giải pháp hạn chế rủi ro tỷ giá trong hoạt động kinh doanh ngoại tệ tại ngân hàng thương mại cổ phần

Chuyên đề thực tập tốt nghiệp Khoa Ngân hàng - Tài chính

MỞ ĐẦU

Trong bối cảnh chung của nền kinh tế đang chuyển mình đổi mới, hệ

thống các ngân hàng không ngừng phát triển để đáp ứng những nhu cầu ngày

càng cao của công cuộc công nghiệp hoá hiện đại hoá đất nước. Đặc biệt

trong năm 2007 với sự kiện Việt Nam chính thức gia nhập tổ chức Thương

mại thế giới WTO đã tạo ra nhiều cơ hội và thách thức cho nền kinh tế nói

chung và ngành ngân hàng nói riêng. Cùng với sự phát triển không ngừng của

đất nước ngành ngân hàng ngày càng khẳng định rõ vai trò, vị trí to lớn của

mình trong nền kinh tế.

Với vai trò là một lĩnh vực kinh doanh tiềm năng trong việc phát triển

dịch vụ ngân hàng, kinh doanh ngoại tệ đang ngày càng trở nên có vị thế quan

trọng trong hoạt động của ngân hàng. Tuy nhiên, cũng như các ngân hàng

khác, hoạt động kinh doanh ngoại tệ của ngân hàng Quân đội luôn phải đối

mặt với rất nhiều rủi ro. Nguyên nhân có thể do thiếu kinh nghiệm thực tiễn,

thời gian tham gia vào thị trường quốc tế chưa nhiều, trình độ chuyên môn

nghiệp vụ chưa cao, kinh nghiệm quản lý yếu kém…. Một trong những rủi ro

đem lại thiệt hại rất lớn trong kinh doanh ngoại tệ đó là rủi ro tỷ giá. Hoạt

động kinh doanh ngoại tệ có đạt hiệu quả, đem lại lợi nhuận cho ngân hàng

hay không phụ thuộc rất nhiều vào việc ngân hàng quản lỷ rủi ro như thế nào.

Xuất phát từ thực tế đó, đề tài “giải pháp hạn chế rủi ro tỷ giá trong hoạt

động kinh doanh ngoại tệ tại ngân hàng thương mại cổ phần Quân đội” đã

được chọn làm đề tài nghiên cứu chuyên đề thực tập tốt nghiệp.

Với mục đích trên, nội dung của chuyên đề tập trung chủ yếu nghiên

cứu về rủi ro tỷ giá và giải pháp hạn chế rủi ro tỷ giá trong hoạt động kinh

doanh ngoại tệ tại ngân hàng thương mại cổ phần Quân đội từ năm 2004-

2006.

Đỗ Thị Thu Thuỷ Lớp: Tài chính công 45

Chuyên đề thực tập tốt nghiệp Khoa Ngân hàng - Tài chính

Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, chuyên đề

thực tập tốt nghiệp gồm 3 chương:

Chương 1: Những vấn đề cơ bản về hạn chế rủi ro tỷ giá trong hoạt động kinh

doanh ngoại tệ của ngân hàng thương mại

Chương 2: Thực trạng quản lý rủi ro tỷ giá trong hoạt động kinh doanh ngoại

tệ tại ngân hàng thương mại cổ phần Quân đội

Chương 3: Giải pháp hạn chế rủi ro tỷ giá tại ngân hàng thương mại cổ phần

Quân đội

Đỗ Thị Thu Thuỷ Lớp: Tài chính công 45

Chuyên đề thực tập tốt nghiệp Khoa Ngân hàng - Tài chính

NỘI DUNG

CHƯƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ HẠN CHẾ RỦI

RO TỶ GIÁ TRONG HOẠT ĐỘNG KINH DOANH NGOẠI

TỆ CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI

1.1. Tổng quan về hoạt động kinh doanh ngoại tệ của ngân hàng

thương mại

1.1.1. Hoạt động kinh doanh ngoại tệ của ngân hàng thương mại

Ngân hàng là một doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực kinh doanh tiền

tệ, cung cấp dịch vụ cho công chúng và doanh nghiệp. Cùng với sự phát triển

và xu hướng đa năng hoá, các dịch vụ mà ngân hàng cung cấp ngày càng

tăng, ngoài các dịch vụ truyền thống như: nhận tiền gửi, cho vay, bảo quản tài

sản hộ, cung cấp các tài khoản giao dịch và thực hiện thanh toán, quản lý

ngân quỹ, tài trợ các hoạt động của chính phủ, bảo lãnh…thì hoạt động

KDNT cũng đang trở thành một trong những hoạt động mà ngân hàng cần

chú trọng để đáp ứng nhu cầu của nền kinh tế mở cửa và đem lại lợi nhuận

cho ngân hàng.

KDNT theo nghĩa rộng bao gồm việc mua, bán, vay và cho vay các loại

ngoại tệ nhằm đảm bảo cân đối nhu cầu về ngoại tệ cho ngân hàng và tìm

cách thu lời thông qua chênh lệch về tỷ giá và lãi suất giữa các đồng tiền

khác nhau.

Theo nghĩa hẹp thì KDNT chỉ đơn thuần là các hoạt động mua bán ngoại

tệ của các ngân hàng thương mại khi ngân hàng tham gia trên thị trường trong

và ngoài nước nhằm đảm bảo nhu cầu về ngoại tệ của khách hàng, đem lại lợi

nhuận cho ngân hàng.

Thị trường ngoại hối là nơi diễn ra việc mua và bán các đồng tiền khác

nhau. Ngày nay, do vai trò tiền tệ của vàng giảm đáng kể, chính vì vậy khi nói

Đỗ Thị Thu Thuỷ Lớp: Tài chính công 45

Chuyên đề thực tập tốt nghiệp Khoa Ngân hàng - Tài chính

đến thị trường ngoại hối người ta thường hiểu đó là thị trường mua bán các

đồng tiền khác nhau, hay mua bán ngoại tệ, nghĩa là thị trường ngoại hối

thường được hiểu theo nghĩa hẹp là thị trường ngoại tệ.

1.1.2. Vai trò của hoạt động kinh doanh ngoại tệ

1.1.2.1. Đối với ngân hàng

- Hoạt động KDNT giúp cho các NHTM nâng cao khả năng cạnh tranh

trong hệ thống ngân hàng, ngoài ra còn mang lại một khoản lợi nhuận đáng kể

cho ngân hàng, đặc biệt là các ngân hàng có hoạt động KDNT phát triển.

- Hoạt động KDNT có ảnh hưởng lớn đến các nghiệp vụ khác của ngân

hàng như: thanh toán quốc tế, bảo lãnh, vay, cho vay bằng ngoại tệ…góp

phần đa dạng hoá các hoạt động của ngân hàng thương mại.

- Các nghiệp vụ KDNT như: forwards, future, swaps, options có thể

được dùng như các công cụ để phòng ngừa rủi ro hữu hiệu nhất, đặc biệt là

những rủi ro có liên quan đến tỷ giá và lãi suất.

- Hoạt động KDNT góp phần nâng cao vị thế các ngân hàng thương

mại trên thị trường quốc tế thông qua giao dịch mua bán ngoại tệ với các ngân

hàng nước ngoài.

1.1.2.2. Đối với nền kinh tế

• Đối với doanh nghiệp

- Đáp ứng nhu cầu đa dạng về ngoại tệ cho các khách hàng doanh

nghiệp thanh toán các hợp đồng ngoại thương, tạo điều kiện cho các hoạt

động ngoại thương và việc thanh toán giao dịch của khách hàng được diễn ra

thuận lợi.

- Với việc tư vấn, đánh giá sự thay đổi của tỷ gía đã tạo điều kiện cho

các doanh nghiệp tính toán được hiệu quả kinh tế đối ngoại, đồng thời cấp cho

các doanh nghiệp các công cụ để có thể hạn chế được rủi ro về biến động tỷ

giá.

Đỗ Thị Thu Thuỷ Lớp: Tài chính công 45

Chuyên đề thực tập tốt nghiệp Khoa Ngân hàng - Tài chính

• Đối với thị trường ngoại hối

NHTM là một thành viên giữ vai trò quan trọng nhất trên thị trường

ngoại hối, với chức năng kinh doanh tiền tệ ở thị trường trong nước và thị

trường quốc tế.

• Đối với NHNN

Hoạt động KDNT góp phần làm tăng nguồn dự trữ ngoại hối của quốc

gia, hoàn thiện chính sách vĩ mô của Chính phủ về quản lý ngoại hối, về chính

sách tỷ giá và lãi suất, điều tiết quan hệ cung cầu ngoại hối trên thị trường

nhằm đảm bảo ổn định đồng nội tệ và góp phần sử dụng có hiệu quả nguồn

ngoại tệ của các tổ chức kinh tế và của quốc gia.

1.1.3. Rủi ro trong hoạt động kinh doanh ngoại tệ

Trong hoạt động KDNT có thể nói không tránh khỏi những rủi ro. Rủi ro

và lợi nhuận kỳ vọng luôn luôn có mối quan hệ cùng chiều, lợi nhuận càng

nhiều thì rủi ro càng lớn (more profit, more risks). Hiện nay, hoạt động

KDNT ngày càng có vai trò quan trọng, đem lại lợi nhuận không nhỏ cho

ngân hàng, tuy nhiên ngân hàng cũng phải đối mặt với rất nhiều rủi ro như:

1.1.3.1. Rủi ro tỷ giá

Rủi ro tỷ giá là rủi ro xảy ra do sự biến động của tỷ giá dẫn đến thua lỗ

trong giao dịch. Bất kỳ mọi hoạt động KDNT nào tạo ra một trạng thái ngoại

tệ mở đều có khả năng chịu rủi ro khi tỷ giá thay đổi. Rủi ro tỷ giá là một

trong những rủi ro chính trong hoạt động KDNT của NHTM. Tùy thuộc vào

quy mô hoạt động và quan điểm của ban lãnh đạo của ngân hàng, mỗi ngân

hàng có mức độ rủi ro ngoại hối khác nhau. Một số ngân hàng thực hiện

KDNT để đáp ứng yêu cầu của khách hàng. Điều này có nghĩa là khi khách

hàng có nhu cầu mua, bán ngoại tệ ngân hàng mới thực hiện giao dịch đối ứng

để đáp ứng nhu cầu về ngoại tệ của khách hàng. Trong trường hợp này rủi ro

ngoại hối của ngân hàng ít. Ngược lại những ngân hàng lớn hoạt động đa

Đỗ Thị Thu Thuỷ Lớp: Tài chính công 45

Chuyên đề thực tập tốt nghiệp Khoa Ngân hàng - Tài chính

dạng, năng động trên thị trường quốc tế không chỉ KDNT để đáp ứng nhu cầu

của khách hàng mà còn tự doanh cho bản thân ngân hàng để thu lợi nhuận

(được gọi là hoạt động tự doanh hay đầu cơ). Trong trường hợp này rủi ro tỷ

giá của ngân hàng là rất lớn. Các ngân hàng có hoạt động tự doanh như vậy

đòi hỏi phải có một cơ chế quản lý rủi ro rõ ràng đầy đủ phù hợp với mức độ

rủi ro của ngân hàng.

1.1.3.2. Rủi ro hoạt động

Rủi ro xuất phát từ trong hoạt động KDNT của ngân hàng là các khả

năng mất mát trong hoạt động KDNT do các yếu tố phi tài chính gây ra. Rủi

ro hoạt động bao gồm:

Rủi ro do con người: là rủi ro xuất phát một cách chủ quan từ các nhân

viên tham gia vào quá trình thực hiện các giao dịch KDNT. Nguyên nhân có

thể do: trình độ chuyên môn nghiệp vụ còn hạn chế, thiếu kinh nghiệm, chưa

có chính sách đãi ngộ hợp lý….

Rủi ro vận hành: là rủi ro xảy ra do sự sai sót của hệ thống thông tin

phục vụ hoạt động KDNT của ngân hàng.

Rủi ro tổ chức: là những rủi ro do hệ thống tổ chức và cơ chế quản lý

đem lại. Rủi ro này thường có nguồn gốc từ sự phân công trách nhiệm chưa rõ

ràng giữa các bộ phận tham gia hoạt động KDNT: giao dịch, thanh toán, kiểm

soát… dẫn đến rủi ro như :

- Hạn mức kinh doanh giữa ngân hàng và khách hàng có thể bị vượt

- Những hợp đồng KDNT có thể không được thực hiện đúng hạn

- Dòng tiền vào ra không được theo dõi kiểm soát

- Trạng thái ngoại tệ có thể vượt mức an toàn cho phép

- Không đánh giá đúng mức độ rủi ro…

Đỗ Thị Thu Thuỷ Lớp: Tài chính công 45

Chuyên đề thực tập tốt nghiệp Khoa Ngân hàng - Tài chính

1.1.3.3. Rủi ro đối tác

Rủi ro đối tác là rủi ro xảy ra khi một ngân hàng đối tác hay khách hàng

không có khả năng hay không muốn thực hiện các nghĩa vụ đã cam kết trong

hợp đồng giao dịch mua bán ngoại tệ vào thời điểm phát sinh các nghĩa vụ đã

cam kết đó.

Trong trường hợp này rủi ro thực sự cho ngân hàng là chi phí để huỷ bỏ

hợp đồng với đối tác theo giá tại thời điểm hiện tại.

Để hạn chế rủi ro này, cần phải có những báo cáo đánh giá độ tin cậy của

các đối tác, tình hình hoạt động cũng như uy tín của họ để từ đó xây dựng các

hạn mức cho từng khách hàng, ứng với từng loại hình giao dịch. Trường hợp

khách hàng không đủ uy tín và năng lực tài chính để thực hiện hợp đồng giao

dịch thì phải có các biện pháp dự phòng nhằm hạn chế rủi ro như: Yêu cầu

khách hàng đặt cọc, ký quỹ; sử dụng điều khoản dự trữ thông thường mà theo

đó các đối tác duy trì tài khoản tiền gửi tại hệ thống tài khoản của nhau…

1.1.3.4. Rủi ro thanh khoản

Rủi ro thanh khoản trong hoạt động KDNT là rủi ro xảy ra khi ngân hàng

không thể thực hiện được việc mua bán ngoại tệ của mình do thị trường có

tính thanh khoản kém, có nghĩa là khi ngân hàng có nhu cầu mua thì không

mua được và ngược lại hoặc là các thành viên trên thị trường cùng có nhu cầu

mua hoặc bán.

Ngân hàng thường dùng các hạn mức quản lý trạng thái để hạn chế rủi ro

này.

1.1.3.5. Rủi ro chính trị

Rủi ro chính trị là rủi ro xảy ra khi đối tác giao dịch ở nước ngoài không

thể hoặc có thể không thực hiện được các nghĩa vụ cam kết trong hợp đồng

giao dịch mua bán ngoại tệ vào thời điểm phát sinh các nghĩa vụ cam kết mà

nguyên nhân có thể do chiến tranh, bạo loạn…

Đỗ Thị Thu Thuỷ Lớp: Tài chính công 45

Chuyên đề thực tập tốt nghiệp Khoa Ngân hàng - Tài chính

Nhìn chung trong hoạt động KDNT ngân hàng phải đối mặt với rất nhiều

rủi ro, tuy nhiên rủi ro quan trọng nhất đem lại tổn thất lớn cho ngân hàng đó

là rủi ro tỷ giá. Lịch sử hoạt động ngân hàng đã chứng kiến những tổn thất lớn

hoặc thậm chí dẫn đến sụp đổ ngân hàng vì rủi ro tỷ giá trong hoạt động kinh

doanh của bộ phận Treasury, ngân hàng Barrings là một ví dụ. Việc ngân

hàng không có phương pháp quản lý rủi ro phù hợp với hoạt động KDNT

đang được mở rộng sẽ dẫn đến rủi ro tiềm ẩn về tỷ giá rất lớn. “Tiềm ẩn’’ là

đặc điểm cần lưu ý trong rủi ro về tỷ giá. Điều này có nghĩa là với trình độ và

phương pháp quản lý rủi ro không phù hợp với hoạt động KDNT ngân hàng

vẫn có thể hoạt động bình thường và thậm chí có lãi trong điều kiện thị trường

bình thường, thuận lợi. Chỉ đến khi tỷ giá biến động bất lợi, thị trường có

nhiều biến động, lúc đó mức độ rủi to tìêm ẩn mới được hiện thực hoá bằng

những khoản lỗ thực sự ngoài dự kiến. Vì vậy việc quản lý rủi ro tỷ giá là hết

sức quan trọng nhằm mục đích:

-Chuẩn bị cho những thay đổi bất lợi về tỷ giá trong lĩnh vực KDNT.

-Bảo vệ ngân hàng khỏi những mất mát, thiệt hại ngoài dự tính trong

hoạt động KDNT của ngân hàng khi tỷ giá biến động bất lợi.

-Đảm bảo lợi nhuận cao cho ngân hàng với mức độ rủi ro là thấp nhất.

-Giảm bớt sự nhạy cảm đối với những thay đổi có hại của môi trường

đến tỷ giá.

-Tăng cường lợi thế cạnh tranh của ngân hàng.

1.2. Rủi ro tỷ giá trong hoạt động kinh doanh ngoại tệ

1.2.1.Trạng thái ngoại hối và mối liên quan với rủi ro tỷ giá trong hoạt

động kinh doanh ngoại tệ

Trong nền kinh tế thị trường, rủi ro trong kinh doanh là không thể tránh

khỏi, đặc biệt là rủi ro tỷ giá đối với các ngân hàng tham gia kinh doanh trên

thị trường ngoại hối. Trạng thái ngoại hối có ý nghĩa quan trọng trong việc

Đỗ Thị Thu Thuỷ Lớp: Tài chính công 45

Chuyên đề thực tập tốt nghiệp Khoa Ngân hàng - Tài chính

quản lý rủi ro trong kinh doanh ngân hàng nói chung và rủi ro tỷ giá nói riêng.

Thực tế đã chỉ ra rằng, trong KDNT, nếu lỏng lẻo trong công tác quản lý trạng

thái ngoại hối thì sớm hay muộn tai hoạ cũng sẽ xảy ra và hậu hoạ của nó là

khó lường. Chính vì vậy, đối với các nhà KDNT trên thế giới, yếu tố trạng

thái ngoại tệ được xem là yếu tố thường trực trong kinh doanh.

1.2.1.1. Trạng thái ngoại hối

Đối với NHTM, trạng thái ngoại hối của mỗi ngoại tệ là chênh lệch giữa

tổng tài sản có và tổng tài sản nợ (bao gồm cả nội bảng và ngoại bảng) của

ngoại tệ đó tại một thời điểm nhất định.

Vì là trạng thái tại một thời điểm nên trạng thái ngoại hối của một ngoại

tệ phản ánh số dư của ngoại tệ đó tại một thời điểm nhất định.

Ngày nay, vai trò tiền tệ và vai trò ngoại hối của vàng cũng như ý nghĩa

của nó so với ngoại tệ ngày càng giảm sút và trở nên thứ yếu, do đó trong

thực tế người ta coi trạng thái ngoại hối chính là trạng thái của các ngoại tệ.

Vấn đề đặt ra là, trong thực tế hoạt động kinh doanh của NHTM, có rất

nhiều giao dịch liên quan đến ngoại tệ, vậy căn cứ vào tiêu chí nào để biết

được một giao dịch có làm phát sinh trạng thái ngoại tệ hay không? Để trả lời

câu hỏi này chúng ta chia các giao dịch liên quan đến ngoại tệ làm hai nhóm

là: (1) nhóm giao dịch làm phát sinh sự chuyển giao quyền sử dụng về ngoại

tệ và (2)nhóm giao dịch làm phát sinh sự chuyển dịch quyền sở hữu về ngoại

tệ; trong đó, chỉ các giao dịch làm phát sinh sự chuyển giao quyền sở hữu về

ngoại tệ mới làm phát sinh trạng thái ngoại tệ.

Từ tiêu chí quyết định nêu trên, ta có thể liệt kê các giao dịch làm phát

sinh trạng thái ngoại tệ bao gồm:

- Mua, bán ngoại tệ (giao ngay và kỳ hạn)

- Thu, chi lãi suất bằng ngoại tệ.

- Các khoản chi, thu phí bằng ngoại tệ

Đỗ Thị Thu Thuỷ Lớp: Tài chính công 45