Dịch tễ học bệnh đái tháo đường ở Việt Nam, các phương pháp điều trị và biện pháp dự phòng - Nghiên cứu đáp ứng giãn mạch qua trung gian dòng chảy bằng siêu âm động mạch cánh tay ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2

Bé Khoa häc vµ c«ng nghÖ - Bé Y tÕ

BÖnh viÖn Néi tiÕt – viÖn l·o khoa

nghiªn cøu ®¸p øng gi·n m¹ch qua

trung gian dßng ch¶y

b»ng siªu ©m ®éng m¹ch c¸nh tay

ë bÖnh nh©n ®¸i th¸o ®−êng týp 2

5923-7

28/6/2006

Nhµ xuÊt b¶n y häc

Bé Khoa häc vµ c«ng nghÖ - Bé Y tÕ

BÖnh viÖn Néi tiÕt – viÖn l·o khoa

B¸o c¸o tæng kÕt ®Ò tµi nh¸nh cÊp Nhµ n−íc

M· sè: KC.10.15.04.03

nghiªn cøu ®¸p øng gi·n m¹ch qua

trung gian dßng ch¶y b»ng

siªu ©m ®éng m¹ch c¸nh tay

ë bÖnh nh©n ®¸i th¸o ®−êng týp 2

Thuéc §Ò tµi NCKH cÊp Nhµ n−íc KC.10.15

DÞch tÔ häc bÖnh §¸i th¸o ®−êng ë ViÖt Nam

c¸c ph−¬ng ph¸p ®iÒu trÞ vµ biÖn ph¸p dù phßng

Nhµ xuÊt b¶n y häc

Hµ néi – 2004

Chñ biªn:

PGS. TS. T¹ V¨n B×nh

Th− ký:

PGS. TS. Ph¹m Th¾ng

ThS. NguyÔn Hång H¹nh

C¸c ch÷ viÕt t¾t

BMI

§T§

FMD

HATT

HATTr

HbA1c

MAU

RLCH

RLCNNM

TCYTTG

THA

XV§M

CT

TG

HDL-c

LDL-c

ChØ sè khèi c¬ thÓ (Body mass index)

§¸i th¸o ®−êng

Gi·n m¹ch qua trung gian dßng ch¶y

(Flow mediated dilatation)

HuyÕt ¸p t©m thu

HuyÕt ¸p t©m tr−¬ng

Hemoglobin A1c

Microalbumin niÖu (Microlabuminuria)

Rèi lo¹n chuyÓn ho¸

Rèi lo¹n chøc n¨ng néi m¹c

Tæ chøc y tÕ thÕ giíi

T¨ng huyÕt ¸p

X¬ v÷a ®éng m¹ch

Cholesterol toµn phÇn (Cholesterol total)

Triglycerid

Cholesterol cña lipoprotein tû träng cao

(High density lipoprotein cholesterol)

Cholesterol cña lipoprotein tû träng thÊp

(Low density lipoprotein cholesterol)

1

®Æt vÊn ®Ò

§¸i th¸o ®−êng lµ mét bÖnh rèi lo¹n chuyÓn ho¸ m·n tÝnh cã tèc ®é ph¸t

triÓn nhanh. BÖnh mang tÝnh x· héi ë nhiÒu n−íc, ®Æc biÖt lµ n−íc c«ng nghiÖp

ph¸t triÓn vµ cã khuynh h−íng gia t¨ng t¹i c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn. Theo −íc

tÝnh cña TCYTTG: n¨m 1985, trªn thÕ giíi cã kho¶ng 30 triÖu ng−êi bÞ §T§,

®Õn n¨m 2000 lµ 175 triÖu ng−êi vµ dù b¸o n¨m 2010 sè ng−êi §T§ sÏ lµ 220,7

triÖu, trong ®ã ë ch©u ¸ sÏ cã 123,3 triÖu ng−êi bÞ §T§ [96].

§T§ lµ bÖnh cã nhiÒu biÕn chøng cÊp vµ m·n tÝnh. Trong ®ã, biÕn chøng

m·n tÝnh rÊt ®a d¹ng gåm bÖnh m¹ch m¸u lín vµ bÖnh m¹ch m¸u nhá. Trong

bÖnh m¹ch m¸u lín th× x¬ v÷a ®éng m¹ch lµ mét biÕn chøng nÆng nÒ vµ nguy

hiÓm.

Tæn th−¬ng m¹ch m¸u lín do XV§M ë bÖnh nh©n §T§ lµ tæn th−¬ng

th−êng gÆp, xÈy ra sím vµ ®Æc biÖt g©y hËu qu¶ nghiªm träng: 70-75% bÖnh

nh©n §T§ tö vong do nh÷ng biÕn chøng cña XV§M nh− tai biÕn m¹ch m¸u n·o,

nhåi m¸u c¬ tim, t¾c ®éng m¹ch chi d−íi. Mét sè bÖnh nh©n chÞu c¶nh tµn phÕ

nh−: liÖt nöa ng−êi, suy tim, c¾t côt chi [91].

MÆc dï c¨n nguyªn cña XV§M cßn nhiÒu ®iÓm ch−a s¸ng tá, tuy nhiªn

gÇn ®©y ng−êi ta cho r»ng rèi lo¹n chøc n¨ng néi m¹c (endothelial dysfunction)

lµ yÕu tè sím, quan träng g©y XV§M [26],[37],[52],[93].

Tõ nh÷ng n¨m 80, ng−êi ta ®· ®¸nh gi¸ chøc n¨ng néi m¹c cña ®éng m¹ch

vµnh b»ng c¸ch ®o møc ®é gi·n m¹ch khi tiªm vµo ®éng m¹ch mét sè chÊt lµm tÕ

bµo néi m¹c t¨ng gi¶i phãng NO. Tuy nhiªn, ph−¬ng ph¸p nµy cã nhiÒu nh−îc

®iÓm v× lµ ph−¬ng ph¸p th¨m dß x©m nhËp .

§Çu nh÷ng n¨m 90, mét sè ph−¬ng ph¸p th¨m dß kh«ng x©m nhËp ®·

®−îc ph¸t triÓn ®Ó ®¸nh gi¸ chøc n¨ng néi m¹c. Trong ®ã, ph−¬ng ph¸p sö dông

2

siªu ©m ®o møc ®é gi·n ®éng m¹ch ë n«ng (vÝ dô ®éng m¹ch c¸nh tay, ®éng

m¹ch ®ïi...) khi lµm nghiÖm ph¸p g©y xung huyÕt (hyperaemia) lµ ph−¬ng ph¸p

míi, cã nhiÒu høa hÑn.

Trong ph−¬ng ph¸p nµy, ng−êi ta g©y xung huyÕt b»ng c¸ch garo ®éng

m¹ch, sau ®ã ®o møc ®é gi·n cña ®éng m¹ch ®−îc nghiªn cøu, gäi lµ gi·n m¹ch

qua trung gian dßng ch¶y (Flow Mediated Dilatation, FMD). Mét sè t¸c gi¶

còng ®· chøng minh r»ng nÕu tr−íc ®ã bÖnh nh©n ®· ®−îc dïng c¸c chÊt øc chÕ

tæng hîp NO th× ®¸p øng gi·n m¹ch sÏ bÞ ng¨n chÆn gÇn nh− hoµn toµn [51]. V×

vËy, ®¸p øng gi·n m¹ch qua trung gian dßng ch¶y ®−îc xem lµ cã liªn quan ®Õn

sù gi¶i phãng NO cña c¸c tÕ bµo néi m¹c m¹ch m¸u.

Còng ®· cã nh÷ng b»ng chøng vÒ mèi t−¬ng quan gi÷a chøc n¨ng néi m¹c

cña ®éng m¹ch vµnh víi chøc n¨ng néi m¹c cña ®éng m¹ch c¸nh tay vµ c¶ hai

chØ sè nµy ®Òu dù b¸o sím bÖnh lý tim m¹ch [21]. Do ®ã, viÖc ®¸nh gi¸ chøc

n¨ng néi m¹c ngµy cµng cã xu h−íng ®−îc thùc hiÖn b»ng c¸ch ®o ®¸p øng gi·n

m¹ch qua trung gian dßng ch¶y (FMD) t¹i ®éng m¹ch c¸nh tay.

Ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ chøc n¨ng néi m¹c kh«ng x©m nhËp nµy còng cho

kÕt qu¶ phï hîp víi c¸c ph−¬ng ph¸p th¨m dß x©m nhËp kh¸c. Sau nh÷ng nghiªn

cøu c¬ b¶n trªn, ph−¬ng ph¸p nµy ®· ®−îc ®−a ra øng dông ë nhiÒu ®èi t−îng cã

nguy c¬ XV§M nh− t¨ng huyÕt ¸p, t¨ng cholesterol m¸u, hót thuèc l¸... KÕt qu¶

cho thÊy nh÷ng ng−êi cã yÕu tè nguy c¬ XV§M th−êng gi¶m ®¸p øng gi·n m¹ch

qua trung gian dßng ch¶y so víi nhãm chøng.

Tuy nhiªn, ë ViÖt nam, cho ®Õn thêi ®iÓm hiÖn t¹i míi chØ cã nghiªn cøu

vÒ kü thuËt ®¸nh gi¸ chøc n¨ng néi m¹c b»ng c¸ch sö dông siªu ©m ®o ®¸p øng

gi·n m¹ch qua trung gian dßng ch¶y.

3

Do ®ã, chóng t«i thùc hiÖn ®Ò tµi nµy víi môc tiªu:

1-§¸nh gi¸ ®¸p øng gi·n m¹ch qua trung gian dßng ch¶y (FMD%)

b»ng kü thuËt siªu ©m ®éng m¹ch c¸nh tay khi lµm nghiÖm ph¸p g©y xung

huyÕt ë nhãm ng−êi “b×nh th−êng” vµ bÖnh nh©n ®¸i th¸o ®−êng týp 2.

2-T×m hiÓu mèi t−¬ng quan gi÷a ®¸p øng gi·n m¹ch qua trung gian

dßng ch¶y (FMD%) víi HbA1c, microalbumin niÖu ë bÖnh nh©n ®¸i th¸o

®−êng týp 2.

3-§¸nh gi¸ sù thay ®æi cña chØ sè FMD(%) d−íi ¶nh h−ëng cña ®iÒu

trÞ.

4

Ch−¬ng 1

Tæng quan

1.1. T×nh h×nh bÖnh ®¸i th¸o ®−êng trªn thÕ giíi vµ ë ViÖt nam

1.1.1. T×nh h×nh bÖnh ®¸i th¸o ®−êng trªn thÕ giíi vµ ë ViÖt nam

BÖnh ®¸i th¸o ®−êng biÓu hiÖn bëi sù gia t¨ng ®−êng huyÕt vµ rèi lo¹n

chuyÓn ho¸ glucid, protid, lipid th−êng kÕt hîp víi sù gi¶m tuyÖt ®èi hay t−¬ng

®èi vÒ t¸c dông vµ/hoÆc tiÕt insulin (TCYTTG-1994).

BÖnh §T§ ®−îc c«ng bè tõ nh÷ng n¨m 1875. N¨m 1985, TCYTTG −íc

tÝnh trªn toµn thÕ giíi cã kho¶ng 30 triÖu ng−êi ®−îc chÈn ®o¸n §T§. N¨m

1994, trªn toµn thÕ giíi cã kho¶ng 110 triÖu ng−êi §T§; N¨m 1995 t¨ng lªn 135

triÖu ng−êi §T§ (chiÕm 4% d©n sè thÕ giíi). Dù b¸o ®Õn n¨m 2025 sÏ cã 300

triÖu ng−êi §T§ (chiÕm 5,4% d©n sè thÕ giíi) [3].

Khu vùc gia t¨ng m¹nh nhÊt lµ ch©u ¸ vµ ch©u Phi. ë ch©u ¸: N¨m 1995

cã 62,5 triÖu ng−êi ®−îc ph¸t hiÖn §T§, trong ®ã §T§ týp 2 lµ 61,5 triÖu. Dù

kiÕn n¨m 2010 sÏ cã 123,3 triÖu ng−êi §T§, trong ®ã §T§ týp 2 lµ 120,1 triÖu

ng−êi [96].

Dù ®o¸n cña c¸c chuyªn gia y tÕ thÕ giíi trong vßng 20 n¨m tíi bÖnh sÏ

t¨ng 42% ë c¸c n−íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn cßn ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn tû lÖ

bÖnh sÏ t¨ng tíi 170% [3].

ë ViÖt nam: Tû lÖ bÖnh ngµy cµng cao. Theo ®iÒu tra dÞch tÔ n¨m 1990 ë

Hµ Néi cã tû lÖ chØ 1,2%; HuÕ lµ 0,96% vµ thµnh phè Hå ChÝ Minh lµ 2,52%[3].

N¨m 2001, tû lÖ bÖnh §T§ týp 2 ë c¸c thµnh phè lín (Hµ Néi, H¶i Phßng, §µ

N½ng, thµnh phè Hå chÝ Minh ) lªn ®Õn 4,1%. N¨m 2002, tû lÖ §T§ týp 2 trong

c¶ n−íc lµ 2,7%, trong ®ã tû lÖ ë c¸c thµnh phè lín lµ 4,4% [5].

Sù gia t¨ng nhanh chãng cña bÖnh lµm nã thùc sù lµ mèi quan t©m chung

cña x· héi vµ cña y tÕ céng ®ång.