Giải Pháp Xây Dựng Nông Thôn Mới Tại Xã Đông Phương Yên Huyện Chương Mỹ Thành Phố Hà Nội

1

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Định hướng phát triển kinh tế - xã hội của Đảng ta, tại Đại hội đại biểu toàn

quốc lần thứ X đã xác định vấn đề “Nông nghiệp, nông dân và nông thôn có vị trí

chiến lược trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa, xây dựng và bảo vệ Tổ

quốc”, là vấn đề chiến lược trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội, góp

phần quan trọng thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, là cơ sở ổn định chính trị và an

ninh quốc phòng; là yếu tố quan trọng đảm bảo sự phát triển bền vững của

Đất nước trong quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá theo định hướng xã

hội chủ nghĩa. Nhưng trước hết phải xuất phát từ lợi ích của nông dân, phát

huy vai trò của giai cấp nông dân, cùng với giai cấp công nhân và tầng lớp trí

thức trở thành chỗ dựa chính trị vững chắc của Đảng và Nhà nước, tạo điều

kiện thuận lợi giúp nông dân nâng cao trình độ mọi mặt, có đời sống vật chất

và tinh thần ngày càng cao.

Trong những năm qua, nhiều chương trình đã được thực hiện, như

Chương trình giống, Chương trình khoa học công nghệ, Chương trình khuyến

nông, khuyến công… Bên cạnh đó, chúng ta cũng thực hiện một số chương

trình, dự án mang tính phát triển nông thôn như: Dự án ngành cơ sở hạ tầng

nông thôn, Chương trình mục tiêu quốc gia về nước sạch và vệ sinh môi

trường nông thôn, Chương trình 135 hay Chương trình mục tiêu quốc gia xoá

đói giảm nghèo và việc làm. Tuy nhiên, những chương trình hay dự án đó chỉ

mới giải quyết một số khía cạnh riêng rẽ (như về cơ sở hạ tầng, môi trường)

hoặc nhằm mục tiêu xoá đói giảm nghèo cho những vùng đặc biệt khó khăn,

vùng nghèo.

Để nông nghiệp, nông dân, nông thôn phát triển bền vững, chúng ta cần

phải chú trọng đến việc nâng cao năng lực cho cộng đồng người dân ở nông

thôn, đặc biệt phải nâng cao vai trò của người dân.

2

Tuy nhiên, trên thực tế nhiều nơi chưa phát huy được vai trò của người

dân, trong thực hiện các dự án phát triển nông thôn. Có rất nhiều lý do và lực

cản như trình độ hiểu biết của người dân, năng lực quản lý, cơ chế chính sách,

phương pháp triển khai thực hiện và điều kiện cơ sở hạ tầng thấp kém,…

Hiện nay, một số mô hình phát triển nông thôn mới đang thực hiện ở

một số tỉnh vùng Đồng bằng sông Hồng, đã vận dụng một cách có chọn lọc các

phương pháp, kế thừa bài học kinh nghiệm của một số nước trên thế giới, nhằm

huy động sự tham gia của người dân. Vấn đề nâng cao vai trò của người dân,

thực hiện chủ yếu thông qua một số mô hình phát triển nông thôn mới vẫn chưa

được cụ thể hoá một cách chi tiết, chưa mô phỏng nó thành phương pháp để

thực hiện có tính đồng bộ, thống nhất, phù hợp với tình hình thực tế.

Xuất phát từ những yêu cầu về phát triển NTM và tình hình trên. Đảng

và Chính phủ đã chủ trương phát triển mô hình NTM, mà ở đó người dân

nông thôn sẽ làm chủ quá trình phát triển, chúng ta sẽ nhìn thấy một nông

thôn khởi sắc, nhìn thấy hình ảnh của một nông thôn mới Viêt Nam phát triển ̣

toàn diện và bền vững.

Chiến lược quan trọng này sẽ giúp cho người dân nông thôn thoát nghèo,

mọi người được sống trong một cộng đồng xã hội có văn hóa hơn, ở đó tình

làng nghĩa xóm, sự tương trợ giúp đỡ lẫn nhau được phát huy mạnh. Đặc biệt là

con người của nông thôn sẽ có trình độ hơn, năng động hơn, tha thiết hơn khi

tham gia vào quá trình phát triển của cộng đồng địa phương, họ thấy được mục

tiêu phát triển phía trước gần hơn và cụ thể hơn.

Chiến lược phát triển nông nghiệp, nông dân, nông thôn đã được thể

hiện rõ nét trong Nghị quyết số 26-NQ/TƯ mà Hội nghị Trung ương lần thứ 7

của Đảng khóa X, ban hành ngày 5 tháng 8 năm 2008. Văn kiện này gần như

là một bảo bối soi sáng cho con đường phát triển nông thôn Viêt Nam phía ̣

trước và đó là một cơ hội cực kỳ quan trọng trong việc nâng cao đời sống dân

cư nông thôn nước ta.

3

Từ những đăc đi ̣ ểm trên, nên việc xây dựng nông thôn mới là nhiêm v ̣ u ̣

quan trọng, đang đăt ra nhi ̣ ều vấn đề cần tâp̣ trung nỗlưc c ̣ ủa Nhà nước và

nhân dân, giải quyết những vấn đề cấp bách, đồng thờ

i tao ra ti ̣ ền đề cho

những giai đoan ti ̣ ếp theo.

Trong những năm gần đây, xã Đông Phương Yên đang trên đà phát

triển, thu nhập bình quân đầu người hàng năm đều tăng, cơ sở hạ tầng đang

được chú trọng đầu tư đúng mức. Chủ trương của Đảng ủy, UBND xã Đông

Phương Yên rất mong muốn trở thành xã đạt chuẩn nông thôn mới theo Bộ

tiêu chí quốc gia về nông thôn mới. Việc nghiên cứu tình hình phát triển kinh

tế - xã hội nông thôn tại địa phương, qua đó đánh giá những thành công, phân

tích những hạn chế còn tồn tại từ đó đề xuất những giải pháp để giúp xã đạt

được tiêu chí NTM là hết sức quan trọng và cần thiết. Chính vì vậy, tôi tiến

hành nghiên cứu đề tài: “Giải pháp xây dưng nông thôn m ̣ ới tai x̣ ãĐông

Phương Yên, huyên Chương Mỹ ̣ , Thành phố Hà Nôị”.

2. Mục tiêu nghiên cứu

2.1. Mục tiêu tổng quát

Đưa ra một số giải pháp góp phần phát triển xã Đông Phương Yên

thành xã Nông thôn mới, theo Bộ tiêu chí Quốc gia về Nông thôn mới của

Chính phủ.

2.2. Mục tiêu cụ thể

- Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn về xây dựng nông thôn mới.

- Đánh giá tình hình phát triển kinh tế - xã hội của xã Đông Phương

Yên, trên cơ sở so sánh với các tiêu chí về Nông thôn mới.

- Đưa ra một số giải pháp nhằm xây dựng xã Đông Phương Yên trở thành

xã Nông thôn mới trong 5 năm tới (2011 – 2015).

4

3. Phương pháp nghiên cứu

3.1. Thu thập số liệu

- Số liệu sơ cấp bao gồm: phỏng vấn, quan sát, phiếu điều tra đối với

một số cán bộ và nhân dân trong xã Đông Phương Yên về xây dựng nông

thôn mới.

- Số liệu thứ cấp bao gồm: kế thừa các công trình, tài liệu đã công bố và

chọn lọc các thông tin cần thiết về việc xây dựng nông thôn mới.

3.2. Phương pháp xử lý số liệu

Phương pháp thống kê và phương pháp phân tích kinh tế và xử lý số

liệu trên bảng tính Excel.

3.3. Phương pháp phân tích số liệu

So sánh đánh giá kết quả với chỉ tiêu kế hoạch; so sánh năm sau với

năm trước; thực tế với yêu cầu đặt ra về nông thôn mới.

Tham khảo ý kiến của các chuyên gia trong lĩnh vực xây dựng Nông

thôn mới. Tham khảo ý kiến của các cơ quan chức năng, ý kiến của lãnh

đạo xã và tham khảo ý kiến của người dân về hiện trạng và mục tiêu phấn

đấu để đạt được các tiêu chí về xây dựng NTM, theo Quyết định số

491/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Bộ Tiêu chí quốc gia

về nông thôn mới.

4. Đối tượng nghiên cứu

- Địa điểm nghiên cứu tại xã Đông Phương Yên, huyện Chương Mỹ,

Thành phố Hà Nội.

- Thời gian nghiên cứu từ năm 2010 – 2011 và những đề xuất triển khai

xây dựng NTM tại xã Đông Phương Yên trong 5 năm tới (2011 -2015).

5

5. Kết cấu của luận văn

Ngoài phần mở đầu và kết luận, kết cấu của luận văn bao gồm những

chương sau:

Chương 1: Tổng quan về đề tài nghiên cứu.

Chương 2: Đặc điểm điều kiện tự nhiên kinh tế- xã hội của xã Đông

Phương Yên.

Chương 3: Đánh giá các tiêu chí so với Bộ tiêu chí quốc gia về NTM

của Thủ tướng Chính phủ.

Chương 4: Một số giải pháp xây dựng Nông thôn mới tại xã Đông

Phương Yên, huyện Chương Mỹ, Thành phố Hà Nội.

6

Chương 1

TỔNG QUAN VỀ ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU

1.1. Cơ sở lý luận

1.1.1. Một số khái niệm

1.1.1.1. Khái niệm về nông thôn

Hiện nay, trên thế giới chưa thống nhất định nghĩa về nông thôn. Có

nhiều quan điểm khác nhau, có quan điểm cho rằng chỉ cần dựa vào trình độ

phát triển cơ sở hạ tầng, có quan điểm khác lại cho rằng nên dựa vào chỉ tiêu

trình độ tiếp cận thị trường, phát triển hàng hóa để xác định vùng nông thôn.

Tuy nhiên, theo quan điểm nhóm chuyên viên của Liên hợp quốc đề cập đến

khái niệm CONTINIUM nông thôn - đô thị để so sánh nông thôn và đô thị với

nhau. Khái niệm nông thôn chỉ có tính chất tương đối và luôn biến động theo

thời gian, để phản ánh biến đổi về kinh tế xã hội của mỗi quốc gia trên thế

giới. Trong điều kiện Việt Nam có thể hiểu:

“Nông thôn là vùng sinh sống của tập hợp dân cư, trong đó có nhiều

nông dân. Tập hợp dân cư này tham gia vào các hoạt động kinh tế, văn hóa -

xã hội và môi trường trong một thể chế chính trị nhất định và chịu ảnh hưởng

của các tổ chức khác”.

1.1.1.2. Khái niệm về phát triển nông thôn

Phát triển nông thôn là một phạm trù rộng được nhận thức với rất nhiều

quan điểm khác nhau. Theo Ngân hàng Thế giới (1975) đã đưa ra định nghĩa:

“Phát triển nông thôn là một chiến lược nhằm cải thiện các điều kiện sống kinh

tế và xã hội của một nhóm người cụ thể - người nghèo ở vùng nông thôn. Nó

giúp những người nghèo nhất trong những người dân sống ở các vùng nông thôn

được hưởng lợi ích từ sự phát triển”.

Khái niệm phát triển nông thôn mang tính toàn diện, đảm bảo tính bền

vững về môi trường. Vì vậy, trong điều kiện của Việt Nam, được tổng kết từ

các chiến lược kinh tế xã hội của Chính phủ, thuật ngữ này được hiểu:

7

“Phát triển nông thôn là một quá trình cải thiện có chủ ý một cách bền

vững về kinh tế, xã hội, văn hóa và môi trường, nhằm nâng cao chất lượng

cuộc sống của người dân nông thôn và có sự hỗ trợ tích cực của Nhà nước và

các tổ chức khác”.

1.1.1.3. Khái niệm về phát triển nông thôn bền vững

Phát triển nông thôn bền vững là sự phát triển kinh tế - xã hội nông

thôn với tốc độ cao, là quá trình làm tăng mức sống của người dân nông

thôn. Phát triển nông thôn phù hợp với nhu cầu của con người, đảm bảo sự

tồn tại bền vững và sự tiến bộ lâu dài trong nông thôn. Sự phát triển đó dựa

trên việc sử dụng hiệu quả tài nguyên thiên nhiên mà vẫn bảo đảm giữ gìn

môi trường sinh thái nông thôn. Phát triển nông thôn đáp ứng nhu cầu xã hội

hiện nay nhưng không làm cạn kiệt tài nguyên, không để lại hậu quả xấu cho

thế hệ tương lai. [7]

1.1.1.4. Khái niệm về nông thôn mới

Xây dựng nông thôn mới là biểu hiện cụ thể của phát triển nông thôn,

nhằm tạo ra một nông thôn có kinh tế phát triển cao hơn, có đời sống về vật

chất, văn hoá và tinh thần tốt hơn, có bộ mặt nông thôn hiện đại.

Theo quan điểm chung của các nhà nghiên cứu về mô hình nông thôn

mới, là những kiểu mẫu cộng đồng theo tiêu chí mới, tiếp thu những thành tựu

khoa học kỹ thuật hiện đại mà vẫn giữ được nét đặc trưng, tinh hoa văn hóa

của người Việt Nam. Nhìn chung, mô hình làng nông thôn mới theo hướng

công nghiệp hóa - hiện đại hóa, hợp tác hóa và dân chủ hóa.

Có thể quan niệm: “Mô hình nông thôn mới là tổng thể những đặc

điểm, cấu trúc tạo thành một kiểu tổ chức nông thôn theo tiêu chí mới, đáp

ứng yêu cầu mới đặt ra cho nông thôn trong điều kiện hiện nay, là kiểu nông

thôn được xây dựng so với mô hình nông thôn cũ (truyền thống đã có) ở tính

tiên tiến về mọi mặt”.

8

1.1.2. Mô hình phát triển nông thôn mới

Mô hình phát triển nông thôn mới là tổng thể những đặc điểm, cấu trúc

tạo thành một kiểu tổ chức nông thôn theo tiêu chí mới, đáp ứng yêu cầu mới

đặt ra cho nông thôn trong điều kiện hiện nay, là kiểu nông thôn được xây

dựng mới có tính tiên tiến về mọi mặt.

1.1.2.1. Quan điểm về mô hình nông thôn mới

Những năm gần đây, mô hình nông thôn mới không còn là tên gọi mới mẻ

đối với nước ta; mô hình phát triển nông thôn đã góp phần quan trọng trong việc

phát triển và cải thiện nông thôn nước ta. Việc xây dựng mô hình phát triển

nông thôn mới là một quá trình chuyển đổi căn bản chiến lược phát triển kinh

tế - xã hội nông thôn Việt Nam từ hướng chủ yếu là tự cung, tự cấp sang

hướng đáp ứng theo nhu cầu của thị trường. Đồng thời, đảm bảo sự tham gia

tối đa của người dân vào quá trình phát triển theo phương châm "dân biết, dân

bàn, dân đóng góp, dân làm, dân kiểm tra, dân quản lý thành quả và dân

hưởng lợi". Đây là cơ sở để phát huy nội lực, hướng vào phát triển bền vững.

Mô hình nông thôn mới là tập hợp các hoạt động qua lại, để cụ thể hoá

các chương trình phát triển nông thôn; mô hình nhằm bố trí sử dụng các nguồn

lực về tài chính, lao động, phương tiện, vật tư thiết bị để tạo ra các sản phẩm

hay dịch vụ trong một thời gian xác định và thỏa mãn các mục tiêu về kinh tế,

xã hội và môi trường cho sự phát triển bền vững ở nông thôn.

Đây là quan điểm có tính khái quát và có tính mạch lạc về mô hình phát

triển nông thôn mới. Như vậy, mô hình phát triển nông thôn mới có đặc điểm

chung nhất là gắn với nông nghiệp, nông thôn, nông dân.

1.1.2.2. Một số đặc trưng cơ bản của mô hình NTM

Một là, đối tượng của mô hình nông thôn mới là làng - xã. Làng - xã thực

sự là một cộng đồng, chịu sự quản lý của Nhà nước, tuy nhiên Nhà nước không

can thiệp sâu vào đời sống nông thôn, mà trên tinh thần tôn trọng tính tự quản của

người dân thông qua hương ước, lệ làng (không trái với Pháp luật của Nhà nước).

9

Hai là, đáp ứng yêu cầu sản xuất hàng hóa, đô thị hóa, chuẩn bị những

điều kiện vật chất và tinh thần giúp nông dân làm ăn sinh sống và trở nên

thịnh vượng ngay trên mảnh đất mà họ đã gắn bó lâu đời. Trước hết, tạo mọi

điều kiện cho người dân có thể làm giàu trên chính quê hương của mình, hay

nói cách khác là “ly nông bất ly hương”.

Ba là, nông thôn biết khai thác hợp lý và nuôi dưỡng các nguồn lực, tăng

trưởng kinh tế cao và bền vững, môi trường tự nhiên được giữ gìn, khai thác tốt

tiềm năng du lịch, khôi phục ngành nghề truyền thống, ngành nghề tiểu thủ

công nghiệp.

Bốn là, dân chủ nông thôn được mở rộng và đi vào thực chất. Các chủ

thể nông thôn (lao động nông thôn, chủ trang trại, hộ nông dân, các tổ chức

phi chính phủ, Nhà nước, tư nhân…) tham gia tích cực trong mọi quá trình ra

quyết định về chính sách phát triển nông thôn; thông tin minh bạch, thông

suốt và hiệu quả giữa các tác nhân có liên quan; phân phối công bằng. Người

nông dân thực sự “được tự do và tự quyết định trên luống cày, thửa ruộng

của mình”, lựa chọn phương án sản xuất, kinh doanh làm giàu cho mình, cho

quê hương theo đúng chủ trương, đường lối của Đảng và chính sách, pháp

luật của Nhà nước.

Năm là, nông dân, nông thôn có văn hóa, trí tuệ được nâng lên, sức lao

động được giải phóng, nhân dân tích cực tham vào quá trình đổi mới. Đó chính

là sức mạnh nội sinh của làng - xã trong công cuộc xây dựng nông thôn

mới. Các tiêu chí này đang trở thành mục tiêu, yêu cầu trong hoạch định chính

sách về mô hình nông thôn mới ở nước ta trong giai đoạn hiện nay. [14]

1.1.2.3. Vai trò mô hình NTM trong phát triển kinh tế xã hội

* Về kinh tế: Nông thôn có nền sản xuất hàng hóa mở, hướng đến thị

trường, giao lưu và hội nhập. Để đạt được điều đó, cơ sở vật chất của nông

thôn phải hiện đại, tạo điều kiện thuận lợi cho mở rộng sản xuất, giao lưu

buôn bán, chăm sóc sức khỏe cộng đồng.

- Thúc đẩy nông nghiệp, nông thôn phát triển nhanh, kích thích mọi

người tham gia sản xuất hàng hóa, hạn chế rủi ro cho nông dân.