Giáo trình liên hợp quốc tổ chức và hoạt động

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o

§¹i häc huÕ

trung t©m ®µo t¹o tõ xa

PGS. ts. Vâ kh¸nh vinh - ts. nguyÔn trung tÝn

(§ång chñ biªn)

Gi¸o tr×nh

Liªn hîp quèc

Tæ chøc vµ ho¹t ®éng

(In lÇn thø hai, cã söa ch÷a bæ sung)

Nhµ XuÊt b¶n C«ng an nh©n d©n

Hµ Néi - 2003

1

MỤC LỤC

Ch−¬ng I: Liªn Hîp Quèc - Mét tæ chøc quèc tÕ cÊp chÝnh phñ.....4

I. Kh¸i niÖm tæ chøc quèc tÕ cÊp chÝnh phñ .............................................4

II. Thµnh lËp vµ gi¶i thÓ tæ chøc quèc tÕ cÊp chÝnh phñ .........................5

III. C¬ së ph¸p lý cña tæ chøc quèc tÕ cÊp chÝnh phñ...............................6

IV. ThÈm quyÒn, quyÒn h¹n vµ chøc n¨ng cña tæ chøc quèc tÕ cÊp chÝnh

phñ..............................................................................................................8

V. C¸c c¬ quan cña tæ chøc quèc tÕ cÊp chÝnh phñ...................................9

VI. Th«ng qua quyÕt ®Þnh cña tæ chøc quèc tÕ cÊp chÝnh phñ ..............10

VII. LÞch sö ra ®êi, môc ®Ých, nguyªn t¾c cña LHQ...............................10

VIII. HiÕn ch−¬ng LHQ - mét v¨n b¶n ph¸p lý nÒn t¶ng .....................12

C©u hái h−íng dÉn häc tËp ........................................................................14

Ch−¬ng II: C¸c c¬ quan chÝnh cña liªn hîp quèc...............................15

I. §¹i héi ®ång..........................................................................................15

II. Héi ®ång B¶o an..................................................................................17

III. Héi ®ång kinh tÕ - x· héi ..................................................................28

IV. Ban th− ký..........................................................................................29

V. Toµ ¸n quèc tÕ......................................................................................30

VI. Héi ®ång qu¶n th¸c............................................................................32

C©u hái h−íng dÉn häc tËp ........................................................................34

Ch−¬ng III: Vai trß cña Liªn Hîp Quèc trong viÖc b¶o vÖ hßa b×nh

vµ ph¸t triÓn hîp t¸c kinh tÕ - x· héi.....................................................35

I. Vai trß cña LHQ trong viÖc b¶o vÖ hßa b×nh.......................................35

II. Vai trß cña LHQ trong sù ph¸t triÓn kinh tÕ vµ x· héi ....................61

C©u hái «n tËp..................................................................................................78

Ch−¬ng IV: Vai trß cña LHQ trong viÖc b¶o vÖ quyÒn con ng−êi

vµ vÊn ®Ò nh©n ®¹o........................................................................................79

I. Vai trß cña liªn hîp quèc trong viÖc b¶o vÖ quyÒn con ng−êi ............79

II. Vai trß cña LHQ trong vÊn ®Ò nh©n ®¹o ...........................................90

C©u hái h−íng dÉn häc tËp ........................................................................94

Ch−¬ng V: Liªn Hîp Quèc vµ sù ph¸t triÓn luËt quèc tÕ ................95

I. §iÒu chØnh ph¸p lý c¸c tranh chÊp quèc tÕ.........................................95

II. Sù ph¸t triÓn vµ qu¸ tr×nh ph¸p ®iÓn hãa luËt quèc tÕ ....................99

2

C©u hái h−íng dÉn häc tËp ......................................................................111

Ch−¬ng VI: C¸c tæ chøc chuyªn m«n cña Liªn Hîp Quèc...............112

I. C¸c tæ chøc chuyªn m«n trong lÜnh vùc c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp,

th−¬ng m¹i vµ n¨ng l−îng.....................................................................112

II. C¸c tæ chøc chuyªn m«n trong lÜnh vùc tµi chÝnh...........................125

III. C¸c tæ chøc chuyªn m«n vÒ giao th«ng vËn t¶i..............................131

IV. C¸c tæ chøc chuyªn m«n cña LHQ vÒ v¨n hãa khoa häc vµ gi¸o dôc.

................................................................................................................136

V. C¸c tæ chøc chuyªn m«n trong lÜnh vùc b−u ®iÖn ...........................140

VI. C¸c tæ chøc chuyªn m«n trong lÜnh vùc lao ®éng vµ søc kháe. .....145

VII. Tæ chøc khÝ t−îng quèc tÕ ..............................................................150

C©u hái h−íng dÉn häc tËp ......................................................................153

Phô lôc I ........................................................................................................154

Phô lôc II ......................................................................................................185

Phô lôc III.....................................................................................................191

Phô lôc IV .....................................................................................................195

3

Ch−¬ng I

Liªn Hîp Quèc - Mét tæ chøc quèc tÕ

cÊp chÝnh phñ

I. Kh¸i niÖm tæ chøc quèc tÕ cÊp chÝnh phñ

C¸c tæ chøc quèc tÕ cÊp chÝnh phñ lµ mét trong c¸c h×nh thøc hîp t¸c cña

c¸c quèc gia ®ãng mét vai trß to lín trong ®êi sèng quèc tÕ hiÖn nay.

Sù xuÊt hiÖn cña c¸c tæ chøc quèc tÕ cÊp chÝnh phñ vµo cuèi thÕ kû XIX lµ

kÕt qu¶ cña xu h−íng quèc tÕ hãa ®êi sèng nh©n lo¹i (Tæ chøc §iÖn tÝn quèc tÕ

1865. Tæ chøc B−u chÝnh quèc tÕ 1874).

HiÖn nay trªn thÕ giíi cã kho¶ng 4000 tæ chøc quèc tÕ, trong ®ã kho¶ng 300 tæ

chøc quèc tÕ cÊp chÝnh phñ. Trong sè c¸c tæ chøc quèc tÕ cÊp chÝnh phñ, Liªn hîp

quèc (LHQ) ®−îc coi lµ tæ chøc lín nhÊt vµ quan träng nhÊt. ThuËt ng÷ “Tæ chøc

quèc tÕ” ®−îc sö dông ®Ó ¸m chØ c¶ tæ chøc quèc tÕ cÊp chÝnh phñ vµ tæ chøc quèc tÕ

cÊp phi chÝnh phñ. Tuy nhiªn c¬ së ph¸p lý cña viÖc thµnh lËp vµ ho¹t ®éng cña

chóng cã nhiÒu ®iÓm kh¸c nhau.

C¸c tæ chøc quèc tÕ cÊp chÝnh phñ cã nh÷ng ®Æc ®iÓm chung sau: Thµnh

viªn lµ c¸c quèc gia; T«n träng chñ quyÒn cña c¸c quèc gia thµnh viªn; cã ®iÒu

−íc quèc tÕ d−íi d¹ng v¨n b¶n thµnh lËp tæ chøc (vÝ dô, HiÕn ch−¬ng LHQ): cã

sù hiÖn diÖn cña c¸c c¬ quan th−êng trùc (®iÓm c¬ b¶n ®Ó ph©n biÖt víi héi

nghÞ quèc tÕ).

Víi c¸c ®iÓm trªn, tæ chøc quèc tÕ cÊp chÝnh phñ ®−îc hiÓu lµ sù liªn kÕt

gi÷a c¸c quèc gia, dùa trªn c¬ së ®iÒu −íc quèc tÕ nh»m ®¹t nh÷ng môc ®Ých

chung nhÊt ®Þnh, cã c¸c c¬ quan th−êng trùc vµ ho¹t ®éng v× c¸c môc ®Ých

chung c¸c quèc gia thµnh viªn víi ®iÒu kiÖn t«n träng chñ quyÒn cña hä.

Trong khi ®ã, ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña c¸c tæ chøc quèc tÕ phi chÝnh phñ thÓ hiÖn ë

chç, chóng ®−îc thµnh lËp kh«ng dùa trªn c¸c ®iÒu −íc quèc tÕ mµ dùa trªn

sù liªn kÕt c¸c c¸ nh©n hoÆc ph¸p nh©n (vÝ dô, Tæ chøc Ch÷ thËp ®á quèc tÕ).

ë ®©y chóng t«i chñ yÕu tËp trung lµm s¸ng tá kh¸i niÖm c¸c tæ chøc quèc tÕ

cÊp chÝnh phñ.

4

C¸c tæ chøc quèc tÕ cÊp chÝnh phñ ®−îc ph©n thµnh c¸c lo¹i kh¸c nhau

c¨n cø vµo c¸c c¬ së ph©n lo¹i nhÊt ®Þnh.

C¨n cø vµo sè l−îng c¸c thµnh viªn tham gia tæ chøc, c¸c tæ chøc quèc tÕ

®−îc ph©n chia thµnh: tæ chøc quèc tÕ cÊp chÝnh phñ phæ biÕn (vÝ dô LHQ vµ

c¸c tæ chøc chuyªn m«n cña nã) vµ tæ chøc quèc tÕ cÊp chÝnh phñ kh«ng phæ

biÕn (vÝ dô, c¸c tæ chøc quèc tÕ cÊp chÝnh phñ ë c¸c khu vùc, ch¼ng h¹n, tæ

chøc §«ng Nam ¸-ASEAN).

C¨n cø vµo thÈm quyÒn (lÜnh vùc ho¹t ®éng), chóng ®−îc ph©n thµnh hai

lo¹i; tæ chøc chung (ho¹t ®éng cña tæ chøc liªn quan tíi c¸c lÜnh vùc, vÝ dô nh−

LHQ, Tæ chøc §«ng Nam ¸) vµ tæ chøc chuyªn m«n (ho¹t ®éng cña tæ chøc

liªn quan tíi mét lÜnh vùc chuyªn m«n cña ®êi sèng quèc tÕ, vÝ dô, Tæ chøc

Hµng kh«ng d©n dông quèc tÕ, Tæ chøc Së h÷u trÝ tuÖ thÕ giíi, Tæ chøc DÇu

löa quèc tÕ).

C¨n cø vµo quyÒn h¹n, c¸c tæ chøc quèc tÕ cÊp chÝnh phñ ®−îc chia thµnh hai

lo¹i kh¸c nhau: c¸c tæ chøc mang tÝnh chÊt liªn quèc gia (môc ®Ých c¸c tæ chøc nµy

lµ tæ chøc sù hîp t¸c quèc tÕ vµ quyÕt ®Þnh cña tæ chøc chØ liªn quan trùc tiÕp tíi

c¸c quèc gia thµnh viªn, kh«ng liªn quan trùc tiÕp tíi c¸ nh©n vµ ph¸p nh©n cña

hä(1) vµ c¸c tæ chøc mang tÝnh chÊt trªn quèc gia (môc ®Ých cña c¸c tæ chøc nµy lµ

quèc tÕ hãa, do vËy quyÕt ®Þnh cña chóng cã ý nghÜa trùc tiÕp víi c¸c c¸ nh©n vµ

ph¸p nh©n cña c¸c c¸ nh©n vµ ph¸p nh©n cña c¸c quèc gia thµnh viªn, vÝ dô, Liªn

minh ch©u ¢u).

C¨n cø vµo trËt tù kÕt n¹p thµnh viªn, c¸c tæ chøc quèc tÕ cÊp chÝnh

phñ còng ®−îc chia lµm hai lo¹i: më (bÊt cø quèc gia nµo còng cã thÓ trë

thµnh thµnh viªn cña tæ chøc) vµ ®ãng (c¨n cø vµo môc ®Ých, thÈm quyÒn

cña tæ chøc, cã nh÷ng quèc gia kh«ng thÓ trë thµnh thµnh viªn cña tæ chøc).

II. Thµnh lËp vµ gi¶i thÓ tæ chøc quèc tÕ cÊp chÝnh phñ

C¸c tæ chøc quèc tÕ cÊp chÝnh phñ ®−îc coi lµ chñ thÓ ph¸i sinh cña

luËt quèc tÕ (hay cßn ®−îc gäi lµ c«ng ph¸p quèc tÕ). Qu¸ tr×nh thµnh lËp

tæ chøc quèc tÕ cÊp chÝnh phñ ®−îc tiÕn hµnh qua ba giai ®o¹n: th«ng qua

v¨n b¶n thµnh lËp; t¹o dùng c¬ së vËt chÊt cho tæ chøc; triÖu tËp c¸c c¬

quan chÝnh ®Ó b¾t ®Çu sù ho¹t ®éng thùc tÕ cña tæ chøc.

Sù tho¶ thuËn ý chÝ cña c¸c quèc gia thµnh viªn vÒ thµnh lËp tæ chøc

quèc tÕ cÊp chÝnh phñ cã thÓ ®−îc tiÕn hµnh d−íi hai ph−¬ng thøc: ®iÒu −íc

(1)

§a sè c¸c tæ chøc quèc tÕ cÊp chÝnh phñ hiÖn nay lµ lo¹i nµy, vÝ dô nh− LHQ

5

quèc tÕ; quyÕt ®Þnh cña tæ chøc quèc tÕ ®ang tån t¹i - tæ chøc quèc tÕ sinh ra

tæ chøc quèc tÕ.

Ph−¬ng thøc phæ biÕn nhÊt ®−îc ¸p dông lµ ký kÕt ®iÒu −íc quèc tÕ.

Ph−¬ng thøc nµy th−êng ®−îc tiÕn hµnh theo c¸ch tæ chøc héi nghÞ quèc tÕ

®Ó so¹n th¶o vµ th«ng qua v¨n b¶n thµnh lËp tæ chøc. Tªn gäi cña c¸c v¨n

b¶n nµy cã thÓ rÊt kh¸c nhau (vÝ dô, HiÕn ch−¬ng, quy chÕ, ®iÒu lÖ, c«ng

−íc). Ngµy c¸c v¨n b¶n ®ã cã hiÖu lùc lµ ngµy thµnh lËp tæ chøc.

Giai ®o¹n thø hai trong qu¸ tr×nh thµnh lËp tæ chøc lµ giai ®o¹n h×nh

thµnh c¬ cÊu vËt chÊt cña tæ chøc.

§Ó ®¹t ®−îc môc ®Ých trªn, c¸c quèc gia thµnh viªn tho¶ thuËn thµnh

lËp c¸c c¬ quan hç trî chuyªn m«n. C¸c c¬ quan nµy tiÕn hµnh c¸c c«ng viÖc

sau: so¹n th¶o quy chÕ cña c¸c c¬ quan chÝnh cña tæ chøc (th−êng trùc,

kh«ng th−êng trùc); gi¶i quyÕt c¸c c«ng viÖc liªn quan tíi trô së chÝnh cña

tæ chøc; so¹n th¶o ch−¬ng tr×nh nghÞ sù cho cuéc häp ®Çu tiªn cña c¸c c¬

quan chÝnh cña tæ chøc; chuÈn bÞ c¸c tµi liÖu vµ kiÕn nghÞ tíi tÊt c¶ c¸c vÊn

®Ò cña ch−¬ng tr×nh nghÞ sù.

C¸c quèc gia kh«ng ph¶i lµ thµnh viªn cña c¸c tæ chøc quèc tÕ cÊp chÝnh

phñ cã thÓ cö quan s¸t viªn tíi tham dù c¸c cuéc häp cña c¸c c¬ quan cña tæ

chøc nÕu nh− ®iÒu ®ã ®−îc ghi nhËn trong v¨n b¶n thµnh lËp cña tæ chøc. ë

mét sè tæ chøc quèc tÕ c¸c quèc gia kh«ng ph¶i lµ thµnh viªn cã thÓ cö mét

ph¸i ®oµn quan s¸t viªn th−êng trùc (vÝ dô, Vatican vµ Thuþ SÜ cã ph¸i ®oµn

nh− vËy t¹i LHQ)

Sù triÖu tËp cuéc häp c¸c c¬ quan chÝnh cña tæ chøc vµ viÖc b¾t ®Çu cña

chóng lµ giai ®o¹n hoµn tÊt vÊn ®Ò thµnh lËp tæ chøc quèc tÕ cÊp chÝnh phñ.

C¸c tæ chøc quèc tÕ cÊp chÝnh phñ chÊm døt mäi ho¹t ®éng cña m×nh

(sù tån t¹i) khi c¸c quèc gia thµnh viªn tho¶ thuËn nh− vËy. Th«ng th−êng

viÖc gi¶i thÓ c¸c tæ chøc quèc tÕ cÊp chÝnh phñ ®−îc chÝnh thøc ho¸ b»ng

mét ®iÒu −íc quèc tÕ d−íi d¹ng biªn b¶n vÒ gi¶i thÓ (VÝ dô, Tæ chøc HiÖp

−íc Vacsava ®· gi¶i thÓ trªn c¬ së biªn b¶n cuéc häp cña Uû ban t− vÊn

chÝnh trÞ cña tæ chøc t¹i Pra-ha ngµy 1 th¸ng 7 n¨m 1991; Héi ®ång T−¬ng

trî kinh tÕ ®· ®−îc gi¶i thÓ trªn c¬ së biªn b¶n Bu-®a-pet ngµy 28 th¸ng 6

n¨m 1991.

III. C¬ së ph¸p lý cña tæ chøc quèc tÕ cÊp chÝnh phñ

Mét nguyªn t¾c c¬ b¶n cña luËt quèc tÕ - nguyªn t¾c b×nh ®¼ng vÒ chñ

quyÒn gi÷a c¸c quèc gia lµ mét nguyªn t¾c chØ ®¹o trong viÖc thµnh lËp vµ

ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc quèc tÕ. C¸c khÝa c¹nh cña nguyªn t¾c nµy ®−îc thÓ

6

hiÖn ë ®©y lµ: v¨n b¶n thµnh lËp tæ chøc ®−îc h×nh thµnh trªn c¬ së tho¶

thuËn tù nguyÖn b×nh ®¼ng cña c¸c quèc gia thµnh viªn; vÊn ®Ò t−¬ng quan

gi÷a chñ quyÒn quèc gia thµnh viªn víi môc ®Ých vµ lîi Ých chung cña tæ chøc

®−îc gi¶i quyÕt trong v¨n b¶n thµnh lËp tæ chøc. Gi÷a chóng sÏ kh«ng tån t¹i

bÊt kú m©u thuÉn nµo, nÕu nh− quèc gia thµnh viªn tù nguyÖn thùc hiÖn c¸c

cam kÕt phï hîp víi ®iÒu lÖ cña tæ chøc (v¨n b¶n thµnh lËp) vµ c¸c nguyªn t¾c

®−îc thõa nhËn chung.

Trong khoa häc ph¸p lý quèc tÕ cã quan ®iÓm phæ biÕn cho r»ng c¸c quèc gia

thµnh viªn khi thµnh lËp tæ chøc quèc tÕ ®· trao cho tæ chøc quèc tÕ n¨ng lùc

ph¸p lý quèc tÕ vµ n¨ng lùc hµnh vi ph¸p lý quèc tÕ. Bëi vËy c¸c tæ chøc quèc tÕ

cã c¸c kh¶ n¨ng sau: tham gia vµo x©y dùng vµ th«ng qua c¸c quy ph¹m luËt

quèc tÕ; ®¶m b¶o tu©n thñ c¸c quy ph¹m ®ã. ChÝnh v× vËy, c¸c tæ chøc quèc tÕ

cÊp chÝnh phñ ®−îc coi lµ c¸c chñ thÓ luËt quèc tÕ.

ViÖc san sÎ c¸c quyÒn vµ nghÜa vô cña c¸c quèc gia thµnh viªn cho tæ

chøc quèc tÕ kh«ng cã nghÜa lµ tæ chøc quèc tÕ cã t− c¸ch chñ thÓ luËt quèc tÕ

nh− c¸c quèc gia - chñ thÓ ®Çu tiªn, c¬ b¶n chñ yÕu cña luËt quèc tÕ. QuyÒn

n¨ng chñ thÓ luËt quèc tÕ cña tæ chøc quèc tÕ hÑp h¬n so víi c¸c quèc gia. ViÖc

san sÎ c¸c quyÒn vµ nghÜa vô nh− vËy ph¶i ®−îc tiÕn hµnh trªn c¬ së hai

nguyªn t¾c sau: quèc gia thµnh viªn chØ ®−îc phÐp chuyÓn trao c¸c quyÒn mµ

m×nh cã (ë ®©y cã sù hiÖn diÖn cña nguyªn t¾c cæ ®iÓn cña ph¸p luËt La M· -

kh«ng ai cã thÓ chuyÓn trao quyÒn cña m×nh cho ng−êi kh¸c nhiÒu h¬n anh ta

cã); quèc gia thµnh viªn kh«ng thÓ chuyÓn trao mét sè quyÒn ®Æc tr−ng cho

quèc gia (vÝ dô, chñ quyÒn vÒ l·nh thæ).

Nh− vËy quyÒn n¨ng chñ thÓ luËt quèc tÕ cña c¸c tæ chøc quèc tÕ cã hai

®Æc ®iÓm: mang tÝnh chÊt môc ®Ých vµ chøc n¨ng; mang tÝnh chÊt ®iÒu −íc.

TÝnh chÊt môc ®Ých vµ chøc n¨ng ®ã thÓ hiÖn ë chç, c¸c quèc gia chuyÓn trao

cho tæ chøc c¸c quyÒn vµ nghÜa vô ®ñ ®Ó thùc hiÖn c¸c môc ®Ých vµ c¸c chøc n¨ng

®Æt ra (vÝ dô, LHQ ®−îc c¸c quèc gia chuyÓn trao c¸c quyÒn ®Ó duy tr× hoµ b×nh vµ

an ninh nh©n lo¹i, c¸c quyÒn ®ã ®−îc thÓ hiÖn râ nhÊt qua c¸c quyÒn h¹n cña Héi

®ång b¶o an). TÝnh ®iÒu −íc thÓ hiÖn ë chç, c¸c tæ chøc quèc tÕ cã quyÒn ký c¸c

®iÒu −íc trong ph¹m vi thÈm quyÒn cña m×nh.

Ngoµi ra c¸c tæ chøc quèc tÕ cßn cã quyÒn: tham gia vµo quan hÖ ngo¹i

giao (vÝ dô, cã c¸c ®¹i diÖn ë c¸c quèc gia; trao ®æi c¸c ®¹i diÖn víi c¸c tæ chøc

quèc tÕ kh¸c); lùa chän c¸c nh©n viªn hµnh chÝnh, kü thuËt trªn c¬ së hîp

®ång.

Víi t− c¸ch lµ chñ thÓ luËt quèc tÕ, c¸c tæ chøc quèc tÕ còng ph¶i thùc

hiÖn c¸c nghÜa vô ph¸p lý quèc tÕ trªn c¬ së luËt quèc tÕ (c¸c cam kÕt cña

7

m×nh phï hîp víi luËt quèc tÕ) vµ ph¶i bÞ truy cøu tr¸ch nhiÖm ph¸p lý quèc

tÕ do hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt quèc tÕ cña m×nh. Mçi mét tæ chøc quèc tÕ

®Òu cã nguån tµi chÝnh nhÊt ®Þnh ®−îc h×nh thµnh tõ sù ®ãng gãp cña c¸c

quèc gia thµnh viªn trªn c¬ së tho¶ thuËn vµ ®−îc sö dông v× c¸c môc ®Ých

chung mµ c¸c tæ chøc ®−îc c¸c quèc gia thµnh viªn giao phã trong v¨n b¶n

thµnh lËp. Ngoµi ra c¸c tæ chøc quèc tÕ cÊp chÝnh phñ cßn ho¹t ®éng víi t−

c¸ch lµ ph¸p nh©n d©n sù trªn c¬ së ph¸p luËt c¸c quèc gia.

Bëi vËy c¸c tæ chøc quèc tÕ: cã quyÒn ký c¸c hîp ®ång mang tÝnh chÊt

d©n sù; cã quyÒn së h÷u bÊt ®éng s¶n vµ ®éng s¶n; cã thÓ lµ nguyªn ®¬n

hoÆc bÞ ®¬n tr−íc toµ ¸n d©n sù cña c¸c quèc gia. Tuy nhiªn trong vÊn ®Ò

nµy, c¸c tæ chøc cÊp chÝnh phñ còng nh− c¸c quèc gia thµnh viªn cã quyÒn

miÔn trõ t− ph¸p.

IV. ThÈm quyÒn, quyÒn h¹n vµ chøc n¨ng cña tæ chøc quèc

tÕ cÊp chÝnh phñ.

§Ó thùc hiÖn c¸c môc ®Ých vµ nhiÖm vô ®Æt ra c¸c tæ chøc quèc tÕ cÊp

chÝnh phñ cã thÈm quyÒn, quyÒn h¹n vµ chøc n¨ng x¸c ®Þnh ®−îc ghi nhËn râ

trong v¨n b¶n thµnh lËp cña c¸c tæ chøc t−¬ng øng.

ThÈm quyÒn cña tæ chøc quèc tÕ cÊp chÝnh phñ th−êng ®−îc hiÓu lµ lÜnh

vùc ho¹t ®éng cña tæ chøc. Tuy nhiªn møc ®é quyÒn h¹n ®ã l¹i phô thuéc vµo

quyÒn h¹n cña tæ chøc (vÝ dô, còng trong lÜnh vùc hoµ b×nh vµ an ninh nh−ng

thÈm quyÒn cña c¸c tæ chøc quèc tÕ khu vùc h¹n chÕ h¬n rÊt nhiÒu so víi

LHQ). Bëi vËy, viÖc x¸c ®Þnh kh¸i niÖm thÈm quyÒn mét c¸ch chuÈn x¸c

kh«ng thÓ kh«ng c¨n cø vµo quyÒn h¹n cña tæ chøc. V× thÕ thÈm quyÒn cña

tæ chøc quèc tÕ cÊp chÝnh phñ lµ lÜnh vùc mµ ë ®ã tæ chøc tiÕn hµnh ho¹t

®éng trªn c¬ së c¸c quyÒn h¹n ®−îc giao.

Chøc n¨ng cña tæ chøc quèc tÕ cÊp chÝnh phñ ®−îc hiÓu lµ c¸c ph−¬ng

thøc tiÕn hµnh ho¹t ®éng ®Ó ®¹t ®−îc c¸c môc ®Ých vµ nhiÖm vô ®−îc giao

trong ph¹m vi thÈm quyÒn vµ quyÒn h¹n cña m×nh. Chøc n¨ng c¬ b¶n cña tæ

chøc quèc tÕ ®−îc chia thµnh ba lo¹i: chøc n¨ng ®iÒu chØnh, chøc n¨ng kiÓm

tra vµ chøc n¨ng hµnh ®éng.

Chøc n¨ng ®iÒu chØnh cña tæ chøc ®−îc thÓ hiÖn: khi tæ chøc ban hµnh

v¨n b¶n trong néi bé tæ chøc (vÝ dô, c¸c quyÕt ®Þnh cña c¸c c¬ quan tæ chøc);

ký kÕt c¸c ®iÒu −íc quèc tÕ víi c¸c chñ thÓ kh¸c cña luËt quèc tÕ (chøc n¨ng

®iÒu chØnh bªn ngoµi).

Chøc n¨ng kiÓm tra cña tæ chøc ®−îc thùc hiÖn qua viÖc cö c¸c ®oµn kiÓm

tra hoÆc thu thËp th«ng tin tõ c¸c quèc gia thµnh viªn (vÝ dô, kiÓm tra viÖc

8

thùc hiÖn c¸c cam kÕt qua viÖc thùc hiÖn chøc n¨ng ®iÒu chØnh). Chøc n¨ng

hµnh ®éng ®−îc tiÕn hµnh nh»m môc ®Ých kh«i phôc l¹i c¸c quyÒn trªn c¬ së

v¨n b¶n thµnh lËp, trªn c¬ së thùc hiÖn chøc n¨ng ®iÒu chØnh vµ kÕt qu¶ thu

®−îc qua viÖc thùc hiÖn chøc n¨ng kiÓm tra ( vÝ dô, LHQ quyÕt ®Þnh ®−a lùc

l−îng vò trang ®i b¶o vÖ hoµ b×nh, thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p cÊm vËn).

V. C¸c c¬ quan cña tæ chøc quèc tÕ cÊp chÝnh phñ

C¬ quan cña tæ chøc quèc tÕ ®−îc hiÓu lµ bé phËn cÊu thµnh cña tæ chøc

®−îc h×nh thµnh vµ ho¹t ®éng trªn c¬ së v¨n b¶n thµnh lËp hoÆc c¸c v¨n b¶n

kh¸c cña tæ chøc (vÝ dô, HiÕn ch−¬ng LHQ quy ®Þnh c¬ cÊu cña LHQ gåm s¸u c¬

quan chÝnh).

C¬ quan cña tæ chøc quèc tÕ cã: thÈm quyÒn, quyÒn h¹n vµ chøc n¨ng x¸c

®Þnh; c¬ cÊu bªn trong: trËt tù th«ng qua quyÕt ®Þnh; quy chÕ ph¸p lý.

VÒ nguyªn t¾c, thÈm quyÒn, quyÒn h¹n vµ chøc n¨ng cña c¸c c¬ quan cña

tæ chøc quèc tÕ ®−îc h×nh thµnh tõ thÈm quyÒn, quyÒn h¹n vµ chøc n¨ng cña

tæ chøc. Do vËy c¸c c¬ quan cña tæ chøc cã thÓ cã thÈm quyÒn, quyÒn h¹n vµ

chøc n¨ng kh¸c nhau nh−ng kh«ng bao giê v−ît qu¸ thÈm quyÒn, quyÒn h¹n

vµ chøc n¨ng tæ chøc mµ chóng lµ c¸c bé phËn cÊu thµnh. C¸c c¬ quan tæ chøc

quèc tÕ ®−îc ph©n chia thµnh c¸c lo¹i kh¸c nhau.

C¨n cø vµo tÝnh chÊt thµnh viªn, c¸c c¬ quan ®ã cã c¸c lo¹i: liªn chÝnh

phñ, liªn quèc héi (vÝ dô, Liªn minh ch©u ¢u), hµnh chÝnh (bao gåm nh÷ng

ng−êi ho¹t ®éng víi t− c¸ch c¸ nh©n). Trong sè ®ã, c¸c c¬ quan quan träng

nhÊt lµ c¸c c¬ quan mang tÝnh chÊt liªn chÝnh phñ. C¸c c¬ quan hµnh chÝnh

cña tæ chøc lµ yÕu tè kh«ng thÓ thiÕu cña bÊt kú tæ chøc quèc tÕ nµo. Chóng

bao gåm c¸c thµnh viªn ho¹t ®éng víi t− c¸ch c¸ nh©n vµ chØ chÞu tr¸ch nhiÖm

tr−íc tæ chøc. ViÖc bæ nhiÖm, tuyÓn chän c¸c viªn chøc ®ã ®−îc tiÕn hµnh trªn

c¬ së tho¶ thuËn cña c¸c quèc gia thµnh viªn.

C¨n cø vµo sè l−îng thµnh viªn, c¸c c¬ quan cña tæ chøc quèc tÕ gåm hai

lo¹i: c¬ quan chung (gåm ®¹i diÖn cña tÊt c¶ quèc gia thµnh viªn) vµ c¬ quan cã

sè l−îng h¹n chÕ (gåm ®¹i diÖn mét sè quèc gia th−êng ®−îc bÇu theo nhiÖm kú

trªn c¬ së tho¶ thuËn). C¬ quan chung cña tæ chøc th−êng gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò

quan träng nhÊt nh−: x¸c ®Þnh chÝnh s¸ch chung cña tæ chøc; th«ng qua c¸c dù

th¶o ®iÒu −íc vµ kiÕn nghÞ; gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò ng©n s¸ch vµ tµi chÝnh; xem xÐt

söa ®æi bæ sung ®iÒu lÖ; gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò liªn quan tíi thµnh viªn: kÕt n¹p,

khai trõ, ®×nh chØ c¸c quyÒn vµ −u ®·i. C¬ quan cã sè l−îng h¹n chÕ th−êng gi¶i

quyÕt c¸c vÊn ®Ò liªn quan tíi ho¹t ®éng th−êng xuyªn cña tæ chøc.

9

VI. Th«ng qua quyÕt ®Þnh cña tæ chøc quèc tÕ cÊp chÝnh

phñ

C¸c quyÕt ®Þnh cña tæ chøc quèc tÕ ®−îc c¸c c¬ quan cña nã th«ng qua.

QuyÕt ®Þnh cña tæ chøc chÝnh phñ lµ sù biÓu hiÖn ý chÝ chung cña c¸c quèc

gia thµnh viªn. Qu¸ tr×nh th«ng qua quyÕt ®Þnh phô thuéc vµo mét lo¹t c¸c

yÕu tè: quy ®Þnh trong v¨n b¶n thµnh lËp; quy chÕ vµ thµnh phÇn cña c¬

quan; bÇu kh«ng khÝ chÝnh trÞ trong quan hÖ gi÷a c¸c quèc gia thµnh viªn

®¹i diÖn t¹i c¸c c¬ quan ®−a ra quyÕt ®Þnh.

Tr×nh tù ®−a ra quyÕt ®Þnh cña tæ chøc ®−îc tiÕn hµnh qua c¸c b−íc

sau: ®−a ra s¸ng kiÕn vÒ quyÕt ®Þnh; th¶o luËn vÒ quyÕt ®Þnh t¹i c¬ quan;

biÓu quyÕt th«ng qua quyÕt ®Þnh. QuyÕt ®Þnh ®−îc th«ng qua theo mét

trong c¸c nguyªn t¾c sau: nhÊt trÝ hoµn toµn, qu¸ b¸n tèi thiÓu, qu¸ b¸n tèi

®a.

VII. LÞch sö ra ®êi, môc ®Ých, nguyªn t¾c cña LHQ

a. LÞch sö ra ®êi

LHQ lµ trung t©m cña thÕ giíi trong viÖc gi÷ g×n hoµ b×nh vµ an ninh

nh©n lo¹i, thóc ®Èy sù hîp t¸c kinh tÕ - x· héi gi÷a c¸c quèc gia.

Sù ra ®êi cña LHQ lµ thµnh qu¶ chiÕn th¾ng cña c¸c d©n téc thuéc phe

®ång minh trong chiÕn tranh thÕ giíi thø hai. Tuy nhiªn mét trong c¸c

nguyªn nh©n kh¸c dÉn tíi sù ra ®êi cña tæ chøc LHQ cã thÓ kÓ tíi lµ qu¸ tr×nh

ph¸t triÓn c¸c quan hÖ kinh tÕ, chÝnh trÞ quèc tÕ trªn quan hÖ toµn cÇu; cuéc

c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt trªn thÕ giíi.

Sù kiÖn ®Çu tiªn dÉn tíi viÖc thµnh lËp LHQ lµ Tuyªn bè chung §¹i T©y

D−¬ng do Tæng thèng Mü F.D.Ru-d¬-ven vµ Thñ t−íng Anh U. Síc-sin ký

ngµy 14 th¸ng 8 n¨m 1941 vµ Tuyªn bè cña ChÝnh phñ Liªn X« t¹i héi nghÞ

cña phe ®ång minh t¹i London ngµy 24 th¸ng 9 n¨m 1941. Trong c¸c v¨n b¶n

ph¸p lý chÝnh trÞ quèc tÕ ®ã ®· h×nh thµnh c¸c t− t−ëng vÒ sù cÇn thiÕt x©y

dùng trËt tù thÕ giíi hoµ b×nh hîp t¸c sau chiÕn tranh.

V¨n b¶n ph¸p lý quèc tÕ ®Çu tiªn vÒ t− t−ëng thµnh lËp mét tæ chøc quèc

tÕ míi nh»m duy tr× hoµ b×nh vµ an ninh nh©n lo¹i lµ Tuyªn bè chung cña

ChÝnh phñ Liªn X« vµ ChÝnh phñ Ba Lan ngµy 4 th¸ng 12 n¨m 1941. Trong

tuyªn bè ®ã cã nªu râ r»ng: thÕ giíi hoµ b×nh vµ c«ng b»ng chØ cã thÓ ®¶m b¶o

b»ng mét tæ chøc quèc tÕ míi dùa trªn sù liªn kÕt chÆt chÏ cña c¸c quèc gia

d©n chñ.

10

B−íc ®i thùc tÕ ®Çu tiªn trong qu¸ tr×nh thµnh lËp LHQ chÝnh lµ Tuyªn

bè Matxc¬va ngµy 30 th¸ng 10 n¨m 1943 cña ®¹i diÖn bèn quèc gia lµ Liªn X«,

Mü, Anh vµ Trung Quèc. Tuyªn bè nªu râ sù cÇn thiÕt vÒ thµnh lËp mét c¸ch

nhanh chãng mét tæ chøc chung nh»m duy tr× hoµ b×nh vµ an ninh nh©n lo¹i.

Trong tuyªn bè cßn nªu râ c¸c nguyªn t¾c quan träng cña tæ chøc quèc tÕ

t−¬ng lai nh−: nguyªn t¾c b×nh ®¼ng vÒ chñ quyÒn gi÷a c¸c quèc gia; nguyªn

t¾c tr¸ch nhiÖm ®Æc biÖt cña c¸c quèc gia siªu c−êng trong viÖc duy tr× hoµ

b×nh vµ an ninh thÕ giíi. T¹i héi nghÞ nµy, uû ban so¹n th¶o c¸c vÊn ®Ò liªn

quan tíi thµnh lËp mét tæ chøc quèc tÕ chung ®· ®−îc thµnh lËp. QuyÕt ®Þnh

cña Héi nghÞ Matxc¬va ®· ®−îc Héi nghÞ Tª-hª-ran kh¼ng ®Þnh l¹i vµo cuèi

n¨m 1943.

Th¸ng 10 n¨m 1944 t¹i §um B¸c-t¬n (Mü) c¸c ®¹i diÖn cña bèn quèc gia

trªn ®· th«ng qua v¨n b¶n víi tªn gäi “Nh÷ng ®Ò xuÊt s¬ bé vÒ viÖc thµnh lËp tæ

chøc an ninh quèc tÕ chung”. Nh÷ng ®Ò xuÊt ®ã lµ c¬ së cho viÖc so¹n th¶o HiÕn

ch−¬ng LHQ. T¹i cuéc Héi nghÞ nµy, vÊn ®Ò biÓu quyÕt th«ng qua quyÕt ®Þnh cña

Héi ®ång B¶o an LHQ kh«ng ®−îc gi¶i quyÕt. VÊn ®Ò nµy ®· ®−îc gi¶i quyÕt t¹i

héi nghÞ I-an-ta (Cr−m - Liªn X«) vµo th¸ng 2 n¨m 1945 theo nguyªn t¾c thèng

nhÊt hµnh ®éng cña c¸c quèc gia siªu c−êng khi gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò quan träng

t¹i Héi ®ång B¶o an. Nguyªn t¾c nµy sau ®ã ®· ®−îc ghi nhËn trong §iÒu 27

HiÕn ch−¬ng LHQ. T¹i cuéc héi nghÞ ®ã, vÊn ®Ò ngµy giê, ®Þa ®iÓm tæ chøc héi

nghÞ thµnh lËp LHQ còng ®· ®−îc gi¶i quyÕt.

Theo ®óng dù kiÕn, ngµy 25 th¸ng 4 n¨m 1945, t¹i San Phran-xit-c«, héi

nghÞ vÒ thµnh lËp LHQ ®−îc triÖu tËp. Héi nghÞ ®· xem xÐt vµ th«ng qua HiÕn

ch−¬ng LHQ (ngµy 26 th¸ng 6 n¨m 1945 HiÕn ch−¬ng ®−îc th«ng qua vµ theo

quy ®Þnh trong ®ã ngµy 24 th¸ng 10 n¨m 1945 HiÕn ch−¬ng cã hiÖu lùc ph¸p

lý).

Theo quyÕt ®inh cña §¹i héi ®ång LHQ n¨m 1974, ngµy HiÕn ch−¬ng

cã hiÖu lùc lµ ngµy thµnh lËp LHQ. Bëi vËy hµng n¨m cø ®Õn ngµy 24 th¸ng

10 nh©n d©n toµn thÕ giíi ®· kû niÖm träng ®¹i ngµy thµnh lËp LHQ nh−

mét sù kiÖn vÜ ®¹i, tiÕn bé trong lÞch sö nh©n lo¹i tõ tr−íc tíi nay. §ã lµ sù

biÓu hiÖn: cña tinh thÇn hîp t¸c, ®oµn kÕt v× sù tiÕn bé; cña tinh thÇn quyÕt

t©m ®Êu tranh chèng c¸c thÕ lùc cùc ®oan hiÕu chiÕn ®e do¹ hoµ b×nh vµ

nÒn v¨n minh nh©n lo¹i.

b. Môc ®Ých nguyªn t¾c ho¹t ®éng cña LHQ

HiÕn ch−¬ng LHQ ghi nhËn c¸c môc ®Ých sau:

- Cñng cè hoµ b×nh vµ an ninh quèc tÕ;

11