Điều chỉnh hợp đồng thương mại khi hoàn cảnh thay đổi cơ bản theo pháp luật Việt Nam, 2022

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

DANH ĐẦY

ĐIỀU CHỈNH HỢP ĐỒNG THƯƠNG MẠI KHI HOÀN CẢNH

THAY ĐỔI CƠ BẢN THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ

Thành phố Hồ Chí Minh - năm 2022

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

DANH ĐẦY

ĐIỀU CHỈNH HỢP ĐỒNG THƯƠNG MẠI KHI HOÀN CẢNH

THAY ĐỔI CƠ BẢN THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM

Chuyên ngành: Luật Kinh Tế

Mã ngành: 8380107

LUẬN VĂN THẠC SĨ

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. NGUYỄN KIÊN BÍCH TUYỀN

Thành phố Hồ Chí Minh - năm 2022

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi tên là Danh Đầy. Tôi cam đoan rằng luận văn với tên đề tài “Điều chỉnh

hợp đồng thương mại khi hoàn cảnh thay đổi cơ bản theo pháp luật Việt Nam” là

công trình nghiên cứu của riêng tôi được thực hiện, kết hợp dưới sự hướng dẫn khoa

học của TS. Nguyễn Kiên Bích Tuyền. Các công trình nghiên cứu của tác giả khác,

tài liệu sử dụng, nội dung được tham khảo và kế thừa trong luận văn đều được trích

dẫn nguồn đầy đủ. Đồng thời, luôn đảm bảo tính trung thực và được đăng tải trên các

tạp chí, các website hợp pháp.

Tôi xin chịu trách nhiệm về cam đoan đã nêu trên.

Thành phố Hồ Chí Minh, ngày 08 tháng 08 năm 2022

Tác giả

Danh Đầy

ii

LỜI CẢM ƠN

Lời đầu tiên, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến Ban Giám hiệu nhà trường,

quý Thầy Cô trong Khoa Sau Đại học Trường Đại học Ngân hàng Thành phố Hồ Chí

Minh và quý Thầy Cô đã trực tiếp giảng dạy các chuyên đề của toàn khoá học đã tổ

chức, truyền đạt những kiến thức bổ ích, tận tình hướng dẫn, đã tạo điều kiện tốt nhất

cho tôi trong suốt thời gian học tập và nghiên cứu tại trường.

Đặc biệt hơn, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc nhất đến Cô TS. Nguyễn Kiên

Bích Tuyền, người đã trực tiếp hướng dẫn khoa học, tận tình giúp đỡ tôi về cả chuyên

môn, phương pháp nghiên cứu và chỉ bảo tôi nhiều kinh nghiệm trong suốt quá trình

nghiên cứu khoa học để hoàn thành luận văn này.

Tôi trân trọng cảm ơn quý Thầy Cô trong Hội đồng bảo vệ luận văn, các chuyên

gia trong lĩnh vực liên quan đã đóng góp những ý kiến vô cùng quý báu giúp tôi hoàn

thiện công trình nghiên cứu này.

Cuối cùng, tôi xin chân thành cảm ơn quý Thầy Cô, chư Đại đức Tăng, gia đình,

quý phật tử xa gần và bạn bè. Những người thân yêu đã luôn động viên, khích lệ tinh

thần, chia sẻ, giúp đỡ, trợ duyên cho tôi trong suốt quá trình học tập và thực hiện

nghiên cứu này.

Mặc dù đã có nhiều cố gắng trong quá trình thực hiện đề tài, song cũng không

thể tránh khỏi những hạn chế và thiếu sót. Tôi rất mong nhận được sự góp ý chân

thành của quý Thầy Cô, đồng nghiệp và bạn bè để luận văn được hoàn thiện hơn.

Xin chân thành cảm ơn!

Thành phố Hồ Chí Minh, ngày 08 tháng 08 năm 2022

Tác giả

Danh Đầy

iii

TÓM TẮT LUẬN VĂN

Tiêu đề: Điều chỉnh hợp đồng thương mại khi hoàn cảnh thay đổi cơ bản theo

pháp luật Việt Nam

Tóm tắt: Trong quá trình điều chỉnh hợp đồng sẽ có thể xuất hiện những rào

cản, những sự kiện phát sinh khiến việc điều chỉnh hợp đồng gặp phải vướng mắc.

Trong đó, có thể kể đến một số lý do như sự kiện bất khả kháng, hoàn cảnh thay đổi

cơ bản,… hoàn cảnh thay đổi cơ bản lần đầu tiên được quy định trong Bộ luật Dân

sự năm 2015. Tuy nhiên đây là quy định mới được ban hành nên cần nghiên cứu và

làm sáng tỏ. Luận văn làm rõ các vấn đề lý luận về điều kiện áp dụng và cách thức

áp dụng quyền điều chỉnh hợp đồng thương mại khi hoàn cảnh thay đổi theo quy

định của pháp luật Việt Nam. Luận văn nghiên cứu các điều kiện xác định hoàn cảnh

thay đổi cơ bản và hệ quả pháp lý theo pháp luật Việt Nam hiện hành.

Để làm sáng tỏ các vấn đề cần nghiên cứu, luận văn đã sử dụng kết hợp nhiều

phương pháp nghiên cứu khác nhau như phân tích, diễn giải được áp dụng để giải

thích, làm rõ cơ sở lý luận. Việc phân tích nội dung hoàn cảnh thay đổi cơ bản giúp

tìm ra những điểm tích cực, bất cập của các quy định pháp luật. Phương pháp qui

nạp dùng để đưa ra những nhận định đánh giá sau khi đã phân tích, làm rõ các vấn

đề pháp lý đặt ra.

Trên cơ sở phân tích thực trạng pháp luật về điều chỉnh hợp đồng thương mại

khi hoàn cảnh thay đổi cơ bản tại Việt Nam luận văn chỉ ra những ưu điểm và khó

khăn, bất cập. Từ đó, luận văn đưa ra những định hướng và kiến nghị các giải pháp

nhằm hoàn thiện quy định pháp luật về điều chỉnh hợp đồng thương mại khi hoàn

cảnh thay đổi cơ bản.

Luận văn là tài liệu tham khảo hữu ích cho các cơ quan, đơn vị, tổ chức trong

quá trình nghiên cứu, xây dựng và hoàn thiện chính sách và pháp luật về điều chỉnh

hợp đồng khi hoàn cảnh thay đổi cơ bản tại Việt Nam.

Từ khoá: Hợp đồng, hoàn cảnh thay đổi cơ bản, điều chỉnh hợp đồng thương

mại, sự kiện bất khả kháng.

iv

THESIS SUMMARY

Title: Adjustment of commercial contracts when circumstances change

fundamentally according to Vietnamese law

Abstract: In the process of contract performance, there may be barriers and

arising events that make the contract performance difficult. In which, there are a

number of reasons such as force majeure events, fundamental changes in

circumstances, etc., which were first specified in the 2015 Civil Code. However,

New regulations have been promulgated, so it needs to be studied and clarified. The

thesis clarifies the theoretical issues about the application conditions and how to

apply the right to adjust commercial contracts when the circumstances change

according to the provisions of Vietnamese law. The thesis studies the conditions to

determine the basic changing circumstances and legal consequences under the

current Vietnamese law.

To clarify the issues to be researched, the thesis has used a combination of

different research methods such as analysis and interpretation, which are applied to

explain and clarify the theoretical basis. The analysis of the content of the basic

changing circumstances helps to find out the positive points and inadequacies of the

legal regulations. The inductive method is used to make judgments after analyzing

and clarifying legal issues.

On the basis of analyzing the current legal situation on the adjustment of

commercial contracts when the circumstances change fundamentally in Vietnam, the

thesis points out the advantages, difficulties and inadequacies. From there, the thesis

gives orientations and recommends solutions to improve the legal provisions on

regulating commercial contracts when the circumstances change fundamentally.

The thesis is a useful reference for agencies, units and organizations in the

process of researching, developing and perfecting policies and laws on contract

adjustment when the circumstances change fundamentally in Vietnam.

Keywords: Contract, hardship, adjustment of commercial contract, force

majeure provisions

v

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT TIẾNG VIỆT

STT Từ viết tắt Cụm từ tiếng Việt

1 BLDS Bộ Luật Dân sự

2 HĐTM Hợp đồng thương mại

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT TIẾNG ANH

STT Từ viết tắt Cụm từ tiếng Anh Cụm từ tiếng Việt

1 CISG

Unitd Nations Convention on

Contracts for the

International Sale of Goods

Công ước viên của Liên hợp

quốc về hợp đồng mua bán

hàng hoá Quốc tế năm 1980

2 PICC Principles of International

Commercial Contracts

Bộ Nguyên tắc Unidroit về

Hợp đồng thương mại Quốc

tế năm 1994, sửa đổi và bổ

sung năm 2004, 2010, 2016

3 PECL Principles of European

Contract Law

Bộ nguyên tắc của luật hợp

đồng Châu Âu năm 1999, sửa

đổi năm 2002

vi

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN......................................................................................................i

LỜI CẢM ƠN.......................................................................................................... ii

TÓM TẮT LUẬN VĂN......................................................................................... iii

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT TIẾNG VIỆT..........................................................v

LỜI MỞ ĐẦU...........................................................................................................1

1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI......................................................................1

2. MỤC TIÊU CỦA ĐỀ TÀI...................................................................................2

2.1. Mục tiêu tổng quát ..............................................................................................2

2.2. Mục tiêu cụ thể....................................................................................................3

3. CÂU HỎI NGHIÊN CỨU...................................................................................3

4. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU....................................................3

4.1. Đối tượng nghiên cứu .........................................................................................3

4.2. Phạm vi nghiên cứu.............................................................................................4

5. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU.......................................................................4

6. ĐÓNG GÓP CỦA ĐỀ TÀI..................................................................................5

7. TỔNG QUAN VỀ LĨNH VỰC NGHIÊN CỨU ................................................5

CHƯƠNG 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ HOÀN CẢNH THAY

ĐỔI CƠ BẢN TRONG HỢP ĐỒNG THƯƠNG MẠI.........................................9

1.1. Khái quát về hoàn cảnh thay đổi cơ bản.........................................................9

1.1.1. Khái niệm hoàn cảnh thay đổi cơ bản..............................................................9

1.1.2. Sự khác biệt giữa hoàn cảnh thay đổi cơ bản và sự kiện bất khả kháng........13

1.1.3. Sự khác biệt giữa hoàn cảnh thay đổi cơ bản và sự trở ngại khách quan ......17

1.2. Khái quát về điều chỉnh hợp đồng thương mại khi hoàn cảnh thay đổi cơ

bản ...........................................................................................................................19

1.2.1. Khái niệm điều chỉnh hợp đồng thương mại khi hoàn cảnh thay đổi cơ bản.19

1.2.3. Ý nghĩa của quy định về điều chỉnh hợp đồng thương mại khi hoàn cảnh thay

đổi cơ bản.................................................................................................................24

CHƯƠNG 2 THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VỀ ĐIỀU CHỈNH HỢP ĐỒNG

THƯƠNG MẠI KHI HOÀN CẢNH THAY ĐỔI CƠ BẢN ..............................28

vii

2.1. Thực trạng quy định pháp luật về điều chỉnh hợp đồng khi hoàn cảnh thay

đổi cơ bản................................................................................................................28

2.1.1. Các điều kiện để điều chỉnh hợp đồng thương mại khi hoàn cảnh thay đổi cơ

bản............................................................................................................................28

2.1.2. Chủ thể điều chỉnh hợp đồng thương mại khi hoàn cảnh thay đổi cơ bản.....33

2.1.3. Nội dung điều chỉnh hợp đồng thương mại khi hoàn cảnh thay đổi cơ bản ..39

2.1.4. Hậu quả pháp lý của việc điều chỉnh hợp đồng thương mại khi hoàn cảnh thay

đổi cơ bản.................................................................................................................42

2.2. Thực trạng áp dụng pháp luật về điều chỉnh hợp đồng khi hoàn cảnh thay

đổi cơ bản................................................................................................................45

2.2.1. Những ưu điểm trong việc áp dụng quy định về điều chỉnh hợp đồng khi hoàn

cảnh thay đổi cơ bản ................................................................................................45

2.2.2. Những khó khăn, bất cập trong việc áp dụng quy định về điều chỉnh hợp đồng

khi hoàn cảnh thay đổi cơ bản..................................................................................49

CHƯƠNG 3 MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ

ĐIỀU CHỈNH HỢP ĐỒNG THƯƠNG MẠI KHI HOÀN CẢNH THAY ĐỔI

CƠ BẢN ..................................................................................................................58

3.1. Định hướng hoàn thiện pháp luật về điều chỉnh hợp đồng thương mại khi

hoàn cảnh thay đổi cơ bản.....................................................................................58

3.1.1. Đảm bảo tính minh bạch của quy định pháp luật về hoàn cảnh thay đổi cơ bản

..................................................................................................................................58

3.1.2. Đảm bảo các nguyên tắc điều chỉnh hợp đồng thương mại khi hoàn cảnh thay

đổi cơ bản.................................................................................................................60

3.2. Kiến nghị hoàn thiện pháp luật về điều chỉnh hợp đồng thương mại khi

hoàn cảnh thay đổi cơ bản.....................................................................................63

3.2.1. Kiến nghị hoàn thiện về giải thích một số thuật ngữ .....................................63

3.2.2. Kiến nghị hoàn thiện quy định về điều kiện xác định hoàn cảnh thay đổi cơ

bản............................................................................................................................64

3.2.3. Kiến nghị hoàn thiện quy định về nghĩa vụ đàm phán lại..............................66

3.2.4. Kiến nghị về phương thức chấm dứt hợp đồng thương mại của Toà án........70

viii

3.2.5. Kiến nghị bổ sung án lệ về điều chỉnh hợp đồng khi hoàn cảnh thay đổi cơ

bản............................................................................................................................71

KẾT LUẬN.............................................................................................................75

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC 1

PHỤ LỤC 2

1

LỜI MỞ ĐẦU

1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI

Trong cuộc sống, con người thường xác lập các mối quan hệ với nhau thông

qua sự trao đổi, thoả thuận hay thực hiện một số công việc cụ thể làm phát sinh quyền

và nghĩa vụ của các bên, đây chính là những cơ sở để phát sinh hợp đồng. Hợp đồng

là một trong những công cụ hỗ trợ sự hợp tác giữa người với người thông qua một

quan hệ pháp lý ràng buộc giữa các bên. Nếu một trong hai bên không điều chỉnh

hợp đồng sẽ dẫn tới việc phải chịu những biện pháp chế tài nhất định. Tuy nhiên,

trong quá trình điều chỉnh các hợp đồng thương mại, các nhà kinh doanh có thể đối

mặt với những rủi ro bất thường từ thiên nhiên, kinh tế, chính trị, xã hội hoặc do con

người tạo ra làm đảo lộn sự cân bằng vốn có của hợp đồng, làm cho việc thực hiện

nghĩa vụ trở nên vô cùng khó khăn và tốn kém, thậm chí không thể thực hiện được

(Lê Minh Hùng, 2009). Những sự kiện này, không phải đều thuộc trường hợp bất

khả kháng để bên bị thiệt hại được miễn trừ nghĩa vụ hoặc chấm dứt hợp đồng mà

thuộc về hoàn cảnh thay đổi cơ bản.

Trong thực tiễn thương mại quốc tế và pháp luật về hợp đồng thương mại của

nhiều quốc gia, chế định hoàn cảnh thay đổi cho phép các bên được đàm phán lại, đề

nghị sửa đổi nội dung hợp đồng thương mại, chấm dứt hợp đồng thương mại mà

không bị áp dụng các chế tài liên quan đến vi phạm hợp đồng. Thuật ngữ “Hoàn

cảnh thay đổi cơ bản” đã xuất hiện trong Bộ nguyên tắc Unidroit về hợp đồng thương

mại quốc tế (Principles of International Commercial Contracts, PICC). Tại Việt

Nam, quy định về điều chỉnh hợp đồng thương mại khi hoàn cảnh thay đổi được

trong Bộ luật Dân sự 2015 sau đây gọi tắt là (BLDS năm 2015) tại điều 420 là quy

định chung điều chỉnh cho tất cả mọi loại hợp đồng trong đó có hợp đồng thương

mại.

Quy định của Điều 420 BLDS năm 2015 với tên gọi “Thực hiện hợp đồng khi

hoàn cảnh thay đổi cơ bản” vẫn còn gây tranh cãi và vấp phải nhiều ý kiến phản

biện. Nhiều bài viết từ các diễn đàn pháp luật bàn luận về tính khả thi của điều khoản

với tiêu đề “Điều 420 BLDS không khả thi ở Việt Nam”. Trong việc áp dụng Điều

420 BLDS năm 2015 để điều chỉnh cho hợp đồng thương mại, phát sinh một số bất