Điều tra, nghiên cứu tảo độc gây hại ở một số vùng nuôi trồng thuỷ sản tập trung ven biển, đề xuất giải pháp phòng ngừa, giảm thiểu những tác hại do chúng gây ra - Hàm lượng độc tố gây mất trí nhớ (ASP) trong động vật thân mềm hai mảnh vỏ ở một số vùng nuôi trồng thủy sản tập trung Miền Bắc và Bắc Miền Trung

ViÖn khoa häc vµ c«ng nghÖ viÖt nam

ViÖn tµi nguyªn vµ m«i tr−êng biÓn

=========000=========

§Ò tµi cÊp nhµ n−íc kc-09-19

“§iÒu tra, nghiªn cøu t¶o ®éc, t¶o g©y h¹i ë mét sè vïng

nu«i trång thuû s¶n tËp trung ven biÓn, ®Ò xuÊt gi¶i ph¸p

phßng ngõa, gi¶m thiÓu nh÷ng t¸c h¹i do chóng g©y ra”

Chñ nhiÖm ®Ò tµi: TS. Chu V¨n Thuéc

B¸o c¸o chuyªn ®Ò

Hµm l−îng ®éc tè g©y mÊt trÝ nhí (ASP)

trong ®éng vËt th©n mÒm hai m¶nh vá

ë mét sè vïng nu«i thñy s¶n tËp trung

miÒn B¾c vµ b¾c trung bé

Ng−êi thùc hiÖn:

ThS. NguyÔn ThÞ Minh HuyÒn, CN. Ph¹m ThÕ Th−,

ThS. NguyÔn ThÞ Thu, CN. TrÇn M¹nh Hµ

Phßng Sinh vËt phï du vµ Vi sinh vËt BiÓn,

ViÖn Tµi nguyªn vµ M«i tr−êng BiÓn

Tel. (031) 565 495 Fax. (031) 761 521

e-mail: [email protected]

6132-13

02/10/2006

H¶i Phßng, th¸ng 2/2006

B¸o c¸o chuyªn ®Ò - §Ò tµi KC-09-19: “§iÒu tra, nghiªn cøu t¶o ®éc, t¶o g©y h¹i ë mét sè vïng nu«i trång thuû

s¶n tËp trung ven biÓn, ®Ò xuÊt gi¶i ph¸p phßng ngõa, gi¶m thiÓu nh÷ng t¸c h¹i do chóng g©y ra”

ViÖn Tµi nguyªn vµ M«i tr−êng BiÓn, 246 §µ N½ng, H¶i Phßng 1

®Æt vÊn ®Ò

Vi t¶o næi trong c¸c ®¹i d−¬ng cña thÕ giíi lµ thøc ¨n c¬ b¶n cña th©n mÒm hai

vá ¨n läc (hÇu, nhuyÔn thÓ, trai, sß, ngao...) còng nh− cña Êu trïng thuéc nhãm gi¸p

x¸c cã gi¸ trÞ kinh tÕ quan träng vµ c¸c lo¹i c¸ cã v©y. Sù bïng ph¸t mËt ®é cña vi t¶o

phï du (th−êng ®−îc gäi lµ në hoa t¶o, ®¹t tíi hµng triÖu tÕ bµo/lÝt), th«ng th−êng ®iÒu

®ã cã thÓ mang l¹i lîi Ých ®èi víi nu«i trång thuû s¶n vµ c¸c ho¹t ®éng ng− nghiÖp tù

do v× lµm phong phó nguån thøc ¨n cho c¸c ®èi t−îng nµy. Tuy nhiªn trong mét sè c¸c

tr−êng hîp sù në hoa cã thÓ g©y ¶nh h−ëng cã h¹i, lµ nguyªn nh©n g©y tæn thÊt kinh tÕ

nghiªm träng ®èi víi c¸c ho¹t ®éng nu«i trång thuû s¶n, ng− nghiÖp, du lÞch vµ lµ

nh©n tè chÝnh t¸c ®éng ®Õn m«i tr−êng vµ søc khoÎ con ng−êi. Trong sè 5000 loµi vi

t¶o næi trªn toµn thÕ giíi (Sournia vµ céng sù, 1991), cã kho¶ng 300 loµi cã kh¶ n¨ng

x¶y ra bïng ph¸t sè l−îng lín, hiÓn nhiªn lµm thay ®æi mµu n−íc bÒ mÆt ®¹i d−¬ng

(th−êng ®−îc gäi lµ thuû triÒu ®á), trong ®ã chØ cã 80 loµi cã kh¶ n¨ng s¶n sinh ®éc tè,

cã thÓ t×m thÊy c¸c ®éc tè nµy th«ng qua c¸, th©n mÒm hai vá vµ ®Õn ng−êi (®èi t−îng

tiªu thô cuèi cïng trong chuçi thøc ¨n).

Sù në hoa cña c¸c loµi t¶o g©y h¹i, trong chiÒu h−íng quan hÖ chÆt chÏ gi÷a

chóng vµ c¸c ®iÒu kiÖn m«i tr−êng hoµn toµn lµ c¸c hiÖn t−îng tù nhiªn ®ang x¶y ra vµ

®· x¶y ra trong lÞch sö, trong hai thËp kû qua t¸c ®éng lªn søc khoÎ cña céng ®ång vµ

nÒn kinh tÕ thËm chÝ xuÊt hiÖn víi tÇn xuÊt, c−êng ®é ngµy cµng t¨ng vµ ph©n bè theo

vïng ®Þa lý. C¸c ch−¬ng tr×nh quan tr¾c vÒ t¶o vµ biÕn ®éng hµm l−îng ®éc tè do

chóng s¶n sinh ra ®· ®−îc c¸c n−íc ph¸t triÓn quan tr¾c tõ nh÷ng thËp kû 40 ®Õn nay.

§©y lµ nh÷ng chuçi sè liÖu rÊt hÖ thèng vµ cã ý nghÜa.

Tr−êng hîp ngé ®éc ASP x¶y ra trªn thÕ giíi ®−îc ghi nhËn lÇn ®Çu tiªn vµo

n¨m 1987 t¹i ®¶o Price Edward, Canada. §©y lµ nguyªn nh©n lµm chÕt 3 ng−êi vµ 105

ng−êi bÞ ngé ®éc ®−êng tiªu ho¸ ph¶i ®−a ®i cÊp cøu do ¨n vÑm xanh. C¸c triÖu chøng

bao gåm buån n«n, n«n möa, ®au co th¾t vïng bông. Trong tr−êng hîp nÆng cã thÓ

mÊt trÝ nhí t¹m thêi. PhÇn lín nguyªn nh©n g©y nªn lo¹i ®éc tè nµy lµ do mét sè loµi

thuéc t¶o silÝc (kh«ng ph¶i t¶o gi¸p). Th©n mÒm hai vá cã chøa nhiÒu h¬n 20 µg acid

domoic/g thÞt th©n mÒm hai vá ®−îc xem xÐt lµ kh«ng thÝch hîp víi ng−êi tiªu thô.

C¸c loµi t¶o silÝc Pseudo-nitzschia australia (N. pseudoseriata), P. delicatissima, P.

multiseries, P. multistriata, P. pseudodelicatissima, P. seriata vµ ®«i khi c¶ x¶y ra c¶

víi c¸c loµi P. fraudulenta, P. pungens vµ P. turgidula ®−îc xem lµ cã liªn quan

(Bates vµ cs. 1989....). Theo sè liÖu, c¸c b¸o c¸o vÒ domoic acid trong c¸c s¶n phÈm

®å ¨n biÓn ®· ®−îc b¸o c¸o chñ yÕu x¶y ra t¹i vïng B¾c Mü (Bay of fundy, California,

B¸o c¸o chuyªn ®Ò - §Ò tµi KC-09-19: “§iÒu tra, nghiªn cøu t¶o ®éc, t¶o g©y h¹i ë mét sè vïng nu«i trång thuû

s¶n tËp trung ven biÓn, ®Ò xuÊt gi¶i ph¸p phßng ngõa, gi¶m thiÓu nh÷ng t¸c h¹i do chóng g©y ra”

ViÖn Tµi nguyªn vµ M«i tr−êng BiÓn, 246 §µ N½ng, H¶i Phßng 2

Oregon, Washington, Alaska) vµ Canada (Prince Edward Island, British Columbia),

nh÷ng n¬i tËp trung cao ®· ®−îc ph¸t hiÖn trªn nh÷ng vïng kh¸c cña thÕ giíi nh−

Ch©u ¢u, óc, NhËt B¶n vµ New Zealand. C¸c ph¸t hiÖn gÇn ®©y ®· cho thÊy domoic

acid (DA) cßn ®−îc sinh ra tõ loµi t¶o Nitzschia navis-varingica tõ ®Çm nu«i t«m

vïng nhiÖt ®íi (Lundholm vµ Moestrup, 2000).

CÊu tróc cña domoic acid (DA) ®· ®−îc c¸c nhµ khoa häc NhËt B¶n nghiªn cøu

tõ n¨m 1982 (Ohfune vµ Tomita), domoic acid thuéc vÒ nhãm amino acid ®−îc gäi lµ

kainoids, chóng ®−îc xÕp h¹ng lµ c¸c ®éc tè g©y kÝch thÝch thÇn kinh hoÆc c¶n trë c¬

chÕ vËn truyÒn thÇn kinh trong n·o. Kh¶ n¨ng ph©n tÝch ®Þnh l−îng ®èi víi acid

domoic trë nªn rÊt quan träng sau sù kiÖn ngé ®éc ASP ë miÒn ®«ng Canada Wringht

vµ cs. 1989), DA ®· chØ ra lµ nguyªn nh©n cña c¸c vô ngé ®éc trªn vµ ®−îc t×m thÊy

trong th©n mÒm hai vá víi hµm l−îng rÊt cao ®¹t tíi 1000mg/kg m«. Møc ®é tÝch luü

nµy ®−îc ph¸t hiÖn dÔ dµng bëi ph−¬ng ph¸p thö chuét ®èi víi ®éc tè g©y tª liÖt c¬

(PSP) (theo ph−¬ng ph¸p AOAC, 2000a) cïng víi víi vÊn ®Ò cña ®éc tè acid domoic

®ang trë nªn rÊt ®Æc tr−ng vµ cã kho¶ng c¸ch râ rµng tõ chóng ®Õn ®éc tè PSP. Møc ®é

an toµn cho phÐp sö dông hiÖn nay ®èi víi lo¹i ®éc tè nµy ë Canada lµ 20mg/kg, ®èi

víi thö nghiÖm trªn chuét giíi h¹n ph¸t hiÖn cho DA lµ 40mg/kg th× kh«ng ®−îc sö

dông lµm thøc ¨n cho ng−êi tiªu dïng (¸p dông trong hÖ thèng quan tr¾c).

Sù tiªu thô c¸c h¶i s¶n ®· bÞ nhiÔm ®éc tè t¶o cã thÓ g©y ra hµng lo¹t c¸c triÖu

chøng bÖnh lý vÒ hÖ thÇn kinh ë ng−êi. C¸c bÖnh lý vµ c¸c triÖu chøng l©m sµng quan

träng khi ngé ®éc ®éc tè ASP ®−îc tãm t¾t trong c¸c b¶ng sau. HiÖn nay, kh«ng cã

thuèc gi¶i ®Æc hiÖu cho c¸c hiÖn t−îng ngé ®éc tõ ®éc tè t¶o, nh−ng viÖc cung cÊp c¸c

thiÕt bÞ h« hÊp nh©n t¹o cã thÓ cøu sèng nhiÒu n¹n nh©n trong tr−êng hîp ngé ®éc

(Hallegraeff 2004).

B¶ng 3.1. Mét sè triÖu chøng khi ngé ®éc tè ASP

C¸c triÖu chøng HiÖu øng sinh häc

Thêi gian ñ bÖnh tõ 3-5 giê

TriÖu chøng – tr−êng

hîp nhÑ

Buån n«n, n«n möa, ®au co th¾t

vïng bông

TriÖu chøng – tr−êng

hîp nÆng

Gi¶m ph¶n øng ®èi víi c¸c ®au s©u.

Cho¸ng v¸ng, ¶o gi¸c lÉn lén. MÊt

trÝ nhí t¹m thêi. Lªn c¬n co

Tû lÖ tö vong 3%

¶nh h−ëng ®Õn c¶ hÖ

thÇn kinh vµ hÖ tiªu

ho¸, lµ chÊt ®èi kh¸ng

m¹nh cña Glutamate

B¸o c¸o chuyªn ®Ò - §Ò tµi KC-09-19: “§iÒu tra, nghiªn cøu t¶o ®éc, t¶o g©y h¹i ë mét sè vïng nu«i trång thuû

s¶n tËp trung ven biÓn, ®Ò xuÊt gi¶i ph¸p phßng ngõa, gi¶m thiÓu nh÷ng t¸c h¹i do chóng g©y ra”

ViÖn Tµi nguyªn vµ M«i tr−êng BiÓn, 246 §µ N½ng, H¶i Phßng 3

MÆc dï c¸c ph©n tÝch ho¸ häc ®èi víi axit domoic lµ kh«ng khã, nh−ng trong

mét sè t×nh huèng then chèt viÖc x¸c ®Þnh chi tiÕt ®éc tè nµy ®ãng vai trß mang tÝnh

quyÕt ®Þnh.

ViÖc ®¸nh gi¸ c¸c thµnh phÇn ho¸ häc cña acid domoic ®· ®−îc nghiªn cøu rÊt

nhiÒu (Takemoto vµ Daigo, 1960; Ohfune vµ Tomita, 1982;Wright vµ cs. 1989). §éc

tè nµy lµ mét chÊt tinh thÓ tan trong n−íc cã c¸c tÝnh axit ®iÓn h×nh cña mét amino

acid. C¸c tÝnh chÊt lý – ho¸ häc ®iÓn h×nh cña acid domoic ®−îc chØ ra trong b¶ng 3.2.

B¶ng 3.2. C¸c tÝnh chÊt lý-ho¸ häc cña acid domoic

NhiÖt ®é

nãng ch¶y

Gãc quay

quang häc

Träng l−îng

ph©n tö

UV (r−îu- ethanol) Läc tia hång

ngo¹i/cm

215-216oC [α]D

25-120,5o

(khan)

C15H21NO6

311,14

242nm

ε = 2,43x104

(pH2)

ε = 2,61x104

(pH7)

3500-2500,

1715, 1400,

1215, 966

[α]D

25-108o

(ngËm n−íc)

B¶n chÊt lµ

axit amin

C¸c loµi §V th©n mÒm hai vá vµ c¸ sèng r¹n lµ ®èi t−îng chñ yÕu tÝch luü ®éc

tè t¶o, tuy nhiªn mét sè sinh vËt biÓn kh¸c nh− cua, rïa biÓn còng cã thÓ tÝch luü c¸c

®éc tè nµy (Shumway 1990, Landsberg 2002). §iÒu quan träng lµ c¸c ®éc tè t¶o

kh«ng hÒ g©y ra bÊt cø mïi vÞ kh¸c l¹ nµo cho thùc phÈm biÓn, do ®ã ng− d©n hoÆc

ng−êi tiªu thô kh«ng thÓ nµo ph¸t hiÖn ngay lËp tøc sù cã mÆt cña chóng mµ chØ cã thÓ

ph¸t hiÖn b»ng c¸c ph−¬ng ph¸p thö nghiÖm sinh häc hoÆc ph©n tÝch ho¸ häc. Mét vÊn

®Ò quan träng n÷a lµ c¸c ®éc tè t¶o kh«ng bÞ ph¸ huû trong qu¸ tr×nh ®un nÊu vµ chÝnh

v× vËy chóng cã thÓ tån t¹i ë c¶ c¸c s¶n phÈm h¶i s¶n ®ãng hép, cÊp ®«ng hoÆc c¸c s¶n

phÈm chÕ biÕn kh¸c.

Sù tÝch luü cña th©n mÒm hai vá ®èi víi mét sè lo¹i ®éc tè nh− ®éc tè ¶nh thÇn

kinh g©y mÊt trÝ nhí (ASP), ®éc tè g©y tª liÖt c¬ (PSP) vµ ®éc tè g©y tiªu ch¶y (DSP)

lµ nguyªn nh©n g©y tæn h¹i nghiªm träng cho søc khoÎ céng ®ång còng nh− ngµnh

thuû s¶n. §iÒu nµy ®· trë thµnh mét vÊn ®Ò toµn cÇu vÒ sù gia t¨ng c¸c tr−êng hîp ngé

®éc. TÇn xuÊt, c−êng ®é ngé ®éc lan réng theo ph©n bè ®Þa lý cña c¸c loµi vi t¶o cã

chøa ®éc tè vµ c¸c vÊn ®Ò nµy còng ®ang x¶y ra t¹i c¸c n−íc §«ng Nam ¸. ë ViÖt

Nam, ng−êi bÞ ngé ®éc do ¨n ph¶i th©n mÒm hai vá cã ®éc tè ch−a ®−îc thèng kª vµ

B¸o c¸o chuyªn ®Ò - §Ò tµi KC-09-19: “§iÒu tra, nghiªn cøu t¶o ®éc, t¶o g©y h¹i ë mét sè vïng nu«i trång thuû

s¶n tËp trung ven biÓn, ®Ò xuÊt gi¶i ph¸p phßng ngõa, gi¶m thiÓu nh÷ng t¸c h¹i do chóng g©y ra”

ViÖn Tµi nguyªn vµ M«i tr−êng BiÓn, 246 §µ N½ng, H¶i Phßng 4

b¸o c¸o. Tuy nhiªn sù xuÊt hiÖn cña c¸c loµi t¶o tiÒm tµng ®éc h¹i ë vïng biÓn ViÖt

Nam ®· ®−îc thèng kª vµ b¸o c¸o (Larsen vµ cs., 2004).

C¸c nghiªn cøu tõ tr−íc ®Õn nay ë ViÖt Nam vÒ lÜnh vùc t¶o ®éc ®· cho thÊy sù

ph©n bè cña c¸c loµi vi t¶o tiÒm tµng ®éc h¹i kh¸ phong phó däc theo c¸c vïng ven

biÓn, trong ®ã cã mét sè loµi b¾t gÆp víi tÇn xuÊt xuÊt hiÖn nhiÒu vµ mËt ®é cao t¹i c¸c

vïng nu«i trång thuû s¶n tËp trung nh− c¸c loµi thuéc chi Pseudo-nitzschia th−êng

xuyªn xuÊt hiÖn víi mËt ®é cao t¹i c¸c vïng ven biÓn miÒn B¾c trong kho¶ng thêi gian

tõ th¸ng 12 ®Õn th¸ng 2 vµ b¾t gÆp në hoa mËt ®é ®¹t trªn 106 tb/L t¹i vïng ven biÓn

§å S¬n vµ C¸t Bµ th¸ng 2 n¨m 2003. MÆt kh¸c, Kotaki vµ céng sù (2000) còng ®· t×m

thÊy s¶n phÈm domoic acid ®−îc s¶n sinh tõ loµi Nitzschia navis-varvingica ph©n lËp

tõ ®Çm nu«i t«m ë §å S¬n. KÕt qu¶ nghiªn cøu trªn ®· gîi ý kh¶ n¨ng tÝch luü ®éc tè

ASP cña c¸c sinh vËt biÓn vµ kh¶ n¨ng bïng ph¸t c¸c hiÖn t−îng ngé ®éc ë ng−êi

trong c¸c khu vùc ®ã. Tuy nhiªn, mèi quan hÖ gi÷a viÖc xuÊt hiÖn c¸c loµi t¶o ®éc vµ

viÖc tÝch luü ®éc tè trong th©n mÒm hai vá vÉn ch−a ®−îc hiÓu biÕt râ rµng do thiÕu hÖ

thèng quan tr¾c cã tÝnh hÖ thèng trong c¸c vïng nµy.

HiÖn t¹i c¸c n−íc ph¸t triÓn, hµng n¨m ph¶i chi phÝ mét l−îng kinh phÝ rÊt lín

cho nguån kiÓm so¸t thùc phÈm tõ bê biÓn. PhÇn lín c¸c n−íc kÕt hîp viÖc quan tr¾c

gi¸m s¸t mËt ®é t¶o víi tiÕn hµnh ph©n tÝch, kiÓm ®Þnh ®éc tè ASP vµ c¸c ®éc tè kh¸c

trong nhuyÔn thÓ b»ng ph−¬ng ph¸p th«ng dông nhÊt lµ thö nghiÖm trªn chuét (theo

tiªu chuÈn cña AOAC, 1995) vµ s¾c ký láng hiÖu n¨ng cao (HPLC).

Trong khu«n khæ cña ®Ò tµi Nhµ n−íc víi m· sè KC-09-19, néi dung nghiªn

cøu vÒ biÕn ®éng hµm l−îng c¸c ®éc tè vi t¶o ®−îc tÝch luü trong th©n mÒm hai vá t¹i

mét sè vïng nu«i trång thuû s¶n träng ®iÓm ®· ®−îc tiÕn hµnh nghiªn cøu nh»m t×m

hiÓu biÕn ®éng, hµm l−îng vµ mèi quan hÖ gi÷a c¸c loµi t¶o ®éc vµ kh¶ n¨ng tÝch luü

®éc tè cña th©n mÒm hai vá nh»m ®−a ra ®−îc nh÷ng c¶nh b¸o vÒ nguy c¬ x¶y ra c¸c

hiÖn t−îng ngé ®éc ë ng−êi tiªu dïng khi sö dông h¶i s¶n lµm thùc phÈm. §éc tè ASP

lµ mét trong ba lo¹i ®éc tè ®−îc t×m hiÓu vµ nghiªn cøu trong mét sè ®èi t−îng th©n

mÒm hai vá cã gi¸ trÞ kinh tÕ ®−îc nu«i.

B¸o c¸o chuyªn ®Ò - §Ò tµi KC-09-19: “§iÒu tra, nghiªn cøu t¶o ®éc, t¶o g©y h¹i ë mét sè vïng nu«i trång thuû

s¶n tËp trung ven biÓn, ®Ò xuÊt gi¶i ph¸p phßng ngõa, gi¶m thiÓu nh÷ng t¸c h¹i do chóng g©y ra”

ViÖn Tµi nguyªn vµ M«i tr−êng BiÓn, 246 §µ N½ng, H¶i Phßng 5

II. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu

2.1. VËt liÖu nghiªn cøu

- §èi t−îng nghiªn cøu:

+ Vïng biÓn H¶i Phßng: VÑm xanh (Mytilus sp.) vµ Ngao (Meretrix meretrix) lµ

nh÷ng ®èi t−îng th©n mÒm hai vá cã gi¸ trÞ kinh tÕ ®−îc nu«i chñ yÕu t¹i hai vïng

biÓn C¸t Bµ vµ §å S¬n (H¶i Phßng) võa phôc vô xuÊt khÈu thuû s¶n, võa phôc vô chÕ

biÕn ®å ¨n h¶i s¶n cho kh¸ch du lÞch t¹i chç.

+ Vïng biÓn Th¸i B×nh: Ngao (Meretrix lyrata) lµ ®èi t−îng ®−îc nu«i chñ yÕu t¹i

c¸c vïng ven biÓn Th¸i B×nh vµ còng lµ ®èi t−îng ®−îc nghiªn cøu hµm l−îng c¸c ®éc

tè vi t¶o trong khu«n khæ cña ®Ò tµi KC- 09-19.

+ Vïng L¨ng C« (HuÕ): VÑm xanh (Mytilus sp.) lµ ®èi t−îng ®−îc nu«i lång t¹i

vïng biÓn nµy võa lµ nguån thùc phÈm cho nh©n d©n ®Þa ph−¬ng vµ phôc vô nhu cÇu

du lÞch t¹i chç.

- TÇn xuÊt thu mÉu:

+ VÑm xanh vµ Ngao nu«i t¹i vïng biÓn H¶i Phßng, ®−îc thu mét th¸ng 2 lÇn vµ

thu liªn tôc trong mét n¨m tõ th¸ng 5/2004 ®Õn hÕt th¸ng 4 n¨m 2005. Tæng sè mÉu

®−îc tiÕn hµnh ph©n tÝch t¹i mçi mét ®iÓm nghiªn cøu lµ : C¸t Bµ 24 mÉu, §å S¬n: 24

mÉu.

+ Ngao nu«i t¹i Th¸i B×nh ®−îc thu mçi th¸ng 1 lÇn cïng víi c¸c mÉu t¶o vµ mÉu

ho¸ n−íc t¹i vïng nghiªn cøu.

+ VÑm xanh ®−îc nu«i trong ®Çm L¨ng c« (HuÕ) ®−îc thu mçi th¸ng 1 lÇn cïng

víi c¸c mÉu t¶o vµ mÉu ho¸ n−íc trong vïng nghiªn cøu

Ngoµi ra cßn sö dông c¸c sè liÖu ®· ®−îc quan tr¾c liªn tôc trong 2 n¨m 2002-

2004 cña dù ¸n JSPS trong khu«n khæ hîp t¸c song ph−¬ng gi÷a ViÖn tµi nguyªn vµ

M«i tr−êng BiÓn (thuéc VAST) cña ViÖt Nam vµ tr−êng §¹i häc Kitasato cña NhËt

B¶n.

Tham kh¶o c¸c sè liÖu ®· nghiªn cøu vÒ ®éc tè ASP trong ngao nu«i t¹i tØnh

Th¸i B×nh, Nam §Þnh vµ Thanh Ho¸ cña t¸c gi¶ NguyÔn V¨n Nguyªn vµ cs., 2003.

2.2. Ph−¬ng ph¸p thu mÉu vµ xö lý mÉu

B¸o c¸o chuyªn ®Ò - §Ò tµi KC-09-19: “§iÒu tra, nghiªn cøu t¶o ®éc, t¶o g©y h¹i ë mét sè vïng nu«i trång thuû

s¶n tËp trung ven biÓn, ®Ò xuÊt gi¶i ph¸p phßng ngõa, gi¶m thiÓu nh÷ng t¸c h¹i do chóng g©y ra”

ViÖn Tµi nguyªn vµ M«i tr−êng BiÓn, 246 §µ N½ng, H¶i Phßng 6

- §å S¬n: Ngao ®−îc cµo hµng th¸ng trªn b·i tù nhiªn vµo c¸c thêi ®iÓm cã con

n−íc trong th¸ng (th¸ng thu 2 lÇn), lùa nh÷ng con cã kÝch cì æn ®Þnh, ®Òu nhau

hµng th¸ng.

- C¸t Bµ: VÑm xanh ®−îc ®Æt mua c¶ chïm to, ®Æt nu«i cè ®Þnh trong mét lång

nu«i, hµng th¸ng ®Õn ngµy tØa thu mÉu theo mét kÝch cì æn ®Þnh.

- Th¸i B×nh: Ngao còng ®−îc thu trùc tiÕp ngay trªn c¸c v©y nu«i hµng th¸ng

theo mét kÝch cì æn ®Þnh.

- L¨ng C« - HuÕ: VÑm xanh ®−îc thu trùc tiÕp ngay trong c¸c lång nu«i hµng

th¸ng theo mét kÝch cì æn ®Þnh.

- MÉu th©n mÒm hai vá sèng sau khi thu, ®−îc chuyÓn ngay vÒ phßng thÝ nghiÖm

víi kho¶ng thêi gian trong ngµy vµ ®−îc mæ t¸ch lÊy néi quan theo quy tr×nh

sau:

+ 2 kg Ngao (hoÆc vÑm) ®−îc röa s¹ch b»ng n−íc ngät ®Ó lo¹i bïn c¸t trªn vá, ®Ó

r¸o n−íc.

+ Mæ, t¸ch thÞt vµ vá.

+ Röa thÞt mÉu d−íi vßi n−íc thËt nhÑ nhµng ®Ó lo¹i muèi.

+ Sau khi ®Ó r¸o n−íc (trong 5 phót), mæ t¸ch néi quan (phÇn cã mÇu n©u hoÆc

mÇu sÉm h¬n), cho vµo lä s¹ch.

+ NghiÒn néi quan b»ng m¸y xay sinh tè hoÆc c¾t nhá råi ®em nghiÒn b»ng cèi sø

(lo¹i cèi sø sö dông trong phßng thÝ nghiÖm).

+ Sau khi mÉu ®−îc nghiÒn ®ång nhÊt

+ C©n 10g mÉu

10g mÉu + 10mL HCl 0,1N

§un c¸ch thuû 5’

§Ó nguéi b»ng nhiÖt ®é phßng

+ 10mL HCl 0,1N

Ly t©m (hoÆc läc qua giÊy läc)

Bá b·

Thu phÇn dÞch chiÕt

B¸o c¸o chuyªn ®Ò - §Ò tµi KC-09-19: “§iÒu tra, nghiªn cøu t¶o ®éc, t¶o g©y h¹i ë mét sè vïng nu«i trång thuû

s¶n tËp trung ven biÓn, ®Ò xuÊt gi¶i ph¸p phßng ngõa, gi¶m thiÓu nh÷ng t¸c h¹i do chóng g©y ra”

ViÖn Tµi nguyªn vµ M«i tr−êng BiÓn, 246 §µ N½ng, H¶i Phßng 7

B¶o qu¶n trong tñ ®¸ (-18o

C lµ tèt nhÊt)

Ph©n tÝch ASP vµ PSP khi cã thÓ (1ml mÉu = 0,5g m« néi t¹ng)

+ PhÇn cßn l¹i, ®ùng mÉu trong lä s¹ch, nót kÝn vµ b¶o qu¶n trong tñ ®¸ nhiÖt

®é cµng thÊp cµng tèt (-18o

C lµ tèt nhÊt).

2.3. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch ®éc tè ASP

§éc tè ASP ®−îc ph©n tÝch b»ng ph−¬ng ph¸p ELISA cßn gäi lµ ph−¬ng ph¸p

miÔn dÞch häc liªn kÕt enzym (Enzyme Linked Immunosorbant Assay). Nguyªn t¾c

cña ph−¬ng ph¸p nµy lµ dùa vµo c¸c chÊt kh¸ng thÓ (®−îc chiÕt xuÊt tõ huyÕt thanh

thá) ®Ó nhËn biÕt ®éc tè t¶o. C¸c kh¸ng thÓ nµy ®−îc ®¸nh dÊu b»ng c¸c chÊt phãng x¹

hoÆc huúnh quang. Hoµ dÞch chiÕt thÞt nhuyÔn thÓ hai vá víi c¸c kh¸ng thÓ ®· ®−îc

®¸nh dÊu, tiÕp theo dïng m¸y so mµu chuyªn dông ®Ó ph¸t hiÖn tæng l−îng phãng x¹

hoÆc huúnh quang cña hîp chÊt huyÕt thanh miÔn dÞch + chÊt kh¸ng thÓ, tõ ®ã tÝnh ra

hµm l−îng ®éc tè t¶o cã trong mÉu theo ph−¬ng ph¸p cña Branaa vµ céng sù (1999) vµ

Kodama (2003).

L−u ý: qu¸ tr×nh ph©n tÝch acid domoic phô thuéc vµo yÕu tè pH, Do th−êng

bÒn trong m«i tr−êng cã pH=5-7, DA ®−îc gi÷ tèt nhÊt trong pH nµy d−íi ®iÒu kiÖn cã

Argon hoÆc nitrogen vµ ®Ó tèi. NÕu b¶o qu¶n trong mét n¨m cã thÓ ®Ó ë 4o

C, cßn nÕu

l©u h¬n cÇn b¶o qu¶n ë –80o

C.

2.4. Ph−¬ng ph¸p xö lý, tÝnh to¸n hµm l−îng ®éc tè trong c¸c loµi ®éng vËt th©n

mÒm hai m¶nh vá

2.4.1. TÝnh trung b×nh c¸c chØ sè OD ®o ®−îc trªn m¸y (3 lÇn)

2.4.2. Ph¸c th¶o ®å thÞ tÝnh to¸n: B»ng tay, hoÆc sö dông MS-Excel hoÆc c¸c phÇn

mÒm tÝnh to¸n kh¸c

Ph−¬ng tr×nh vµ ®å thÞ ®−êng chuÈn cho tÝnh to¸n hµm l−îng ®éc tè ASP trong c¸c

mÉu th©n mÒm hai vá ®· ®−îc x©y dùng dùa trªn c¸c nång ®é chÊt chuÈn cña DA

standar

B¸o c¸o chuyªn ®Ò - §Ò tµi KC-09-19: “§iÒu tra, nghiªn cøu t¶o ®éc, t¶o g©y h¹i ë mét sè vïng nu«i trång thuû

s¶n tËp trung ven biÓn, ®Ò xuÊt gi¶i ph¸p phßng ngõa, gi¶m thiÓu nh÷ng t¸c h¹i do chóng g©y ra”

ViÖn Tµi nguyªn vµ M«i tr−êng BiÓn, 246 §µ N½ng, H¶i Phßng 8

y = 761.57e-4.5777x

10

100

0.4 0.6 0.8 1

y = 941.84e-3.4239x

10

100

0.6 1.1

y = 3082.3e-2.9276x

10

100

1.1 1.6

2.4.3, §¸nh gi¸ hµm l−îng ®éc tè trong mçi mÉu thö b»ng viÖc sö dông b−íc 2 =

A(nM) = A nmol/L : 1000 = B nmol/mL

2.4.4. TÝnh tæng hµm l−îng ®éc tè ASP trong 1mL mÉu th©n mÒm ®· xö lý cho ph©n

tÝch ®éc tè theo c¸c b−íc trªn b»ng c¸ch:

= B (nmol/mL) x MW (träng l−îng ph©n tö cña ®éc tè) = C (ng/mL)

2.4.5. TÝnh hµm l−îng ®éc tè trong 1g mÉu m« néi t¹ng cña th©n mÒm hai vá

= C (ng/mL) : 0,5 (1mL dÞch chiÕt chøa 0,5 g m« néi t¹ng) = D (ng/g m« néi

t¹ng)