Đôi nét về người Aztec.

CHAU MY NGAY NAY SO 02-2009

DOI NET VE NCirdl AZTEC

Le Thi Thu Ha

Vien Nghien ciiu Chau My

1. S\i hin h than h va the che

chinh tri Aztec

Ngfldi Aztec (cdn goi la Mexica) tdi sinh

sdiig d thung lung Mexico kha muon.

Trflde khi de che nay hinh thanh,

vao thien nien ky thfl nha't sau cdng

nguyen, d vung da't Mexico ngay nay

da tflng tdn tai nhflng trung tam van

minh phat trien rfle rd: xfl sd cua

ngfldi Maya d phfldng Nam, Monte￾Alban va Mitla cua ngfldi Zapdtec d

Oaxaca, El Tajin d bang Veracruz

ngay nay va Teotihuaein tren cao

nguyen mien Trung. Trong luc dd

ngfldi Aztec dang sd'ng cuoc sd'ng chien

binh, du muc, chu yeu la san bin, hii

Ifldm va cfl ngu trong eac hang ddng d

cac khu viic phia Tay - Bie Mexico

hoac phia Nam Hoa Ky ngay nay.

Lich sif de che Aztec ehi bit diu

khi nen van minh Toltee suy vong vao

khoing the ky X-XI. Luc dd cae bo tdc

da man tien dan ve phia Nam. Nam

1168 ngfldi Aztec bit dau cuoc "Nam

tien", hfldng den Mexico. Qua trinh

nay keo dai khoang mot the ky va

ngfldi Aztec da nhanh ehdng tiep

nhan cuoc sd'ng dinh cfl, nghe lam

rudng, cae ky thuat cung nhfl ll nghi,

each cai tri cua ngfldi Toltee. Nam

1325, ngfldi Aztec dinh cfl tren mot

hdn dao nhd trong quin dao tai vflng

hd Texcoeo va xay dflng thanh pho

kinh dd Tenochtitlan (thanh phd'

Mexico ngay nay). Vao thdi ky dinh

diem, thanh pho nay ed tdi 250.000

dan. Tfl thii dd Tenochtitlan, ngfldi

Aztec da kiem soat mot de che rdng

Idn bao gdm hi u he't vung mien Trung

va mien Nam Mexico.

Nam 1519, Hernan Cortes - nha

tham hiem ngfldi Tay Ban Nha, da do

bd len bd bien phia Tay eiia Mexico va

tien danh Aztec, dat dau chim he't cho

nen van minh ban dia eudl cflng nay.

Aztec la mdt nha nUde theo che do

quan chii. Dflng diu la Hoang de

(Tlatoani), cd uy quyen tuyet ddi, vfla

la giao si tdi cao cua thin

Huitzilopochtli vfla la thd'ng soai quan

ddi. Chflc vu nay khdng phai cha

truyen eon ndi ma thdng qua biu

chon. Tuy nhien, tfl thdi hoang de

Acamipichtli (1375) quyen liic tdi cao

nay lien tue rdi vad mdt ddng ho, bing

each chuyen giao cho con trai hoac em

trai, chau trai eiia vi thu linh dd. Den

thdi vua Motecuhzoma de nhat (1440)

cd ca'u quyen life cd sfl thay ddi quan

trong. Dd la dng vua nay da ehi dinh

ngfldi em trai lam phd vfldng, vdi tfldc

hieu Ciuacoatl. Phd vfldng cd quyen td

chflc cic cude vien chinb, xet xii phuc

tham, the cho khi qudc vfldng ving

mat, chu toa dai hdi ddng trong

nhflng thdi ky chfla cd ngfldi chinb

thflc lam vua. Sdng song vdi viec chon

hoang de, ngfldi ta chon ludn bd'n vi

dai thin, trong dd cd "ngfldi ehi huy

cic chien binh" (Tlacateccatl) va

"ngfldi phu trich nha cat gifl gUdm

dao" (Tlacochcalcatl). ThUdng nhflng

ngfldi ho hang eua qud'e vfldng dflde

chon vao chflc vu nay va cd nhieu khi

nang dflde ke vi qud'e vfldng. Ben canh

qud'e vfldng, phd vfldng va eac vi dai

thin cdn cd mdt dai hoi ddng cd va'n