Giáo trình triết học Mác-Lênin (Dành cho bậc đại học hệ không chuyên lý luận chính trị)

GIÁO TRÌNH

TRIÉT HOC

MAC - LÊNIN

(Dành cho bâc dai hoc-hê không chuyên ly luân chinh trj)

NHÀ XUÁT BÀN CHÍNH TRI QUOC GIÀ SU’ THÂT

Biên mue trên xuât bàn pham

cùa Thif viên Quoc gia Viêt Nam

Giào trình Triét hoc Mâc - Lênin : Dành cho bâc dai hoc hê không

chuyên lÿ luân chinh tri. - H. : Chinh tri Quôc gia, 2021. - 496tr. ; 21cm

ISBN 9786045765944

1. Triét hoc Mâc-Lênin 2. Giào trinh

335.4110711 -dc23

CTH0709p-CIP

BO G IAO DUC VA DAO TAO

— —

GIÁO TRÌNH

TRIÉT HOC

MAC - llNIN

(Dành cho bâc dai hoc hê không chuyên lÿ luân chinh trj)

NHÀ XUAT BAN CHÍNH TRI QUOC G LA SU' THÂT

BAN CHI DAO BIÊN SOAN

1. Dong chi Pham Vän Linh, Phö Tnidng Ban Tuyên giâo

Trung Udng, Triiông Ban Chî dao;

2. Dong chi Bùi Vän Ga, Thû tnidng Bô Giâo duc và Dào tao,

Phô Triiông Ban Chî dao;

3. Dông chî Nguyên Vän Phûc, Thû trtfông Bô Giâo duc và

Dào tao, Phô Triiông Ban Chî dao;

4. pong chî Lê Hài An|, Thû tnidng Bô Giâo duc và Dào tao,

Phô Triiông Ban Chî dao;

5. Dông chî Mai Vän Chinh, Uy viên Trung Udng Dâng,

Phô Triiông Ban Tô’ chûc Trung lidng, Thành viên;

v • _*>

6. Dông chî Nguyên Trong Nghïa, Uy viên Trung Udng

Dàng, Phô Chu nhiêm Tong eue Chinh tri Quân dôi nhân dân

Viêt Nam, Bô Quoc phông, Thành viên;

7. Dông chî Nguyên Vän Thành, Ûy viên Trung lidng

Dâng, Thû triiông Bô Công an, Thành viên;

8. Dông chî Triêu Vän Cûcfng, Thû tniông Bô Nôi vu,

Thành viên;

9. Dông chî Huÿnh Quang Hài, Thû trûông Bô Tài chinh,

Thành viên;

10. Dông chî Nguyên Tat Giâp, Phô Giâm dôc Hoc viên

Chinh tri quoc gia Hô Chî Minh, Thành viên;

11. Dông chî Pham Vàn Dûc, Phô Chu tich Viên Hàn lâm

Khoa hoc xâ hôi Viêt Nam, Thành viên;

12. Dông chî Nguyên Hong Minh, Tông eue tnidng Tong eue

Day nghë, Bô Lao dông - Thiidng binh và Xà hôi, Thành viên.

(Theo Quyêt dinh sô 165-QD/BTGTW ngày 06/6/2016,

so 1302-QD/BTGTW ngày 05/4/2018. so 1861-QD/BTGTW

ngày 04/01/2019 cüa Ban Tuyên giâo Trung Udng Dâng)

HOI DONG BIEN SOAN

- PGS.TS. Pham Van Dufc, Chu tich Hoi dong

- PGS.TS. Tran Van Phong, Pho Chu tich Hoi dong

- PGS.TS. Nguyen Tai Dong, Thuky khoa hoc

- Thieu ttfdng, GS.TS. Nguyen Van Tai

- Thieu trfotag, GS.TS. Triidng Giang Long

- GS.TS. Tran Phuc Thang

- GS.TS. Nguyen Tr9ng Chuan

- GS.TS. Nguyen Hung Hau

- GS.TS. Ho SI Quy

- PGS.TSKH. LiiOng Dinh Hai

- PGS.TS. Nguyen Anh Tuan

- PGS.TS. Tran D&ng Sinh

- Mai Yen Nga, Thiikyhanh chinh

6

LÓI NHÁ XUÁT BAN

Thüc hién các nghi quyét cüa Dáng ve doi mói cán bán, toán

dién giáo due va dáo tao dáp útng yéu cáu cüa thdi ky cóng nghiép

hóa, hién dai hóa dát ntfóc, ngáy 28/3/2014 Ban Bí thu Trung

Uóng Dáng ban hánh Ket luán so 94-KL/TW “ve vi§c tiep tuc

doi mói viéc hoc táp ly luán chính tri trong h§ thong giáo due

quoc dan”. Ket luán so 94-KL/TW kháng dinh, doi mói vi§c hoc

táp (bao góm cá nói dung, chUdng trinh, phiídng pháp giáng

day, xáy düng doi ngü giáo vién...) ty luán chính tri trong he

thong giáo due quoc dan có tám quan trong chien lude; dong

thdi yéu cáu doi mói viéc hoc táp ly luán chính tri trong hé

thó'ng giáo due quoc dán phái tao biíóc tien mói, có ket quá,

chá't lUdng cao hdn, góp phán lám cho chü nghia Mác - Lénin,

tu tUdng Ho Chí Minh vá dUdng loi, quan diém cüa Dáng giü vai

tro chü dao trong ddi só'ng xa hói; báo dám thé' he tré Viét Nam

luón trung thánh vói muc tiéu, ly tUdng cüa Dáng vá vói ché' do

xa hói chü nghía.

Duói sü chü tri cüa Ban Tuyén giáo Trung Udng Dáng,

Bó Giáo due vá Dáo tao, truc tiep la Ban Chi dao bien soan

chUdng trinh, giáo trinh ly luán chính tri, trong nhüng nám qua,

viéc to’ chüc bien soan bó giáo trinh các món ly luán chính tri

dude thüc hién nghiém túc, cóng phu, cán trong vói nguyén tác

cán phän dinh rö nói dung cüa tùng döi tUdng hoc, tùng cap hoc,

bác hoc, tránh trùng läp, dong thòi bao dám tính lien thóng.

Phiídng chám cüa doi mói vièc hoc táp ly luán chính tri là cùng

vài doi mói ve noi dung phài dong thòi dói mói phüöng pháp

giàng day và hoc tàp theo huóng sinh dòng, mèm déo, phù hdp

vói thüc tiln cùng nhu doi tUdng hoc tàp; tao dii de sii hiing thù

và có tràch nhièm cho ngUÒi day, ngUdi hoc. Doi vói sinh vièn

dai h<?c he khòng chuyèn ly luàn chinh tri, phài xày dung càc

bài giàng chung, tong hdp càc và'n de cd bàn nhàt ve chù nghìa

Màc - Lénin, trong täm là ve chù nghìa duy vàt bièn chùng, chù

nghìa duy vàt lich sù, gàn vói tu tuóng Ho Chi Minh và chù

trUdng, duòng 161 cùa Dàng. Sinh vièn he chuyén ly luàn chinh

tri càn hoc tàp càc kien thùc sàu ròng, dày dù hdn, phù hdp vói

yèu càu dào tao.

Trong quà trình bièn soan, tàp thè tàc già dà kè' thùa nói

dung càc giào trình do Hòi dong Trung Udng chi dao bièn soan

giào trình quoc già càc bò mòn khoa hoc Màc - Lènin, tu tuóng

Ho Chi Minh và Bó Giào due và Dào tao tò chùc bièn soan.

Dong thòi, Ban Chi dao, tàp thè tàc già dà tièp thu càc y kien

góp y cùa nhièu tàp thè cùng nhu càc nhà khoa hoc, giàng

vièn càc trUdng dai hoc trong cà nUóc. Cho dén nay, ve cd bàn

bó giào trình dà hoàn thành vièc bièn soan theo nhüng tièu chi

dé' ra. Nhàm cung càp tài lièu giàng day, hoc tàp cho giàng

vièn, sinh vièn càc trUdng dai hoc theo chUdng trình mói, Bò

Giào due và Dào tao phó’i hdp vói Nhà xuàt bàn Chinh tri

quoc già Su thàt xuàt bàn bò giào trình ly luàn chinh tri dành

cho bàc dai hoc he chuyèn và khòng chuyèn ly luàn chinh tri,

góm 5 mòn:

8

- Giáo trinh Triet hoc Mác - Lênin

- Giáo trình Kinh te chinh tri Mác - Lênin

- Giáo trình Chu nghïa xà hôi khoa hoc

- Giáo trình Tii tiiông Ho Chi Minh

- Giáo trình Lich sù Dâng Công sân Viêt Nam

Mac dù dà có nhiéu cô gàng trong quà trình to chúc biên

soan, tiëp thu các ÿ kiê'n gôp ÿ de hoàn thiên bân thâo và xuâ't

ban, song do nhiêu lÿ do chu quan và khách quan, bô giáo trình

chäc chän khó tránh khôi nhüng han che, thiëu sót, càn dtfdc

tiëp tue bo sung, chînh süa và câp nhât. Rat mong nhân dtfdc

các ÿ kiën gôp ÿ cüa ban doc de bô giào trình dtfdc hoàn thiên

hdn trong nhüng làn xuâ't bân sau.

Thtf gôp ÿ xin güi vë: Vu Giáo duc dai hoc, Bô Giáo duc và

Dào tao, sô 35 Dai Cô Viêt, Hà Nôi; hoàc Nhà xuâ't bân

Chînh tri quô'c gia Stf thât, so' 6/86 Duy Tân, Càu Giâ'y, Hà Nôi,

Email: [email protected].

Trân trong giói thiêu bô giâo trình vói dông dâo ban doc.

Thàng 6 nàm 2021

BÔ GIÁO DUC VÀ DÀO TAO

NHÀ XUÁT BÂN CHÍNH TRI QUOC GIA SI/ THÂT

9

Chucmg 1

KHÀI LUÄN VE TRIET HOC VÀ TRIET HOC • • •

MÀC - LÈNIN

A. MUC TIÈU

1. Ve kien thifc: Trang bi cho sinh vièn nhüng tri

thüc cö bàn ve triet hoc nói chung, nhüng dièu kien ra dòi

cua triet hoc Mac - Lenin. Dóng thòi, giüp sinh vièn nhàn

thüc düdc thüc chà't cuóc càch mang trong triet hoc do

C. Mac và Ph. Àngghen thüc hièn và cac giai doan hình

thành, phat trién triet hoc Mac - Lènin; vai trò cùa triet

hoc Mac - Lènin trong dòi song xà hòi và trong thòi dai

ngày nay.

2. Ve ky näng: Giüp sinh vièn biet vàn dung tri thüc

dà hoc làm cd sd cho vièc nhan thüc nhüng nguyén ly cd

bàn cùa triet hoc Mac - Lénin; biet dau tranh chong lai

nhüng luan diém sai trai phü nhan sü hình thành, phat

trien triet hoc Màc - Lènin.

3. Ve tii tiròng: Giüp sinh vièn cùng co niem tin vào bàn

chàt kboa hoc và càch mang cua chù nghìa Màc - Lènin

nói chung và triét hoc Màc - Lènin nói rièng.

11

B. NÖI DUNG

I- TRIÉT HOC VÁ VAN DÉ CO BÁN CÜA TRIÉT HOC

1. Khái ltíoíc ve triet hoc

a) Nguén góc cüa triet hoc

Lá mót loai hinh nhán thúc dác thú cüa con ngüdi, triet

hoc ra ddi el cá phüdng Dong vá phüdng Táy gán nhü cüng

mót thdi gian (khoáng tií the ky VIII den the ky VI trüdc

Cóng nguyén) tai các trung tám ván minh lón cüa nhán

loai thdi có dai. Y thúc triet hoc xuát hien khóng ngáu

nhién, má có nguón góc thüc te tú ton tai xa hói vói mót

trinh dó nhá't dinh cüa su phát trien ván minh, ván hóa vá

khoa hoc. Con ngiidi, vói ky vong düdc dáp úng nhu cáu ve

nhán thúc vá hoat dóng thüc tien cüa minh da sáng tao ra

nhüng luán thuyet chung nhát, có tính hé thóng, phán

ánh the giói xung quanh vá the giói cüa chính con ngiídi.

Triet hoc lá dang tri thúc ly luán xuát hién sóm nhá't

trong lich sü các loai hinh ly luán cüa nhán loai.

Vdi tu cách lá mót hinh thái y thúc xá hoi, triet hoc có

nguón góc nhán thúc vá nguón góic xá hói.

* Nguón góic nhán thúc

Nhán thúc the giói lá mót nhu cáu tu nhién, khách

quan cüa con ngtfdi. Ve mát lich sú, tu duy huyen thoai

vá tín ngtfdng nguyén thúy lá loai hinh triet ly dáu tién

má con ngUdi dúng dé giái thích thé giói bí án xung

quanh. Nguói nguyén thúy ket nói nhüng hiéu biet rdi rae,

12

nid ho, phi lógích... cüa minh trong các quan niém day

xúc cäm vä hoang tüdng thänh nhüng huyen thoai dé

giäi thích moi hién tüdng. Dinh cao cüa tu duy huyen

thoai vä tin ngüöng nguyén thüy lä kho täng nhüng cäu

chuyén thán thoai vä nhüng tön giáo sd khai nhü Tö tem

giáo, Bái vät giáo, Saman giáo. Thdi ky triet hoc ra ddi

cüng lá thdi ky suy giám vá thu hep pham vi cüa các loai

hinh tu duy huyen thoai vä tön giáo nguyén thüy. Triet

hoc chính lá hinh thúc tü duy 1£ luán dáu tién trong lich

sü tu tüdng nhán loai thay the düdc cho tü duy huyen

thoai vä tön giáo.

Trong quá trinh söng vá cái bien the giói, tüng büóc

con ngüdi có kinh nghiém vá có tri thúc ve the giói. Ban

dáu lá nhüng tri thúc cu the, riéng le, cám tính. Cüng vói

sü tién bó cüa sán xuát vá ddi söng, nhán thúc cüa con

ngüdi dan dan dat den trinh do cao hdn trong viéc giái

thích the giói mót cách he thong, lógích vá nhán quá... Mol

quan hé giüa cái dá biet vá cái chüa biet lá doi tiídng,

dong thdi lá dong lüc doi hói nhán thúc ngáy cáng quan

tám sáu sác hdn den cái chung, nhüng quy luát chung. Sü

phát trien cüa tü duy trüu tüdng vá náng lüc khái quát

trong quá trinh nhán thúc sé den lúe lám cho các quan

diém, quan niém chung nhát ve the giói vá ve vai tro cüa

con ngüdi trong thé giói dó hinh thánh - dó lá lúe triet hoc

xuát hién vói tü cách lá mót loai hinh tü duy ly luán doi

láp vói các giáo ly tön giáo vá triet ly huyen thoai.

Váo thdi có dai, khi các loai hinh tri thúc con d trong

tinh trang tan man, dung hdp vá sd khai, các khoa hoc

döc läp chiía hinh thänh, thi triét hoc dóng vai trö lä dang

nhán thúc ly luán tong hdp, giái quyet tat cá các van dé ly

luán chung ve tü nhién, xä höi vä tu duy. Tü buoi dáu lieh

sü triét hoc vä tói tän thdi ky trung co, triét hoc vän lä tri

thúc bao trüm, lä “khoa hoc cua các khoa hoc”. Trong häng

nghin näm dó, triét hoc dtfdc coi lä có sú ménh mang trong

minh moi trí tué cüa nhán loai. Sü dung hdp dó cua triét

hoc, mot mat phán ánh tinh trang chtfa chin muoi cua các

khoa hoc chuyén ngänh; mát khác nói lén nguón goc nhán

thúc cüa chính triét hoc. Triet hoc khöng thé hinh thänh

tü mánh dát tröng, má phái dUa váo các tri thúc khác dé

khái quát vá dinh hüóng úng dung. Các loai hinh tri thúc

cu thé cl the ky VII triíóc Cong nguyén thüc té da khá

phong phú, da dang. Nhiéu thänh ttíu má ve sau ngiídi ta

xép váo tri thúc cd hoc, toán hoc, y hoc, nghé thuát, kién

trúc, quán sU vá cá chính tri... d cháu Au thdi bá'y gid dä

dat tói múc má den nay ván con khien con ngiídi ngac

nhién. Giái pháu hoc co dai dá phát hién ra nhüng ty lé

dác biét cán döi cüa cd thé ngUdi vá nhüng ty lé náy da trcl

thänh nhüng “chuän müc väng” trong höi hoa vä kien trúc

co dai, góp phán tao nén möt sö" ky quan cüa thé giói1. Düa

tren nhüng tri thüc nhu väy, triet hoc ra ddi vä khái quát

các tri thúc riéng lé thänh luán thuyét, trong dó có nhüng

khái niém, pham trú vá quy luát... cua minh.

1. Xem Tuplin C.J. & Rihll T.E.: Science and Mathematics in

Ancient Greek Culture (Khoa hoc va Toan hoc trong van hoa Hy Lap

co dai), Oxford University Press, 2002.

14

Nhü vây, nói den nguon goc nhân thûc cüa triët hoc là

nói den stí hinh thánh, phát trien cüa tü duy trúu tüdng,

cúa náng lile khái quát trong nhán thúc cüa con ngiídi.

Den mót giai doan nhát dinh tri thúc cu thé, riéng le ve

the giói phái düdc tong hdp, trúu tüdng hóa, khái quát hóa

thánh nhüng khái niém, pham trù, quan diem, quy luát,

luán thuyet... dü súc pho quát de giái thích the giói. Triet

hoc ra ddi dáp úng nhu cáu dó cüa nhán thúc. Do nhu cáu

cua sü ton tai, con ngüdi không thóa man vói các tri thúc

riêng le, eue bó ve the giói, cáng không thóa man vói cách

giái thích cüa các tin dieu vá giáo lÿ ton giáo. Tü duy triet

hoc bât dáu tú các triet ly, tú sü khôn ngoan, tù tinh yéu

sü thóng thái dán hinh thánh các he thóng nhüng tri thúc

chung nhá't ve the giói.

Triet hoc chí xuá't hién khi kho táng tri thúc cüa loái

ngüdi da hinh thánh düdc mot vón hiëu biet nhá't dinh vá

trén cd sd dó, tü duy con ngüdi cüng da dat den trinh dó có

khá náng rút ra düdc cái chung trong muón ván nhüng sü

kién, hién tüdng riéng le.

* Nguon goc xa hói

Triet hoc không ra ddi trong xâ hôi mông muói da

man, nhü C. Mác nói: “Triet hoc không treo Id lüngd ngoái

the giói, cúng nhü bó óc không ton tai bén ngoái con

ngüdi”1. Triet hoc ra ddi khi nen san xuát xâ hôi dâ có sü

phân công lao dóng vá loái ngüdi da xuát hién giai cap,

1. C. Mác và Ph. Àngghen: Toàn táp, Nxb. Chính tri quóc gia,

Há Nói, 2002, t.l, tr.156.