Hệ quả pháp lý của chuyển giao quyền yêu cầu trong pháp luật dân sự Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

NGUYỄN THỊ KIM ANH

HỆ QUẢ PHÁP LÝ CỦA CHUYỂN GIAO

QUYỀN YÊU CẦU THEO PHÁP LUẬT

VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ

CHUYÊN NGÀNH: LUẬT DÂN SỰ VÀ TỐ TỤNG DÂN SỰ

TP. HỒ CHÍ MINH - THÁNG 11 - NĂM 2022

NGUYỄN THỊ KIM ANH LUẬT DÂN SỰ VÀ TỐ TỤNG DÂN SỰ KHÓA 31

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

HỆ QUẢ PHÁP LÝ CỦA CHUYỂN GIAO

QUYỀN YÊU CẦU THEO PHÁP LUẬT

VIỆT NAM

Chuyên ngành: Luật Dân sự và Tố tụng dân sự

Mã số: 60380103

Người hướng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN XUÂN QUANG

Học viên: Nguyễn Thị Kim Anh

Lớp: Cao học luật Dân sự và Tố tụng dân sự

Khóa: 31

TP. HỒ CHÍ MINH - THÁNG 11 - NĂM 2022

LỜI CAM ĐOAN

Tôi cam đoan luận văn thạc sĩ “Hệ quả pháp lý của chuyển giao quyền yêu

cầu theo pháp luật Việt Nam” là công trình nghiên cứu khoa học do bản thân tôi

thực hiện. Những tài liệu được sử dụng trong luận văn bảo đảm tính khách quan,

chính xác. Những kết luận khoa học của luận văn chưa từng được công bố trong bất

kỳ công trình khoa học nào khác.

Tác giả

Nguyễn Thị Kim Anh

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

STT TỪ VIẾT ĐẦY ĐỦ TỪ VIẾT TẮT

1 Bộ luật Dân sự BLDS

2 Bộ luật Hàng hải Việt Nam BLHHVN

3 Bộ luật Tố tụng dân sự BLTTDS

4 Luật Kinh doanh bảo hiểm LKDBH

5 Luật Trọng tài thương mại LTTTM

6 Nhà xuất bản Nxb

7 Thành phố Hồ Chí Minh TP. HCM

MỤC LỤC

LỜI NÓI ĐẦU ...........................................................................................................1

1. Lý do chọn đề tài................................................................................................1

2. Tình hình nghiên cứu........................................................................................3

3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu....................................................................9

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu....................................................................9

5. Phương pháp nghiên cứu................................................................................10

6. Dự kiến điểm mới ............................................................................................11

7. Kết cấu luận văn ..............................................................................................11

CHƯƠNG 1. NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ HỆ QUẢ PHÁP LÝ CỦA

CHUYỂN GIAO QUYỀN YÊU CẦU ...................................................................12

1.1 Khái niệm hệ quả pháp lý của chuyển giao quyền yêu cầu.......................12

1.2 Đặc điểm hệ quả pháp lý của chuyển giao quyền yêu cầu.........................14

1.3 Phân loại hệ quả pháp lý của chuyển giao quyền yêu cầu.........................15

1.4 Mục đích của việc quy định hệ quả pháp lý của chuyển giao quyền

yêu cầu ..................................................................................................................17

1.5 Nội dung hệ quả pháp lý của chuyển giao quyền yêu cầu .........................18

1.5.1 Chấm dứt tư cách chủ thể của bên chuyển giao quyền yêu cầu...............19

1.5.2 Phát sinh tư cách chủ thể của bên nhận chuyển giao quyền yêu

cầu .....................................................................................................................22

1.5.3 Hiệu lực của chuyển giao quyền yêu cầu đối với bên thứ ba................28

1.6 Phân biệt hệ quả pháp lý của chuyển giao quyền yêu cầu với hệ quả

pháp lý của thực hiện quyền yêu cầu thông qua bên thứ ba...........................30

KẾT LUẬN CHƯƠNG 1........................................................................................33

CHƯƠNG 2. NHỮNG BẤT CẬP CỦA PHÁP LUẬT VÀ KIẾN NGHỊ

HOÀN THIỆN VỀ HỆ QUẢ PHÁP LÝ CỦA CHUYỂN GIAO QUYỀN

YÊU CẦU.................................................................................................................34

2.1 Bất cập của pháp luật và kiến nghị hoàn thiện về vấn đề duy trì các

ràng buộc của bên có quyền ban đầu cho bên thế quyền sau khi chuyển

giao quyền yêu cầu...............................................................................................34

2.2 Bất cập của pháp luật và kiến nghị hoàn thiện về quyền đối kháng

của bên có nghĩa vụ đối với bên thế quyền.......................................................43

2.3 Bất cập của pháp luật và kiến nghị hoàn thiện về hiệu lực của

chuyển giao quyền yêu cầu đối với bên thứ ba .................................................48

2.4 Bất cập của pháp luật và kiến nghị hoàn thiện về hệ quả pháp lý của

chuyển giao quyền yêu cầu theo quy định của pháp luật ................................55

KẾT LUẬN CHƯƠNG 2........................................................................................59

KẾT LUẬN..............................................................................................................60

TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

1

LỜI NÓI ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Bộ luật Dân sự của bất kỳ quốc gia nào trên thế giới theo hệ thống pháp luật

thành văn cũng đóng vai trò hết sức quan trọng đối với sự phát triển kinh tế - xã hội

của chính quốc gia đó. Có thể nói, trong hệ thống pháp luật của nước ta sau Hiến

pháp thì Bộ luật Dân sự giữ vị trí đặc biệt và quan trọng nhất vì nó điều chỉnh tất cả

các quan hệ dân sự gắn liền với đời sống hằng ngày của người dân. Bộ luật này

không chỉ điều chỉnh các quan hệ dân sự thuần túy mà nó còn điều chỉnh các quan

hệ dân sự theo nghĩa rộng khác như: quan hệ kinh doanh, thương mại, lao động, hôn

nhân và gia đình. Bộ luật Dân sự đã có những tác động tích cực đến đời sống kinh

tế - xã hội của nước ta khi ghi nhận và bảo vệ tốt các quyền, nghĩa vụ về nhân thân

và tài sản của cá nhân, pháp nhân trong các giao dịch dân sự cụ thể. Bộ luật này

chính là hành lang pháp lý vững chắc bảo vệ sự bình đẳng giữa các chủ thể trong xã

hội góp phần thúc đẩy quá trình giao lưu dân sự ngày càng phát triển.

Khi xã hội ngày càng tiến bộ và phát triển thì các quan hệ dân sự nói chung và

các quan hệ nghĩa vụ dân sự nói riêng cũng vì thế mà được xác lập nhiều hơn. Điều

274 BLDS 2015 quy định như sau: “Nghĩa vụ là việc mà theo đó, một hoặc nhiều

chủ thể (sau đây gọi chung là bên có nghĩa vụ) phải chuyển giao vật, chuyển giao

quyền, trả tiền hoặc giấy tờ có giá, thực hiện công việc hoặc không được thực hiện

công việc nhất định vì lợi ích của một hoặc nhiều chủ thể khác (sau đây gọi chung

là bên có quyền)”. Như vậy, theo quy định này thì quan hệ nghĩa vụ là một quan hệ

dân sự được hình thành giữa bên có quyền và bên có nghĩa vụ, trong đó bên có

quyền được pháp luật bảo đảm quyền được yêu cầu bên có nghĩa vụ thực hiện hoặc

không được thực hiện một hoặc một số hành vi nhất định vì lợi ích của mình. Thông

thường, bên có quyền trong quan hệ nghĩa vụ đều muốn tự mình thực hiện quyền

yêu cầu để thụ hưởng những lợi ích do quyền yêu cầu đó mang lại. Tuy nhiên, trong

một số trường hợp vì nguyên nhân khách quan hoặc chủ quan mà bên có quyền

không thể trực tiếp thực hiện quyền yêu cầu của mình. Khi đó nhằm tạo điều kiện

thuận lợi cho bên có quyền thì pháp luật cho phép người này được chuyển giao

quyền yêu cầu của mình cho một chủ thể khác. Việc chuyển giao quyền yêu cầu này

được thực hiện theo sự thỏa thuận của các bên hoặc theo quy định của pháp luật.

2

Hiện nay BLDS 2015 và một số văn bản khác đã có quy định khá đầy đủ và

chi tiết về chế định chuyển giao quyền yêu cầu, tuy nhiên những quy định đó chưa

thật sự bao quát hết các nội dung của chế định này, trong đó phải nhắc đến những

thiếu sót của BLDS 2015 khi quy định về hệ quả pháp lý của chuyển giao quyền

yêu cầu. Thứ nhất, sau khi chuyển giao quyền yêu cầu thì tất cả các ràng buộc đã

tồn tại trước đó giữa bên chuyển giao quyền yêu cầu (bên có quyền ban đầu) và bên

có nghĩa vụ sẽ được duy trì cho bên nhận chuyển giao quyền yêu cầu (bên thế

quyền). Tuy nhiên, hiện nay BLDS 2015 chỉ đề cập đến việc duy trì biện pháp bảo

đảm cho bên thế quyền sau khi chuyển giao quyền yêu cầu. Vậy các ràng buộc khác

có được duy trì cho bên thế quyền sau khi chuyển giao quyền yêu cầu hay không?

Thứ hai, trong quan hệ nghĩa vụ thì bên có nghĩa vụ được áp dụng quyền bù trừ và

quyền phòng vệ đối với bên có quyền. Vậy sau khi chuyển giao quyền yêu cầu thì

bên có nghĩa vụ có được tiếp tục áp dụng các quyền đó để chống lại bên thế quyền

hay không? Thứ ba, trong quan hệ chuyển giao quyền yêu cầu thì không phải lúc

nào cũng chỉ có các bên mà đôi khi còn có thêm sự xuất hiện của bên thứ ba. Vậy

bên thứ ba có được viện dẫn mối quan hệ của mình với bên có quyền ban đầu để

chống lại bên thế quyền hay không? Tất cả những vấn đề vừa nêu đều không được

BLDS 2015 và các BLDS trước đây của nước ta quy định cụ thể. Chính vì thế nên

cần có những công trình nghiên cứu nghiêm túc để chỉ ra những thiếu sót đó của

BLDS 2015 cũng như đưa ra các đề xuất phù hợp nhằm góp phần hoàn thiện hơn

cho Bộ luật này. Vì lẽ đó mà tác giả đã chọn đề tài Hệ quả pháp lý của chuyển

giao quyền yêu cầu trong pháp luật dân sự Việt Nam để làm đề tài luận văn tốt

nghiệp cho mình. Theo đó, luận văn sẽ làm rõ một số vấn đề như sau: Các ràng

buộc đã tồn tại trước đó giữa bên có quyền ban đầu và bên có nghĩa vụ có được duy

trì cho bên thế quyền sau khi chuyển giao quyền yêu cầu hay không? Bên có nghĩa

vụ có được chống lại bên thế quyền các đối kháng mà trước đó người này được áp

dụng đối với bên có quyền ban đầu hay không? Mọi đối kháng của bên thứ ba xảy

ra sau thời điểm chuyển giao quyền yêu cầu có được viện dẫn để chống lại bên thế

quyền hay không? Hệ quả pháp lý của chuyển giao quyền yêu cầu có những điểm gì

khác biệt so với hệ quả pháp lý của thực hiện quyền yêu cầu thông qua người thứ

ba? Đó là những vấn đề được đặt ra và nhiệm vụ của luận văn là sẽ làm sáng tỏ từng

vấn đề đó.

3

2. Tình hình nghiên cứu

Chuyển giao quyền yêu cầu nói chung và hệ quả pháp lý của chuyển giao

quyền yêu cầu nói riêng chỉ là một lát cắt mỏng trong các quy định của BLDS 2015.

Chính vì thế nên số lượng các công trình nghiên cứu về hệ quả pháp lý của chuyển

giao quyền yêu cầu cũng bị hạn chế. Dưới đây là một số giáo trình chuyên ngành

luật dân sự, sách chuyên khảo và tạp chí khoa học nghiên cứu về hệ quả pháp lý của

chuyển giao quyền yêu cầu.

Giáo trình, sách chuyên khảo:

Nguyễn Mạnh Bách (1998), Nghĩa vụ dân sự trong luật dân sự Việt Nam,

Nxb. Chính trị quốc gia. Quyển sách này chủ yếu phân tích về nghĩa vụ dân sự theo

các quy định của BLDS 1995, trong đó có nội dung chuyển giao quyền yêu cầu thực

hiện nghĩa vụ dân sự. Tuy nhiên, tác giả quyển sách này đã sử dụng một số thuật

ngữ khác như: “chuyển nhượng trái quyền”, “trái chủ”, “trái hộ”, “người chủ

nhượng”, “người thụ nhượng” và “người bị nhượng” để nói về chế định chuyển

giao quyền yêu cầu. Liên quan đến hệ quả pháp lý của chuyển giao quyền yêu cầu,

tác giả quyển sách này cho rằng sự chuyển nhượng trái quyền có hiệu lực di chuyển

trái khoản từ người chủ nhượng sang người thụ nhượng với tất cả những quyền lợi

phụ thuộc của trái khoản đó, nhất là những bảo đảm như sự bảo lãnh, sự thế chấp

dùng để bảo đảm cho trái khoản đó. Trái khoản được chuyển giao cho người thụ

nhượng trong tình trạng như khi còn ở trong tay người chủ nhượng. Do đó, trái hộ

có thể đối kháng với người thụ nhượng những khước biện mà họ có thể sử dụng đối

với người chủ nhượng trước khi sự chuyển nhượng được thông báo cho họ hoặc vì

khước biện đó có hiệu lực giảm sút giá ngạch của trái khoản hoặc vì khước biện ấy

có hiệu lực chấm dứt hoàn toàn trái khoản. Ngay sau khi sự chuyển nhượng được

thông báo cho trái hộ hay được sự chấp thuận của người này thì người thụ nhượng

trở thành trái chủ của trái khoản. Trái khoản được nhập vào sản nghiệp của người

thụ nhượng, do đó mọi khước biện xảy ra sau khi có sự thông báo hoặc chấp thuận

đều không thể đối kháng với người thụ nhượng.

Mặc dù BLDS 1995 đã hết hiệu lực nhưng các quy định về chuyển giao quyền

yêu cầu của Bộ luật này vẫn được duy trì trong BLDS 2015 hiện nay. Do đó, công

trình nghiên cứu trên vẫn là một trong các nguồn tài liệu tham khảo có giá trị đối

với quá trình thực hiện luận văn của tác giả. Trong luận văn của mình, tác giả sẽ kế

4

thừa các nội dung liên quan đến hệ quả pháp lý của chuyển giao quyền yêu cầu từ

quyển sách này. Đồng thời, tác giả sẽ tiếp tục nghiên cứu về thực tiễn xét xử tại Tòa

án cũng như tham khảo thêm kinh nghiệm của một số quốc gia khác về hệ quả pháp

lý của chuyển giao quyền yêu cầu, từ đó đưa ra cái nhìn tổng quan cho đề tài.

Đỗ Văn Đại (2020), Luật nghĩa vụ và bảo đảm thực hiện nghĩa vụ Việt Nam -

Bản án và bình luận bản án (Phần I - Những vấn đề chung về nghĩa vụ), Nxb. Hồng

Đức - Hội Luật gia Việt Nam. Quyển sách này phân tích về nhiều nội dung của

nghĩa vụ dân sự trong đó có nội dung chuyển giao quyền yêu cầu thực hiện nghĩa vụ

dân sự. Về hệ quả pháp lý của chuyển giao quyền yêu cầu, tác giả của quyển sách

này cho rằng sau khi chuyển giao quyền yêu cầu thì bên có quyền ban đầu không

phải chịu trách nhiệm với bên thế quyền về khả năng thực hiện nghĩa vụ của bên có

nghĩa vụ, vì khi đó bên có quyền ban đầu đã ra khỏi quan hệ nghĩa vụ. Sau khi

chuyển giao quyền yêu cầu thì chỉ có chủ thể có quyền là thay đổi còn về nội dung,

bản chất cũng như đối tượng của nghĩa vụ thì vẫn không thay đổi. Do đó, sau khi

chuyển giao quyền yêu cầu thì bên thế quyền sẽ được viện dẫn những ràng buộc đã

tồn tại trước đó giữa bên có nghĩa vụ và bên có quyền ban đầu để ràng buộc lại bên

có nghĩa vụ. Ngược lại, bên có nghĩa vụ cũng sẽ được viện dẫn những ràng buộc mà

trước đó bên có quyền ban đầu phải gánh chịu (nếu không có việc chuyển giao

quyền yêu cầu xảy ra) để ràng buộc lại bên thế quyền. Mặc dù căn cứ phát sinh có

khác nhau nhưng hệ quả pháp lý của chuyển giao quyền yêu cầu theo thỏa thuận và

theo pháp luật là như nhau, vì bản chất của chúng là giống nhau. Vì vậy, nếu pháp

luật không có quy định khác thì các vấn đề được giải quyết trong chuyển giao quyền

yêu cầu theo thỏa thuận sẽ được áp dụng tương tự cho chuyển giao quyền yêu cầu

theo pháp luật.

Trong luận văn của mình, tác giả sẽ kế thừa các nội dung có liên quan đến hệ

quả pháp lý của chuyển giao quyền yêu cầu từ quyển sách này. Đồng thời, tác giả sẽ

tiếp tục nghiên cứu để làm sáng tỏ một nội dung mà tác giả của quyển sách này

chưa đề cập đến là hiệu lực của chuyển giao quyền yêu cầu đối với bên thứ ba.

Trường Đại học Luật Hà Nội (2018), Giáo trình Luật dân sự Việt Nam, Tập 2,

Đinh Văn Thanh và Nguyễn Minh Tuấn (Chủ biên), Nxb. Công an nhân dân. Theo

giáo trình này, bản chất của chuyển giao quyền yêu cầu là việc bên thứ ba thế vào vị

trí của bên có quyền trong quan hệ nghĩa vụ với tư cách là một bên chủ thể. Nếu bên

có nghĩa vụ không thực hiện, thực hiện không đúng, không đầy đủ nghĩa vụ thì bên

5

thế quyền được thực hiện quyền yêu cầu của mình theo quy định pháp luật. Bên có

quyền ban đầu hoàn toàn không phải chịu trách nhiệm với bên thế quyền về khả

năng thực hiện nghĩa vụ của bên có nghĩa vụ (trừ trường hợp giữa các bên có thỏa

thuận khác). Bên có quyền ban đầu chỉ phải chịu trách nhiệm với bên thế quyền về

hiệu lực của quyền yêu cầu. Do đó, bên có quyền ban đầu phải cung cấp thông tin

và chuyển giao giấy tờ có liên quan cho bên thế quyền. Nếu quyền yêu cầu có biện

pháp bảo đảm thì bên có quyền ban đầu phải chuyển giao cả biện pháp bảo đảm đó

cho bên thế quyền. Ngoài ra, giáo trình này còn chỉ ra một số điểm khác biệt giữa

hệ quả pháp lý của chuyển giao quyền yêu cầu và hệ quả pháp lý của thực hiện

quyền yêu cầu thông qua bên thứ ba. Thứ nhất, đối với chuyển giao quyền yêu cầu

thì bên thế quyền được thực hiện quyền yêu cầu của mình một cách độc lập còn đối

với thực hiện quyền yêu cầu thông qua bên thứ ba thì bên thứ ba chỉ nhân danh cho

bên có quyền để thực hiện quyền yêu cầu trước bên có nghĩa vụ. Thứ hai, đối với

chuyển giao quyền yêu cầu thì bên thế quyền được thực hiện toàn bộ quyền yêu cầu

của mình, còn thực hiện quyền yêu cầu thông qua bên thứ ba thì bên thứ ba chỉ

được thực hiện quyền yêu cầu trong phạm vi được giao. Thứ ba, chuyển giao quyền

yêu cầu sẽ làm chấm dứt mối quan hệ pháp lý giữa bên có quyền ban đầu và bên có

nghĩa vụ cho nên bên có nghĩa vụ không phải chịu trách nhiệm trước bên có quyền

ban đầu nếu vi phạm nghĩa vụ, còn thực hiện quyền yêu cầu thông qua bên thứ ba

thì không làm chấm dứt mối quan hệ pháp lý giữa bên có quyền và bên có nghĩa vụ

cho nên bên có nghĩa vụ vẫn phải chịu trách nhiệm trước bên có quyền nếu vi phạm

nghĩa vụ.

Trong luận văn của mình, tác giả sẽ kế thừa các nội dung nêu trên từ giáo trình

này. Bên cạnh đó, tác giả sẽ tiếp tục nghiên cứu để làm sáng tỏ các vấn đề mà giáo

trình chưa đề cập đến là quyền đối kháng của bên có nghĩa vụ đối với bên thế quyền

và hiệu lực của chuyển giao quyền yêu cầu đối với bên thứ ba.

Trường Đại học Luật TP. HCM (2017), Giáo trình Pháp luật về hợp đồng và

bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng, Đỗ Văn Đại (Chủ biên), Nxb. Hồng Đức – Hội

Luật gia Việt Nam. Theo giáo trình, hệ quả pháp lý của chuyển giao quyền yêu cầu

là làm chấm dứt tư cách chủ thể của bên chuyển giao quyền yêu cầu và làm phát

sinh tư cách chủ thể cũng như các quyền của bên được chuyển giao quyền yêu cầu.

Sau khi chuyển giao quyền yêu cầu thì mối quan hệ pháp lý giữa bên có quyền ban

đầu và bên có nghĩa vụ sẽ chấm dứt, do đó bên có quyền ban đầu hoàn toàn không