ThS. NguyÔn ViÕt Toµn ViÖn Khoa häc n«ng nghiÖp ViÖt Nam

5 KS. NguyÔn V¨n N¨m Trung t©m Nghiªn cøu vµ Ph¸t triÓn Lóa , ViÖn

c©y l−¬ng thùc vµ c©y thùc phÈm.

6 ThS. Lª Xu©n §«ng Trung t©m nghiªn cøu bß vµ ®ång cá Ba V×

7 ThS. NguyÔn Quang TuÊn ViÖn thæ nh−ìng n«ng hãa

8 KS. Bïi C¶nh Toµn Trung t©m Nghiªn cøu vµ Ph¸t triÓn Lóa , ViÖn

c©y l−¬ng thùc vµ c©y thùc phÈm.

9 KS. Ph¹m ThÞ C»ng C«ng ty cæ phÇn n«ng nghiÖp kü thuËt cao H¶i

phßng

10 KS. Ph¹m Ngäc Lõng C«ng ty cæ phÇn Thµnh T« H¶i Phßng

Tµi liÖu tham kh¶o

TiÕng Anh

1. Yuan L.P and S.S. Virmani( 1988), Status of hybrid rice research and development in

rice, International Rice Reasearch Institute, P.O.Box 933, Manila, philippines, 305P.

2. Yuan L.P and Xi-Qin Fu ( 1995), Technology of hybrid rice production, food and

Agriculture Organization of the United Nation, Rome, 84 p.

3. YUAN LONGPING and PENG JIMING(2005), Hybrid rice and world food security,

China Science and Technology Press, Beijing, China, 197 P.

TiÕng viÖt

1. Lª Xu©n §«ng( 2001), Nghiªn cøu kÕt cÊu quÇn thÓ dßng bè mÑ vµ chØ tiªu khÝ t−îng

n«ng nghiÖp t¹i Ba V× phôc vô cho s¶n xuÊt dßng bÊt dôc, LuËn v¨n th¹c sü khoa häc

n«ng nghiÖp; 104p.

2. NguyÔn Quang TuÊn( 2003), ¶nh h−ëng cña liÒu l−îng, tû lÖ N:P:K, mËt ®é cÊy vµ

BiÖn ph¸p bãn ph©n theo thang mµu l¸ lóa ®Õn n¨ng suÊt tæ hîp lóa lai triÓn väng HYT83

trªn ®Êt phï sa s«ng hång tØnh Nam §Þnh; 79p.

Lêi c¶m ¬n

§Ó hoµn thµnh c«ng tr×nh nµy, t¸c gi¶ xin bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c vÒ sù

gióp ®ì vµ hîp t¸c cña l·nh ®¹o cïng tËp thÓ c¸n bé c¸c c¬ quan, ®¬n vÞ :

- ViÖn Sinh häc n«ng nghiÖp , Tr−êng ®¹i häc N«ng nghiÖp I Hµ Néi.

- C«ng ty cæ phÇn Thµnh T«

- C«ng ty cæ phÇn n«ng nghiÖp kü thuËt cao H¶i Phßng

- Trung t©m NC¦DKHKT gièng c©y trång Thanh Hãa

cµ nhiÒu c«ng ty gièng c©y trång trong c¶ n−íc.

Lêi c¶m ¬n ch©n thµnh xin ®−îc göi tíi l·nh ®¹o vµ c¸n bé, nh©n viªn c¸c

Hîp t¸c x· n«ng nghiÖp thuéc nhiÒu tØnh nh− B¾c Ninh, Hµ T©y, Thanh

Hãa.....®· h−ëng øng tÝch cùc trong viÖc thö nghiÖm quy tr×nh vµ më réng s¶n

xuÊt gièng cña dù ¸n.

T¸c gi¶ xin c¶m ¬n sù gióp ®ì vµ hîp t¸c tÝch cùc thùc hiÖn thµnh c«ng dù

¸n cña tËp thÓ c¸c nhµ khoa häc, c¸c ®ång nghiÖp trong Trung t©m Nghiªn cøu

vµ Ph¸t triÓn Lóa còng nh− tõ c¸c ®¬n vÞ b¹n.

Cuèi cïng, T¸c gi¶ tr©n träng c¶m ¬n sù quan t©m gióp ®ì cña l·nh ®¹o Bé

Khoa häc vµ c«ng nghÖ, Bé N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n; c¸c c¬ quan

chøc n¨ng cña 2 Bé; l·nh ®¹o ViÖn khoa häc n«ng nghiÖp ViÖt Nam; viÖn c©y

l−¬ng thùc vµ c©y thùc phÈm ®· t¹o mäi ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó Dù ¸n ®−îc triÓn

khai thµnh c«ng

T¸c gi¶

NguyÔn TrÝ Hoµn

Bµi tãm t¾t

TiÕp nhËn dù ¸n, Trung t©m Nghiªn cøu vµ Ph¸t triÓn lóa lai - ViÖn Khoa häc kü

thuËt n«ng nghiÖp ViÖt Nam, nay lµ Trung t©m Nghiªn cøu vµ Ph¸t triÓn lóa ViÖn C©y

l−¬ng thùc vµ C©y thùc phÈm ®· tËp hîp ®éi ngò c¸c nhµ khoa häc hµng ®Çu vÒ nghiªn

cøu vµ ph¸t triÓn lóa lai ë ViÖt Nam triÓn khai thùc hiÖn dù ¸n. Dù ¸n ®−îc triÓn khai t¹i

An kh¸nh, Hoµi §øc, Hµ T©y; Gia L©m, Hµ Néi vµ c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt gièng trªn ®Þa bµn

c¸c tØnh phÝa B¾c vµ tØnh Qu¶ng Nam ®¹i diÖn cho nhiÒu vïng sinh th¸i. Dù ¸n tËp trung

gi¶i quyÕt 2 vÊn ®Ò chÝnh : thø nhÊt lµ tiÕn hµnh nghiªn cøu hoµn thiÖn quy tr×nh kü thuËt

cho viÖc nh©n dßng bÊt dôc ®ùc, quy tr×nh kü thuËt s¶n xuÊt h¹t gièng F1, quy tr×nh th©m

canh lóa th−¬ng phÈm lµm c¬ së cho viÖc s¶n xuÊt gièng vµ ph¸t triÓn c¸c gièng trong dù

¸n; Thø hai lµ tiÕn hµnh s¶n xuÊt thö h¹t gièng dßng bÊt dôc, h¹t lai F1;

VÒ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu: C¸c thÝ nghiÖm ®ång ruéng ®Ó hoµn thiÖn quy tr×nh

kü thuËt ®−îc bè trÝ theo ph−¬ng ph¸p cña Gomes and gomez, 1984, vµ Ph¹m chÝ Thµnh,

1986. Th«ng qua tr×nh diÔn m« h×nh vµ s¶n xuÊt thö ®Ó tËp huÊn vµ chuyÓn giao quy tr×nh

kü thuËt cho c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt gièng. Gièng F1- s¶n phÈm cña dù ¸n ®−îc tr×nh diÔn ë

c¸c ®Þa ph−¬ng ®Ó t¹o dùng thÞ tr−êng.

VÒ kÕt qu¶ ®¹t ®−îc:

Qua 2 n¨m thùc hiÖn, dù ¸n ®· nghiªn cøu hoµn thiÖn 9 quy tr×nh kü thuËt ®óng

theo hîp ®ång( c¸c quy tr×nh ®ã lµ: Quy tr×nh nh©n dßng bÊt dôc 25A, II32A, T1S-96;

Quy tr×nh kü thuËt s¶n xuÊt h¹t lai F1 tæ hîp HYT 83, NhÞ −u 63, TH3-3; Quy tr×nh th©m

canh lóa th−¬ng phÈm cho 3 tæ hîp trªn). Tõ nh÷ng quy tr×nh ®ã ®· tiÕn hµnh x©y dùng 3

m« h×nh s¶n xuÊt F1 mçi m« h×nh 4 - 10 ha ®¹t n¨ng suÊt 2-3,6 tÊn/ha, 3 m« h×nh th©m

canh lóa th−¬ng phÈm ®¹t n¨ng suÊt 6,5- 8 tÊn/ha cho 3 tæ hîp lai trong dù ¸n.

Nh©n dßng bÊt dôc ®−îc 10 ha cho s¶n l−îng 18,1 tÊn/ha, dßng bè 1 ha ®−îc 3,5

tÊn. L−îng dßng bè mÑ nµy ®¹t tiªu chuÈn vµ ®· cung øng cho s¶n xuÊt h¹t lai F1.

S¶n xuÊt thö h¹t lai thùc hiÖn ®−îc 175 ha t¹i nhiÒu ®Þa ph−¬ng ë miÒn B¾c vµ tØnh

Qu¶ng Nam. S¶n l−îng h¹t lai ®¹t 419,6 tÊn v−ît xa so víi hîp ®ång. L−îng h¹t gièng nµy

®¹t ®−îc tiªu chuÈn ngµnh vµ ®· ®−îc tiªu thô toµn bé. Ngoµi ra, víi viÖc øng dông quy

tr×nh kü thuËt ®−îc hoµn thiÖn qua dù ¸n, diÖn tÝch s¶n xuÊt h¹t lai 3 tæ hîp trªn ®−îc më

thªm 183 ha thu ®−îc 433,54 tÊn h¹t lai. Cïng víi s¶n xuÊt thö, dù ¸n ®· tæ chøc ®−îc 6

líp tËp huÊn cho 120 c¸n bé kü thuËt vµ chØ ®¹o s¶n xuÊt gièng. Bªn c¹nh ®ã tæ chøc tËp

huÊn cho 600 l−ît n«ng d©n vÒ thao t¸c s¶n xuÊt gièng F1 vµ kü thuËt th©m canh lóa lai

®¹t n¨ng suÊt cao.

Cã thÓ nãi, qua 2 n¨m thùc hiÖn, toµn bé c¸c néi dung cña dù ¸n ®· ®−îc thùc hiÖn,

s¶n phÈm cña dù ¸n ®· hoµn thµnh. S¶n xuÊt lóa lai 3 tæ hîp HYT83, NhÞ −u 63, TH3-3

thµnh c«ng, l−îng gièng kho¶ng 800 - 850 tÊn ®· gãp phÇn c¶i thiÖn thÞ phÇn gièng lóa lai

®−îc chän t¹o vµ s¶n xuÊt trong n−íc, ®©y còng chÝnh lµ môc tiªu cña dù ¸n ®Ò ra.

Môc lôc

Më ®Çu

I. Môc tiªu cña dù ¸n

II. Ph¹m vi cña dù ¸n

III. Néi dung chÝnh cña b¸o c¸o

3.1. Tæng quan t×nh h×nh nghiªn cøu ngoµi n−íc vµ trong n−íc

* Ngoµi n−íc

* Trong n−íc

3.2. Lùa chän ®èi t−îng nghiªn cøu

3.3.Nh÷ng néi dung ®· thùc hiÖn

3.4. KÕt qu¶ nghiªn cøu

3.4.1. KÕt qu¶ nghiªn cøu hoµn thiÖn quy tr×nh nh©n dßng mÑ(25A), quy

tr×nh kü thuËt s¶n xuÊt h¹t lai F1 vµ th©m canh lóa th−¬ng phÈm tæ hîp HYT

83

A. Tæng hîp kÕt qu¶ nghiªn cøu hoµn thiÖn quy tr×nh nh©n dßng mÑ(25A) tõ n¨m

2000 ®Õn n¨m 2007.

B. Sö dông c¸c kÕt qu¶ ®−îc tæng hîp ®Ó nh©n dßng mÑ 25A.

C. Nghiªn cøu hoµn thiÖn quy tr×nh vµ x©y dùng m« h×nh s¶n xuÊt h¹t lai F1 tæ hîp

HYT 83

D. KÕt qu¶ s¶n xuÊt thö nghiÖm h¹t lai F1 tæ hîp HYT83 ë mét sè ®Þa ph−¬ng

E. Tæng hîp kÕt qu¶ nghiªn cøu hoµn thiÖn quy tr×nh vµ x©y dùng m« h×nh th©m

canh lóa th−¬ng phÈm tæ hîp HYT83

3.4.2 KÕt qu¶ nghiªn cøu hoµn thiÖn quy tr×nh nh©n dßng mÑ(II32A), quy

tr×nh kü thuËt s¶n xuÊt h¹t lai F1. Nh©n dßng mÑ vµ s¶n suÊt thö h¹t lai F1 tæ

hîp NhÞ −u 63

A. Tæng hîp kÕt qu¶ nghiªn cøu hoµn thiÖn quy tr×nh nh©n dßng mÑ(II32A) tõ n¨m

2000 ®Õ n¨m 2005.

B. KÕt qu¶ nh©n dßng II32A

C. KÕt qu¶ hoµn thiÖn quy tr×nh kü thuËt tõ n¨m 2002 ®Õn n¨m 2006 vµ x©y dùng

m« h×nh s¶n xuÊt gièng lóa lai F1 tæ hîp NhÞ −u 63 s¶n xuÊt h¹t gièng lóa lai F1 Tæ

hîp NhÞ −u 63

D. KÕt qu¶ s¶n xuÊt thö h¹t lai F1

E. KÕt qu¶ hoµn thiÖn quy tr×nh th©m canh lóa th−¬ng phÈm tæ hîp NhÞ −u 63

3.4.3.KÕt qu¶ nghiªn cøu hoµn thiÖn quy tr×nh nh©n dßng mÑT1S-96, quy

tr×nh kü thuËt s¶n xuÊt h¹t lai F1 vµ th©m canh lóa th−¬ng phÈm

tæ hîpTH3-3

A. Hoµn thiÖn quy tr×nh c«ng nghÖ vµ x©y dùng m« h×nh nh©n dßng mÑT1S-96

B. Nghiªn cøu hoµn thiÖn quy tr×nh s¶n xuÊt h¹t lai F1

C. X©y dùng m« h×nh s¶n xuÊt h¹t F1 vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ

Trang

1

2

2

2

4

11

12

13

13

13

23

25

41

42

51

51

57

57

62

62

65

65

69

75

D. KÕt qu¶ nghiªn cøu hoµn thiÖn quy tr×nh vµ x©y dùng m« h×nh th©m canh lóa

th−¬ng phÈm tæ hîp TH3-3

3.4.4. §µo t¹o, tËp huÊn

3.4.5. Tæng hîp s¶n phÈm cña dù ¸n

IV. HiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi

* HiÖu qu¶ trùc tiÕp

* HiÖu qu¶ gi¸n tiÕp

V. KÕt luËn vµ ®Ò nghÞ

Tµi liÖu tham kh¶o

77

82

83

83

83

84

85

1

Më ®Çu

Lóa g¹o lµ c©y l−¬ng thùc quan träng thø hai trªn thÕ giíi sau lóa m×, lµ nguån l−¬ng

thùc chñ yÕu cña c− d©n c¸c n−íc Ch©u ¸ . T¹i ViÖt Nam, lÞch sö canh t¸c c©y lóa ®· tr¶i qua

hµng ngµn n¨m. NghÒ trång lóa vµ s¶n phÈm c©y lóa lu«n g¾n chÆt víi ®êi sèng kinh tÕ, v¨n hãa, lÞch

sö ph¸t triÓn cña d©n téc ViÖt Nam.

Vµi thËp kû gÇn ®©y, víi viÖc øng dông −u thÕ lai trong chän t¹o gièng lóa ®· thµnh

c«ng lín ë Trung Quèc vµ ®ang ®−îc øng dông ë mét sè n−íc trong ®ã cã ViÖt Nam ®· vµ

®ang më ra mét h−íng ®i míi ®Ó t¨ng nhanh s¶n l−îng lóa, gãp phÇn gi¶i quyÕt vÊn ®Ò an

ninh l−¬ng thùc trªn thÕ giíi.

Trung Quèc-n−íc ®Çu tiªn thµnh c«ng vÒ khai th¸c −u thÕ lai ë lóa ®É tr¶i qua h¬n 40

n¨m tõ 1964 ®Õn nay. C«ng t¸c chän t¹o gièng lóa lai ®· thu ®−îc thµnh tùu rùc rì. HiÖn

nay, c¸c nhµ khoa häc Trung Quèc ®· t¹o ®−îc thÕ hÖ lóa siªu n¨ng suÊt. TiÒm n¨ng n¨ng

suÊt cã thÓ ®¹t 17-18 tÊn/ha

N¨ng suÊt h¹t lai F1 còng ®· ®¹t ®Õn møc siªu cao. Kû lôc n¨ng suÊt lËp ®−îc lµ 7,39

tÊn/ha vµo n¨m 1997.

ViÖt Nam b¾t ®Çu gieo cÊy lóa lai vµo n¨m 1990, diÖn tÝch t¨ng nhanh vµ v÷ng ch¾c,

®Õn n¨m 2003 diÖn tÝch gieo cÊy lóa lai ®· ®¹t ®−îc 600.000 ha víi n¨ng suÊt b×nh qu©n lµ

6,3 tÊn/ha vµ 570.000 ha n¨m 2004 n¨ng suÊt 6,04 tÊn/ha; N¨m 2006 diÖn tÝch ®¹t kho¶ng

584.200 ha n¨ng suÊt 6,32 tÊn/ha; vµ n¨m 2007 lµ 620.000 ha. S¶n xuÊt h¹t gièng lai F1 mÊy

n¨m gÇn ®©y t¨ng chËm: diÖn tÝch n¨m 2003 ®¹t 1700 ha cho s¶n l−îng 3485 tÊn; N¨m 2004

®¹t 1500 ha, s¶n l−îng ®¹t 3250 tÊn; N¨m 2005 ®¹t 1500 ha , s¶n l−îng ®¹t 3150 tÊn; N¨m

2006 ®¹t 1915 ha s¶n l−îng ®¹t 3866,8 tÊn vµ n¨m 2007 ®¹t xÊp xØ n¨m 2006 ( Nguån Côc

Trång trät). L−îng gièng nµy chØ ®¸p øng ®−îc kho¶ng 20% - 25 % nhu cÇu s¶n xuÊt lóa lai

th−¬ng phÈm vµ gi¸ thµnh cßn cao.

§Ó gãp phÇn kh¾c phôc t×nh tr¹ng trªn, viÖc nghiªn cøu thiÕt lËp hoµn thiÖn quy tr×nh

nh©n dßng bè mÑ, s¶n xuÊt h¹t lai F1, quy tr×nh th©m canh t¨ng n¨ng suÊt lóa lai th−¬ng

phÈm cho c¸c gièng lóa lai míi chän t¹o trong n−íc vµ tæ hîp lai nhËp néi cã tiÒm n¨ng n¨ng

suÊt cao sÏ gãp phÇn thóc ®Èy më réng nhanh diÖn tÝch gieo cÊy c¸c gièng míi. Nghiªn cøu

thµnh c«ng sÏ gãp phÇn tõng b−íc gi¶m tû lÖ gièng nhËp khÈu, c¶i thiÖn thÞ phÇn gièng néi

®Þa, b×nh æn gi¸ gièng lóa lai ë ViÖt Nam.

2

I. Môc tiªu cña dù ¸n

Hoµn thiÖn ®−îc quy tr×nh c«ng nghÖ duy tr×, nh©n dßng Bè ,mÑ vµ s¶n xuÊt h¹t lai F1

cho c¸c tæ hîp NhÞ −u 63,HYT83,TH3-3 nh»m n©ng cao thÞ phÇn h¹t gièng lóa lai s¶n xuÊt

trong n−íc vµ ph¸t triÓn lóa lai ë ViÖt nam.

II. Ph¹m vi cña dù ¸n

Dù ¸n tËp trung gi¶i quyÕt 2 vÊn ®Ò : thø nhÊt lµ hoµn thiÖn quy tr×nh nh©n dßng Bè, mÑ vµ

quy tr×nh kü thuËt s¶n xuÊt h¹t lai F1, quy tr×nh th©m canh lóa th−¬ng phÈm cho 3 tæ hîp NhÞ

−u 63, HYT83, TH3-3. Thø 2 lµ tiÕn hµnh s¶n xuÊt thö h¹t lai F1, cïng víi s¶n xuÊt gièng,

c«ng t¸c chuyÓn giao c«ng nghÖ ®−îc tiÕn hµnh th«ng qua tËp huÊn lý thuyÕt vµ thùc hµnh

thao t¸c ®ång ruéng.

Tõ c«ng nghÖ ®−îc chuyÓn giao, c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt gièng sÏ tù s¶n xuÊt h¹t lai F1

cho c¸c n¨m tiÕp theo.

III. Néi dung chÝnh cña b¸o c¸o

3.1. Tæng quan t×nh h×nh nghiªn cøu ngoµi n−íc vµ trong n−íc.

* Ngoài nc:

(1). Nh÷ng thµnh qu¶ vÒ lóa lai cña Trung Quèc

- Trung Quc: là nc u tiên trên th gii s dng lúa lai trong sn xut i trà.

Nm 1976, din tích lúa lai ca Trung Quc mi có 133 ngàn ha, nm 1994, nm có din

tích lúa lai cao nht, t 18 triu ha.Theo báo cáo ca giáo s Viên Long Bình ti Hi ngh

lúa lai Châu Á do FAO t chc tháng 5/2001 ti Hà Ni, din tích lúa ca Trung Quc hin

nay là 31 triu ha trong ó din tích lúa lai chim khong 16 triu ha, nng sut bình quân

riêng lúa lai là 6,9 tn/ha so vi lúa thun nng sut bình quân là 5,4 tn/ha, tng 1,5 tn/ha

trên toàn b din tích. Din tích sn xut ht lai F1 là 140.000 ha, nng sut ht ging

bình quân 2,5 tn/ha( Yuan Long Ping). Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ngµy cµng nhiÒu c¸c dßng bè

mÑ ®−îc chän t¹o ë nhiÒu c¬ quan nghiªn cøu n«ng nghiÖp nh−: Mian 2A, D702A, D62A,

Bøc kh«i 838, Thôc Kh«i 527, Miªn kh«i 725...(Tø Xuyªn), Y hoa N«ng A, Qu¶ng kh«i

128...(Qu¶ng §«ng), Peiai 64S, Xiang125S, Zhu1S, II-32A, Xinxiang 2A...(Hå Nam), E32,

9311...(Giang T«), Minh kh«i 86 (Phóc KiÕn). C¸c dßng mÑ míi cã nhiÒu −u ®iÓm nh−: cã

nguån tÕ bµo chÊt bÊt dôc phong phó, kh¶ n¨ng kÕt hîp cao, kh¶ n¨ng nhËn phÊn ngoµi cao.

3

- Ma, Yuan, (2003) cho biÕt: 50% diÖn tÝch trång lóa lai ®ãng gãp 60% s¶n l−îng lóa

cña Trung Quèc, trong khi 50% diÖn tÝch lóa thuÇn ®ãng gãp 40% s¶n l−îng. Trång lóa lai

lµm t¨ng s¶n l−îng thãc cña Trung Quèc mçi n¨m lµ 22,5 triÖu tÊn, t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó Trung

Quèc gi¶m 6 triÖu ha ®Êt trång lóa/n¨m.

- Do ngµnh c«ng nghiÖp ph¸t triÓn m¹nh c¹nh tranh vÒ lîi nhuËn víi ngµnh trång lóa

ë Trung Quèc vµ do diÖn tÝch lóa chÊt l−îng cao gia t¨ng dÉn ®Õn s¶n l−îng l−¬ng thùc vµ

n¨ng suÊt lóa b×nh qu©n cña Trung Quèc gi¶m m¹nh tõ 1999. Do vËy, Trung Quèc tËp trung

vµo gi¶i ph¸p t¨ng s¶n l−îng, n¨ng suÊt vµ chÊt l−îng th«ng qua ph¸t triÓn lóa lai n¨ng suÊt

siªu cao, chÊt l−îng tèt. Sù ra ®êi cña lóa lai hai dßng ®· më ra mét h−íng chän t¹o míi:

siªu lóa lai.

Theo chiÕn l−îc mang tÝnh kü thuËt nµy, c¸c nhµ chän gièng Trung Quèc ®· chän t¹o

thµnh c«ng mét vµi tæ hîp phï hîp víi kiÓu c©y siªu lóa lai nh−: Peiai 64S/E32, Liangyou

Peijiu (Peiai 64S/9311), Er you Ming 86 (II-32A/Minh kh«i 86). Ngoµi ra c¸c nhµ khoa häc

Trung Quèc cßn ¸p dông nhiÒu kü thuËt c«ng nghÖ cao nh− nu«i cÊy bao phÊn, chuyÓn gen...

nh»m ®−a c¸c gen quý nh−: QLTs, WC, Xa21, gen chÞu thuèc trõ cá HR vµo c¸c dßng bè mÑ

nh»m lµm t¨ng n¨ng suÊt, t¨ng kh¶ n¨ng chèng chÞu s©u bÖnh, t¨ng ®é thuÇn cña c¸c tæ hîp

lai. §Æc biÖt lµ sau khi Trung Quèc gia nhËp WTO 11/2/2001, c¸c nhµ chän gièng lóa lai

Trung Quèc chó träng h¬n tíi chÊt l−îng cña c¸c tæ hîp lóa lai cã n¨ng suÊt cao. Hµng lo¹t

c¸c dßng bè mÑ cïng c¸c tæ hîp lai míi cã chÊt l−îng ®¹t tiªu chuÈn cÊp 1-2 quèc gia (T.Q)

nh− c¸c tæ hîp hÖ Kim −u, Trung −u, T −u, D −u, Hoa −u...ra ®êi.

- Trung Quèc lµ quèc gia thµnh c«ng nhÊt vÒ siªu lóa lai (Super hybrid rice). §©y lµ

kÕt qu¶ cña ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu siªu lóa lai ®−îc Bé N«ng nghiÖp vµ Bé Khoa häc C«ng

nghÖ cho phÐp thùc hiÖn gåm 2 giai ®o¹n, cã sù tham gia cña 20 c¬ quan nghiªn cøu n«ng

nghiÖp tõ 1996. KÕ ho¹ch siªu lóa lai giai ®o¹n mét ®¹t n¨ng suÊt 10,5 tÊn/ha vµo n¨m 2000

vµ giai ®o¹n hai ®¹t 12 tÊn/ha vµo n¨m 2005.

- N¨m 2004, Trung Quèc ®· cã hµng chôc gièng lóa lai ®¹t n¨ng suÊt nh− vËy. Lóa

lai n¨ng suÊt siªu cao trång trªn diÖn tÝch tæng céng 7,47 triÖu ha trong nh÷ng n¨m qua cho

thÊy n¨ng suÊt t¨ng 10% so víi nh÷ng gièng lóa lai hiÖn cã. Khi ®¹t ®−îc n¨ng suÊt 12

tÊn/ha cña giai ®o¹n hai(n¨m 2005), siªu lóa lai cã n¨ng suÊt trung b×nh cao h¬n n¨ng suÊt

cña lóa thuÇn lµ 2,2 tÊn/ha. NÕu lóa lai ®−îc gieo trång trªn 13 triÖu ha th× s¶n l−îng lóa sÏ

t¨ng thªm 30 triÖu tÊn so víi trång lóa thuÇn.

4

- ë Trung Quèc, Nhµ n−íc vµ t− nh©n cã kÕ ho¹ch ®Çu t− 84,6 tû ®« la(700 tû nh©n

d©n tÖ) cho nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn ®Ó ph¸t triÓn nh÷ng ngµnh kü thuËt quan träng trong

n¨m n¨m tíi gåm: c«ng nghÖ th«ng tin, Godson Computer Chip, lóa lai vµ nghiªn cøu vÒ vò

trô (Rice News, source- CNET-Read the story).

(2). T×nh h×nh ph¸t triÓn lóa lai cña c¸c n−íc kh¸c

- DiÖn tÝch trång lóa lai ®¹i trµ cña c¸c n−íc ngoµi Trung Quèc t¨ng nhanh trong mÊy

n¨m gÇn ®©y. N¨m 2004 diÖn tÝch trång lóa lai th−¬ng phÈm cña c¸c n−íc lÇn l−ît lµ: Ên §é:

560.000 ha, tiÕp ®Õn lµ Philippine 192.330 ha, Bangladesh: 40.000 ha.

- ë Mü, lóa lai ®−îc trång ®¹i trµ n¨m 2000. §Õn n¨m 2004, diÖn tÝch lóa lai ®· lªn

tíi 43.000 ha, c¸c n−íc In®«nªsia, Srilanca, Ai CËp, NhËt B¶n, Braxin còng ®· trång lóa lai

tuy nhiªn diÖn tÝch cßn ë møc khiªm tèn.

- VÒ n¨ng lùc s¶n xuÊt h¹t lai F1: Trung Quèc ®· ®¹t n¨ng suÊt b×nh qu©n 2.750

kg/ha, Ên §é ®¹t 1.600 kg/ha. C¸c n−íc kh¸c n¨ng suÊt cña ruéng s¶n xuÊt h¹t lai ®¹t thÊp tõ

500 - 900 kg/ha. Tuy nhiªn, mét sè c«ng ty t− nh©n ë c¸c n−íc nµy ®¹t t−¬ng ®èi kh¸ nh−:

SL. Agritech cña Philippines ®· ®¹t n¨ng suÊt 2.000 kg/ha. Hä ®· c¬ giíi ho¸ cao ®é kh©u

thu ho¹ch h¹t lóa tõ c©y mÑ. Mçi n¨m SL.Agritech ®· s¶n xuÊt h¹t gièng F1 trªn diÖn tÝch

1.500 ha/n¨m )

( 3). Nh÷ng thµnh tùu míi nhÊt vÒ lóa lai ë Trung Quèc mang tÝnh ®ét ph¸ cho

ph¸t triÓn lóa lai.

a. Sö dông nh÷ng gen cã lîi tõ lóa hoang. Trung Quèc hîp t¸c víi tr−êng §¹i häc

Cornell Mü ®· nghiªn cøu ph¸t triÓn 2 nhãm gen t¨ng n¨ng suÊt.

- Mçi gen lµm t¨ng n¨ng suÊt 18%.

- Mét trong 2 gen trªn ®· ®−îc ®−a vµo dßng bè Q611.

b. Sö dông genomic ADN tõ cá (Barnyard Grass) ®Ó t¹o ra nh÷ng nguån vËt liÖu míi

cho lóa lai.

- §o¹n ADN tõ cá Barnyard ®−îc chuyÓn vµo dßng R207 (kh¼ng ®Þnh qua

ph©n tÝch chØ thÞ di truyÒn).

c. Gen C4 tõ ng« ®· ®−îc ph©n lËp vµ ®ang ®−a vµo lóa lai n¨ng suÊt cao. Trªn c¬ së

nµy siªu lóa lai phÊn ®Êu ®¹t n¨ng suÊt 13,5 tÊn/ha trªn diÖn réng vµo 2010.

* Trong nc:

(1). T×nh h×nh ph¸t triÓn vµ nghiªn cøu lóa lai ë ViÖt Nam.

5

(1.1). VÒ s¶n xuÊt lóa lai ®¹i trµ: nm 2003 - nm th 12, Vit Nam m rng gieo

cy lúa lai ra sn xut i trà, cng là nm có din tích và nng sut cao nht t trc ti

nay. DiÖn tÝch gieo trång lóa lai nh÷ng n¨m gÇn ®©y dao ®éng xung quanh 600.000 ha, n¨ng

suÊt lóa lai kho¶ng 6-6,3 tÊn/ha cao h¬n b×nh qu©n n¨ng suÊt lóa cña c¶ n−íc kho¶ng 1,5

tÊn/ha.

B¶ng 1: DiÖn tÝch vµ n¨ng suÊt s¶n xuÊt lóa lai ®¹i trµ

t¹i ViÖt Nam tõ 1992 - 2006 (Nguån: Bé NN&PTNT)

C¶ n¨m Vô Xu©n Vô Mïa

N¨m D. tÝch

(ha)

N¨ng suÊt

(tÊn/ha)

DiÖn tÝch

(ha)

N.suÊt

(tÊn/ha)

DiÖn tÝch

(ha)

N.suÊt

(tÊn/ha)

1992 11.094 6,22 1.156 7,20 9.938 6,10

1993 34.648 6,75 17.025 7,02 17.623 6,50

1994 60.077 5,84 45.430 6,26 14.647 4,54

1995 73.503 6,14 39.598 6,35 33.905 5,91

1996 127.713 5,85 60.416 6,71 67.327 5,07

1997 187.700 6,35 110.802 6,56 77.000 6,14

1998 200.000 6,50 120.000 6,70 80.000 6,30

1999 233.000 6,47 127.000 6,50 106.000 6,43

2000 435.508 6,45 227.615 6,50 207.893 6,37

2001 480.000 6,44 300.000 6,60 180.000 6,30

2002 500.000 6,30 300.000 6,50 200.000 6,00

2003 600.000 6,30 350.000 6,45 250.000 6,00

2004 577.000 6,04 350.000 6,45 277.000 5,40

2006 584.200 6,32 346.000 6,5 238.200 6,15

Vïng s¶n xuÊt lóa lai chÝnh: Qua 15 n¨m ph¸t triÓn lóa lai nh÷ng vïng s¶n xuÊt lóa lai

chÝnh ®−îc x¸c ®Þnh lµ c¸c tØnh miÒn nói phÝa B¾c, vô Xu©n ë c¸c tØnh §BSH, c¸c tØnh B¾c

Trung Bé. GÇn ®©y lóa lai còng ®−îc trång trªn diÖn tÝch lín t¹i T©y Nguyªn vµ mét sè tØnh

Duyªn h¶i Nam Trung Bé.

Nhiu tæ hp lúa lai có cht lng go khá ã c m rng ra sn xut.