Di sản dùng vào việc thờ cúng theo pháp luật Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP HỒ CHÍ MINH

VÕ THỊ CẨM TÚ

DI SẢN DÙNG VÀO VIỆC THỜ CÚNG

THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SỸ LUẬT HỌC

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2013

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH

VÕ THỊ CẨM TÚ

DI SẢN DÙNG VÀO VIỆC THỜ CÚNG

THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SỸ LUẬT HỌC

Chuyên ngành: Luật dân sự và tố tụng dân sự

Mã số: 6038103

Người hướng dẫn khoa học: Ts. Nguyễn Hải An

TP HỒ CHÍ MINH, NĂM 2013

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số

liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung

thực. Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình

nào khác.

NGƯỜI CAM ĐOAN

VÕ THỊ CẨM TÚ

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

Bộ luật dân sự : BLDS

Di sản dùng vào việc thờ cúng : DSDVVTC

Di sản thờ cúng : DSTC

Điều : Đ

Tòa án nhân dân tối cao : TANDTC

MỤC LỤC

Trang

PHẦN MỞ ĐẦU....................................................................................................... 1

CHƯ NG 1. L LUẬN CHUNG V DI SẢN DÙNG VÀO VIỆC THỜ CÚNG7

1.1. Ngu n g gi ng n ng ng ờ ng i n............... 7

1.2. i niệ n ấ i sản ng iệ ờ ng .......................... 10

................................................ 10

T .......................................... 12

1.3. Di sản ng iệ ờ ng ệ u Việ N ............... 15

D .............................................. 15

............ 17

1.4. Quy n u Việ N i sản ờ ng n 1945 n

nay......................................................................................................................... 19

............................................................ 19

.............................................................. 21

CHƯ NG 2. DI SẢN DÙNG VÀO VIỆC THỜ CÚNG THEO BỘ LUẬT D N

S 2005 .................................................................................................................... 25

2.1. C n n ần i sản ng iệ ờ ng............. 25

C ........................................ 25

X ầ ......................................... 27

2.2. Quản i sản ng iệ ờ ng....................................................... 30

................................................................. 30

........................... 33

T .................................................. 36

2.3. C ấ i sản ng iệ ờ ng ................................................... 38

C ..................................... 39

................ 42

CHƯ NG 3. TH C TI N ÁP DỤNG VÀ IẾN NGHỊ HOÀN THIỆN PHÁP

LUẬT V DI SẢN DÙNG VÀO VIỆC THỜ CÚNG .......................................... 45

3.1. T ự iễn ng u i sản ng iệ ờ ng............... 45

C ự ễ ......... 45

............................. 51

T ................................ 57

3.2. i n ng n iện u i sản ng iệ ờ ng .......... 59

cúng.................................................................................................................... 59

...................................................................................... 64

ẾT LUẬN.............................................................................................................. 67

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM HẢO

PHỤ LỤC

1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. L ọn i

Trong đời sống xã hội, sự dịch chuyển di sản của cá nhân đã chết cho những

người còn sống, gọi chung là quan hệ thừa kế di sản tồn tại một cách khách quan và

được ghi nhận trong pháp luật của mỗi quốc gia. Tuy nhiên, chế định thừa kế ở mỗi

quốc gia là khác nhau, không những phụ thuộc vào chế độ chính trị xã hội, chế độ

sở hữu mà còn chịu ảnh hưởng sâu sắc bởi truyền thống văn hóa, phong tục tập

quán. Trong pháp luật về thừa kế ở nước ta, quy định về di sản dùng vào việc thờ

cúng phản ánh đậm nét truyền thống thờ cúng ông bà tổ tiên của người Việt Nam.

Thờ cúng tổ tiên là nét văn hóa uống nước nhớ nguồn, thể hiện lòng biết ơn,

hiếu lễ của con cháu đối với cha mẹ, ông bà. Từ thời kỳ phong kiến, vấn đề liên

quan đến di sản dùng vào việc thờ cúng đã được ghi nhận trong Bộ luật Hồng Đức

ban hành năm 1483 dưới những quy định về hương hỏa. Mặc dù ở các thời kỳ, quy

định cụ thể về di sản dùng vào việc thờ cúng có sự thay đổi, nhưng nhìn chung, việc

kế thừa chế định về di sản dùng vào việc thờ cúng được đánh giá là nét đặc sắc

trong cổ luật và được tiếp tục duy trì trong luật cận đại và pháp luật hiện hành.

Di sản dùng vào việc thờ cúng có chế độ pháp lý riêng biệt, khác với các di

sản thông thường. Khi người chết để lại di sản thì di sản đó được dùng để phân chia

theo pháp luật hoặc theo di chúc nhằm chuyển giao quyền sở hữu tài sản từ người

chết sang những người được thừa kế. Di sản sau khi phân chia được những người

thừa kế tùy nghi sử dụng theo mục đích riêng của họ. Nhưng đối với di sản dùng

vào việc thờ cúng thì di sản không phải để phân chia, mà việc sử dụng di sản đó

được người để lại di sản ấn định trước là chỉ dùng vào mục đích thờ cúng. Pháp luật

bảo hộ quyền của người để lại di sản được dùng một phần di sản vào việc thờ cúng,

nhưng vấn đề đặt ra là, nếu như có sự vi phạm trong việc sử dụng di sản dùng vào

việc thờ cúng thì pháp luật sẽ giải quyết như thế nào; chế độ pháp lý của hoa lợi, lợi

tức phát sinh từ di sản thờ cúng ; quyền và nghĩa vụ của người quản lý di sản…

thậm chí các vấn đề mang tính lý luận như khái niệm di sản thờ cúng, cách xác định

di sản thờ cúng vẫn đang bị bỏ ngỏ trong pháp luật hiện hành. Hệ quả của vấn đề

này là về mặt lý luận tồn tại nhiều quan điểm bất nhất, về mặt thực tiễn xét xử thì

phụ thuộc vào ý chí chủ quan của các thẩm phán nhiều hơn là căn cứ pháp lý.

2

Trước đây, các tranh chấp liên quan đến di sản thờ cúng thường được giải

quyết trong nội bộ gia đình, gia tộc trên tinh thần đạo lễ, dĩ hòa di quý. Nhưng ngày

nay, khi bất động sản ngày càng có giá trị kinh tế cao thì những vụ án về tranh chấp

di sản dùng vào việc thờ cúng là bất động sản có xu hướng ngày càng phổ biến hơn.

Do đó, vấn đề hoàn thiện pháp luật về di sản dùng vào việc thờ cúng cần được quan

tâm đúng mức. Nhận thức được tầm quan trọng của pháp luật về di sản dùng vào

việc thờ cúng, tác giả đã lựa chọn đề tài nghiên cứu: DI SẢN DÙNG VÀO VIỆC

THỜ CÚNG THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM. Thông qua việc nghiên cứu đề

tài, tác giả hi vọng rằng kết quả nghiên cứu sẽ góp phần hoàn thiện pháp luật về di

sản dùng vào việc thờ cúng trong Bộ luật dân sự của nước ta.

2. Tìn ìn ng i n u i

Phong tục thờ cúng ông bà tổ tiên của người Việt Nam có từ rất lâu đời và sớm

được pháp luật thời kỳ phong kiến thừa nhận và bảo hộ. Di sản dùng vào việc thờ

cúng ghi nhận thông qua những quy định về hương hỏa, tự sản trong Bộ luật Hồng

Đức và Bộ luật Gia Long. Thời kỳ Pháp thuộc, những quy định về di sản dùng vào

việc thờ cúng vẫn tiếp tục được duy trì trong chế định thừa kế của Bộ dân luật Bắc

Kỳ (năm 1931) và Bộ dân luật Trung Kỳ (năm 1936). Sau khi giành độc lập

2/9/1945, Nhà nước tiếp tục ban hành những quy định về thừa kế, trong đó có

những quy định về di sản thờ cúng như Thông tư số 81/1981/TT-TANDTC ngày 24

tháng 7 năm 1981 của Tòa án nhân dân tối cao hướng dẫn giải quyết các tranh chấp

về thừa kế, Pháp lệnh thừa kế ngày 30/8/1990, Bộ luật dân sự 1995 và Bộ luật dân

sự 2005.

Ngoài ra, một số công trình nghiên cứu tổng thể về pháp luật thừa kế có đề cập

đến quy định về di sản dùng vào việc thờ cúng như đề tài nghiên cứu khoa học cấp

bộ “Pháp luật thừa kế ở Việt Nam từ thế kỷ XV đến nay” do TS.Phạm Kim Anh

làm chủ nhiệm đã khái lược các quy định về di sản dùng vào việc thờ cúng qua các

thời kỳ. Hay “Bình luận khoa học về thừa kế trong luật dân sự” của TS. Nguyễn

Ngọc Điện có sự so sánh quy định về di sản dùng vào việc thờ cúng với quan niệm

trong tục lệ và pháp luật thời kỳ trước, đồng thời phân tích nhiều vấn đề liên quan

đến tính chất pháp lý đặc biệt của di sản thờ cúng, các trường hợp và nguyên tắc cắt

giảm di sản thờ cúng, quản trị di sản thờ cúng… đã tạo nền tảng lý luận chung cho

quá trình nghiên cứu chuyên sâu về di sản dùng vào việc thờ cúng. Tiếp cận dưới

góc độ thực tiễn, “Luật thừa kế Việt Nam- Bản án và bình luận bản án” của PGS.TS

3

Đỗ Văn Đại đưa ra những cách thức giải quyết tranh chấp liên quan đến căn cứ xác

lập, quản lý và chấm dứt di sản dùng vào việc thờ cúng trong các quyết định của

Tòa án nhằm định hướng hoàn thiện pháp luật về di sản dùng vào việc thờ cúng phù

hợp với thực tế.

Di sản dùng vào việc thờ cúng còn được nghiên cứu chuyên biệt thông qua

những bài nghiên cứu khoa học được đăng tải trên các tạp chí pháp luật như: “Một

số vấn đề về di sản dùng vào việc thờ cúng” của Nguyễn Minh Tuấn (Tạp chí Luật

học số Chuyên đề BLDS 1996); “ Một số ý kiến về Điều 673 BLDS- Di sản dùng

vào việc thờ cúng” của Đoàn Đức Lương (Tạp chí Tòa án nhân dân số 9/2001) và

“Những vướng mắc khi giải quyết các vụ tranh chấp di sản dùng vào việc thờ cúng”

của Tưởng Bằng Lượng (Tạp chí Tòa án nhân dân số 4/2002), hay “Thực tiễn áp

dụng các quy định của Bộ luật Dân sự năm 2005 về chế định thừa kế” của Nguyễn

Hải An (Tạp chí Tòa án nhân dân số 17/2012)… Những bài viết có tính chất nghiên

cứu này ngoài phân tích quy định của pháp luật còn nêu lên một số bất cập khi áp

dụng quy định di sản dùng vào việc thờ cúng trong thực tiễn giải quyết tranh chấp,

chủ yếu tập trung vào hai nội dung là xác định “một phần” di sản dùng vào việc thờ

cúng và xử lý di sản thờ cúng trong trường hợp những người thừa kế theo di chúc

đều đã chết. Tuy nhiên, qua các bài viết trên, trong một số vướng mắc vẫn còn tồn

tại những quan điểm lý luận khác nhau và các công trình nghiên cứu tản mạn nên

khó tiếp cận một cách tổng thể để có cái nhìn toàn diện nhưng c ng đã góp phần

làm r những hơn cơ sở lý luận và thực tiễn về di sản dùng vào việc thờ cúng.

Ngoài ra, một số công trình nghiên cứu ở bậc sau đại học nghiên cứu các khía

cạnh cụ thể khác trong chế định thừa kế như luận văn thạc sỹ “ Hoàn thiện chế định

quyền thừa kế trong bộ luật dân sự Việt Nam hiện hành” của tác giả Lê Minh Hùng,

c ng đề cập đến tính đặc thù của di sản dùng vào việc thờ cúng so với những quy

định dành cho di sản thừa kế thông thường, những bất cập trong giải quyết tranh

chấp di sản dùng vào việc thờ cúng và đưa ra những kiến nghị mang tính khái quát.

Nếu như các công trình nghiên cứu về thừa kế nói chung là khá nhiều, thì hầu

như chưa có công trình nào nghiên cứu chuyên sâu về di sản dùng vào việc thờ

cúng. Trước thực trạng tình hình nghiên cứu về di sản dùng vào việc thờ cúng, tác

giả nhận thấy sự cần thiết của việc nghiên cứu một cách toàn diện từ thực tiễn đến

lý luận để hoàn thiện cơ sở lý luận nhằm xây dựng các quy định về di sản dùng vào

việc thờ cúng phù hợp với thực tiễn trong ba nội dung chủ yếu sau: một là cách thức

4

xác lập di sản dùng vào việc thờ cúng; hai là vấn đề quản lý di sản thờ cúng, ba là

chấm dứt việc dùng di sản cho việc thờ cúng và hậu quả pháp lý của nó và một số

vấn đề khác có liên quan.

3. M giới n i ng i n u

- :

Đề tài được nghiên cứu với mục đích làm r cơ sở lý luận của quy định “di sản

dùng vào việc thờ cúng” thông qua phân tích khái niệm, tính chất của quy định di

sản dùng vào việc thờ cúng c ng như quan niệm thờ cúng và di sản thờ cúng trong

phong tục tập quán và cổ luật của người Việt Nam.

Trên cơ sở lý luận, đề tài nghiên cứu quy định của pháp luật hiện hành về di

sản dùng vào việc thờ cúng như xác định di sản thờ cúng, chế độ pháp lý đối với di

sản thờ cúng và người quản lý di sản thờ cúng. Những vấn đề về di sản thờ cúng

trong pháp luật hiện hành có sự so sánh với tục lệ thờ cúng và thực tiễn áp dụng quy

định pháp luật để thấy r những hạn chế và bất cập trong chế định di sản dùng vào

việc thờ cúng.

Mục đích cuối cùng mà đề tài nghiên cứu hướng đến là kiến nghị những giải

pháp nhằm góp phần hoàn thiện quy định của pháp luật về di sản dùng vào việc thờ

cúng trên cơ sở dung hòa giữa luật tục và sự phát triển của pháp luật hiện đại để

những tranh chấp về di sản thờ cúng được giải quyết hợp lý, hợp tình.

- ớ

Trong khuôn khổ một luận văn tốt nghiệp thạc sỹ luật, tác giả chỉ giới hạn

nghiên cứu những vấn đề trọng tâm về di sản dùng vào việc thờ cúng mà chủ yếu là

di sản dùng vào việc thờ cúng sơ lập- tức xác định nguồn gốc tài sản đang được

dùng vào việc thờ cúng là di sản của ai để lại, bao gồm những vấn đề pháp lý cơ bản

của di sản dùng vào việc thờ cúng được quy định trong Bộ luật Dân sự 2005 như

khái niệm di sản dùng vào việc thờ cúng; phân tích căn cứ phát sinh và xác định di

sản thờ cúng, vấn đề quản lý di sản thờ cúng theo pháp luật hiện hành trên cơ sở đối

chiếu, so sánh với những quy định trong pháp luật cận đại và luật tục; phân tích

những bất cập, vướng mắc trong quy định pháp luật và thực tiễn từ đó kiến nghị

hoàn thiện pháp luật. Do đó, các vấn đề liên quan khác như: hình thức di chúc, di

chúc chung của vợ chồng, người chết định đoạt tài sản chung dùng làm di sản thờ

5

cúng, di sản thờ cúng của họ tộc có nguồn gốc lâu đời… không thuộc phạm vi

nghiên cứu của đề tài.

4. C ơng i n n ng i n u

Luận văn được thực hiện trên cơ sở áp dụng phương pháp luận của chủ nghĩa

duy vật biện chứng đi từ lý luận đến thực tiễn và từ thực tiễn hoàn thiện lý luận.

Vận dụng phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật lịch sử để tìm hiểu nguồn gốc

của tập tục thờ cúng tổ tiên và luật tục quy định về di sản dùng vào việc thờ cúng,

trên cơ sở đó tiếp thu, kế thừa và phát triển những giá trị nhân văn của quy định di

sản dùng vào việc thờ cúng phù hợp với xu hướng phát triển của xã hội ngày nay.

Bên cạnh đó, phương pháp phân tích được sử dụng xuyên suốt luận văn để làm r

những quy định pháp luật và những bất cập vướng mắc cần được hoàn thiện. Ngoài

ra luận văn còn sử dụng phương pháp tổng hợp, phương pháp so sánh làm nổi bật

một số nội dung được phân tích trong luận văn.

5. ng ĩ k ọ gi ng ng i

- Ý ng ọ

Đây là công trình chuyên khảo ở cấp độ luận văn thạc sỹ nghiên cứu về di sản

dùng vào việc thờ cúng theo pháp luật Việt Nam. Công trình nghiên cứu các vấn đề

lý luận về di sản dùng vào việc thờ cúng, phân tích, đánh giá từ quy định pháp luật

đến thực trạng giải quyết tranh chấp liên quan đến di sản dùng vào việc thờ cúng

hiện nay và kiến nghị các giải pháp nhằm hoàn thiện quy định của pháp luật về vấn

đề này.

Đề tài là một đóng góp khiêm tốn trong việc giải quyết về mặt khoa học. Luận

văn đã góp phần làm r thêm nhiều vấn đề về mặt lý luận trên cơ sở phân tích có hệ

thống các quy định về di sản dùng vào việc thờ cúng qua các thời kỳ từ luật tục,

pháp luật cận đại đến pháp luật hiện đại, trong đó, trọng tâm là những quy định theo

Bộ luật dân sự 2005.

Từ quy định của pháp luật hiện hành và thực tiễn xét xử, luận văn tìm ra

những hạn chế, bất cập trong chế định di sản dùng vào việc thờ cúng và quá trình áp

dụng pháp luật. Trên cơ sở đó, luận văn đưa ra những kiến nghị không chỉ góp phần

xây dựng quy định pháp luật về di sản dùng vào việc thờ cúng mà còn góp phần

đảm bảo việc áp dụng pháp luật hợp tình, hợp lý và hiệu quả hơn.

6

-

Luận văn là một tài liệu tham khảo có giá trị trong hoạt động học tập và

nghiên cứu pháp luật về thừa kế, đặc biệt là chế định di sản dùng vào việc thờ cúng.

Trước nhu cầu về xây dựng Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật

dân sự 2005, luận văn còn có giá trị tham khảo trong hoạt động lập pháp.

Với thực trạng quy định pháp luật về di sản dùng vào việc thờ cúng còn nhiều

hạn chế, luận văn còn góp phần tạo nền tảng cho quá trình áp dụng pháp luật được

thống nhất và thuận lợi hơn.

6. B u n n

Ngoài phần mở đầu và kết luận, luận văn gồm 3 chương.

Chương 1: Lý luận chung về di sản dùng vào việc thờ cúng.

Chương 2: Di sản dùng vào việc thờ cúng theo bộ luật dân sự 2005.

Chương 3: Thực tiễn áp dụng và kiến nghị hoàn thiện pháp luật về di sản dùng vào

việc thờ cúng.