Giáo dục pháp luật theo hướng phát triển năng lực học sinh trong dạy học giáo dục công dân lớp 12 ở các trường trung học phổ thông thị xã Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

––––––––––––––––––––––––

NGUYỄN HỒNG UYÊN

GIÁO DỤC PHÁP LUẬT THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC

HỌC SINH TRONG DẠY HỌC GIÁO DỤC CÔNG DÂN LỚP 12

Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

THỊ XÃ ĐÔNG TRIỀU, TỈNH QUẢNG NINH

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN - 2018

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

––––––––––––––––––––––––

NGUYỄN HỒNG UYÊN

GIÁO DỤC PHÁP LUẬT THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC

HỌC SINH TRONG DẠY HỌC GIÁO DỤC CÔNG DÂN LỚP 12

Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

THỊ XÃ ĐÔNG TRIỀU, TỈNH QUẢNG NINH

Ngành: LL&PPDH Bộ môn Lý luận Chính trị

Mã ngành: 8.14.01.11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Thị Hoàng Lan

THÁI NGUYÊN - 2018

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của tôi dưới sự

hướng dẫn của TS. Nguyễn Thị Hoàng Lan và các tài liệu sử dụng trong đề tài

là có thật.

Thái nguyên, tháng 4 năm 2018

Tác giả luận văn

Nguyễn Hồng Uyên

ii

LỜI CẢM ƠN

Để hoàn thiện luận văn “Giáo dục pháp luật theo hướng phát triển

năng lực học sinh trong dạy học giáo dục công dân lớp 12 ở các trường

trung học phổ thông thị xã Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh” trước hết tôi bày

tỏ lòng biết ơn sâu sắc đối với TS Nguyễn Thị Hoàng Lan, người đã tận tình

hướng dẫn giúp tôi nghiên cứu và hoàn thành luận văn này.

Tôi xin trân trọng cảm ơn thầy, cô giáo Khoa Giáo dục Chính trị, phòng

Đào tạo và đặc biệt là các thầy cô giáo trực tiếp giảng dạy các chuyên đề của

toàn khoá học đã tạo điều kiện, đóng góp ý kiến cho tôi trong suốt quá trình học

tập và hoàn thành luận văn.

Tôi cũng xin trân trọng cảm ơn tới Khoa Giáo dục Chính trị, phòng Đào

tạo trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên đã tạo điều kiện, giúp đỡ,

góp ý cho tôi trong quá trình hoàn thành luận văn.

Tôi xin cảm ơn anh em, bạn bè đồng nghiệp đã động viên, giúp đỡ tôi

trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn.

Thái Nguyên, tháng 4 năm 2018

Tác giả luận văn

Nguyễn Hồng Uyên

iii

MỤC LỤC

Lời cam đoan ........................................................................................................ i

Lời cảm ơn...........................................................................................................ii

Mục lục ...............................................................................................................iii

Danh mục các bảng............................................................................................. iv

MỞ ĐẦU............................................................................................................iv

1. Lí do chọn đề tài .............................................................................................. 1

2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài.................................................. 3

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................... 3

4. Giả thuyết khoa học......................................................................................... 4

5. Cơ sở lí luận và phương pháp nghiên cứu của đề tài ...................................... 4

6. Ý nghĩa thực tiễn và đóng góp của đề tài ........................................................ 5

7. Kết cấu của đề tài............................................................................................. 5

Chương 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ GIÁO DỤC PHÁP LUẬT THEO

HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH TRONG DẠY HỌC

GIÁO DỤC CÔNG DÂN LỚP 12.................................................................... 6

1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề............................................................................ 6

1.1.1. Các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài ở trong nước................... 6

1.1.2. Các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài ở nước ngoài.................. 7

1.2. Các khái niệm cơ bản của đề tài................................................................... 8

1.2.1. Khái niệm “giáo dục” ................................................................................ 8

1.2.2. Khái niệm “giáo dục pháp luật” ................................................................ 8

1.2.3. Giáo dục theo hướng phát triển năng lực người học............................... 12

1.3. Giáo dục pháp luật cho học sinh trung học phổ thông theo hướng phát

triển năng lực người học.................................................................................... 14

1.3.1. Các quan điểm về giáo dục pháp luật trong trường THPT ..................... 14

iv

1.3.2. Các hình thức giáo dục pháp luật cho học sinh THPT theo hướng

phát triển năng lực người học............................................................................ 20

1.3.3. Các phương pháp giáo dục pháp luật cho học sinh Trung học phổ

thông theo hướng phát triển năng lực người học .............................................. 22

1.4. Giáo dục pháp luật theo hướng phát triển năng lực người học trong dạy

học môn Giáo dục công dân lớp 12................................................................... 24

1.4.1. Cấu trúc và đặc điểm chương trình môn Giáo dục công dân lớp 12....... 24

1.4.2. Vai trò của môn Giáo dục công dân lớp 12 trong việc hình thành các

năng lực pháp lý cho học sinh Trung học phổ thông ........................................ 25

1.4.3. Nội dung giáo dục pháp luật theo hướng phát triển năng lực học sinh

trong dạy học môn Giáo dục công dân lớp 12................................................... 26

1.4.4. Phương pháp và hình thức giáo dục pháp luật theo hướng phát triển

năng lực học sinh trong dạy học Giáo dục công dân lớp 12 ............................. 28

Kết luận chương 1.............................................................................................. 31

Chương 2: THỰC TRẠNG VÀ ĐỀ XUẤT QUY TRÌNH GIÁO DỤC

PHÁP LUẬT THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH

TRONG DẠY HỌC GIÁO DỤC CÔNG DÂN LỚP 12 .............................. 32

2.1. Thực trạng công tác giáo dục pháp luật trong dạy học Giáo dục công

dân lớp 12 theo hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường Trung học

phổ thông thị xã Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh ................................................ 32

2.1.1. Khái quát về các trường Trung học phổ thông trên địa bàn thị xã

Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh............................................................................ 32

2.1.2. Những kết quả đạt được của việc giáo dục pháp luật theo hướng phát

triển năng lực học sinh ở các trường Trung học phổ thông trên địa bàn thị

xã Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh....................................................................... 37

2.1.3. Những hạn chế của việc giáo dục pháp luật theo hướng phát triển

năng lực học sinh ở các trường Trung học phổ thông trên địa bàn thị xã Đông

Triều, tỉnh Quảng Ninh........................................................................................ 43

v

2.2. Đề xuất quy trình thực hiện giáo dục pháp luật theo hướng phát triển

năng lực người học trong dạy học môn Giáo dục công dân lớp 12 ở các

trường Trung học phổ thông, thị xã Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh.................. 45

2.2.1. Quy trình thiết kế bài giảng trong dạy học Giáo dục công dân lớp 12 ... 45

2.2.2. Quy trình thực hiện bài giảng trên lớp .................................................... 48

2.2.3. Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh..................................... 49

2.3. Đề xuất một số biện pháp cơ bản nhằm thực hiện giáo dục pháp luật theo

hướng phát triển năng lực học sinh trong dạy học Giáo dục công dân lớp 12 ở

các trường Trung học phổ thông, thị xã Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh ............... 56

2.3.1. Nâng cao nhận thức cho các lực lượng giáo dục pháp luật..................... 56

2.3.2. Đổi mới phương pháp giáo dục pháp luật ............................................... 58

2.3.3. Đa dạng hóa các hình thức giáo dục pháp luật........................................ 59

2.3.4. Giáo dục pháp luật thông qua các hoạt động ngoài giờ lên lớp .............. 60

Kết luận chương 2.............................................................................................. 61

Chương 3: THỰC NGHIỆM QUY TRÌNH GIÁO DỤC PHÁP LUẬT

THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH TRONG

DẠY HỌC GIÁO DỤC CÔNG DÂN LỚP 12 Ở CÁC TRƯỜNG

TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TRÊN ĐỊA BÀN THỊ XÃ ĐÔNG

TRIỀU, TỈNH QUẢNG NINH....................................................................... 62

3.1. Mục đích, nguyên tắc thực nghiệm ............................................................ 62

3.1.1. Mục đích thực nghiệm............................................................................. 62

3.1.2. Nguyên tắc thực nghiệm.......................................................................... 62

3.2. Đối tượng, địa bàn thực nghiệm................................................................. 62

3.3. Nội dung thực nghiệm................................................................................ 62

3.3.1. Điều tra kết quả đầu vào của lớp thực nghiệm và lớp đối chứng............ 62

3.3.2. Những nội dung khoa học cần thực nghiệm............................................ 64

3.3.3. Thiết kế bài giảng thực nghiệm............................................................... 65

3.4. Phương pháp thực nghiệm.......................................................................... 88

vi

3.5. Kết quả thực nghiệm................................................................................... 88

3.5.1. Thực nghiệm và những kết quả rút ra từ thực nghiệm............................ 88

3.5.2. Những kết luận rút ra từ quá trình thực nghiệm...................................... 91

Kết luận chương 3.............................................................................................. 92

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ................................................................. 93

TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................... 96

iv

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 2.1. Đánh giá mức độ hiểu biết pháp luật của học sinh ở các trường

Trung học phổ thông trên địa bàn thị xã Đông Triều ........................ 37

Bảng 2.2. Bảng đánh giá mức độ vi phạm pháp luật của học sinh các

trường Trung học phổ thông trên địa bàn thị xã Đông Triều............. 38

Bảng 3.1. Nhận thức của học sinh về mục đích giáo dục pháp luật................... 88

Bảng 3.2. Năng lực được hình thành sau mỗi tiết giáo dục pháp luật ............... 90

1

MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

Trong đời sống xã hội, pháp luật giữ vai trò đặc biệt quan trọng, là yếu tố

không thể thiếu để bảo đảm cho sự tồn tại, phát triển của xã hội. Giáo dục ý

thức pháp luật, giáo dục ý thức trách nhiệm, nghĩa vụ đối với bản thân, gia đình,

xã hội là nhiệm vụ cơ bản, thường xuyên của giáo dục con người.

Tuy nhiên, trong những năm gần đây tình trạng vi phạm pháp luật trong

học sinh có chiều hướng gia tăng cả về số vụ việc và tính chất nghiêm trọng,

hành vi phạm pháp của các em trở nên thường xuyên hơn, đa dạng hơn, tạo nên

những bức xúc trong dư luận và nhân dân..., nguyên nhân không chỉ là do thiếu

hiểu biết pháp luật, mà còn là thái độ bất chấp pháp luật,.. Thực trạng đó đang

đặt ra những yêu cầu, nhiệm vụ mới đòi hỏi những người làm công tác tuyên

truyền, phổ biến và giáo dục pháp luật cần có những thay đổi về quan điểm,

cách làm; đổi mới mạnh mẽ nội dung và phương pháp giáo dục cho phù hợp với

những thay đổi nhanh chóng của xã hội và tâm sinh lý học sinh.

Trong nhiều năm qua, công tác giáo dục pháp luật cho học sinh Trung

học phổ thông đã được ngành giáo dục rất coi trọng; các hình thức giáo dục,

truyên truyền, phổ biến được thực hiện đa dạng, phong phú bằng nhiều hình

thức như đưa vào chương trình dạy học chính khóa, ngoại khóa, giáo dục lồng

ghép, tổ chức tọa đàm, sân khấu hóa… đem lại những hiệu quả nhất định góp

phần nâng cao nhận thức của đa số học sinh về các quy định của pháp luật, về

quyền và nghĩa vụ của mỗi học sinh trong đời sống xã hội.

Môn Giáo dục công dân ở bậc học Trung học phổ thông có vai trò quan

trọng trong quá trình hình thành ý thức, hành vi đạo đức, pháp luật và lối sống

cho học sinh. Đây là môn học có đặc điểm nổi bật là gần gũi với con người và

xã hội, gắn bó mật thiết với đời sống thực tiễn sinh động của gia đình, nhà

trường và xã hội. Đặc điểm này tạo cho môn Giáo dục công dân có những lợi

thế để có thể tích hợp nhiều nội dung giáo dục cần thiết cho học sinh như giáo

dục môi trường, giáo dục pháp luật, giáo dục an toàn giao thông, giáo dục kĩ

năng sống, giáo dục phòng, chống tệ nạn xã hội,…Trong những nội dung tích

2

hợp này, tích hợp giáo dục pháp luật giữ vị trí quan trọng và cần thiết đối với

học sinh trước thực trạng chấp hành pháp luật hiện nay ở nước ta.

Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện

giáo dục và đào tạo nêu rõ: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học

theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng

kiến thức, kỹ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều,

ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo

cơ sở để người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kỹ năng, phát triển năng

lực. Chuyển từ học chủ yếu trên lớp sang tổ chức hình thức học tập đa dạng,

chú ý các hoạt động xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa học. Đẩy mạnh ứng

dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong dạy và học” [15, tr.32]. Để thực

hiện tốt mục tiêu về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục đào tạo theo Nghị

quyết số 29-NQ/TW, cần có nhận thức đúng về bản chất của đổi mới phương

pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực người học và một số biện

pháp đổi mới phương pháp dạy học theo hướng này.

Cũng như các địa phương khác trong cả nước, thị xã Đông Triều, tỉnh

Quảng Ninh đã tích cực nhằm tìm ra những biện pháp hữu hiệu để giáo dục ý

thức pháp luật cho học sinh nói chung và học sinh THPT nói riêng. Thực hiện

chương trình của Bộ Giáo dục và Đào tạo về nâng cao ý thức pháp luật cho học

sinh - sinh viên, Sở Giáo dục và Đào tạo Quảng Ninh đã phối hợp với các ban

ngành thực hiện thông qua giáo dục pháp luật bằng các hình thức như: dạy học

chính khóa, tổ chức các hoạt động ngoại khóa về pháp luật. Tuy nhiên, do nhiều

nguyên nhân, việc giáo dục ý thức pháp luật cho học sinh còn nhiều hạn chế.

Qua kết quả điều tra xã hội học cho thấy: vẫn còn một số học sinh vi phạm pháp

luật (chủ yếu là vi phạm hành chính và vi phạm kỷ luật), mức độ hiểu biết pháp

luật của một số học sinh còn nhiều hạn chế,… Vì vậy, một vấn đề cấp bách

được đặt ra là cần thiết phải thực hiện những biện pháp thiết thực nhằm giáo

dục nâng cao ý thức pháp luật cho học sinh Trung học phổ thông trên địa bàn

thị xã Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh, đặc biệt là học sinh lớp 12. Nhằm góp

phần giải quyết vấn đề này, tác giả lựa chọn đề tài “Giáo dục pháp luật theo

3

hướng phát triển năng lực học sinh trong dạy học Giáo dục công dân lớp 12

ở các trường Trung học phổ thông thị xã Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh” làm

đề tài luận văn thạc sỹ chuyên ngành Lý luận và phương pháp dạy học bộ môn

Lý luận Chính trị.

2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài

2.1. Mục đích nghiên cứu của đề tài

Trên cơ sở nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn của việc giáo dục pháp

luật qua môn Giáo dục công dân 12 cho học sinh Trung học phổ thông trên địa

bàn thị xã Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh theo hướng phát triển năng lực học

sinh, đề tài đề xuất quy trình và điều kiện thực hiện giáo dục pháp luật qua môn

Giáo dục công dân cho học sinh Trung học phổ thông trên địa bàn thị xã Đông

Triều, tỉnh Quảng Ninh theo hướng phát triển năng lực người học.

2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài

- Đề tài luận giải cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn của giáo dục pháp luật

qua môn Giáo dục công dân lớp 12 cho học sinh Trung học phổ thông theo

hướng phát triển năng lực người học, trên cơ sở đó làm sáng tỏ các hình thức cụ

thể của việc giáo dục pháp luật cho học sinh Trung học phổ thông trong dạy học

môn Giáo dục công dân.

- Đề tài tiến hành nghiên cứu thực trạng công tác giáo dục pháp luật cho

học sinh và tiến hành thực nghiệm giáo dục pháp luật theo hướng phát triển

năng lực người học qua môn Giáo dục công dân lớp 12 ở các trường Trung học

phổ thông trên địa bàn thị xã Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh.

- Đề tài đề xuất quy trình giáo dục pháp luật theo hướng phát triển năng

lực học sinh qua môn Giáo dục công dân lớp 12.

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

3.1. Đối tượng nghiên cứu

Đề tài nghiên cứu việc giáo dục pháp luật qua môn Giáo dục công dân

lớp 12 cho học sinh Trung học phổ thông trên địa bàn thị xã Đông Triều, tỉnh

Quảng Ninh.