Hiệu quả hoạt động của các doanh nghiệp nhà nước niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam: Luận văn thạc sĩ kinh tế / Võ Thị Tường Vi

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

----------

VÕ THỊ TƯỜNG VI

HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG CỦA

CÁC DOANH NGHIỆP NHÀ NƯỚC NIÊM YẾT

TRÊN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH – NĂM 2013

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

----------

VÕ THỊ TƯỜNG VI

HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG CỦA

CÁC DOANH NGHIỆP NHÀ NƯỚC NIÊM YẾT

TRÊN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ

Chuyên ngành : Kinh tế tài chính, ngân hàng

Mã số : 60. 31. 12

Người hướng dẫn khoa học: TS. Trần Quốc Tuấn

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH – NĂM 2013

LỜI CAM ĐOAN

Tác giả luận văn có lời cam đoan danh dự về công trình khoa học này của

mình, cụ thể:

Tôi tên là: Võ Thị Tường Vi

Sinh ngày 13 tháng 04 năm 1987 – Tại: Quảng Ngãi

Quê quán: Quảng Ngãi

Hiện công tác tại: Văn phòng Orion đại diện tại Việt Nam

Là học viên cao học khóa 13 của Trường Đại học Ngân hàng TP.HCM

Cam đoan đề tài: HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG CỦA CÁC DOANH NGHIỆP

NHÀ NƯỚC NIÊM YẾT TRÊN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM

Người hướng dẫn khoa học: TS. Trần Quốc Tuấn

Luận văn được thực hiện tại Trường Đại học Ngân hàng TP.HCM.

Đề tài này là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả nghiên cứu có

tính độc lập riêng, không sao chép bất kỳ tài liệu nào và chưa được công bố toàn bộ

nội dung này bất kỳ ở đâu; các số liệu, các nguồn trích dẫn trong luận văn được chú

thích nguồn gốc rõ ràng, minh bạch.

Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về lời cam đoan danh dự của tôi.

TP.HCM ngày tháng 11 năm 2013

Tác giả

VÕ THỊ TƯỜNG VI

i

MỤC LỤC



Trang

Mục lục.........................................................................................................................i

Những từ viết tắt.........................................................................................................vi

Danh mục các bảng số liệu, biểu đồ, hình ................................................................vii

MỞ ĐẦU..................................................................................................................viii

CHƯƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ HIỆU QUẢ HOẠT

ĐỘNG CỦA DOANH NGHIỆP NHÀ NƯỚC NIÊM YẾT TRÊN THỊ

TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN...................................................................................1

1.1. DOANH NGHIỆP NIÊM YẾT TRÊN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN .1

1.1.1. Đặc điểm của thị trường chứng .....................................................................1

1.1.2. Doanh nghiệp niêm yết trên thị trường chứng khoán .................................2

1.1.2.1. Khái niệm Doanh nghiệp..............................................................................2

1.1.2.2. Đặc điểm của Doanh nghiệp niêm yết .........................................................3

1.2. HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG CỦA DOANH NGHIỆP NHÀ NƯỚC NIÊM

YẾT ............................................................................................................................4

1.2.1. Khái niệm hiệu quả hoạt động .......................................................................4

1.2.2. Các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả hoạt động của Doanh nghiệp.....................5

1.2.2.1. Tỉ suất sinh lời trên vốn chủ sở hữu (ROE) ................................................5

1.2.2.2. Tỷ suất sinh lời trên tổng tài sản (ROA) ......................................................5

1.2.2.3. Tỉ lệ hoàn vốn (ROI).....................................................................................6

1.2.2.4. Doanh thu thuần...........................................................................................6

1.2.2.5. Tỷ số giá trị trường so với thu nhập trên một cổ phiếu (P/E).....................6

1.2.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động của các Doanh nghiệp

Nhà nước niêm yết trên thị trường chứng khoán ..................................................7

1.2.3.1. Cơ cấu vốn.....................................................................................................7

1.2.3.2. Sở hữu Nhà nước..........................................................................................8

1.2.3.3. Đòn bẩy tài chính ..........................................................................................9

ii

1.2.3.4. Chính sách thuế ..........................................................................................11

1.2.3.5. Chi phí kiệt quệ tài chính............................................................................13

1.2.3.6. Năng lực, sự mạo hiểm của nhà quản lý ...................................................14

1.2.3.7. Sự minh bạch thông tin Doanh nghiệp......................................................15

1.2.3.8. Thị trường chứng khoán tạo điều kiện cho các Doanh nghiệp sử dụng

vốn linh hoạt và có hiệu quả hơn............................................................................16

1.2.3.9. Môi trường chính trị, luật pháp..................................................................16

1.2.4. Kinh nghiệm nâng cao hiệu quả hoạt động của các Doanh nghiệp Nhà

nước của Indonesia và Trung Quốc ......................................................................17

1.2.4.1. Kinh nghiệm của Indonesia........................................................................17

1.2.4.2. Kinh nghiệm của Trung Quốc....................................................................19

1.2.4.3. Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam ...........................................................21

Tóm tắt chương 1 ....................................................................................................23

CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG TÌNH HÌNH HOẠT ĐỘNG CỦA DOANH

NGHIỆP NHÀ NƯỚC NIÊM YẾT TRÊN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN

HIỆN NAY...............................................................................................................24

2.1. TỔNG QUAN VỀ DOANH NGHIỆP NHÀ NƯỚC.....................................24

2.1.1. Quá trình hoạt động và phát triển của DNNN Việt Nam..........................24

2.1.2. Những nét tổng quan đặc trưng của Doanh nghiệp Nhà nước.................26

2.1.2.1. Số lượng Doanh nghiệp Nhà nước hoạt động sản xuất kinh doanh qua

các năm.....................................................................................................................26

2.1.2.2. Vốn sản xuất hoạt động kinh doanh và doanh thu thuần ........................26

2.1.2.3. Trình độ công nghệ, khoa học kỹ thuật .....................................................27

2.1.3. Thực trạng về hiệu quả hoạt động của các DNNN niêm yết trên thị

trường chứng khoán Việt Nam ..............................................................................29

2.1.3.1. Doanh thu thuần.........................................................................................30

2.1.3.2. Tỷ suất sinh lời trên tổng tài sản (ROA) ....................................................33

2.1.3.3. Chỉ số P/E....................................................................................................35

2.1.3.4. Tăng trưởng tài sản.....................................................................................37

2.1.3.5. Tỷ lệ nợ trên tổng tài sản ............................................................................40

iii

2.1.3.6 Tỷ lệ nợ vay trên vốn chủ sở hữu ................................................................42

2.2. PHÂN TÍCH CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN HIỆU QUẢ HOẠT

ĐỘNG CỦA DOANH NGHIỆP NHÀ NƯỚC NIÊM YẾT TRÊN THỊ

TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM ...........................................................45

2.2.1. Xây dựng mô hình.........................................................................................45

2.2.1.1. Định hướng chung về mô hình ..................................................................45

2.2.1.2. Xác định các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động của Doanh

nghiệp Nhà nước niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam .....................46

2.2.2. Kiểm định mô hình và giả thuyết nghiên cứu ............................................47

2.2.2.1. Phân tích tương quan .................................................................................47

2.2.2.2. Phân tích hồi quy ........................................................................................48

2.2.3. Phân tích ảnh hưởng của các biến định tính đến ROE .............................51

2.2.3.1. Kiểm định sự khác nhau về ROE theo sở hữu nhà nước .........................51

2.2.3.2. Kiểm định sự khác nhau về ROE theo ngành nghề kinh doanh..............52

2.2.3.3. Kiểm định sự khác nhau về ROE theo tỷ lệ nợ/VCSH và biến Chủ tịch

hội đồng quản trị kiêm Tổng giám đốc ...................................................................54

2.2.4. Các hạn chế và hướng nghiên cứu tiếp theo...............................................55

2.3. ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG CỦA DOANH

NGHIỆP NHÀ NƯỚC NIÊM YẾT TRÊN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN

VIỆT NAM ..............................................................................................................56

2.3.1. Thành tựu đạt được .....................................................................................56

2.3.1.1. Các Doanh nghiệp Nhà nước niêm yết trên thị trường chứng khoán đã

bước đầu xây dựng được cơ cấu tài chính ổn định................................................57

2.3.1.2. Doanh thu Doanh nghiệp Nhà nước ngày càng gia tăng.........................57

2.3.1.3. Thực hiện tái cơ cấu Doanh nghiệp Nhà nước đạt nhiều kết quả ...........57

2.3.2. Những hạn chế còn tồn tại............................................................................58

2.3.2.1. Tỷ lệ Nợ ngắn hạn trên vốn chủ lớn, hạn chế khả năng đầu tư dài hạn,

đe dọa khả năng thanh toán của Doanh nghiệp Nhà nước...................................58

2.3.2.2. Các Doanh nghiệp Nhà nước chưa quan tâm đúng đến việc sử dụng đòn

bẩy tài chính .............................................................................................................58

iv

2.3.2.3. Công bố thông tin trên thị trường chứng khoán còn nhiều mặt tồn tại...59

2.3.2.4. Các Doanh nghiệp Nhà nước khó thoái vốn ở những ngành nghề không

thuộc lĩnh vực kinh doanh chính ............................................................................59

2.3.3. Nguyên nhân dẫn đến hạn chế trong việc nâng cao hiệu quả hoạt động

DNNN niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam ....................................60

2.3.3.1. Nguyên nhân chủ quan ..............................................................................60

2.3.3.2. Nguyên nhân khách quan ..........................................................................61

Tóm tắt chương 2 ....................................................................................................63

CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG CỦA CÁC

DOANH NGHIỆP NHÀ NƯỚC NIÊM YẾT TRÊN THỊ TRƯỜNG CHỨNG

KHOÁN VIỆT NAM ..............................................................................................64

3.1. ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT

NAM TRONG GIAI ĐOẠN 2013-2020 ................................................................64

3.2. ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NÂNG CAO HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG

CỦA CÁC DOANH NGHIỆP NHÀ NƯỚC NIÊM YẾT TRÊN THỊ TRƯỜNG

CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM TRONG GIAI ĐOẠN 2013-2020 .....................65

3.3. GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG CỦA DOANH

NGHIỆP NHÀ NƯỚC NIÊM YẾT TRÊN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN67

3.3.1. Giải pháp cơ bản dựa trên mô hình kinh tế lượng ....................................67

3.3.2. Giải pháp hỗ trợ ............................................................................................68

3.4. KIẾN NGHỊ......................................................................................................70

3.4.1. Cơ quan Nhà nước ........................................................................................70

3.4.1.1. Chính sách quản lý .....................................................................................70

3.4.1.2. Cải thiện chính sách thoái vốn của DNNN ở những ngành nghề không

thuộc lĩnh vực kinh doanh chính ............................................................................71

3.4.2. Ủy ban chứng khoán .....................................................................................71

3.4.2.1. Phát triển các hình thức và nội dung công bố thông tin...........................71

3.4.2.2. Thực hiện khiêm khắc biện pháp chế tài và phát huy...............................73

v

3.4.2.3. Quy định thực hiện soát xét báo cáo tài chính theo từng Quý thông qua

các đơn vị kiểm toán độc lập đối với tất cả công ty chứng khoán và tất cả các

công ty niêm yết trên sàn giao dịch HOSE .............................................................74

3.4.3. Đối với Doanh nghiệp....................................................................................74

3.4.3.1. Thành lập bộ phận Marketing, đẩy mạnh công tác nghiên cứu thị trường74

3.4.3.2. Tăng cường huy động vốn và sử dụng vốn hiệu quả hơn.........................75

Tóm tắt chương 3 ....................................................................................................76

KẾT BÀI ..................................................................................................................77

TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................78

PHỤ LỤC.................................................................................................................82

Phụ lục 1: Danh sách DNNN sử dụng trong mô hình..........................................82

Phụ lục 2: Số liệu sử dụng cho mô hình kinh tế lượng ........................................84

Phụ lục 3: Phân tích tương quan ...........................................................................88

Phụ lục 4: Phân tích kết quả hồi quy ....................................................................89

Phụ lục 5: Phân tích T-test và Anova....................................................................90

vi

NHỮNG TỪ VIẾT TẮT



DN Doanh nghiệp

DNNN Doanh nghiệp Nhà nước

DNTN Doanh nghiệp tư nhân

DTT Doanh thu thuần

DV Dịch vụ

DV CM-KHKT Dịch vụ chuyên môn khoa học-kỹ thuật

EPS Lãi cơ bản trên cổ phiếu

HOSE Sở giao dịch chứng khoán TP.Hồ Chí Minh

Kkhoáng Khai khoáng

KT-XH Kinh tế-Xã hội

P/E Tỷ số giá trị trường so với thu nhập trên một cổ phiếu

RD Chi phí sử dụng nợ bình quân sau thuế

ROA Tỷ suất sinh lời trên tổng tài sản

ROE Tỷ suất lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu

ROI Tỉ lệ hoàn vốn

SX Sản xuất

SX N-L-NN Sản xuất Nông-Lâm-Ngư nghiệp

TC&BH Tài chính và bảo hiểm

TM Thương mại

TSDH Tài sản dài hạn

TTCK Thị trường chứng khoán

TTS Tổng tài sản

VCSH Vốn chủ sở hữu

VT&kho bãi Vận tải và kho bãi

XD&BĐS Xây dựng và bất động sản

vii

DANH MỤC CÁC BẢNG SỐ LIỆU, BIỂU ĐỒ, HÌNH



DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU

Trang

Bảng 1.1 Thông tin so sánh ROE và ROA của 3 doanh nghiệp ...............................10

Bảng 1.2 Báo cáo thu nhập và dòng tiền của công ty ABC......................................12

Bảng 2.1 Số DNNN hoạt động sản xuất từ 2008-2012.............................................26

Bảng 2.2 Vốn sản xuất hoạt động kinh doanh và Doanh thu thuần..........................27

Bảng 2.3 Cơ cấu các DNNN niêm yết được chọn mẫu nghiên cứu theo quy mô sở

hữu Nhà nước ............................................................................................................29

Bảng 2.4 Cơ cấu các DNNN niêm yết được chọn mẫu nghiên cứu theo ngành vào

năm 2012...................................................................................................................30

Bảng 2.5 Doanh thu thuần (DTT) của các DNNN so với DTT của TTCK..............31

Bảng 2.6 Chỉ số ROA của các DNNN (HOSE) so với chỉ số ROA ngành trên TTCK .. 34

Bảng 2.7 Chỉ số P/E của các DNNN (HOSE) so với chỉ số P/E ngành trên TTCK.36

Bảng 2.8 Tăng trưởng tài sản của các DNNN (HOSE) so với chỉ số tăng trưởng của

ngành trên TTCK ......................................................................................................38

Bảng 2.9 Tỷ lệ Nợ/Tổng TS của các DNNN (HOSE) so với chỉ số Nợ/Tổng TS

ngành trên TTCK ......................................................................................................41

Bảng 2.10 Tỷ lệ Nợ vay/VCSH các DNNN (HOSE) so với chỉ số Nợ vay/VCSH

ngành trên TTCK ......................................................................................................43

Bảng 2.11 Ma trận tương quan giữa các biến ...........................................................47

Bảng 2.12 Thống kê mô tả các biến hồi quy.............................................................48

Bảng 2.13 Bảng đánh giá độ phù hợp của mô hình ..................................................49

Bảng 2.14 Phân tích phương sai (hồi quy)................................................................49

Bảng 2.15 Hệ số hồi quy sử dụng phương pháp Enter .............................................50

Bảng 2.16 Kiểm định T-test đối với biến Sở hữu nhà nước .....................................52

Bảng 2.17 Kiểm định Anova đối với biến ngành nghề kinh doanh..........................53

Bảng 2.18 Phân tích phương sai................................................................................54

Bảng 2.19 Hệ số hồi quy sử dụng phương pháp Enter .............................................55

viii

MỞ ĐẦU



1. Sự cần thiết của đề tài

Ở Việt Nam hơn 20 năm qua, cùng với công cuộc đổi mới kinh tế là quá

trình đổi mới các doanh nghiệp nhà nước. Hàng ngàn doanh nghiệp nhà nước đã

được chuyển đổi hình thức sở hữu, được quản lý tài chính theo một cơ chế phù hợp

hơn. Nhờ đó, các doanh nghiệp nhà nước đã phần nào khẳng định được vị trí quan

trọng trong việc tạo thu nhập và điều tiết vĩ mô nền kinh tế.

Song, hiệu quả của các doanh nghiệp nhà nước còn thấp là một thực tế không

thể phủ nhận. Tiêu biểu nhất là Tập đoàn Điện lực quốc gia Việt Nam EVN, sau khi

đầu tư đình đám vào Công ty chứng khoán Hà Thành và EVN Telecom thì EVN

Telecom thua lỗ đã bị bán; Công ty Cổ phần Chứng khoán Hà Thành cũng không

sinh lợi, kiểm toán Nhà nước xác định tính đến hết năm 2010 công ty nay lỗ trên

25.000 tỷ đồng; vụ án Vinashin gây thất thoát rất lớn cho Việt Nam, Vinashin nổi

tiếng với khoản nợ trên 4 tỷ đô la và thành biểu tượng của chính sách “tập đoàn

kinh tế” thua lỗ,… Một trong những nguyên nhân cơ bản dẫn đến tình trạng trên là

sự bất hợp lý trong cơ cấu vốn, vấn đề đòn bẩy, khả năng quản lý DN,… của doanh

nghiệp nhà nước. Bởi vậy, nếu không tiếp tục cải cách, nếu không chú trọng thiết

lập một cơ cấu vốn hợp lý, tỷ lệ đòn bẩy hợp lý, các chính sách tài chính trong từng

thời kỳ,… thì các doanh nghiệp nhà nước Việt nam khó có thể phát triển ổn định,

càng không thể đứng vững trong cạnhh tranh khi tiến trình hội nhập quốc tế và khu

vực đang diễn ra.

Bên cạnh đó, những vấn đề mang tính lý thuyết về việc hình thành một

phương pháp tiếp cận khoa học để xây dựng hiệu quả hoạt động cho các doanh

nghiệp nhà nước niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam hiện vẫn chưa

được nghiên cứu một cách đầy đủ và toàn diện, khiến cho các nhà hoạch định chính

sách và các nhà quản lý tài chính doanh nghiệp nhà nước còn gặp nhiều khó khăn,

vướng mắc trong nghiên cứu và ứng dụng.