Hệ thống quan niệm thơ thời thơ mới (1932 - 1945)

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

Hoàng Thị Huyền Trang

HỆ THỐNG QUAN NIỆM THƠ

THỜI THƠ MỚI ( 1932 – 1945 )

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC NGỮ VĂN

THÁI NGUYÊN - 201

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

Hoàng Thị Huyền Trang

HỆ THỐNG QUAN NIỆM THƠ

THỜI THƠ MỚI ( 1932 – 1945 )

Chuyên ngành: Văn học Việt Nam

Mã số : 602 234

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC NGỮ VĂN

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS VŨ TUẤN ANH

THÁI NGUYÊN - 2010

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

LỜI CẢM ƠN

Với lòng kính trọng sâu sắc và tình cảm chân thành, tác giả xin trân

trọng cảm ơn Khoa Ngữ văn, Khoa Sau đại học -Trường Đại học Sư phạm￾Đại học Thái Nguyên cùng các thầy, cô giáo đã trực tiếp giảng dạy và góp ý

cho tác giả trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn.

Đặc biệt, tác giả xin được bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc đối

với PGS.TS Vũ Tuấn Anh, người đã nhiệt tình trực tiếp hướng dẫn, giúp đỡ

tác giả nghiên cứu hoàn thành luận văn.

Xin được chân thành cảm ơn các bạn bè, đồng nghiệp, những người

thân trong gia đình đã động viên, giúp đỡ tác giả trong suốt quá trình học

tập, nghiên cứu và hoàn thành khóa học.

Mặc dù tác giả đã có nhiều cố gắng, nhưng luận văn không tránh khỏi

những thiếu sót. Rất mong nhận được sự góp ý của quý thầy cô và bạn bè

đồng nghiệp quan tâm đến luận văn này.

Thái Nguyên, tháng 8 năm 1010

Tác giả

Hoàng Thị Huyền Trang

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài.

1.1. Sự bùng nổ của trào lưu Thơ Mới thời kì 1932 -1945 là một hiện

tượng lớn, một dấu ấn, một thành tựu rực rỡ của thơ ca trong tiến trình lịch sử

thơ ca dân tộc. Có người đã ví phong trào Thơ Mới như một bà đỡ và khai

sinh cho thơ Việt Nam hiện đại. Có thể khẳng định rằng Thơ Mới là “buổi

bình minh” hứa hẹn một ngày bừng sáng cho thơ ca nước nhà, là “một cuộc

cách mạng trong thi ca” dân tộc… Những thành tựu rực rỡ của Thơ Mới , sức

mê hoặc kì diệu và ý nghĩa văn học sử của nó đã khiến cho hơn nửa thế kỉ

nay, giới nghiên cứu phê bình vẫn không ngừng say mê tìm hiểu, nghiên cứu

về nó, để khám phá được trong nó những giá trị nhân văn sâu thẳm, trường

tồn, những cảm xúc tươi mới, lung linh…

1.2. Để Thơ Mới đạt đến một tầm vóc như thế, không thể không nói

đến những vấn đề của lí luận thơ, những quan niệm về thơ thời Thơ Mới - một

vấn đề cho đến nay dù đã được đề cập đến nhưng vẫn chưa thể nói là đã được

chú ý thích đáng. Những bài Thơ Mới làm say đắm lòng người dường như đã

lấn át những điều mà Thơ Mới bàn luận về chính nó, trong đó hàm chứa rất

nhiều quan niệm lí luận thể loại quan trọng có ý nghĩa mở đầu giai đoạn thi ca

hiện đại. Có thể nói, ngay từ bước đi ban đầu với những bài thơ mới non trẻ

đầu tiên cho đến thời kì trưởng thành và phát triển rực rỡ nhất của nó, Thơ

Mới đã từng bước gây dựng cho mình một hệ thống quan niệm về thơ như

một sự tự ý thức chiều sâu về bản thân nó. Ở đây, có thể thấy sự song hành

nhịp nhàng giữa thực tiễn sáng tác và lí luận thơ ca. Nói cách khác, quá trình

phát triển Thơ Mới không thể thiếu sự đóng góp của lí luận: ý thức đột phá

mở đường, những quan điểm lí luận phê bình có vai trò nhận diện, định

hướng, hỗ trợ và tác động vào thực tiễn sáng tác, góp phần thúc đẩy sự sáng

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

tạo những giá trị đích thực của thơ ca. Cứ như vậy, thơ và lí luận thơ của Thơ

Mới là hai mảng liên kết, tương hỗ, không thể tách rời. Và cùng với sự sôi

động của hoạt động sáng tác, mảng lí luận - phê bình về thơ trong giai đoạn

này cũng vô cùng sôi động, phong phú.

1.3. Tìm hiểu những quan niệm về thơ trong thời kì Thơ Mới là nghiên

cứu những gì Thơ Mới bàn về chính nó; để rồi cuối cùng tạo nên hệ thống lí

luận về thơ trong suốt quá trình hình thành, phát triển và tự hoàn thiện nên

diện mạo của chính mình. Đây là một việc làm cần thiết để hiểu rõ, hiểu sâu

sắc và toàn diện hơn về thơ ca trong “buổi bình minh” của nền thơ ca Việt

Nam hiện đại. Tuy nhiên, mảng nghiên cứu này cho đến giờ dường như vẫn

còn khá nhiều chỗ trống. Có rất nhiều công trình công phu, đồ sộ, khảo cứu

khá đầy đủ về trào lưu Thơ Mới, về các tác giả, tác phẩm thơ cụ thể nhưng lại

chưa có công trình nào tổng kết, đánh giá riêng về lĩnh vực lí luận thơ: hệ

thống quan niệm về thơ - một địa hạt vô cùng phong phú, sôi động trong sự

sôi động chung của thi ca và văn học giai đoạn này. Nhận ra một lối đi còn

mở ngỏ, luận văn đã cố gắng sưu tầm, khảo cứu, tổng kết về mảng hệ thống

quan niệm về thơ của phong trào Thơ Mới.

1.4. Thơ Mới thời kì 1932 – 1945 là một hiện tượng lớn, một bước

chuyển, một dấu mốc quan trọng của văn học nước nhà. Trong chương trình

phổ thông, nó cũng có một vị trí khá quan trọng và tần số xuất hiện trong các

đề thi học sinh giỏi, thi tốt nghiệp, thi đại học là khá cao. Vì thế, đề tài của

luận văn sẽ góp phần vào công việc giảng dạy ngữ văn ở nhà trường phổ

thông.

Vì tất cả những lí do trên, chúng tôi lựa chọn đề tài: Hệ thống quan

niệm thơ trong thời Thơ Mới 1932 – 1945 nhằm đi sâu nghiên cứu, tìm hiểu

về vấn đề có ý nghĩa lí luận và thực tiễn này.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

2. Lịch sử vấn đề.

2.1. Thơ Mới là một hiện tượng lớn, một dấu ấn đậm nét trong sự vận

động, chuyển mình của văn học dân tộc những năm đầu thế kỉ XX. Bởi vậy

mà trong suốt hơn nửa thế kỉ qua, người ta vẫn không ngừng tìm hiểu, nghiên

cứu về nó; khám phá, soi chiếu nó dưới nhiều góc độ, nhiều phương diện khác

nhau.Với chiều dài thời gian, công việc đánh giá về Thơ Mới của giới nghiên

cứu phê bình ngày càng có chiều sâu, thể hiện ở nhiều công trình nghiên cứu

khá công phu, sâu sắc. Xin được kể ra một số công trình như:

- Phong trào Thơ mới 1932 – 1945 của Phan Cự Đệ (Nhà xuất bản

Khoa học, H 1966)

- Việt Nam thi nhân tiền chiến cuả Nguyễn Tấn Long (Nhà xuất bản

Sóng mới, Sài Gòn, 1968)

- Thơ mới, những bước thăng trầm của Lê Đình Kị (Nhà xuất bản Văn

nghệ T.p Hồ Chí Minh, 1988)

- Nhìn lại một cuộc cách mạng trong thi ca do Huy Cận và Hà Minh

Đức chủ biên (Nhà xuất bản Giáo dục, 1993)

- Thơ mới - bình minh thơ Việt Nam hiện đại của Nguyễn Quốc Tuý

(Nhà xuất bản Văn học, Hà nội, 1995)

- Thi ca Việt Nam thời tiền chiến của Phan Canh (Nhà xuất bản Đồng

Nai, 1999)

- Về một cuộc cách mạng trong thi ca - Phong trào Thơ mới do Phan

Cự Đệ biên soạn (Nhà xuất bản Giáo dục, 2007)

Đây là những công trình khoa học có giá trị về Thơ Mới và phong trào

Thơ Mới thời kì 1932 - 1945. Tuy nhiên, các công trình chủ yếu vẫn lấy đối

tượng là văn bản tác phẩm và sự nghiệp của tác giả để khảo cứu, nhận định.

Một số ít trong đó có đề cập đến khía cạnh lí luận song không mang tính chất

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

chuyên biệt, hệ thống… Đây là các tài liệu tham khảo gián tiếp, góp phần soi

chiếu cho các vấn đề về hệ thống quan niệm thơ đặt ra trong luận văn.

2.2. Những quan niệm về thơ trong thời kì Thơ Mới 1932 - 1945 được

thể hiện khá phong phú: các cuộc “khẩu chiến” gay gắt trên diễn đàn, các bài

“bút chiến” nảy lửa trên các tờ báo, các tạp chí, các ý kiến khác nhau xoay

quanh vấn đề luật thơ, nội dung - hình thức của thơ… và Hoài Thanh, Hoài

Chân kết thúc bằng cuốn sách mang tính chất tổng kết về phong trào Thơ

Mới: cuốn Thi nhân Việt Nam. Sưu tầm và khảo cứu các bài tranh luận ấy,

chúng tôi nhận thấy:

Các khía cạnh khác nhau của vấn đề quan niệm thơ như: luật thơ, hình

thức thơ, khuynh hướng thơ… đã được bàn bạc đến khá nhiều, song dường

như chưa đi đến một sự thống nhất cao.

Các bài viết thường đề cập đến từng vấn đề nhỏ và lại thiên về tranh

luận chứ chưa chú ý đi sâu vào một vấn đề, chưa có sức bao quát.

Trong buổi đầu của nền lí luận văn học Việt Nam (Từ đầu thế kỉ XX

đến 1945) có thể nhận thấy rằng chưa có sự phân định rạch ròi giữa hai địa

hạt phê bình và lí luận. Nhiều ý kiến lí luận được ẩn dưới hình thức phê bình,

nhiều bài phê bình xen lí luận, các bài giới thiệu tác giả, giới thiệu tập thơ

mang hình thức phê bình song trong đó lại có nhiều ý kiến lí luận thơ sắc sảo

và thuyết phục… là thực tế phổ biến của lí luận phê bình thời kì này.

Đây là chất liệu, là dẫn chứng trực tiếp giúp cho luận văn trong quá

trình khảo cứu về hệ thống quan niệm thơ trong thời kì Thơ Mới.

2.3. Tìm hiểu về hệ thống quan niệm thơ trong thời kì Thơ Mới là

nghiên cứu về việc Thơ Mới bàn về chính nó, là hình thức lí luận của chính

nó trong suốt quá trình hình thành, phát triển và tự hoàn thiện, xây dựng nên

một diện mạo của mình. Xác định được tính chất đó, chúng tôi đã sưu tầm, hệ

thống được khoảng 150 bài viết của các học giả thời kì Thơ Mới, từ đó:

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

- Miêu tả, tập hợp lại những ý kiến tranh luận, bàn luận.

- Khái quát hoá thành hệ thống quan niệm cơ bản để nhận diện bản chất

của Thơ Mới trên cơ sở tập trung vào một số vấn đề lí luận như: bản chất của

thơ, sứ mệnh của nghệ thuật, của thi sĩ; luật thơ; các khuynh hướng và hình

thức thơ...

Với mong muốn nhìn lại một cách tập trung, khoa học những vấn đề về

hệ thống quan niệm thơ trong thời kì này, chúng tôi sẽ phác họa được những

nét chính yếu gương mặt của Thơ Mới, nhìn từ góc độ lí luận, trong thời kì

1932 - 1945.

3. Đối tƣợng nghiên cứu.

Luận văn nghiên cứu về hệ thống quan niệm thơ trong thời kì Thơ Mới.

Đối tượng nghiên cứu, khảo sát của luận văn là những quan điểm, những ý

kiến lí luận về thơ trong thời kì này (1932 - 1945) được thể hiện qua:

Các bài báo, các bài diễn thuyết, tranh luận trên văn đàn vô cùng sôi

nổi và phong phú trong thời kì này. Trong đó, có những bài mang màu sắc lí

luận rõ rệt, có bài phê bình xen quan điểm lí luận, các ý kiến lí luận dưới hình

thức phê bình. Trong giai đoạn đầu của lí luận phê bình thơ, hai địa hạt này

thường đan xen, chưa phân định rạch ròi. Cần phải “lọc” ra các quan điểm lí

luận trong đó.

Các Lời tựa, Lời giới thiệu các tập thơ bộc lộ khá rõ ý tưởng lí luận,

quan niệm về thơ ca.

Tham khảo các tác phẩm Thơ Mới tiêu biểu để đối chiếu các khía cạnh

của hệ thống quan niệm về thơ, bởi hình tượng thơ cũng thể hiện nhận thức lí

luận của chính nhà thơ.

4. Mục đích nghiên cứu và đóng góp của luận văn.

4.1. Mục đích nghiên cứu

Luận văn khảo sát mảng hệ thống quan niệm thơ trong thời Thơ Mới

nhằm hướng tới mục đích:

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

- Hình dung quá trình hình thành, phát triển và hoàn thiện hệ thống

quan niệm về thơ trong thời kì 1932 - 1945.

- Nhận diện và hệ thống những luận điểm cơ bản của hệ thống quan

niệm thơ.

Qua đó, tổng kết chân dung của hệ thống quan niệm về thơ trong

một chặng đương đầy biến chuyển, đầy sôi động của văn học nói chung và

của thơ ca nói riêng. Đây cũng là một chặng, một bước chuyển quan trọng

trên con đường phát triển, hoàn thiện của lí luận thơ ca Việt Nam trên

đường hiện đại hóa.

Con đường đi từ thực tiễn sáng tác đến nhu cầu lí luận, nhận diện

chính mình của Thơ Mới; từ việc xây dựng hệ thống quan niệm của Thơ Mới

và của thơ Việt Nam hiện đại để rồi nó lại tác động trở lại vào hoạt động sáng

tác: định hướng, xác định mục tiêu, đặt ra những nguyên tắc, chuẩn mực…

cho thơ ca, góp phần thúc đẩy sự phát triển, tạo nên những thành tựu rực rỡ

của thơ ca Việt Nam 1930 - 1945, là con đường tất yếu, biện chứng. Nghiên

cứu quan niệm thơ, bởi thế, cũng chính là nghiên cứu, xác định đặc trưng,

thành tựu của Thơ Mới, từ góc độ lí luận.

4.2. Đóng góp của luận văn.

4.2.1. Một nghiên cứu hệ thống, chuyên sâu về quan niệm thơ trong

thời kì Thơ Mới, như trên đã xác định, là một công việc cần thiết nhưng các

công trình nghiên cứu trước đây chưa đề cập toàn diện, đầy đủ. Luận văn đã

cố gắng bước đầu thực hiện công việc này.

4.2.2. Xác định quan niệm về thơ trong thời kì Thơ Mới là một nhu cầu,

một bước phát triển theo hướng hiện đại của thơ ca. Và nó đã góp phần tìm

đường, định hướng, thúc đẩy sự phát triển, tạo nên những thành tựu của Thơ

Mới 1932 - 1945. Lí luận và sáng tác là hai bộ phận đi liền, tương hỗ trong sự

phát triển chung của thơ ca giai đoạn này. Luận văn, bằng việc khảo cứu hệ

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

thống quan niệm về thơ, soi chiếu vào sáng tác, cung cấp một góc nhìn, một

hướng đi nhằm hiểu thêm và hiểu sâu sắc hơn về thơ trong “buổi bình minh”

đầy hứa hẹn của thơ Việt Nam hiện đại.

4.2.3. Luận văn, với việc khảo cứu khoa học những vấn đề về hệ thống

quan niệm thơ, sẽ là tài liệu tham khảo hữu ích, thiết thực, giúp cho công việc

giảng dạy và học tập trong trường phổ thông, cũng như người đọc quan tâm

đến Thơ Mới và văn học Việt Nam giai đoạn 1930 - 1945.

5. Phƣơng pháp nghiên cứu và cấu trúc của luận văn.

5.1. Phƣơng pháp nghiên cứu

Trong quá trình thực hiện luận văn, chúng tôi đã vận dụng những

phương pháp nghiên cứu chủ yếu sau:

5.1.1. Phương pháp lịch sử.

Hệ thống quan niệm về thơ trong thời kì Thơ Mới là sự phát triển tiếp

những mầm mống, những “phôi thai” của những quan niệm thời kì trước nó

(1900 – 1930) và sự phát triển mang tính bước ngoặt do ảnh hưởng bởi nhiều

quan điểm lí luận của văn học Pháp, văn học phương Tây. Đồng thời, bản

thân các quan niệm về thơ của Thơ Mới cũng là một quá trình với những tiến

triển, mở rộng đáng kể. Luận văn vận dụng phương pháp lịch sử để làm rõ

những biểu hiện đó và giải thích sự vận động hoàn thiện hệ thống quan niệm

về thơ thời kì Thơ Mới.

5.1.2. Phương pháp phân tích - tổng hợp, hệ thống.

Phương pháp phân tích - tổng hợp được vận dụng trong quá trình lập

luận để làm sáng tỏ các luận điểm chính của luận văn. Phương pháp hệ thống

nhằm định dạng và hệ thống hóa các ý kiến, quan điểm lí luận, làm cơ sở

trong quá trình xây dựng các luận điểm của luận văn.

5.1.3. Phương pháp so sánh đối chiếu.

So sánh hệ thống quan niệm về thơ thời kì Thơ Mới với những quan

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

niệm trước đó và sau này để chỉ ra những nét đặc trưng của hệ thống quan

niệm về thơ thời kì Thơ Mới, cũng như những quan điểm khác biệt ngay trong

các quan niệm về thơ.

Các phương pháp trên không tách rời mà được vận dụng kết hợp, đan

xen trong quá trình thực hiện đề tài luận văn.

5.2. Cấu trúc của luận văn.

Luận văn gồm có phần Mở đầu trình bày lí do chọn đề tài, lịch sử

vấn đề, đối tượng - mục đích nghiên cứu, ý nghĩa khoa học và thực tiễn

của luận văn, phương pháp nghiên cứu. Phần Nội dung của luận văn gồm

có ba chương:

Chương 1: Quá trình hình thành, phát triển và hoàn thiện hệ thống quan

niệm thơ thời Thơ Mới.

Chương 2: Quan niệm về bản chất của thi ca và sứ mệnh của nhà thơ.

Chương 3: Quan niệm về các phương diện luật thơ và hình thức thơ

Cuối cùng là phần Kết luận và Thư mục Tài liệu tham khảo.