Di chúc được lập tại Ủy ban nhân dân cấp xã

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP HỒ CHÍ MINH

ĐỖ THÚY AN

DI CHÚC ĐƯỢC LẬP

TẠI ỦY BAN NHÂN DÂN CẤP XÃ

LUẬN VĂN THẠC SĨ

CHUYÊN NGÀNH LUẬT DÂN SỰ VÀ TỐ TỤNG DÂN SỰ

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2022

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP HỒ CHÍ MINH

DI CHÚC ĐƯỢC LẬP

TẠI ỦY BAN NHÂN DÂN CẤP XÃ

Chuyên Ngành: Luật Dân Sự Và Tố Tụng Dân Sự

Định hướng ứng dụng

Mã số: 60380103

Người hướng dẫn khoa học : PGS. TS. Lê Minh Hùng

Học viên : Đỗ Thúy An

Lớp : Cao học Luật, Kiên Giang Khóa 1

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2022

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan Luận văn này là kết quả của quá trình tổng hợp và

nghiên cứu của bản thân tôi, được thực hiện dưới sự hướng dẫn khoa học của

PGS.TS.Lê Minh Hùng. Các thông tin, bản án được trích dẫn trong Luận văn là

trung thực và chính xác, tác phẩm chưa từng được công bố dưới bất kỳ hình thức

nào. Tôi xin chịu trách nhiệm về nghiên cứu của mình.

Học viên

Đỗ Thúy An

BẢNG DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

STT Ký hiệu chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ

1 NLDC Người lập di chúc

2 TAND Tòa án nhân dân

3 UBND Ủy ban nhân dân

4 UBNDX Ủy ban nhân dân cấp xã

MỤC LỤC

PHẦN MỞ ĐẦU..................................................................................................1

CHƯƠNG 1. XÁC ĐỊNH KHẢ NĂNG CỦA CÁ NHÂN ĐỂ LẬP DI CHÚC

TẠI UỶ BAN NHÂN DÂN CẤP XÃ.................................................................9

1.1. Xác định khả năng lập di chúc của cá nhân là người lớn tuổi, già yếu

để lập di chúc tại Uỷ ban nhân dân cấp xã .................................................10

1.1.1. Luật chưa quy định cụ thể về cách xác định khả năng của cá nhân là

người lớn tuổi, già yếu để lập di chúc tại Uỷ ban nhân dân cấp xã ...........10

1.1.2. Thực tiễn áp dụng pháp luật về cách thức xác định khả năng của cá

nhân nhân là người lớn tuổi, già yếu để lập di chúc tại Uỷ ban nhân dân

cấp xã .........................................................................................................11

1.1.3. Kiến nghị hoàn thiện pháp luật về xác định khả năng của cá nhân là

người lớn tuổi, già yếu để lập di chúc tại Uỷ ban nhân dân cấp xã ...........14

1.2. Xác định khả năng lập di chức của cá nhân là người có khó khăn

trong nhận thức, làm chủ hành vi hoặc bị hạn chế thể chất để lập di chúc

tại Ủy ban nhân dân cấp xã..........................................................................14

1.2.1. Luật chưa quy định cụ thể về cách xác định khả năng của cá nhân là

người có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi hoặc bị hạn chế thể

chất để lập di chúc tại Uỷ ban nhân dân cấp xã.........................................14

1.2.2. Thực tiễn áp dụng pháp luật về cách thức xác định khả năng của cá

nhân là người có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi hoặc bị hạn

chế thể chất để lập di chúc tại Uỷ ban nhân dân cấp xã ............................15

1.2.3. Kiến nghị hoàn thiện pháp luật về xác định khả năng của cá nhân là

người có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi hoặc bị hạn chế thể

chất để lập di chúc tại Ủy ban nhân dân cấp xã.........................................18

1.3. Xác định khả năng lập di chúc của người không biết chữ .................18

1.3.1. Luật chưa quy định cụ thể về cách xác định khả năng của cá nhân là

người không biết chữ để lập di chúc tại Ủy ban nhân dân cấp xã..............18

1.3.2. Thực tiễn áp dụng pháp luật về cách thức xác định khả năng của cá

nhân là người không biết chữ để lập di chúc tại Ủy ban nhân dân cấp xã.....

....................................................................................................................19

1.3.3. Kiến nghị hoàn thiện pháp luật về xác định khả năng của cá nhân là

người không biết chữ để lập di chúc tại Ủy ban nhân dân cấp xã..............21

KẾT LUẬN CHƯƠNG 1..................................................................................22

CHƯƠNG 2. NGƯỜI CÓ THẨM QUYỀN CHỨNG THỰC VÀ THỦ

TỤC CHỨNG THỰC DI CHÚC ĐƯỢC LẬP TẠI ỦY BAN NHÂN DÂN

CẤP XÃ .............................................................................................................23

2.1. Người có thẩm quyền chứng thực di chúc được lập tại Uỷ ban nhân

dân cấp xã......................................................................................................24

2.1.1 Quy định của pháp luật về thẩm quyền của Chủ tịch hoặc Phó Chủ

tịch Ủy ban nhân dân cấp xã trong việc chứng thực di chúc......................24

2.1.2. Quy định của pháp luật về thẩm quyền của công chức tư pháp trong

việc lập di chúc tại Uỷ ban nhân dân cấp xã..............................................27

2.1.3. Kiến nghị quy định pháp luật về thẩm quyền của Chủ tịch hoặc Phó

Chủ tịch và công chức tư pháp trong việc lập di chúc tại Ủy ban nhân dân

cấp xã .........................................................................................................29

2.2. Thủ tục chứng thực di chúc tại Uỷ ban nhân dân cấp xã...................30

2.2.1. Trường hợp người lập di chúc yêu cầu chứng thực di chúc đã soạn

sẵn ..............................................................................................................30

2.2.2. Trường hợp vi phạm thủ tục chứng thực dẫn đến di chúc vô hiệu....34

KẾT LUẬN CHƯƠNG 2..................................................................................37

KẾT LUẬN........................................................................................................38

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Trong bất kỳ chế độ xã hội có giai cấp nào, vấn đề thừa kế cũng có vị trí

quan trọng trong các chế định pháp luật, là hình thức pháp lý chủ yếu để bảo vệ

quyền của công dân. Chính vì vậy, thừa kế đã trở thành một nhu cầu không thể

thiếu được đối với đời sống của mỗi cá nhân, gia đình, cộng đồng, xã hội. Về

tâm lý, cá nhân không chỉ muốn có quyền năng đối với tài sản của mình khi còn

sống, mà còn muốn chi phối nó ngay cả khi đã chết. Vì vậy, Nhà nước đã công

nhận quyền thừa kế của cá nhân đối với tài sản, trong đó có quyền để lại di chúc.

Di chúc là sự thể hiện ý chí đơn phương của cá nhân lúc còn sống về việc

định đoạt tài sản của mình sau khi chết một cách tự nguyện, theo một hình thức,

thể thức luật định, có thể bị sửa đổi, bổ sung, thay thế, hủy bỏ bất cứ lúc nào bởi

người lập di chúc khi người đó còn sống, và di chúc chỉ có hiệu lực sau khi

người lập di chúc chết

1

. Điều 624 Bộ luật dân sự năm 2015 quy định: Di chúc là

sự thể hiện ý chí của cá nhân nhằm chuyển tài sản của mình cho người khác sau

khi chết. Bộ luật dân sự năm 2015 vẫn kế thừa nguyên vẹn định nghĩa này từ Bộ

luật dân sự năm 1995 và năm 2005. Di chúc có 02 hình thức: di chúc bằng văn

bản, nếu không thể lập được di chúc bằng văn bản thì có thể lập di chúc miệng.

Mặc dù pháp luật không bắt buộc công chứng, chứng thực là điều kiện bắt buộc

để di chúc có hiệu lực như hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất. Trên

thực tế, người lập di chúc và người thừa kế luôn mong muốn có sự xác nhận về

giá trị pháp lý đối với di chúc của mình. Nhất là trong xã hội ngày càng hiện đại

ngày nay, nhận thức của người dân về pháp luật đã nâng cao hơn, họ tìm đến thủ

tục công chứng, chứng thực để đảm bảo giá trị pháp lý cho di chúc của mình.

Ngoài thủ tục công chứng tại các cơ quan có thẩm quyền công chứng, một hình

thức chứng nhận di chúc được nhiều người dân lựa chọn đó là chứng thực tại Uỷ

ban nhân dân cấp xã. Thực tiễn xét xử của Tòa án cho thấy rất nhiều người dân

lựa chọn hình thức chứng thực di chúc tại Uỷ ban nhân dân cấp xã. Vì Uỷ ban

nhân dân cấp xã là cơ quan hành chính nhà nước ở cơ sở, là cơ quan hành chính

nhà nước “gần” dân nhất.

1 Trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh (2019), Giáo trình pháp luật về tài sản, quyền sở hữu và

thừa kế, Lê Minh Hùng, Nxb. Hồng Đức – Hội Luật gia Việt Nam, tr. 23.

2

Qua nghiên cứu và thực tiễn công tác của mình, tác giả nhận thấy di chúc

lập tại Uỷ ban nhân dân cấp xã còn tồn tại nhiều hạn chế, vướng mắc về công tác

kiểm tra năng lực hành vi dân sự của người lập di chúc lập tại Uỷ ban nhân dân

cấp xã và thủ tục lập di chúc tại Uỷ ban nhân dân cấp xã.

Thứ nhất, người có thẩm quyền chứng thực gặp khó khăn trong việc xác

định cá nhân người lập di chúc có đủ năng lực hành vi dân sự để lập di chúc

không, nhất là trong những trường hợp người lập di chúclà người lớn tuổi, già

yếu, người khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi và thậm chí là người

không biết chữ đến Uỷ ban nhân dân cấp xã yêu cầu chứng thực di chúc. Điều

này dẫn đến hệ quả khi người dân có nhu cầu chứng thực di chúc tại Uỷ ban

nhân dân cấp xã thì công chức tư pháp không tiếp nhận mà chuyển ra Phòng

công chứng hoặc Văn phòng công chứng.

Thứ hai, người có thẩm quyền chứng thực gặp khó khăn khi tiến hành

chứng thực di chúc tại UBND cấp xã trong việc thực hiện đúng thẩm quyền do

có sự phân công nhiệm vụ giữa Chủ tịch hoặc Phó chủ tịch với công chức tư

pháp Uỷ ban nhân dân cấp xã.

Thứ ba, thủ tục lập di chúc tại Uỷ ban nhân dân cấp xã được quy định và

thực hiện không nghiêm nên có lúc bị vi phạm thủ tục, chứng thực không đúng

thời hạn làm cho di chúc vô giá trị ảnh hưởng lớn đến an toàn pháp lý trong quan

hệ dân sự về thừa kế.

Từ những những vấn đề được đặt ra, tác giả nhận thấy cần thiết nghiên

cứu đề tài, với mục đích hướng đến việc giúp ích về mặt lý luận, cũng như hoàn

thiện các quy định để đảm bảo tính thiết thực, hiệu quả của pháp luật trong việc

điều chỉnh các quan hệ xã hội. Đó cũng chính là lý do tác giả chọn đề tài “Di

chúc được lập tại Ủy ban nhân dân cấp xã” làm đề tài luận văn Thạc sĩ Luật

học chuyên ngành Dân sự và tố tụng dân sự của mình.

2. Tình hình nghiên cứu đề tài

Di chúc bằng văn bản có công chứng, chứng thực đã không còn là chủ đề

mới trong khoa học pháp lý, tuy nhiên Di chúc lập tại Uỷ ban nhân dân cấp xã là

vấn đề mới cần được nghiên cứu chuyên sâu qua từng giai đoạn phát triển của xã

hội và pháp luật. Trong những năm gần đây, đã có một số công trình khoa học ở

3

các cấp độ khác nhau cũng như bài viết trên sách báo, tạp chí chuyên ngành luật,

sách chuyên khảo, giáo trình nghiên cứu các vấn đề liên quan đến di chúc bằng

văn bản có công chứng chứng thực, có thể kể tên một số công trình, bài viết tiêu

biểu như:

(i) Nhóm giáo trình và sách chuyên khảo:

Trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh (2019), Giáo trình pháp

luật về tài sản, quyền sở hữu và thừa kế (Tái bản có sửa đổi, bổ sung), Lê Minh

Hùng (chủ biên), Nxb. Hồng Đức – Hội Luật Gia Việt Nam. Đây là công trình

khoa học trình bày khá chuyên sâu các vấn đề về tài sản, quyền sở hữu và thừa

kế. Nội dung của giáo trình có dành một chương để viết về chế định thừa kế theo

di chúc, trong đó có phân tích về các điều kiện để di chúc có hiệu lực và hiệu lực

của di chúc. Tác phẩm đã nêu ra những vấn đề mang tính chất giáo khoa về các

điều kiện để di chúc có hiệu lực, là nguồn tư liệu quan trọng để triển khai một số

vấn đề cần nghiên cứu trong luận văn.

Trường Đại học Luật Hà Nội (2018), Giáo trình Luật Dân sự Việt Nam tập

1 (Tái bản có sửa đổi, bổ sung), Đinh Văn Thanh (chủ biên), Nxb. Công an nhân

dân. Nội dung của giáo trình có dành một chương để viết về chế định thừa kế

theo pháp luật Việt Nam. Tác phẩm cũng mang tính chất giáo khoa, lý luận để

làm nền tảng cho luận văn.

Đỗ Văn Đại (2013), Luật thừa kế Việt Nam: Bản án và bình luận bản án, tập

1 và tập 2, Nxb. Hồng Đức - Hội Luật gia Việt Nam. Tác phẩm phân tích các bản án

liên quan đến thừa kế với nhiều góc độ khác nhau từ văn bản pháp luật, thực tiễn xét

xử, quan điểm các tác giả đến pháp luật nước ngoài và quan điểm cá nhân, qua đó

đưa ra những bình luận, nhận xét và kiến nghị hoàn thiện pháp luật. Tác phẩm là

nguồn tài liệu thực tiễn phong phú để tham khảo, minh họa trong luận văn.

Hoàng Thế Liên (2013), Bình luận khoa học Bộ luật dân sự năm 2005, tập

3, Nxb. Chính trị quốc gia. Sách đã bình luận từng điều luật, trong đó có phân

ích về vấn đề thừa kế theo di chúc. Bình luận đã đề cập tương đối rõ ràng và cụ

thể về điều khoản của Bộ luật dân sự năm 2005 quy định về di chúc, chthừa kế

theo di chúc. Đây là tác phẩm bình luận mang tính chất khoa học, chuyên sâu về

đề tài thừa kế và giải thích các điều luật có liên quan.

4

Phùng Trung Tập (2008), Luật thừa kế Việt Nam, Nxb. Hà Nội. Tác phẩm

trình bày về pháp luật thừa kế hiện hành, những tình huống phân chia di sản cơ

bản và một số vấn đề bàn luận. Đây cũng là tác phẩm bình luận mang tính chất

khoa học, chuyên sâu về đề tài thừa kế và giải thích các điều luật có liên quan.

(ii) Nhóm luận văn, công trình nghiên cứu khoa học:

Nguyễn Ngọc Điện (1999), Một số suy nghĩ về thừa kế trong pháp luật

dân sự Việt Nam, Công trình nghiên cứu khoa học, Nxb. Trẻ thành phố Hồ Chí

Minh. Là một công trình khá chuyên sâu nhưng lại nghiên cứu về thừa kế chung.

Trong công trình khoa học này, tác giả có nghiên cứu về thừa kế theo di chúc tại

Chương thứ 2 với tiêu đề: Di chuyển tài sản theo ý chí nhưng chỉ là một phần

nhỏ trong toàn bộ công trình.

Lê Bá Hưng (2013), Điều kiện có hiệu lực của di chúc miệng theo quy

định của Bộ luật dân sự, Luận văn Thạc sĩ Luật học, Trường Đại học Luật Hà

Nội. Luận văn đã nghiên cứu có hệ thống và toàn diện từng điều kiện có hiệu lực

của di chúc miệng theo quy định của Bộ luật dân sự năm 1995 và Bộ luật dân sự

năm 2005, hiệu quả điều chỉnh của những quy định pháp luật về các điều kiện

đó. Nghiên cứu thực trạng giải quyết tranh chấp về thừa kế theo di chúc miệng

tại tòa án và tìm ra những điểm phù hợp với đời sống xã hội và những điểm cần

phải bổ sung các quy định về các điều kiện có hiệu lực của di chúc miệng theo

quy định của Bộ luật dân sự. Tuy nhiên, tác phẩm mới chỉ đi sâu nghiên cứu về

điều kiện có hiệu lực của di chúc miệng theo quy định của Bộ luật dân sự, chưa

đề cập đến thủ tục lập di chúc miệng cũng như di chúc bằng văn bản tại cơ quan

có thẩm quyền công chứng, chứng thực.

Trần Thị Thúy (2017), Di chúc bằng văn bản có công chứng, chứng thực,

luận văn thạc sĩ luật học, Trường Đại học Luật Hà Nội. Tác phẩm nghiên cứu

những vấn đề lí luận và pháp luật về di chúc bằng văn bản có công chứng, chứng

thực, từ đó đưa ra định hướng, giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật và nâng cao

hiệu quả thực thi pháp luật về vấn đề này. Tác phẩm có nội dung khá lớn nên bao

quát hết các vấn đề về di chúc bằng văn bản có công chứng, chứng thực nhưng

lại chưa nghiên cứu sâu về thủ tục lập loại di chúc này cũng như di chúc miệng

tại cơ quan có thẩm quyền công chứng, chứng thực.

5

Triệu Khắc Thái (2016), Hình thức của di chúc theo quy định pháp luật Việt

Nam hiện hành – những bất cập và kiến nghị, luận văn thạc sĩ luật học, Trường

Đại học Luật Hà Nội. Tác phẩm nghiên cứu những vấn đề lí luận và bất cập về

hình thức của di chúc từ đó đưa ra giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật và nâng

cao hiệu quả thực thi pháp luật về vấn đề này. Tác phẩm chưa nghiên cứu sâu về

thủ tục lập di chúc này tại cơ quan có thẩm quyền công chứng, chứng thực.

(iii) Nhóm bài viết trên sách, báo, tạp chí:

Đỗ Văn Đại (2013), “Di chúc có công chứng, chứng thực”, Tạp chí Khoa

học pháp lý, số 1 năm 2013. Tác phẩm nêu những nội dung cơ bản của di chúc

có công chứng, chứng thực và đưa ra một số giải pháp, kiến nghị nhằm hoàn

thiện pháp luật về di chúc có công chứng, chứng thực.

Nguyễn Hồng Nam (2005), “Di chúc miệng theo quy định của Bộ luật dân

sự”, Tạp chí Tòa án nhân dân, số 22 năm 2005. Tác phẩm trình bày các quy định

của pháp luật dân sự về di chúc miệng theo đó, đề xuất một số giải pháp nhằm

hoàn thiện pháp luật về di chúc miệng theo quy định của Bộ luật dân sự.

Nguyễn Hồng Nam (2006), “Hiệu lực của di chúc bằng văn bản có viết tắt

hoặc bằng kí hiệu”, Tạp chí Tòa án nhân dân, số 01 năm 2006. Tác phẩm phân

tích quy định của pháp luật về hiệu lực của di chúc bằng văn bản trong trường

hợp có viết tắt hoặc bằng kí hiệu theo đó, đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn

thiện pháp luật về di chúc theo quy định của Bộ luật dân sự.

Thái Công Khanh (2010), “Những khó khăn, vướng mắc trong việc lập di

chúc và chứng nhận di chúc”, Tạp chí Tòa án nhân dân, số 13 năm 2010. Tác

phẩm nêu lên những khó khăn, vướng mắc trong việc lập di chúc và chứng nhận

di chúc, chỉ ra những bất cập và đề xuất kiến nghị giải quyết.

Phùng Trung Tập (2005), “Quy định về người lập di chúc”, Tạp chí Tòa

án nhân dân, số 03 năm 2006. Tác phẩm phân tích những quy định về người lập

di chúc và những vướng mắc, bất cập và đề xuất kiến nghị giải quyết.

Nhìn một cách tổng quan, các công trình, bài viết nêu trên đã đưa ra được

những lý luận chung, gợi mở những vấn đề pháp lý và bất cập thực tiễn nhưng

nhiều công trình chỉ dừng lại ở việc nghiên cứu trong lĩnh vực cụ thể mà không

đặt trong hệ thống pháp luật để đưa ra được cái nhìn tổng quan, toàn diện hơn.