Đối chiếu đặc điểm diễn ngôn của khẩu hiệu tiếng Anh và tiếng Việt

ĐẠI HỌC HUẾ

TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC

ĐỖ THỊ XUÂN DUNG

ĐỐI CHIẾU ĐẶC ĐIỂM DIỄN NGÔN

CỦA KHẨU HIỆU TIẾNG ANH VÀ TIẾNG VIỆT

LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGÔN NGỮ HỌC

HUẾ - NĂM 2015

ĐẠI HỌC HUẾ

TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC



ĐỖ THỊ XUÂN DUNG

ĐỐI CHIẾU ĐẶC ĐIỂM DIỄN NGÔN

CỦA KHẨU HIỆU TIẾNG ANH VÀ TIẾNG VIỆT

Chuyên ngành: Ngôn ngữ học

Mã số: 62.22.02.40

LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGÔN NGỮ HỌC

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học:

1. PGS. TS Trần Văn Phƣớc

2. PGS. TS Hoàng Tất Thắng

HUẾ - NĂM 2015

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của

riêng tôi. Việc giải quyết các vấn đề đặt ra cũng như

các kết quả nghiên cứu trình bày trong luận án là

hoàn toàn trung thực, chính xác và chưa từng được

công bố trong bất kỳ công trình nào khác.

Tác giả luận án

ĐỖ THỊ XUÂN DUNG

CÁC THUẬT NGỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN

Luận án sử dụng một số thuật ngữ viết tắt sau đây:

Tiếng Việt

PTDN Phân tích diễn ngôn

PTDNPP Phân tích diễn ngôn phê phán

KHTV Khẩu hiệu tiếng Việt

KHTA Khẩu hiệu tiếng Anh

Vd Ví dụ

Đoàn TNCSHCM Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh

[V45] Trích dẫn cứ liệu khẩu hiệu tiếng Việt (vị trí số 45)

[A32] Trích dẫn cứ liệu khẩu hiệu tiếng Anh (vị trí số 32)

TW Trung ương

Tiếng Anh

CDA Critical Discourse Analysis – Phân tích diễn ngôn phê phán

CL Critical Linguistics- Ngôn ngữ học phê phán

SFG Systemic Functional Grammar –Ngữ pháp chức năng hệ thống

NGO Tổ chức phi chính phủ

S Subject- Chủ ngữ

V Verb - Động từ

O Object – Bổ ngữ/Tân ngữ

C Complement - Bổ túc ngữ

MỘT SỐ KHÁI NIỆM DÙNG TRONG LUẬN ÁN VÀ THUẬT NGỮ

TIẾNG ANH TƢƠNG ĐƢƠNG

- cấu trúc sóng đôi : paralellism

- chức năng ý niệm : ideational

- chức năng kinh nghiệm : experiential

- chức năng liên nhân : interpersonal

- chức năng tạo văn bản : textual

- cú : clause

- diễn ngôn : discourse

- dụng học : pragmatics

- kiểu quá trình : process

- ngôn ngữ học phê phán : Critical Linguistics

- ngôn ngữ thuyết phục : persuasive language

- ngữ nghĩa học nhận thức : cognitive semantics

- ngữ pháp chức năng hệ thống : Systemic Functional Grammar

- phân tích diễn ngôn phê phán : Critical Discourse Analysis

- phát ngôn ngôn hành : performative

- phát ngôn tường thuật : constative

- phát ngôn tự do : free utterances/ expressions

- quan hệ chuyển tác : transitivity

- quyền lực : power

- siêu chức năng : metafunction

- siêu diễn ngôn : metadiscourse

- suy diễn được : discursive

- tập quán/ thực tiễn xã hội : social practice

- thể diện : face

- thể diện âm tính : negative face

- thể diện dương tính : positive face

- giữ thể diện : face saving

- hành động đe dọa thể diện : face-threatening acts

- thuyết lịch sự : politeness theory

- tính gián tiếp : indirectness

- tính trực tiếp : directness

- tình thái biểu cảm : expressive modality

- tính trang trọng : formality

- trách nhiệm hiểu thuộc về người đọc : reader-responsible

- trách nhiệm hiểu thuộc về người viết : writer-responsible

- tri năng : competence

- dụng năng : performance

- trường phái chức năng : functional approach

SƠ ĐỒ VÀ BIỂU BẢNG DÙNG TRONG LUẬN ÁN

Bảng 2.1 Chủ đề chính của khẩu hiệu chính trị-xã hội tiếng Anh

Bảng 2.2 Trường từ vựng của các chủ đề khẩu hiệu

Bảng 2.3 Giá trị quan hệ của từ ngữ thể hiện qua cách dùng uyển ngữ và từ ngữ trang

trọng hoặc thiếu trang trọng

Bảng 2.4 Một số ví dụ về cách chơi chữ và ý nghĩa biểu cảm từ ngữ trong KHTA.

Bảng 2.5 Tóm tắt kết quả khảo sát các kiểu quá trình của các câu có quan hệ chuyển

tác trong KHTA.

Bảng 2.6 Một số ví dụ minh họa của hai quá trình chuyển tác chủ yếu trong khẩu hiệu

chính trị- xã hội tiếng Anh

Bảng 2.7 Các kiểu phát ngôn chủ yếu trong KHTA.

Bảng 2.8 Một số đặc điểm liên kết câu và mệnh đề trong KHTA.

Bảng 2.9 Độ dài văn bản của diễn ngôn khẩu hiệu tiếng Anh

Bảng 2.10 Các yếu tố thể hiện tính liên kết chủ đề của từng nhóm KHTA

Bảng 2.11 Một số ví dụ về chủ đề giới thiệu trong phần đề ngữ- thuyết ngữ

Bảng 3.1 Chủ đề chính của khẩu hiệu chính trị-xã hội tiếng Việt

Bảng 3.2 Tần suất xuất hiện của các từ ngữ thuộc trường từ vựng về môi trường và

năng lượng

Bảng 3.3 Những từ ngữ chủ chốt giúp làm nổi bật nội dung chủ đề

Bảng 3.4 Mục đích thuyết phục và tác dụng của từ ngữ thuyết phục thông qua mối

quan hệ giữa người nói và người nghe

Bảng 3.5 Tóm tắt kết quả khảo sát các kiểu quá trình của các câu có quan hệ chuyển

tác trong KHTV.

Bảng 3.6 Tổng hợp 3 quá trình tiềm năng nhất trong KHTV và một số ví dụ minh họa

Bảng 3.7Một số đặc điểm liên kết câu và mệnh đề trong KHTV.

Bảng 3.8Độ dài văn bản của diễn ngôn khẩu hiệu

Bảng 3.9 Yếu tố thể hiện tính liên kết chủ đề của từng nhóm khẩu hiệu

Bảng 3.10 Một số ví dụ về chủ đề giới thiệu trong phần đề ngữ- thuyết ngữ

Hình 3.1 Poster trình bày khẩu hiệu tẩy chay súng đạn ở Hoa kỳ

Bảng 4.1 So sánh chủ đề KHTA và KHTV

Bảng 4.2 So sánh số lượt sử dụng biện pháp tu từ để tạo lập các cấu trúc biền ngẫu

trong KHTA và KHTV

Bảng 4.3 So sánh các đặc điểm liên kết câu- mệnh đề trong các diễn ngôn phức hoặc

chứa cú phức của KHTV và KHTA

MỤC LỤC

PHẦN MỞ ĐẦU.......................................................................................................................i

1. Lý do chọn đề tài..................................................................................................... i

2. Mục đích nghiên cứu............................................................................................. iii

3. Nhiệm vụ của luận án............................................................................................ iii

4. Đối tượng, phạm vi, nội dung nghiên cứu ............................................................ iv

5. Phương thức tiếp cận...............................................................................................v

5.1 Phương pháp nghiên cứu ....................................................................................v

5.2. Các bước tiếp cận vấn đề nghiên cứu của luận án ......................................... viii

6. Tư liệu của luận án .............................................................................................. viii

7. Ý nghĩa/đóng góp của luận án............................................................................... ix

8. Bố cục của luận án ..................................................................................................x

CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨUVÀ CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA

ĐỀ TÀI...................................................................................................................................... 1

1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu............................................................................1

1.1.1. Khẩu hiệu...............................................................................................................1

1.1.2. Diễn ngôn và phân tích diễn ngôn......................................................................12

1.2. Những cơ sở lý luận chủ yếu và liên quan được áp dụng để phân tích diễn

ngôn khẩu hiệu........................................................................................................14

1.2.1. Những luận điểm cơ bản của Lý thuyết phân tích diễn ngôn phê phán (Critical

Discourse Analysis - CDA)...........................................................................................15

1.2.2. Những căn cứ ngôn ngữ học của việc Phân tích Diễn ngôn Phê phán ............20

1.2.3. Một vài cơ sở lý luận liên quan khác để phân tích và so sánh - đối chiếu diễn

ngôn khẩu hiệu...............................................................................................................26

1.3. Lịch sử vấn đề nghiên cứu ...............................................................................30

1.3.1. Về khẩu hiệu quảng cáo......................................................................................30

1.3.2. Về khẩu hiệu chính trị - xã hội ..........................................................................33

1.4. Tiểu kết chương 1 ............................................................................................35

CHƢƠNG 2: ĐẶC ĐIỂM NGÔN NGỮ CỦA DIỄN NGÔN KHẨU HIỆU CHÍNH

TRỊ - XÃ HỘI TIẾNG ANH DUỚI GÓC NHÌN CỦA LÝ THUYẾT PHÂN TÍCH

DIỄN NGÔN PHÊ PHÁN...................................................................................................37

2.1. Đặt vấn đề ........................................................................................................37

2.2. Khẩu hiệu chính trị - xã hội tiếng Anh – một số vấn đề chung .......................38

2.2.1. Bối cảnh xã hội của khẩu hiệu chính trị - xã hội tiếng Anh .............................38

2.2.2. Nội dung chủ đề của khẩu hiệu chính trị - xã hội tiếng Anh............................39

2.2.3. Khẩu hiệu chính trị - xã hội - đối tượng nghiên cứu của CDA ........................41

2.3. Những đặc điểm sử dụng từ ngữ của diễn ngôn khẩu hiệu chính trị - xã hội

tiếng Anh theo quan điểm của Lý thuyết phân tích diễn ngôn phê phán................42

2.3.1. Giá trị kinh nghiệm của từ ngữ...........................................................................42

2.3.2. Giá trị quan hệ của từ ngữ...................................................................................51

2.3.3. Giá trị biểu cảm của từ ngữ.................................................................................55

2.3.4 Sử dụng biện pháp ẩn dụ......................................................................................57

2.4. Những đặc điểm cấu trúc ngữ pháp của diễn ngôn khẩu hiệu chính trị - xã hội

tiếng Anh theo quan điểm của Lý thuyết Phân tích Diễn ngôn phê phán ..............62

2.4.1. Giá trị kinh nghiệm của các hiện tượng ngữ pháp ............................................62

2.4.2. Giá trị quan hệ của ngữ pháp..............................................................................67

2.4.3. Giá trị biểu cảm của ngữ pháp............................................................................70

2.4.4. Đặc điểm liên kết câu/ mệnh đề .........................................................................72

2.5. Các đặc điểm cấu trúc diễn ngôn .....................................................................75

2.5.1. Độ dài văn bản của diễn ngôn khẩu hiệu ...........................................................75

2.5.2. Tính mạch lạc của diễn ngôn khẩu hiệu.............................................................76

2.5.3 Cấu trúc tổ chức vi mô của diễn ngôn khẩu hiệu chính trị - xã hội tiếng Anh.80

2.6. Tiểu kết chương 2 ............................................................................................81

CHƢƠNG 3: ĐẶC ĐIỂM NGÔN NGỮ CỦA DIỄN NGÔN KHẨU HIỆU CHÍNH

TRỊ-XÃ HỘI TIẾNG VIỆT DUỚI GÓC NHÌN CỦA LÝ THUYẾT PHÂN TÍCH

DIỄN NGÔN PHÊ PHÁN...................................................................................................83

3.1. Đặt vấn đề ........................................................................................................83

3.2. Khẩu hiệu chính trị - xã hội tiếng Việt – một số vấn đề chung .......................83

3.2.1. Bối cảnh xã hội của khẩu hiệu chính trị - xã hội tiếng Việt..............................83

3.2.2. Nội dung chủ đề của khẩu hiệu chính trị - xã hội tiếng Việt............................84

3.3. Những đặc điểm sử dụng từ ngữ của diễn ngôn khẩu hiệu chính trị - xã hội

tiếng Việt theo quan điểm của Lý thuyết Phân tích Diễn ngôn phê phán ..............86

3.3.1. Giá trị kinh nghiệm của từ ngữ...........................................................................86

3.3.2. Giá trị quan hệ của từ ngữ...................................................................................96

3.3.3. Giá trị biểu cảm của từ ngữ.................................................................................99

3.3.4. Sử dụng biện pháp ẩn dụ.....................................................................................99

3.4. Những đặc điểm cấu trúc ngữ pháp của diễn ngôn khẩu hiệu chính trị - xã hội

tiếng Việt theo quan điểm của Lý thuyết Phân tích Diễn ngôn phê phán ............101

3.4.1. Giá trị kinh nghiệm của các hiện tượng ngữ pháp ..........................................101

3.4.2. Giá trị quan hệ của ngữ pháp............................................................................105

3.4.3. Giá trị biểu cảm của ngữ pháp..........................................................................107

3.4.4. Đặc điểm liên kết câu/ mệnh đề .......................................................................109

3.5. Các đặc điểm cấu trúc diễn ngôn ...................................................................112

3.5.1. Độ dài văn bản của diễn ngôn khẩu hiệuchính trị - xã hội .............................112

3.5.2. Tính mạch lạc của diễn ngôn khẩu hiệuchính trị - xã hội...............................113

3.5.3. Cấu trúc tổ chức vi mô của diễn ngôn khẩu hiệuchính trị - xã hội.................116

3.6. Tiểu kết chương 3 ..........................................................................................117

CHƢƠNG 4: SO SÁNH ĐỐI CHIẾU CÁC ĐẶC ĐIỂM DIỄN NGÔN CỦA KHẨU

HIỆU CHÍNH TRỊ-XÃ HỘI TIẾNG ANH VÀ TIẾNG VIỆT..................................118

4.1. Đặt vấn đề ......................................................................................................118

4.2. Những đặc điểm tương đồng của diễn ngôn khẩu hiệuchính trị - xã hội tiếng

Anh (viết tắt KHTA) và khẩu hiệu chính trị - xã hội tiếng Việt (viết tắt KHTV)119

4.2.1. Chủ đề ................................................................................................................119

4.2.2. Từ ngữ................................................................................................................120

4.2.3. Cấu trúc ngữ pháp .............................................................................................120

4.2.4. Cấu trúc diễn ngôn ............................................................................................121

4.3. Những đặc điểm khác biệt của diễn ngôn KHTA và KHTV.........................122

4.3.1. Phương thức sử dụng ........................................................................................122

4.3.2. Chủ đề ................................................................................................................124

4.3.3. Từ ngữ................................................................................................................128

4.3.4. Cấu trúc ngữ pháp .............................................................................................133

4.3.5. Cấu trúc diễn ngôn ............................................................................................141

4.4 Tiểu kết chương 4 ...........................................................................................144

KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ................................................................................................145

Kết luận ...................................................................................................................145

Đề nghị ....................................................................................................................148

TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

i

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Trong xã hội hiện đại, ngôn ngữ được sử dụng để phát huy tối đa các chức năng

giao tiếp.Ở những nơi những lúc cần sự tác động đến suy nghĩ, thái độ và hành vi của

người tham gia giao tiếp, khẩu hiệu được dùng để cung cấp thông tin, vận động hay

thuyết phục người khác. Khẩu hiệu là những thông điệp được soạn thảo với độ chính

xác và ý nghĩa biểu cảm của từ ngữ rất cao, với sự lựa chọn cấu trúc ngữ pháp rất tinh

tế, gọn nhẹ và với những cấu trúc văn bản phù hợp với ngữ cảnh giao tiếp. Ngôn ngữ

sử dụng trong khẩu hiệu được yêu cầu đạt đến độ chuyển tải ý nghĩa cao và tron vẹn.

Khẩu hiệu có mục đíchhướng dẫnmọi người thực hiện những hành vi giao tiếp một

cách chính xác và đúng yêu cầu, cảnh báo trước những tình huống nguy hiểm, hoặc

để thông báo những thay đổi, thông tin mới, cung cấp cho mọi người những thông tin

cần thiết trong những tình huống cụ thể, và để thuyết phục, vận động mọi người thực

hiện một công việc hoặc thay đổi một hành vi, thói quen nào đó. Khẩu hiệu vì thế

đóng vai trò quan trọng trong đời sống giao tiếp của xã hội văn minh, đặc biệt là ở nơi

công cộng, có sự tham gia giao tiếp của nhiều người. Vì tính chất, phạm vi sử dụng

và mục đích của khẩu hiệu khá đa dạng, khái niệm khẩu hiệu được chọn để nghiên

cứu trong đề tài luận án này được giới hạn là khẩu hiệu chính trị - xã hội (KH CT￾XH) – vấn đề sẽ được định nghĩa và phân tích cụ thể hơn trong các trang chính luận

của luận án này.

Ở Việt Nam, trong thời kì kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, cũng như

trong giai đoạn đổi mới hiện nay, vai trò của KH CT-XH đã được khẳng định trong

chức năng tác động, dẫn dắt, huy động sức mạnh của thể chế và động viên nguồn lực

của toàn dân vì sự nghiệp chung. Bên cạnh đó, quan sát các KH CT-XHđược dùng

trong các xã hội nói tiếng Anh (tiêu biểu là xã hội Mỹ), chúng tôi nhận thấy cho dù

thể chế chính trị có khác nhau, nhưng việc sử dụng khẩu hiệu cũng có những nét

chung, bên cạnh những nét khác biệt mang tính đặc thù ngôn ngữ, văn hóa, và cả

cách tư duy.Những điểm tương đồng và khác biệt trong việc sử dụng loại văn bản

đặc biệt này được thể hiện trong các chiến lược dùng từ ngữ, cấu trúc ngữ pháp hay

ii

cấu trúc diễn ngôn … và đặc biệt là kết quả đó còn xuất phát từ những nguyên nhân

khác biệt hay tương đồng về văn hóa, chính trị, xã hội. Việc chọn hay không chọn

một số từ ngữ, cấu trúc ngữ pháp, các kiểu phát ngôn… trong từng tình huống cụ

thể đã giúp cho người phát ngôn khẩu hiệu KH CT-XHở mỗi nền văn hóa thể hiện

thái độ, tư tưởng và những ý đồ phát ngôn khác nhau.Riêng về địa hạt ngôn ngữ

học, trong vài thập kỷ qua, khi mà chủ nghĩa cấu trúc luận đang dần bị thay thế bởi

đường hướng nghiên cứu mới là chức năng luận với các đại diện như phân tích diễn

ngôn, dụng học, ngôn ngữ học tri nhận, ngôn ngữ học xã hội…, quan hệ giữa ngôn

ngữ và tư tưởng, tri thức, thái độ, khả năng tri nhận của con người đã dần được

quan tâm và nhanh chóng trở thành những lĩnh vực nghiên cứu thú vị. Phân tích

diễn ngôn phê phán, một đường hướng phân tích diễn ngôn giúp bộc lộ các mối

quan hệ xã hội và hệ tư tưởng của người phát ngôn đã thổi một luồng gió mới vào

trong nghiên cứu ngôn ngữ học, đặc biệt là việc đường hướng nghiên cứu này thừa

nhận vai trò của ngôn ngữ trong cơ cấu quan hệ quyền lực trong xã hội và góp phần

chứng minh ngôn ngữ là một thực tiễn xã hội. Khuynh hướng này đã tạo cảm hứng

cho chúng tôi bắt tay vào nghiên cứu diễn ngôn khẩu hiệuKH CT-XH trên cơ sở sử

dụng lý thuyết phân tích diễn ngôn phê phán.

Ngoài ra, cho đến thời điểm hiện tại tuy đã có một số công trình nghiên cứu

trong và ngoài nước phân tích, đối chiếu khẩu hiệu quảng cáo hoặc nghiên cứu về

KH CT-XHnhưng hầu hết chỉ tập trung vào một lĩnh vực cụ thể; hoặc hướng nghiên

cứu chỉ dừng lại ở liệt kê, mô tả định lượng, hoặc phân tích theo đường hướng ngữ

pháp truyền thống. Thực tế cho thấy vẫn chưa có công trình nghiên cứu nào đi theo

hướng phân tích các KH CT-XHtrên cơ sở phân tích diễn ngôn (thể loại diễn ngôn

chính trị-xã hội) theo đường hướng phân tích diễn ngôn phê phán, và chưa có công

trình nào đi sâu phân tích cách mà những tập quán xã hội tác động vào ngôn ngữ

KH CT-XH.

Với những lý do trên đây, tôi mong muốn tiến hành nghiên cứu đề tài “Đối

chiếu đặc điểm diễn ngôn của khẩu hiệu tiếng Anh và tiếng Việt” (Tên tiếng

Anh là ―A contrastive analysis of discourse features of slogans in English and

Vietnamese”)để thực hiện luận án tiến sĩ của mình.

iii

2. Mục đích nghiên cứu

Mục đích nghiên cứu của đề tàilà làm sáng tỏ các đặc điểm diễn ngôn của KH CT￾XH tiếng Anh và tiếng Việt; tìm ra sự tương đồng và những khác biệt trong các chiến

lược sử dụng từ ngữ, cấu trúc ngữ pháp và cấu trúc diễn ngôn giữa KH CT-XHtiếng

Anh và tiếng Việt;góp phần chứng minh diễn ngôn là một tập quán xã hội và còn là sự

thể hiện của các mặt xã hội đó; giúp những cơ quan, tổ chức hay cá nhân thiết kế KH

CT-XH có những chiến lược xây dựng các khẩu hiệu đúng, thuyết phục vừa mang tính

khoa học, vừa mang tính nghệ thuật và có giá trị giao tiếp cao.

3. Nhiệm vụcủa luận án

Luận án đặt ra những nhiệm vụ sau:

+ Xác lập khái niệm khẩu hiệu chính trị-xã hộivà các nội hàm của khái niệm

này để làm cơ sở cho việc nghiên cứu.

+ Mô tả một cách hệ thống các đặc điểm ngôn ngữ của khẩu hiệu chính trị-xã

hộiKH CT-XHtiếng Anh và tiếng Việt, sử dụng lý thuyết phân tích diễn ngôn theo

đường hướng phân tích diễn ngôn phê phán. Các đặc điểm sử dụng từ ngữ, cấu trúc

ngữ pháp và cấu trúc diễn ngôn của KH CT-XH sẽ được phân tích theo khung lý

thuyết ngữ pháp chức năng hệ thống trên cơ sở các siêu chức năng của ngôn ngữ để

chứng minh rằng diễn ngôn KH CT-XH là một thực tiễn xã hội và là công cụ để thể

hiện tư tưởng, thái độ, thực thi quyền lực của người phát ngôn. Đây cũng chính là

nền tảng của nội dung nghiên cứu.

+ So sánh - đối chiếu KH CT-XH tiếng Anh và tiếng Việt để tìm ra những

tương đồng và khác biệttrong chiến lược sử dụng.Trên cơ sở đó, luận án đặt mục

tiêu giải thích một số nguyên nhân của sự tương đồng và khác biệt trên cơ sở các

điều kiện lịch sử, chính trị, văn hóa xã hội của mỗi quốc gia, cũng nhằm chứng

minh rằng do các điều kiện khác nhau về chính trị, văn hóa, xã hội và các tập quán,

thói quen của hai nền văn hóa Đông -Tây mà các phát ngôn khẩu hiệu của hai ngôn

ngữ có những khác biệt nhất định.

+ Trình bày những nhận xét tổng quát mang tính lý luận về vấn đề nghiên cứu

và những kết luận rút ra từ kết quả nghiên cứu của luận án.

iv

Trên cơ sở các nhiệm vụ trên, luận án tập trung làm rõ các câu hỏi nghiên

cứu như sau:

(1) Khẩu hiệu CT-XH tiếng Anh có những đặc điểm từ ngữ, cấu trúc ngữ pháp

và cấu trúc diễn ngôn nào?

(2) Khẩu hiệu CT-XH tiếng Việt có những đặc điểm từ ngữ, cấu trúc ngữ pháp

và cấu trúc diễn ngôn nào?

(3) Khẩu hiệu CT-XH tiếng Anh và tiếng Việt có những điểm tương đồng và

khác biệt nào trong đặc điểm diễn ngôn? Nguyên nhân của những tương đồng và dị

biệt đó là gì?

4. Đối tƣợng, phạm vi, nội dung nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu của luận án là những đặc điểm ngôn ngữ của diễn ngôn KH

CT-XH, bao gồm chiến lược sử dụng từ ngữ, cấu trúc ngữ pháp và cấu trúc diễn ngôn.

Phạm vi nghiên cứu là diễn ngôn khẩu hiệu (thể loạiKH CT-XH)tiếng Anh và

tiếng Việt đượcsử dụng ở những nơi công cộng như đường phố, công sở - văn

phòng, trường học… cho những mục đích giáo dục hay thuyết phục riêng. Nghiệm

thể tiếng Anh bao gồm những khẩu hiệu được sử dụng ở Hoa Kỳtrong phạm vi thời

gian 50 năm từ khoảng 1960 - 2014. Nghiệm thể tiếng Việt được thu thập trong giai

đoạn xây dựng và phát triển đất nước Việt nam từ sau 1975 - 2014.

Khẩu hiệu được lựa chọn là thể loại khẩu hiệu chính trị - xã hội được các tổ

chức, nhóm cá nhân có chung mục đích sử dụng để làm công cụthực thi quyền lực

thông qua việc tuyên truyền, giáo dục, vận động về chính sách và các vấn đề khác

trong xã hội. Phạm vi lựa chọn tư liệu bao gồm khẩu hiệu hoặc các biểu ngôn, biểu

ngữ chứa khẩu hiệu chính trị - xã hội có thể hiện nhiều cấp độ quyền lực khác nhau

của người phát ngôn.

Trong phạm vi nghiên cứu đã xác định của luận án, chúng tôi dự định tập

trung vào nội dung phân tích diễn ngôn KH CT-XH theo đường hướng phân tích

diễn ngôn phê phán(PTDNPP) để tìm ra những thể hiện của tư tưởng, thái độ và

quyền lực của người phát ngôn thông qua cách sử dụng ngôn ngữ, mà cụ thể là

chiến lược sử dụng từ ngữ, cấu trúc ngữ pháp và cấu trúc diễn ngôn. Từ đó, chứng

v

minh diễn ngôn là một thực tiễn xã hội, phản ánh các mặt của đời sống xã hội và

chịu sự tác động trở lại của xã hội đó.

5. Phƣơng thức tiếp cận

5.1 Phƣơng pháp nghiên cứu

Trong quá trình nghiên cứu, chúng tôi sử dụng các nhóm phương pháp sau:

+ Phương pháp chủ yếu:

- Phương pháp miêu tả ngôn ngữ (từ ngữ, cấu trúc ngữ pháp, cấu trúc diễn

ngôn), vận dụng lý thuyết phân tích diễn ngôn (theo đường hướng PTDNPP)

- Phương pháp so sánh-đối chiếu (để làm nổi bật những điểm tương đồng và

khác biệt giữa hai nghiệm thể diễn ngôn)

+ Phương pháp hỗ trợ: thu thập tư liệu, phân tích tư liệu, phương pháp thống kê,

phương pháp quy nạp.

Cụ thể, luận án chọn đường hướng PTDNPP chức năng hệ thống do Norman

Fairclough [68] khởi xướng với các phương pháp phân tích diễn ngôn dựa trên cơ sở lý

thuyết Ngữ pháp chức năng hệ thống của M.A.K Halliday [83] để phân tích các đặc

điểm diễn ngôn của KH CT-XHtiếng Anh và tiếng Việt bao gồm cách sử dụng từ ngữ,

cấu trúc ngữ pháp và cấu trúc diễn ngôntheo mạng lưới các giá trị trong diễn ngôn như

giá trị kinh nghiệm, giá trị quan hệ và giá trị biểu cảm như các câu hỏi gợi ý của

Norman Fairclough [68] và thông qua việc lý giải cơ chế họat động của ngôn ngữ gắn

với các thực tiễn xã hội có thể liên quan đến các chức năng ý niệm/kinh nghiệm

(ideational/experiential), liên nhân (interpersonal) và tạo văn bản (textual).

* Vấn đề đối chiếu trong luận án

Lý thuyết ngôn ngữ học đối chiếu đã được phát triển về chất lẫn về lượng

trong nhiều năm qua cả trong nướcvà trên thế giới. Nói về so sánh - đối chiếu từ góc

độ văn hóa, đối chiếu phạm trù chức năng ngôn ngữ, hay hướng phân tích đối chiếu

ứng dụng, Nguyễn Thiện Giáp [10] dẫn các nghiên cứu về đối chiếu trên thế giới

của Lehman (1977), James (1980), Lado (2003) hay trong nước như của Nguyễn

Văn Chiến (1992), Lê Quang Thiêm (2004)…để minh chứng cho những phạm trù

nghiên cứu đối chiếu mà luận án của chúng tôi mong muốn được áp dụng.