Giải thích pháp luật ở việt nam hiện nay

1

Giải thích pháp luật ở Việt Nam

hiện nay

Phạm Thị Duyên Thảo

Khoa Luật

Luận án TS ngành: Lý luận và Lịch sử nhà nước và pháp

luật; Mã số: 62 38 01 01

Người hướng dẫn: GS.TS. Phạm Hồng Thái

Năm bảo vệ: 2012

Abstract: Tóm tắt tình hình nghiên cứu về giải thích

pháp luật ở nước ngoài và trong nước, xác định các vấn

đề cần nghiên cứu của Luận án. Trình bày những nội

dung cơ bản về lý luận giải thích pháp luật: khái niệm,

vai trò, mục đích, nguyên tắc, phương pháp, các mô hình

của giải thích pháp luật. Nghiên cứu thực tiễn giải thích

pháp luật ở Việt Nam (cơ sở pháp lý, thực tế hoạt động,

kết quả, những vấn đề đang đặt ra). Đề xuất mô hình và

giải pháp nâng cao chất lượng giải thích pháp luật ở Việt

Nam.

Keywords: Lịch sử nhà nước; Pháp luật Việt Nam; Giải

thích pháp luật

Content

1. Lý do chọn đề tài nghiên cứu

1. Lý luận về giải thích pháp luật (gtpl) là một bộ phận

quan trọng của khoa học pháp lý, được tổng kết từ thực tiễn gtpl

2

ở nhiều nước, có tính phổ biến, có giá trị hướng dẫn và thúc đẩy

hoạt động gtpl ở mỗi quốc gia. Tuy nhiên, ở Việt Nam, lý

thuyết về gtpl chưa được quan tâm đúng mức, chưa có điều kiện

hệ thống lại và thống nhất quan điểm trên những phương diện

căn bản nhất.

2. Hoạt động gtpl ở nước ta do Uỷ ban Thường vụ Quốc

hội (UBTVQH) thực hiện theo quyền hạn, thực sự chưa đáp

ứng được nhu cầu. Do đó dẫn đến tình trạng nhiều chủ thể

ngoài UBTVQH “đã tham gia” gtpl ngoài quy định, đưa ra

nhiều sản phẩm đang cần sự đánh giá thống nhất, nghiêm túc.

3. Nước ta đang đẩy mạnh sự nghiệp xây dựng Nhà nước

pháp quyền và cải cách tư pháp theo những yêu cầu và mục tiêu

chiến lược đã được hoạch định. Vì thế, những giải pháp khả thi

để nâng cao chất lượng gtpl ở Việt Nam nhằm phục vụ sự

nghiệp này cần sớm phải xác định.

4. Hiện nay cách đánh giá về thực tiễn gtpl từ nhiều vị trí

nghiên cứu rất phân tán, các quan điểm về gtpl ở nước ta có nhiều

điểm trái ngược, tranh cãi.

Xuất phát từ những lý do trên, đề tài “Giải thích pháp

luật ở Việt Nam hiện nay” là một đề tài nghiên cứu có ý nghĩa

lý luận và thực tiễn.

2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

3

Mục đích: Trên cơ sở lý luận về gtpl, đánh giá tình hình

gtpl ở Việt Nam hiện nay, từ đó đưa ra giải pháp nâng cao chất

lượng gtpl ở Việt Nam trong thời gian tới.

Nhiệm vụ: Để đạt được mục đích trên, luận án có nhiệm

vụ cụ thể:

- Tóm tắt tình hình nghiên cứu về gtpl ở nước ngoài và trong

nước, xác định các vấn đề cần nghiên cứu của luận án.

- Trình bày những nội dung cơ bản về lý luận gtpl: Khái

niệm, vai trò, mục đích, nguyên tắc, phương pháp, các mô hình

của gtpl.

- Nghiên cứu thực tiễn gtpl ở Việt Nam: cơ sở pháp lý, thực

tế hoạt động, kết quả, những vấn đề đang đặt ra.

- Đề xuất mô hình và giải pháp nâng cao chất lượng gtpl ở

Việt Nam

3. Giới hạn, phạm vi nghiên cứu của luận án

- Lý luận về giải thích pháp luật chính thức

- Hoạt động giải thích pháp luật chính thức của Ủy ban Thường

vụ Quốc hội

- Thành tựu, hạn chế của thực tiễn giải thích pháp luật ở

Việt Nam

- Giải pháp nâng cao chất lượng giải thích pháp luật ở Việt

Nam

4. Phƣơng pháp nghiên cứu

4

- Luận án sử dụng phương pháp luận Mác – Lênin, phương

pháp hệ thống, so sánh, phân tích, tổng hợp, văn bản học…

đồng thời vận dụng các quan điểm của Đảng về xây dựng pháp

luật và cải cách tư pháp trong nhà nước pháp quyền… để

nghiên cứu gtpl ở Việt Nam.

- Phương pháp cụ thể: tìm mối liên hệ logic của hoạt động

gtpl khi áp dụng (lý luận chung chương 2) và thực tiễn hoạt

động gtpl của UBTVQH (mô hình hiện tại, chương 3) và cơ sở

lý luận của hoạt động gtpl của tòa án (mô hình tương lai,

chương 4).

5. Đóng góp của luận án

- Đặt hai quá trình gtpl: giải thích khi xây dựng pháp luật

của chủ thể lập pháp và giải thích khi thực hiện, áp dụng pháp

luật của chủ thể áp dụng pháp luật trong sự đối chiếu, so sánh

để nghiên cứu thực tiễn gtpl ở Việt Nam.

- Đưa ra một quan điểm: gtpl là một hoạt động độc lập, tất

yếu, diễn ra tập trung nhất tại nơi có sự vướng mắc của pháp

luật trong quá trình áp dụng.

- Chứng minh giải thích pháp luật trong văn bản quy phạm

pháp luật dưới luật là giải thích pháp luật trong quá trình xây

dựng pháp luật.

- Chứng minh hoạt động gtpl của Ủy ban Thường vụ Quốc

hội là hoạt động gtpl trong khuôn khổ lập pháp nên không đáp

5

ứng được nhu cầu gtpl vốn tồn tại ngoài mong muốn của nhà

làm luật.

- Lý giải Tòa án Việt Nam có đủ điều kiện để nhận nhiệm

vụ gtpl chính thức trong quá trình áp dụng pháp luật đáp ứng

nhu cầu gtpl trong đời sống pháp lý.

6. Kết cấu luận án: gồm Mở đầu, Kết luận, Danh mục tài

liệu tham khảo, 4 chương.

Chƣơng 1

KHÁI QUÁT TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VỀ GIẢI THÍCH

PHÁP LUẬT

1.1. Tình hình nghiên cứu ở nƣớc ngoài

Ở nước ngoài, hoạt động gtpl đã được nghiên cứu từ những

thế kỷ trước, tập hợp thành một hệ thống lý thuyết về hoạt động

pháp lý này. Tiêu biểu như: Lý thuyết giải thích và pháp lý,

2005 (Interpretation and legal theory) của Andrei Marmor, Quy

tắc và mục đích của giải thích pháp luật, 1990 (Rule and

Purpose in Legal Interpretation) của Stephen F Williams, Giải

thích luật: Những nguyên tắc cơ bản và các khuynh hướng hiện

nay, 2008 (Statutory interpretation: General principles and

recent trends) của Yule Kim, Mục đích của giải thích trong

luật, 2005 (Purposive Interpretation in law) của Aharon Barak,

Vấn đề của sự giải thích: Tòa án liên bang và pháp luật, 1998

(A matter of interpretation: Federal courts and the law) của

Antonin Scalia,…

6

Nhìn khái quát, các học giả đã tập trung nghiên cứu: gtpl là

một hoạt động khách quan; gtpl được tiếp cận chủ yếu tại khu

vực áp dụng pháp luật, với vai trò gtpl chủ đạo là tòa án; Các

biện pháp kỹ thuật giải thích ngôn ngữ văn bản; Lý thuyết giải

thích hiến pháp và luật, các nguyên tắc, phương pháp gtpl ...

1.2. Tình hình nghiên cứu ở Việt Nam

Ở Việt Nam, nghiên cứu về gtpl chưa nhiều. Hiện có một số

công trình tiêu biểu như: “Cơ sở lý luận và thực tiễn của thẩm

quyền giải thích HiÕn pháp, luật, pháp lệnh của UBTVQH”,

Nguyễn Văn Thuận, Mã số 94-98-106/ĐT, Hà Nội, 1999, Thẩm

quyền của Uỷ ban Thường vụ Quốc hội về việc giải thích Hiến

pháp, luật, pháp lệnh”, của Hoàng Văn Tú (Tạp chí Nghiên cứu

Pháp luật số 5/2002), "Vai trò giải thích pháp luật của Toà án",

Võ Trí Hảo (Tạp chí Khoa học pháp lý, số 3/2003), "Hoạt động

giải thích hiến pháp, luật, pháp lệnh trong giai đoạn xây dựng

nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở nước ta hiện nay",

Luận văn thạc sỹ, tác giả Đỗ Tiến Dũng, Hà Nội, 2006, “Giải

thích pháp luật – Một số vấn đề lý luận và thực tiễn”, Văn

phòng Quốc hội Việt Nam, Hà Nội, 2009…

Các công trình kể trên ở Việt Nam là những nghiên cứu quan

trọng về các khía cạnh của gtpl, tuy nhiên vấn đề nổi lên là còn

nhiều nội dung lý luận đang tồn tại những quan điểm khác nhau

hoặc chưa có sự thống nhất. Chẳng hạn sự đánh giá không

thống nhất về vai trò gtpl của UBTVQH, về khả năng gtpl của