đề cương triết học

TRIEÁT HOÏC MAÙC LEÂNIN

CHÖÔNG I

TRIEÁT HOÏC VAØ VAI TROØ CUÛA NOÙ

TRONG ÑÔØI SOÁNG XAÕ HOÄI

I. TRIEÁT HOÏC LAØ GÌ?

1. Trieát hoïc vaø ñoái töôïng cuûa trieát hoïc:

Thuaät ngöõ “ trieát hoïc” coù nguoàn goác töø tieáng Hy Laïp, coù nghóa laø “yeâu thích

(phylo) söï thoâng thaùi (sophia )”.

Trieát hoïc duø theo quan nieäm naøo, bao giôø cuõng goàm hai yeáu toá:

-Yeáu toá nhaän thöùc: Söï hieåu bieát veà theá giôùi chung quanh, trong ñoù coù con

ngöôøi, söï giaûi thích hieän thöïc baèng heä thoáng tö duy.

-Yeáu toá nhaän ñònh: Ñaùnh giaù veà maët ñaïo lyù ñeå coù thaùi ñoä vaø haønh ñoäng.

Hoaøn caûnh kinh teá – xaõ hoäi vaø söï phaùt trieån maïnh meõ cuûa khoa hoïc vaøo ñaàu

theá kyû XIX ñaõ daãn ñeán söï ra ñôøi cuûa trieát hoïc Maùc. Trieát hoïc Maùcxít xaùc ñònh

nhieäm vuï, ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa mình laø tieáp tuïc giaûi quyeát moái quan heä giöõa yù

thöùc - vaät chaát treân laäp tröôøng duy vaät trieät ñeå vaø nghieân cöùu nhöõng quy luaät chung

nhaát cuûa töï nhieân, xaõ hoäi, tö duy con ngöôøi

Ñeå coù theå xem xeùt theá giôùi nhö moät chænh theå, phöông phaùp cuûa trieát hoïc laø

toång keát toaøn boä lòch söû cuûa caùc khoa hoïc vaø lòch söû cuûa baûn thaân tö töôûng trieát hoïc.

Trieát hoïc laø khoa hoïc dieãn taû theá giôùi quan baèng lyù luaän. Chính vì vaäy, vaán ñeà ñoái

töôïng vaø tö caùch khoa hoïc cuûa trieát hoïc ñaõ gaây ra nhöõng cuoäc tranh luaän keùo daøi

trong lòch söû. Maëc duø vaäy, caùi chung trong caùc hoïc thuyeát trieát hoïc vaãn laø nghieân

cöùu nhöõng vaán ñeà chung nhaát cuûa giôùi töï nhieân, cuûa xaõ hoäi vaø con ngöôøi, moái quan

heä cuûa con ngöôøi noùi chung, cuûa tö duy con ngöôøi noùi rieâng vôùi theá giôùi xung quanh

2. Trieát hoïc – haït nhaân lyù luaän cuûa theá giôùi quan

Ñeå toàn taïi, loaøi ngöôøi phaûi thích nghi vôùi giôùi töï nhieân, nhöng con ngöôøi

khoâng thích nghi moät caùch thuï ñoäng maø luoân tìm caùch bieán ñoåi theá giôùi ñoù theo

TRIEÁT HOÏC MAÙC –LEÂNIN

nhöõng yeâu caàu trong cuoäc soáng cuûa mình. Muoán vaäy, con ngöôøi caàn hieåu bieát veà

theá giôùi xung quanh cuõng nhö veà chính baûn thaân mình: theá giôùi laø gì? con ngöôøi laø

gì? yù nghóa cuoäc soáng laø gì?… nhöõng caâu hoûi nhö vaäy luoân ñöôïc ñaët ra vaø ñöôïc giaûi

ñaùp vôùi nhöõng möùc ñoä khaùc nhau trong moïi thôøi ñaïi

Toaøn boä nhöõng quan nieäm veà theá giôùi, veà vò trí cuûa con ngöôøi trong theá giôùi

ñoù, veà chính baûn thaân vaø cuoäc soáng cuûa con ngöôøi vaø loaøi ngöôøi hôïp thaønh theá giôùi

quan cuûa moät con ngöôøi, moät coäng ñoàng ngöôøi trong moãi thôøi ñaïi nhaát ñònh. Nhö

vaäy, theá giôùi quan bao goàm caû nhaân sinh quan, töùc laø toaøn boä nhöõng quan nieäm veà

cuoäc soáng cuûa con ngöôøi vaø loaøi ngöôøi

Tö duy ñöôïc maøi saéc cuøng vôùi söï phaùt trieån ngaøy caøng ña daïng, phong phuù vaø

phöùc taïp cuûa hoaït ñoäng thöïc tieãn. Tö duy trieát hoïc laø ñænh cao cuûa quaù trình nhaän

thöùc. Thöïc chaát cuûa noù laø söï “phaûn tö’ cuûa yù thöùc trong quaù trình töï nhaän thöùc chính

baûn thaân mình. Trieát hoïc dieãn taû theá giôùi quan cuûa con ngöôøi döôùi daïng moät heä

thoáng caùc phaïm truø nhö nhöõng baäc thang trong quaù trình nhaän thöùc. Trieát hoïc taïo

neân heä thoáng lyù luaän bao goàm nhöõng quan ñieåm chung nhaát veà theá giôùi nhö moät

chænh theå, trong ñoù coù con ngöôøi vaø moái quan heä cuûa noù vôùi theá giôùi chung quanh

Nhö vaäy, trieát hoïc laø haït nhaân lyù luaän cuûa theá giôùi quan, laø heä thoáng caùc quan

ñieåm lyù luaän chung nhaát veà theá giôùi vaø veà vò trí cuûa con ngöôøi trong theá giôùi ñoù.

II. VAÁN ÑEÀ CÔ BAÛN CUÛA TRIEÁT HOÏC

CHUÛ NGHÓA DUY VAÄT VAØ CHUÛ NGHÓA DUY TAÂM

1. Vaán ñeà cô baûn cuûa trieát hoïc

Quan heä giöõa tö duy vaø toàn taïi, giöõa taâm vaø vaät, giöõa yù thöùc vaø vaät chaát laø

vaán ñeà cô baûn cuûa trieát hoïc.

Vaán ñeà cô baûn cuûa trieát hoïc coù hai maët:

* Giöõa vaät chaát vaø yù thöùc caùi naøo coù tröôùc, caùi naøo coù sau, caùi naøo laø

caùi quyeát ñònh?

* YÙ thöùc cuûa con ngöôøi coù theå phaûn aùnh chaân thöïc theá giôùi khaùch quan

khoâng, con ngöôøi coù khaû naêng nhaän thöùc ñöôïc theá giôùi hay khoâng?

2

TRIEÁT HOÏC MAÙC –LEÂNIN

2. Chuû nghóa duy vaät vaø chuû nghóa duy taâm trong trieát hoïc

Giaûi quyeát maët thöù nhaát vaán ñeà cô baûn cuûa trieát hoïc seõ chia caùc trieát gia thaønh

hai tröôøng phaùi lôùn: Tröôøng phaùi duy vaät vaø tröôøng phaùi duy taâm

- Tröôøng phaùi duy vaät : Ñaõ traûi qua nhieàu hình thöùc khaùc nhau, nhöng ñeàu

thoáng nhaát vôùi nhau ôû choã coi vaät chaát laø caùc coù tröôùc vaø laø caùi quyeát ñònh yù thöùc,

ñeàu xuaát phaùt töø theá giôùi vaät chaát ñeå giaûi thích theá giôùi

+ Hình thaùi ñaàu tieân cuûa chuû nghóa duy vaät laø chuû nghóa duy vaät chaát

phaùc, ngaây thô thôøi coå ñaïi. Quan ñieåm cuûa chuû nghóa duy vaät thôøi kyø naøy chuû yeáu

döïa vaøo quan saùt tröïc tieáp, chöa coù cô sôû khoa hoïc

+ Hình thaùi lòch söû thöù hai laø chuû nghóa duy vaät maùy moùc, sieâu hình theá

kyû XVII – XVIII. Caùc nhaø duy vaät maùy moùc xem xeùt giôùi töï nhieân vaø con ngöôøi

chæ nhö nhöõng heä thoáng maùy moùc khaùc nhau vaø toàn taïi trong traïng thaùi bieät laäp,

ngöng ñoïng, khoâng vaän ñoäng, khoâng phaùt trieån

+ Hình thaùi thöù ba vaø cuõng laø hình thaùi cao nhaát cuûa chuû nghóa duy vaät

laø chuû nghóa duy vaät bieän chöùng

+ Trong lòch söû phaùt trieån cuûa chuû nghóa duy vaät, ngoaøi nhöõng hình thaùi

cô baûn vöøa neâu coøn moät vaøi daïng nöõa nhö: chuû nghóa duy vaät taàm thöôøng, chuû

nghóa duy vaät kinh teá…

- Tröôøng phaùi duy taâm: thöøa nhaän yù thöùc laø caùi coù tröôùc vaø laø caùi quyeát ñònh

söï toàn taïi cuûa vaät chaát. Toàn taïi döôùi hai daïng chuû yeáu:

+ Chuû nghóa duy taâm khaùch quan: cho raèng coù moät thöïc theå tinh thaàn

khoâng nhöõng toàn taïi tröôùc, toàn taïi ôû beân ngoaøi, ñoäc laäp vôùi con ngöôøi vaø vôùi theá

giôùi vaät chaát maø coøn saûn sinh ra vaø quyeát ñònh taát caû caùc quaù trình cuûa theá giôùi vaät

chaát

+ Chuû nghóa duy taâm chuû quan: cho raèng caûm giaùc, yù thöùc laø caùi coù

tröôùc vaø toàn taïi saün trong con ngöôøi, trong chuû theå nhaän thöùc; coøn caùc söï vaät beân

ngoaøi chæ laø phöùc hôïp cuûa caùc caûm giaùc aáy maø thoâi

+ Tuy coù söï khaùc nhau trong quan nieäm cuï theå veà caùi coù tröôùc vaø veà söï

coù tröôùc, nhöng caû hai daïng cuûa chuû nghóa duy taâm ñeàu thoáng nhaát vôùi nhau ôû choã

coi yù thöùc, tinh thaàn laø caùi coù tröôùc, laø caùi saûn sinh ra vaø quyeát ñònh vaät chaát

3

TRIEÁT HOÏC MAÙC –LEÂNIN

+ Veà phöông dieän nhaän thöùc luaän, sai laàm cuûa chuû nghóa duy taâm baét

nguoàn töø caùch xem xeùt phieán dieän, tuyeät ñoái hoaù moät maët naøo ñoù, moät ñaëc tính naøo

ñoù cuûa quaù trình nhaän thöùc mang tính bieän chöùng cuûa con ngöôøi

+ Ngoaøi nguoàn goác nhaän thöùc, chuû nghóa duy taâm ra ñôøi vaø toàn taïi coøn

do nguoàn goác xaõ hoäi. Söï taùch rôøi lao ñoäng trí oùc vôùi lao ñoäng chaân tay vaø ñòa vò

thoáng trò cuûa lao ñoäng trí oùc vôùi lao ñoäng chaân tay trong caùc xaõ hoäi cuõ ñaõ taïo ra

quan nieäm veà vai troø quyeát ñònh cuûa nhaân toá tö töôûng, tinh thaàn

- Trong lòch söû trieát hoïc luoân dieãn ra cuoäc ñaáu tranh giöõa chuû nghóa duy vaät vaø

chuû nghóa duy taâm. Cuoäc ñaáu tranh ñoù taïo neân ñoäng löïc beân trong cho söï phaùt trieån

cuûa tö duy trieát hoïc. Ñoàng thôøi, cuoäc ñaáu tranh naøy coøn laø söï bieåu hieän baèng caùch

naøy hay caùch khaùc cuoäc ñaáu tranh heä tö töôûng cuûa caùc giai caáp ñoái ñòch trong xaõ

hoäi

- Moät hoïc thuyeát trieát hoïc ñöôïc goïi laø nhaát nguyeân luaän khi thöøa nhaän chæ moät

trong hai thöïc theå laø caùi coù tröôùc vaø laø caùi quyeát ñònh, nghóa laø cho raèng theá giôùi chæ

coù moät nguoàn goác duy nhaát. Trong lòch söû trieát hoïc, ngoaøi nhöõng nhaø duy vaät vaø

duy taâm coù quan ñieåm nhaát nguyeân coøn coù nhöõng nhaø trieát hoïc xem vaät chaát vaø yù

thöùc laø hai nguyeân theå song song toàn taïi, khoâng caùi naøo coù tröôùc, chuùng laø hai

nguoàn goác taïo neân theá giôùi. Hoïc thuyeát cuûa hoï laø nhò nguyeân luaän. Beân caïnh ñoù,

laïi coù nhöõng ngöôøi cho raèng vaïn vaät laø do voâ soá nguyeân theå ñoäc laäp caáu thaønh. Ñoù

laø quan ñieåm ña nguyeân luaän trieát hoïc. Trieát hoïc nhò nguyeân thöôøng sa vaøo chuû

nghóa duy taâm, coøn ña nguyeân luaän trieát hoïc laø moät hoïc thuyeát trieát hoïc duy taâm

3. Thuyeát khoâng theå bieát

Ñoái vôùi caâu hoûi “con ngöôøi coù theå nhaän thöùc ñöôïc theá giôùi hay khoâng?” tuyeät

ñaïi ña soá caùc nhaø trieát hoïc trong lòch söû traû lôøi moät caùch khaúng ñònh. Tuy nhieân, coù

söï phaân bieät giöõa chuû nghóa duy vaät vaø chuû nghóa duy taâm veà ñoái töôïng nhaän thöùc

Chuû nghóa duy taâm cho raèng:

- Nhaän thöùc chæ laø söï töï saûn sinh ra tri thöùc bôûi chuû theå.

- Nhaän thöùc chæ laø söï nhôù laïi, hoài töôûng laïi nhöõng gì maø linh hoàn ñaõ laõng

queân trong quaù khöù.

- Nhaän thöùc chæ laø söï töï yù thöùc veà baûn thaân yù thöùc.

4

TRIEÁT HOÏC MAÙC –LEÂNIN

Song beân caïnh ñoù laïi cuõng coù moät soá nhaø trieát hoïc cho raèng con ngöôøi khoâng

theå hieåu bieát ñöôïc theá giôùi hay ít ra laø khoâng theå bieát ñöôïc baûn chaát cuûa noù. Hoïc

thuyeát cuûa hoï ñöôïc goïi laø “thuyeát khoâng theå bieát”. Vaán ñeà maø nhöõng ngöôøi theo

hoïc thuyeát khoâng theå bieát ñaët ra vaø khoâng giaûi quyeát ñöôïc laø: “laøm theá naøo ñeå bieát

ñöôïc raèng nhöõng caûm giaùc, bieåu töôïng vaø noùi chung yù thöùc cuûa con ngöôøi coù phuø

hôïp vôùi söï vaät maø con ngöôøi muoán nhaän thöùc hay khoâng?”

III. BIEÄN CHÖÙNG VAØ SIEÂU HÌNH

1. Söï ñoái laäp giöõa phöông phaùp bieän chöùng vaø phöông phaùp sieâu hình

Caùc hieän töôïng, söï vaät, hieän töôïng cuûa theá giôùi chung quanh ta toàn taïi nhö theá

naøo?. Chuùng hoaøn toaøn bieät laäp vôùi nhau hay phuï thuoäc, raøng buoäc laãn nhau, hoaøn

toaøn ôû trong traïng thaùi tónh, ngöng ñoïng, nhaát thaønh baát bieán hay vaän ñoäng bieán ñoåi

khoâng ngöøng? Coù raát nhieàu caùch traû lôøi veà vaán ñeà naøy, song suy cho cuøng ñeàu quy

veà hai quan ñieåm chính ñoái laäp nhau laø bieän chöùng vaø sieâu hình

- Quan ñieåm sieâu hình laø quan ñieåm “chæ nhìn thaáy nhöõng söï vaät rieâng bieät maø

khoâng nhìn thaáy moái lieân heä qua laïi giöõa nhöõng söï vaät aáy, chæ nhìn thaáy söï toàn taïi

cuûa nhöõng söï vaät aáy maø khoâng nhìn thaáy söï phaùt sinh vaø söï tieâu vong cuûa nhöõng söï

vaät aáy, chæ nhìn thaáy traïng thaùi tónh cuûa caùc söï vaät aáy maø queân maát söï vaän ñoäng cuûa

nhöõng söï vaät aáy, chæ nhìn thaáy caây maø khoâng thaáy röøng”

- Quan ñieåm bieän chöùng khoâng nhöõng thaáy nhöõng söï vaät caù bieät maø coøn thaáy

ñöôïc moái lieân heä cuûa chuùng, khoâng nhöõng thaáy söï toàn taïi cuûa söï vaät maø coøn thaáy caû

söï sinh thaønh vaø söï tieâu vong cuûa söï vaät, khoâng nhöõng thaáy traïng thaùi tónh cuûa söï

vaät maø coøn thaáy traïng thaùi ñoäng cuûa söï vaät, khoâng nhöõng “thaáy caây” maø coøn “thaáy

caû röøng”

“ Ñieàu caên baûn” trong phöông phaùp bieän chöùng laø “xem xeùt nhöõng söï vaät vaø

nhöõng phaûn aùnh cuûa chuùng trong tö töôûng trong moái lieân heä qua laïi laãn nhau cuûa

chuùng, trong söï raøng buoäc, söï vaän ñoäng, söï phaùt sinh vaø söï tieâu vong cuûa chuùng”

2. Caùc giai ñoaïn phaùt trieån cô baûn cuûa pheùp bieän chöùng

Lòch söû phaùt trieån cuûa caùc phöông phaùp bieän chöùng vaø sieâu hình luoân gaén lieàn

vôùi lòch söû phaùt trieån cuûa khoa hoïc cuõng nhö cuûa thöïc tieãn vaø ñaõ traûi qua nhieàu giai

ñoaïn khaùc nhau

- Giai ñoaïn ñaàu tieân cuûa tö duy trieát hoïc bieän chöùng laø pheùp bieän chöùng töï

phaùt thôøi coå ñaïi theå hieän roõ neùt trong “thuyeát Aâm – Döông “ cuûa trieát hoïc Trung

5

TRIEÁT HOÏC MAÙC –LEÂNIN

Quoác , ñaëc bieät laø trong nhieàu hoïc thuyeát cuûa trieát hoïc Hy Laïp coå ñaïi. Trong giai

ñoaïn naøy, do chöa ñaït ñeán trình ñoä ñi saâu phaân tích giôùi töï nhieân, cho neân caùc nhaø

bieän chöùng coå Hy Laïp chæ chuù yù ñeán söï vaän ñoäng, ñeán söï quaù ñoä töø caùc naøy sang caùi

khaùc, ñeán nhöõng moái lieân heä chöù chöa chuù yù nhieàu ñeán caùi ñang vaän ñoäng, ñang quaù

ñoä vaø ñang lieân heä vôùi nhau.

- Töø nöûa theá kyû XV trôû ñi, khoa hoïc töï nhieân phaùt trieån maïnh meõ, ngaøy caøng

ñi saâu phaân tích, chia nhoû giôùi töï nhieân thaønh nhöõng maûnh rieâng bieät, coá ñònh ñeå

nghieân cöùu. Vieäc laøm ñoù ñaõ ñöa ñeán nhöõng thaønh töïu vó ñaïi trong vieäc nhaän thöùc

theá giôùi; nhöng phöông phaùp nghieân cöùu ñoù cuõng ñeå laïi moät thoùi quen xem xeùt söï

vaät moät caùch sieâu hình

- Trong giai ñoaïn phaùt trieån tieáp theo cuûa khoa hoïc töï nhieân, nhöõng keát quaû

nghieân cöùu môùi ñoøi hoûi moät caùch nhìn bieän chöùng veà giôùi töï nhieân. Chính neàn trieát

hoïc coå ñieån Ñöùc, ngay töø ñaàu, ñaõ phaùt trieån theo tinh thaàn bieän chöùng ñeå ñaùp öùng

nhu caàu ñoù. Pheùp bieän chöùng ñöôïc baét ñaàu vôùi trieát hoïc cuûa Kant vaø hoaøn thieän vôùi

trieát hoïc cuûa Heùgel, song ñoù laø pheùp bieän chöùng duy taâm

- Theo Maùc vaø Aênggen, nhöõng yù nieäm trong ñaàu oùc chuùng ta chaúng qua chæ

nhöõng söï phaûn aùnh cuûa caùc söï vaät hieän thöïc khaùch quan, do ñoù baûn thaân bieän

chöùng cuûa yù nieäm cuõng chæ ñôn thuaàn laø söï phaûn aùnh coù yù thöùc cuûa söï vaän ñoäng

bieän chöùng cuûa theá giôùi hieän thöïc khaùch quan. Treân cô sôû ñoù, Maùc vaø Aêngghen ñaõ

caûi taïo pheùp bieän chöùng duy taâm cuûa Heùgel thaønh pheùp bieän chöùng duy vaät – giai

ñoaïn cao nhaát cuûa pheùp bieän chöùng

IV. VAI TROØ CUÛA TRIEÁT HOÏC TRONG ÑÔØI SOÁNG XAÕ HOÄI

1. Vai troø theá giôùi quan vaø phöông phaùp luaän cuûa trieát hoïc

- Nhöõng vaán ñeà ñöôïc trieát hoïc ñaët ra vaø tìm lôøi giaûi ñaùp tröôùc heát laø nhöõng

vaán ñeà theá giôùi quan. Theá giôùi quan ñuùng ñaén laø tieàn ñeà ñeå thieát laäp nhaân sinh

quan tích cöïc. Vì theá, trình ñoä phaùt trieån cuûa theá giôùi quan laø moät tieâu chí quan

troïng veà söï tröôûng thaønh cuûa caù nhaân cuõng nhö cuûa moät coäng ñoàng xaõ hoäi nhaát

ñònh

- Vôùi tö caùch laø haït nhaân lyù luaän cuûa theá giôùi quan, chuû nghóa duy vaät vaø chuû

nghóa duy taâm laø cô sôû lyù luaän cuûa hai theá giôùi quan cô baûn ñoái laäp nhau.. Nhìn

chung, chuû nghóa duy vaät trieát hoïc thöôøng bieåu hieän theá giôùi quan vaø goùp phaàn tích

cöïc vaøo cuoäc ñaáu tranh cuûa taàng lôùp chuû noâ daân chuû choáng taàng lôùp chuû noâ quyù

toäc, cuûa giai caáp tö saûn choáng giai caáp phong kieán, cuûa khoa hoïc choáng toân giaùo;

6

TRIEÁT HOÏC MAÙC –LEÂNIN

ngöôïc laïi, chuû nghóa duy taâm ñöôïc söû duïng laøm coâng cuï bieän hoä veà lyù luaän cho caùc

giai caáp thoáng trò vaø caùc löïc löôïng phaûn ñoäng

- Ngoaøi chöùc naêng theá giôùi quan, trieát hoïc coøn coù chöùc naêng phöông phaùp

luaän. Moät lyù luaän trieát hoïc, khi lyù giaûi caùc söï vaät, hieän töôïng theo moät quan ñieåm

nhaát ñònh, ñaõ ñoàng thôøi theå hieän moät phöông phaùp xem xeùt nhaát ñònh, hôn nöõa, coøn

laø moät quan ñieåm chæ ñaïo veà phöông phaùp. Do ñoù, moät hoïc thuyeát trieát hoïc khoâng

nhöõng chæ theå hieän ra laø moät theá giôùi quan nhaát ñònh maø coøn laø moät phöông phaùp

chung nhaát cuûa söï xem xeùt theá giôùi. Moãi quan ñieåm lyù luaän cuûa trieát hoïc ñoàng thôøi

laø moät nguyeân taéc trong vieäc xaùc ñònh phöông phaùp vaø lyù luaän veà phöông phaùp.

Phöông phaùp luaän laø moät heä thoáng nhöõng quan ñieåm, nhöõng nguyeân taéc xuaát phaùt,

nhöõng caùch thöùc chung ñeå thöïc hieän hoaït ñoäng nhaän thöùc vaø thöïc tieãn cuøng vôùi baûn

thaân hoïc thuyeát veà heä thoáng ñoù. Trieát hoïc thöïc hieän chöùc naêng phöông phaùp luaän

chung cuûa toaøn boä nhaän thöùc khoa hoïc, trong ñoù, baûn thaân theá giôùi quan cuõng ñaõ

mang moät yù nghóa veà phöông phaùp luaän

- Vôùi vai troø theá giôùi quan vaø phöông phaùp luaän cuûa mình, trieát hoïc coù aûnh

höôûng quan troïng ñoái vôùi söï phaùt trieån cuûa caùc khoa hoïc khaùc. Trieát hoïc töï nhieân

ñaõ ñöa ra ñöôïc nhieàu tö töôûng thieân taøi, ñaõ döï ñoaùn tröôùc ñöôïc nhieàu phaùt hieän cuûa

khoa hoïc sau naøy

- Lòch söû cuûa khoa hoïc ñaõ cho thaáy, kieân ñònh theá giôùi quan duy vaät vaø

phöông phaùp tö duy bieän chöùng laø nhöõng nhaân toá heát söùc quan troïng giuùp cho caùc

khoa hoïc cuï theå vöôït qua nhöõng giôùi haïn cuûa nhaän thöùc cuõ, nhöõng cuoäc “khuûng

hoaûng” ñeå ñi tôùi nhöõng thaønh töïu môùi. Traùi laïi, chuû nghóa sieâu hình, chieát trung

thoâng thöôøng ñaõ laøm cho khoa hoïc töï nhieân bò chaën ñöùng laïi moät caùch tuyeät voïng

trong nhöõng yeâu caàu veà lyù luaän cuûa noù. Söï ra ñôøi cuûa trieát hoïc Maùc laøm cho taùc

duïng tích cöïc cuûa trieát hoïc ñoái vôùi söï phaùt trieån cuûa khoa hoïc caøng theâm to lôùn vaø

maïnh meõ

2. Vai troø cuûa trieát hoïc Maùc – Leânin

- Trieát hoïc Maùc – Leânin keá thöøa vaø phaùt trieån nhöõng thaønh töïu quan troïng

nhaát cuûa tö duy trieát hoïc nhaân loaïi. Ñoù laø chuû nghóa duy vaät - bieän chöùng trong vieäc

xem xeùt giôùi töï nhieân cuõng nhö xem xeùt xaõ hoäi vaø tö duy con ngöôøi

- Trong trieát hoïc Maùc – Leânin, lyù luaän vaø phöông phaùp thoáng nhaát höõu cô vôùi

nhau, noù khoâng chæ laø lyù luaän veà phöông phaùp maø coøn laø söï dieãn taû quan nieäm veà

theá giôùi, laø lyù luaän veà theá giôùi quan. Heä thoáng caùc quan ñieåm cuûa chuû nghóa duy

7

TRIEÁT HOÏC MAÙC –LEÂNIN

vaät Maùcxít, do tính ñuùng ñaén vaø trieät ñeå cuûa noù ñem laïi ñaõ trôû thaønh nhaân toá ñònh

höôùng cho hoaït ñoäng nhaän thöùc vaø thöïc tieãn, trôû thaønh nhöõng nguyeân taéc xuaát phaùt

cuûa phöông phaùp luaän, trôû thaønh ”chuû nghóa duy vaät trieát hoïc hoaøn bò”, “coâng cuï

nhaän thöùc vó ñaïi”

- Tuy nhieân, trieát hoïc Maùc – Leânin khoâng heà thay theá cho caùc boä moân khoa

hoïc khaùc trong vieäc nhaän thöùc theá giôùi. Söï toàn taïi vaø phaùt trieån cuûa caùc khoa hoïc

cuï theå laø moät ñieàu kieän tieân quyeát cho söï phaùt trieån cuûa trieát hoïc. Trieát hoïc Maùc –

Leânin chæ goùp phaàn ñöa laïi theá giôùi quan vaø phöông phaùp luaän ñuùng ñaén cho söï

phaùt trieån khoa hoïc. Chính vì vaäy, ñeå ñaåy maïnh söï phaùt trieån cuûa khoa hoïc cuï theå

cuõng nhö cuûa baûn thaân trieát hoïc, söï hôïp taùc chaët cheõ giöõa nhöõng ngöôøi nghieân cöùu

lyù luaän trieát hoïc vaø caùc nhaø khoa hoïc khaùc laø heát söùc caàn thieát.

- Cuøng vôùi cuoäc caùch maïng khoa hoïc vaø coâng ngheä, caùc traøo löu caùch maïng

xaõ hoäi ñaõ vaø ñang taïo neân söï bieán ñoåi saâu saéc vaø heát söùc naêng ñoäng treân moïi lónh

vöïc cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi. Vieäc thöïc hieän nhöõng nhieäm vuï to lôùn nhaèm muïc tieâu

tieán boä xaõ hoäi do thôøi ñaïi ñaët ra ñoøi hoûi ôû con ngöôøi theá giôùi quan khoa hoïc vöõng

chaéc vaø naêng löïc tö duy saùng taïo. Vieäc naém vöõng trieát hoïc Maùc – Leânin giuùp con

ngöôøi töï giaùc trong quaù trình trau doài phaåm chaát chính trò, tinh thaàn vaø tö duy saùng

taïo cuûa mình. Ñoù laø ñoøi hoûi caáp baùch cuûa söï nghieäp xaây döïng chuû nghóa xaõ hoäi noùi

chung, cuûa coâng cuoäc ñoåi môùi hieän nay noùi rieâng

- Tuy nhieân, beân caïnh tri thöùc trieát hoïc coøn caàn coù haøng loaït tri thöùc cuûa caùc

khoa hoïc cuï theå cuøng vôùi nhöõng tri thöùc kinh nghieäm do cuoäc soáng taïo neân moät

caùch tröïc tieáp ôû moãi con ngöôøi. Thieáu nhöõng tri thöùc ñoù thì vieäc vaän duïng nhöõng

nguyeân lyù trieát hoïc khoâng nhöõng khoù mang laïi hieäu quaû maø trong nhieàu tröôøng hôïp

coøn coù theå daãn ñeán nhöõng sai laàm mang tính giaùo ñieàu

- Boài döôõng theá giôùi quan duy vaät vaø reøn luyeän tö duy bieän chöùng ñeå phoøng

vaø choáng chuû nghóa chuû quan, traùnh phöông phaùp tö duy sieâu hình, ñoù vöøa laø keát

quaû vöøa laø muïc ñích tröïc tieáp cuûa vieäc nghieân cöùu lyù luaän trieát hoïc noùi chung, trieát

hoïc Maùc – Leânin noùi rieâng

____*____

1.Trieát hoïc laø gì ? ñaëc ñieåm cuûa trieát hoïc nhö moät hình thaùi yù thöùc xaõ hoäi?

2. Vaán ñeà cô baûn cuûa trieát hoïc. Chuû nghóa duy vaät vaø chuû nghóa duy taâm?

8

TRIEÁT HOÏC MAÙC –LEÂNIN

3. Phaân bieät phöông phaùp bieän chöùng vaø phöông phaùp sieâu hình trong lòch söû trieát

boïc

CHÖÔNG II

SÖÏ RA ÑÔØI VAØ PHAÙT TRIEÅN

CUÛA TRIEÁT HOÏC MAÙC – LEÂNIN

I – NHÖÕNG TIEÀN ÑEÀ CUÛA TRIEÁT HOÏC MAÙC – LEÂNIN

1 – Tieàn ñeà kinh teá – xaõ hoäi

Trieát hoïc Maùc xuaát hieän vaøo nhöõng naêm 40 cuûa theá kyû XIX. Ñaây laø thôøi kyø ôû

caùc nöôùc Taây AÂu, chuû nghóa tö baûn ñaõ trôû thaønh heä thoáng kinh teá thoáng trò. Giai caáp

voâ saûn ñaõ böôùc leân vuõ ñaøi chính trò vôùi tö caùch laø moät löïc löôïng ñoäc laäp. Söï xuaát

hieän trieát hoïc Maùc cuõng nhö chuû nghóa Maùc noùi chung ñöôïc chuaån bò tröôùc heát bôûi:

- Söï phaùt trieån ngaøy caøng saâu saéc nhöõng maâu thuaãn trong cuoäc ñaáu tranh giöõa

lao ñoäng vaø tö baûn, giöõa giai caáp voâ saûn vaø giai caáp tö saûn.

- Yeâu caàu caàn coù moät hoïc thuyeát khoa hoïc, caùch maïng nhaèm:

+ Vaïch ra söù meänh lòch söû cuûa giai caáp coâng nhaân.

+ Vaïch ra tính taát yeáu caàn phaûi tieâu dieät chuû nghóa tö baûn

+ Vaïch ra nhöõng con ñöôøng, phöông tieän ñeå xaây döïng moät xaõ hoäi môùi

trong töông lai toát ñeïp hôn.

2 – Tieàn ñeà lyù luaän

Söï xuaát hieän cuûa chuû nghóa Maùc vaø trieát hoïc cuûa noù khoâng chæ ñöôïc quyeát

ñònh bôûi nhöõng ñieàu kieän kinh teá - xaõ hoäi maø coøn bôûi toaøn boä ñôøi soáng vaên hoùa vaø

khoa hoïc. Lyù luaän Maùc xít khoâng taùch rôøi nhöõng thaønh töïu vaên hoùa khoa hoïc cuûa

nhaân loaïi. Thieân taøi cuûa caùc nhaø kinh ñieån Maùc xít laø ôû choã caùc OÂng ñaõ giaûi ñaùp

ñöôïc nhöõng vaán ñeà maø tö töôûng loaøi ngöôøi ñaõ ñaët ra trong thôøi ñaïi cuûa mình. Maùc,

AÊngghen laø nhöõng ngöôøi keá tuïc vaø hoaøn thieän:

9

TRIEÁT HOÏC MAÙC –LEÂNIN

- Trieát hoïc coå ñieån Ñöùc

- Kinh teá chính trò hoïc Anh

- Chuû nghóa xaõ hoäi Phaùp

3 – Tieàn ñeà khoa hoïc töï nhieân

Söï xuaát hieän trieát hoïc Maùc vaø AÊngghen coøn ñöôïc chuaån bò bôûi nhöõng thaønh

töïu cuûa khoa hoïc tö nhieân. Chuû nghóa tö baûn coâng nghieäp phaùt trieån taùc ñoäng maïnh

ñeán söï phaùt trieån treân moïi lónh vöïc tri thöùc, ñaëc bieät laø cuûa caùc ngaønh khoa hoïc töï

nhieân vaø kyõ thuaät. Phöông phaùp tö duy sieâu hình töøng thoáng trò trong khoa hoïc vaø

trieát hoïc duy vaät ngaøy caøng maâu thuaãn vôùi nhöõng thaønh töïu môùi nhaát trong khoa

hoïc töï nhieân nöûa ñaàu theá kyû XIX Coù theå ñeà caäp ñeán nhöõng thaønh töïu cô baûn sau:

- Thuyeát baûo toaøn vaø chuyeån hoùa naêng löôïng cuûa vaät chaát.

- Thuyeát tieán hoaù.

- Thuyeát teá baøo.

Söï xuaát hieän chuû nghóa Maùc vaø trieát hoïc cuûa noù khoâng phaûi laø ngaãu nhieân maø

laø moät hieän töôïng hôïp quy luaät. Noù laø söï khaùi quaùt kinh nghieäm cuûa phong traøo

coâng nhaân vaø nhöõng thaønh töïu cuûa khoa hoïc töï nhieân, tieáp thu coù pheâ phaùn tö töôûng

xaõ hoäi cuûa nhöõng nhaø tö töôûng tieàn boái. Maùc vaø AÊngghen ñaõ thöïc hieän böôùc ngoaët vó

ñaïi trong trieát hoïc

II – BAÛN CHAÁT VAØ YÙ NGHÓA CUÛA BÖÔÙC NGOAËT CAÙCH MAÏNG

TRONG TRIEÁT HOÏC DO MAÙC VAØ AÊNGGHEN THÖÏC HIEÄN

Söï xuaát hieän chuû nghóa Maùc laø böôùc ngoaët quan troïng trong lòch söû tö töôûng

xaõ hoäi. Leânin ñaõ noùi raèng, chuû nghóa Maùc laø söï phaùt trieån cao nhaát cuûa toaøn boä

khoa hoïc lòch söû, khoa hoïc kinh teá vaø trieát hoïc ôû Chaâu AÂu

- Taïo neân söï thoáng nhaát giöõa chuû nghóa duy vaät vaø pheùp bieän chöùng.

- Ñöa quan ñieåm duy vaät bieän chöùng vaøo nghieân cöùu lónh vöïc xaõ hoäi (chuû

nghóa duy vaät lòch söû).

- Khaúng ñònh vai troø thöïc tieãn cuûa trieát hoïc. Trieát hoïc khoâng chæ nhaän thöùc theá

giôùi, maø coøn caûi taïo theá giôùi.

10