Đẩy nhanh tiến trình sắp xếp, đổi mới doanh nghiệp nhà nước - điều kiện tất yếu để Việt Nam gia nhập WTO

1

MUÏC LUÏC :

MÔÛ ÑAÀU................................................................................................................. iv

CHÖÔNG1: MOÄT SOÁ VAÁN ÑEÀ LYÙ LUAÄN VEÀ ÑOÅI MÔÙI DOANH

NGHIEÄP NHAØ NÖÔÙC VAØ NHÖÕNG TAÙC ÑOÄNG KHI VIEÄT NAM GIA

NHAÄP WTO...................................................................................................... 1

1.1 Toång quan veà Doanh nghieäp nhaø nöôùc............................................................. 1

1.1.1 Khaùi quaùt veà Doanh nghieäp nhaø nöôùc ........................................................... 1

1.1.2 Khaùi quaùt veà quaù trình hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa Doanh nghieäp nhaø

nöôùc .......................................................................................................................... 6

1.1.3 Vai troø vaø ñaëc tröng cuûa Doanh nghieäp nhaø nöôùc ........................................ 8

1.2 Xu theá ñoåi môùi Doanh nghieäp nhaø nöôùc treân theá giôùi.................................... 11

1.3 Bieän phaùp vaø caùc böôùc tieán haønh ñoåi môùi Doanh nghieäp nhaø nöôùc ............. 12

1.3.1 Caùc bieän phaùp ñoåi môùi Doanh nghieäp nhaø nöôùc............................................. 12

1.3.2 Caùc böôùc tieán haønh ñoåi môùi Doanh nghieäp nhaø nöôùc..................................... 13

1.4 Nhöõng taùc ñoäng ñeán neàn kinh teá khi Vieät Nam gia nhaäp WTO .................... 18

1.4.1 Veà toå chöùc thöông maïi theá giôùi – WTO.......................................................... 18

1.4.2 Nhöõng taùc ñoäng tích cöïc-thôøi cô ñoái vôùi kinh teá Vieät Nam ............................ 18

1.4.3 Nhöõng taùc ñoäng tieâu cöïc-thaùch thöùc ñoái vôùi kinh teá Vieät Nam ...................... 19

CHÖÔNG 2 :THÖÏC TRAÏNG, HIEÄU QUAÛ SAÉP XEÁP, ÑOÅI MÔÙI DOANH

NGHIEÄP NHAØ NÖÔÙC VAØ ÑAÙNH GIAÙ QUAÙ TRÌNH HOÄI NHAÄP KINH TEÁ

QUOÁC TEÁ CUÛA VIEÄT NAM TRONG THÔØI GIAN QUA ................................... 21

2

2.1 Quaù trình saép xeáp, ñoåi môùi Doanh nghieäp nhaø nöôùc ôû Vieät Nam trong

thôøi gian qua. ............................................................................................................. 21

2.1.1 Giai ñoaïn töø 1990 ñeán 1993 ........................................................................... 23

2.1.2 Giai ñoaïn töø 1994 ñeán 1997 ............................................................................ 26

2.2.3 Giai ñoaïn töø 1997 ñeán 2003 ............................................................................ 28

2.2 Ñaùnh giaù veà hieäu quaû saép xeáp, ñoåi môùi Doanh nghieäp nhaø nöôùc vaø thöïc

traïng hoaït ñoäng trong thôøi gian qua....................................................................... 33

2.2.1 Hieäu quaû saép xeáp, ñoåi môùi Doanh nghieäp nhaø nöôùc....................................... 33

2.2.2 Thöïc traïng hoaït ñoäng cuûa DNNN ................................................................... 36

2.3 Moät soá nguyeân nhaân vaø haïn cheá cuûa quaù trình saép xeáp, ñoåi môùi DNNN

caàn phaûi khaéc phuïc................................................................................................... 43

2.3.1 Veà cô cheá chính saùch....................................................................................... 43

2.3.2 Veà coâng taùc chæ ñaïo......................................................................................... 44

2.3.3 Veà toå chöùc thöïc hieän ....................................................................................... 45

2.4 Ñaùnh giaù sô löôïc quaù trình hoäi nhaäp kinh teá quoác teá cuûa Vieät Nam trong

thôøi gian qua vaø naêng löïc caïnh tranh hieän nay ..................................................... 46

CHÖÔNG 3: MOÄT SOÁ GIAÛI PHAÙP GOÙP PHAÀN ÑAÅY NHANH TIEÁN

TRÌNH SAÉP XEÁP, ÑOÅI MÔÙI DOANH NGHIEÄP NHAØ NÖÔÙC............................ 49

3.1 Haïn cheá, tieán tôùi xoùa boû ñaëc quyeàn, ñoäc quyeàn cuûa DNNN vaø thuùc ñaåy

caïnh tranh ................................................................................................................. 50

3.1.1 Haïn cheá, tieán tôùi xoùa boû ñaëc quyeàn vaø ñoäc quyeàn cuûa DNNN ...................... 50

3.1.2 Naâng cao söùc caïnh tranh vaø chuù troïng ñaàu tö vaøo nhöõng DNNN hoaït ñoäng

trong caùc lónh vöïc coù söùc caïnh tranh cao.................................................................. 54

3.1.3 Thöïc hieän coâng ty hoùa DNNN......................................................................... 55

3

3.2 Caùc giaûi phaùp thuùc ñaåy saép xeáp, CPH DNNN vaø hoaøn thieän cô cheá taøi

chính........................................................................................................................... 57

3.2.1 Cô cheá coå phaàn hoùa, saép xeáp Doanh nghieäp nhaø nöôùc................................... 57

3.2.2 Hoaøn chænh caùc cô cheá, chính saùch taøi chính ñoái vôùi doanh nghieäp vaø

phöông thöùc quaûn lyù doanh nghieäp .......................................................................... 60

3.3 Caùc giaûi phaùp goùp phaàn naâng cao hieäu quaû cuûa Doanh nghieäp nhaø nöôùc.... 62

3.3.1 Xöû lyù döùt ñieåm nôï toàn ñoïng cuûa khu vöïc Doanh nghieäp nhaø nöôùc................. 62

3.3.2 Coù chính saùch hôïp lyù ñaàu tö voán cho Doanh nghieäp Nhaø nöôùc........................ 64

3.3.3 Cuûng coá, phaùt trieån caùc Toång coâng ty Nhaø nöôùc thaønh caùc taäp ñoaøn kinh teá. 67

KEÁT LUAÄN ..........................................................................................................viii

PHUÏ LUÏC ............................................................................................................... ix

TAØI LIEÄU THAM KHAÛO.................................................................................. xxv

# "

4

MÔÛ ÑAÀU

1. Söï caàn thieát cuûa ñeà taøi :

Hieän nay, neàn kinh teá caùc nöôùc treân theá giôùi vaän haønh theo xu theá hoäi nhaäp

vôùi söï hình thaønh cuûa caùc toå chöùc hôïp taùc quoác teá, caùc khu vöïc maäu dòch töï do vaø

tieán tôùi nhaát theå hoùa. Do vaäy, cuøng vôùi quaù trình ñoåi môùi kinh teá noùi chung, caùc

nöôùc ñang phaùt trieån caàn phaûi phaûi ñaåy nhanh hôn nöõa quaù trình ñoåi môùi DNNN

nhaèm taïo ra moät heä thoáng DNNN ñuû söùc ñöông ñaàu trong moâi tröôøng caïnh tranh

quoác teá. Nguyeân Thuû töôùng Chu Dung Cô cuûa Trung Quoác khi ñaøm phaùn vaøo

WTO, ñaõ noùi vôùi DNNN “Neáu Chu Dung Cô naøy khoâng caûi caùch ñöôïc DNNN thì

WTO seõ caûi caùch doanh nghieäp. Chæ e raèng luùc ñoù seõ khoâng thuaän lôïi nhö Chu

naøy laøm baây giôø”. Phaùt bieåu naøy phaàn naøo cho thaáy söï caáp thieát phaûi ñaåy nhanh

toác ñoä saép xeáp, ñoåi môùi DNNN tröôùc khi gia nhaäp WTO.

Ñoái vôùi Vieät Nam, ñoåi môùi DNNN laø moät trong nhöõng nhieäm vuï quan troïng

vaø caáp baùch trong quaù trình chuyeån ñoåi neàn kinh teá sang vaän haønh theo cô cheá

thò tröôøng ñònh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa. Ngay töø nhöõng naêm 80 vaø 90 cuûa theá kyû

XX, Ñaûng vaø Nhaø nöôùc ñaõ coù chuû tröông ñoåi môùi DNNN.

Hieän nay, khi maø thôøi ñieåm Vieät Nam gia nhaäp WTO ñang ñeán gaàn, vaán ñeà

ñoåi môùi DNNN caøng trôû neân noùng boûng vaø böùc xuùc. Tuy vaäy, maëc duø chuû tröông

saép xeáp, ñoåi môùi DNNN ñaõ ñöôïc ñöa ra vaø thöïc hieän töø laâu, song cho ñeán nay

tieán ñoä thöïc thi raát chaäm, ngay caû khi Chính phuû ñaõ giao chæ tieâu cuï theå cho töøng

Boä, ngaønh trung öông vaø caùc ñòa phöông.

Xuaát phaùt töø nhaän thöùc veà taàm quan troïng phaûi ñaåy nhanh tieán trình saép

xeáp, ñoåi môùi DNNN trong boái caûnh maø thôøi ñieåm gia nhaäp WTO ñaõ ñeán gaàn, ñeà

taøi luaän vaên cao hoïc “Ñaåy nhanh tieán trình saép xeáp, ñoåi môùi Doanh nghieäp

5

nhaø nöôùc – ñieàu kieän taát yeáu ñeå Vieät Nam gia nhaäp WTO” ñöôïc thöïc hieän

nhaèm ñaùp öùng moät soá vaán ñeà cuûa yeâu caàu treân.

2. Xaùc ñònh vaán ñeà nghieân cöùu :

a. Xaùc ñònh vaán ñeà nghieân cöùu :

Vaán ñeà trung taâm maø ñeà taøi muoán giaûi quyeát laø thoâng qua vieäc tìm hieåu

khaùi quaùt veà DNNN, phöông phaùp vaø caùc böôùc tieán haønh ñoåi môùi DNNN, thöïc

traïng vaø hieäu quaû saép xeáp, ñoåi môùi DNNN ôû Vieät Nam trong thôøi gian qua, ñeà ra

moät soá giaûi phaùp cô baûn nhaèm goùp phaàn ñaåy nhanh tieán trình saép xeáp, ñoåi môùi

DNNN, ñaùp öùng yeâu caàu gia nhaäp WTO.

b. Caâu hoûi nghieân cöùu :

Ñeà taøi seõ giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà cuï theå nhö :

1. Khaùi quaùt veà DNNN vaø quaù trình hình thaønh DNNN ?

2. Vai troø, ñaëc tröng cuûa DNNN ?

3. Xu höôùng ñoåi môùi DNNN treân theá giôùi ?

4. Phöông phaùp vaø caùc böôùc tieán haønh ñoåi môùi DNNN ?

5. WTO laø gì? Vaø neàn kinh teá Vieät Nam seõ chòu nhöõng taùc ñoäng gì khi gia

nhaäp WTO?

6. Quaù trình saép xeáp, ñoåi môùi DNNN ôû Vieät Nam töø naêm 1990-2003 ?

7. Hieäu quaû cuûa quaù trình treân vaø nhöõng nguyeân nhaân caàn khaéc phuïc laø

gì?. Thöïc traïng hoaït ñoäng cuûa DNNN trong thôøi gian qua?

8. Quaù trình hoäi nhaäp kinh teá quoác teá trong thôøi gian qua ñaõ ñaït ñöôïc

nhöõng keát quaû naøo vaø naêng löïc caïnh tranh cuûa Vieät Nam hieän nay ra sao?

6

9.Vieät Nam caàn phaûi thöïc hieän moät soá giaûi phaùp cô baûn naøo nhaèm thuùc

ñaåy tieán trình saép xeáp, ñoåi môùi DNNN, ñaùp öùng yeâu caàu gia nhaäp WTO?

c. Muïc tieâu nghieân cöùu :

Ñeà taøi ñaõ nhaém caùc muïc tieâu sau :

1. Ñöa ra moät soá khaùi nieäm veà DNNN vaø keát luaän ñaëc ñieåm chung.

2. Chæ ra xu theá ñoåi môùi DNNN treân theá giôùi laø moät taát yeáu.

3. Ñöa ra phöông phaùp vaø caùc böôùc tieán haønh ñoåi môùi DNNN.

4. Trình baøy WTO laø gì vaø nhöõng taùc ñoäng ñeán neàn kinh teá khi Vieät Nam

gia nhaäp WTO.

5. Trình baøy quaù trình saép xeáp, ñoåi môùi DNNN ôû Vieät Nam töø naêm 1990-

2003 ôû moät soá khía caïnh nhaát ñònh nhaèm phuïc vuï cho ñeà taøi.

6. Ñaùnh giaù veà hieäu quaû saép xeáp, ñoåi môùi, thöïc traïng hoaït ñoäng cuûa

DNNN trong thôøi gian qua vaø neâu moät soá nguyeân nhaân caàn khaéc phuïc.

7. Ñaùnh giaù quaù trình hoäi nhaäp kinh teá quoác teá cuûa Vieät Nam trong thôøi

gian qua.

8. Ñeà xuaát moät soá giaûi phaùp goùp phaàn ñaåy nhanh tieán trình saép xeáp, ñoåi

môùi DNNN, ñaùp öùng yeâu caàu gia nhaäp WTO.

3. Phöông phaùp nghieân cöùu :

Ñeà taøi söû duïng caùc phöông phaùp nghieân cöùu : Phöông phaùp nghieân cöùu döõ

lieäu thöù caáp; Phöông phaùp duy vaät bieän chöùng vaø lòch söû; Phöông phaùp phaân tích

toång hôïp.

7

4. Phaïm vi nghieân cöùu :

Ñoåi môùi DNNN laø moät vaán ñeà phöùc taïp vaø coù lieân quan ñeán nhieàu lónh

vöïc. Ñeå tieán haønh ñoåi môùi DNNN ñoøi hoûi phaûi thöïc hieän ñoàng boä nhieàu giaûi

phaùp. Trong khuoân khoå cuûa luaän vaên, ñeà taøi xin pheùp chæ trình baøy moät soá giaûi

phaùp thuoäc caùc lónh vöïc : Haïn cheá, tieán tôùi xoùa boû ñaëc quyeàn, ñoäc quyeàn vaø thuùc

ñaåy caïnh tranh; Thuùc ñaåy quaù trình saép xeáp, CPH DNNN; vaø naâng cao hieäu quaû

hoaït ñoäng cuûa DNNN. Caùc nhoùm giaûi phaùp naøy nhaèm goùp phaàn thuùc ñaåy tieán

trình saép xeáp, ñoåi môùi DNNN, ñaùp öùng yeâu caàu gia nhaäp WTO cuûa Vieät Nam.

5. Noäi dung cuûa luaän vaên:

Vôùi phaïm vi nghieân cöùu nhö treân, ñeà taøi ñöôïc keát caáu goàm ba chöông :

Chöông 1 : Moät soá vaán ñeà lyù luaän veà ñoåi môùi Doanh nghieäp nhaø nöôùc vaø

nhöõng taùc ñoäng khi Vieät Nam gia nhaäp WTO.

Chöông 2 : Thöïc traïng, hieäu quaû saép xeáp, ñoåi môùi Doanh nghieäp nhaø nöôùc

vaø ñaùnh giaù quaù trình hoäi nhaäp kinh teá quoác teá cuûa Vieät Nam trong thôøi gian qua.

Chöông 3 : Moät soá giaûi phaùp goùp phaàn ñaåy nhanh tieán trình saép xeáp, ñoåi

môùi Doanh nghieäp nhaø nöôùc.

8

CHÖÔNG 1:

MOÄT SOÁ VAÁN ÑEÀ LYÙ LUAÄN VEÀ ÑOÅI MÔÙI

DOANH NGHIEÄP NHAØ NÖÔÙC VAØ NHÖÕNG TAÙC ÑOÄNG

KHI VIEÄT NAM GIA NHAÄP WTO.

1.1 TOÅNG QUAN VEÀ DOANH NGHIEÄP NHAØ NÖÔÙC :

1.1.1 Khaùi quaùt veà Doanh nghieäp nhaø nöôùc :

1.1.1.1 Khaùi nieäm Doanh nghieäp nhaø nöôùc :

DNNN laø nhöõng cô sôû saûn xuaát kinh doanh do Nhaø nöôùc sôû höõu hoaøn toaøn

hay moät phaàn. Quyeàn sôû höõu thuoäc veà Nhaø nöôùc laø ñaëc ñieåm phaân bieät DNNN

vôùi DN trong khu vöïc tö nhaân, hoaït ñoäng saûn xuaát kinh doanh laø ñaëc ñieåm phaân

bieät chuùng vôùi caùc toå chöùc vaø cô quan khaùc cuûa Nhaø nöôùc.

Treân thöïc teá, tieâu thöùc cuï theå veà DNNN ôû nhieàu nöôùc treân theá giôùi coøn raát

khaùc nhau:

- Naêm 1956, khi nöôùc Anh thaønh laäp Uûy ban ñaëc bieät veà quoác höõu hoùa

coâng nghieäp, ñaõ quy ñònh caùc DNNN phaûi coù ba ñieàu kieän: 1. Hoäi ñoàng quaûn trò

DN do Chính phuû boå nhieäm; 2. UÛy ban quoác höõu hoùa coâng nghieäp kieåm tra taøi

khoaûn kinh doanh cuûa DN; 3. Thu nhaäp cuûa DN phaàn lôùn khoâng döïa vaøo söï cung

caáp cuûa quoác hoäi hoaëc cuûa caùc cô quan taøi chính Nhaø nöôùc.

- ÔÛ Phaùp, DNNN ñöôïc xaùc ñònh laø nhöõng DN thoûa maõn ñuû ba ñieàu kieän: 1.

Tính coâng höõu cuûa quyeàn sôû höõu DN, nhôø ñoù Chính phuû xaùc laäp ñöôïc ñòa vò laõnh

ñaïo cuûa Nhaø nöôùc ñoái vôùi DN; 2. Coù ñòa vò phaùp nhaân ñoäc laäp, nghóa laø ñòa vò

phaùp lyù cuûa noù gioáng nhö caùc DN khaùc; 3. Thöïc hieän caùc hoaït ñoäng coâng thöông

9

ñoäc laäp, quy ñònh noù laø toå chöùc kinh teá coù haïch toaùn loã laõi chöù khoâng phaûi laø ñôn

vò haønh chính söï nghieäp cuûa Chính phuû.

- Lieân hôïp quoác, Ngaân haøng theá giôùi, Quyõ tieàn teä quoác teá ñöa ra ba ñaëc

ñieåm ñaëc tröng cuûa DNNN, ñoù laø: 1. Chính phuû laø coå ñoâng chính trong DN hoaëc

neáu khoâng thì Chính phuû coù theå thöïc hieän vieäc kieåm soaùt nhöõng chính saùch

chung maø DN theo ñuoåi vaø boå nhieäm hoaëc caùch chöùc ban quaûn lí DN; 2. DN coù

nhieäm vuï saûn xuaát haøng hoùa hoaëc dòch vuï baùn cho coâng chuùng, hoaëc cho caùc DN

tö nhaân, DNNN khaùc; 3. DN phaûi chòu traùch nhieäm veà thu, chi trong hoaït ñoäng

veà saûn xuaát kinh doanh.

- ÔÛ Vieät Nam, theo quy ñònh taïi Ñieàu 1 Luaät DNNN naêm 2003, thì “Doanh

nghieäp nhaø nöôùc laø toå chöùc kinh teá do Nhaø nöôùc sôû höõu toaøn boä voán ñieàu leä hoaëc

coù coå phaàn, voán goùp chi phoái, ñöôïc toå chöùc döôùi hình thöùc coâng ty nhaø nöôùc,

coâng ty coå phaàn, coâng ty traùch nhieäm höõu haïn ”.

Töø nhöõng xaùc ñònh ít nhieàu khaùc nhau treân, coù theå khaùi quaùt ra nhöõng

ñieåm chung cuûa caùc DNNN : Nhaø nöôùc chieám treân 50% voán cuûa DN, nhôø ñoù

Nhaø nöôùc coù theå gaây aûnh höôûng coù tính chi phoái tröïc tieáp hoaëc giaùn tieáp ñoái vôùi

caùc DN; caùc DN ñeàu toå chöùc theo cheá ñoä coâng ty laø moät phaùp nhaân; nguoàn thu

chuû yeáu ñeàu töø hoaït ñoäng kinh doanh vaø thöôøng phaûi thöïc hieän song song caû muïc

tieâu sinh lôïi laãn muïc tieâu xaõ hoäi.

1.1.1.2 Phaân loaïi Doanh nghieäp nhaø nöôùc :

DNNN thöôøng ñöôïc phaân loaïi theo möùc ñoä sôû höõu vaø muïc tieâu kinh teá- xaõ hoäi.

Xeùt theo möùc ñoä sôû höõu, DNNN coù hai loaïi: loaïi DNNN chæ coù moät chuû sôû

höõu voán duy nhaát laø Nhaø nöôùc; loaïi DNNN coù nhieàu chuû sôû höõu voán, trong ñoù

Nhaø nöôùc naém giöõ moät phaàn sôû höõu nhaát ñònh (tuøy theo quy ñònh cuûa moãi nöôùc).

10

ÔÛ Vieät Nam, theo luaät DNNN naêm 2003, DNNN ñöôïc toå chöùc döôùi ba hình thöùc,

ñoù laø :

- Coâng ty nhaø nöôùc laø doanh nghieäp do Nhaø nöôùc sôû höõu toaøn boä voán ñieàu

leä, thaønh laäp vaø hoaït ñoäng theo quy ñònh cuûa Luaät DNNN. Vieäc goïi loaïi hình

doanh nghieäp laø coâng ty nhaø nöôùc ( Luaät DNNN naêm 1995 goïi laø DNNN ) nhaèm

phaân bieät vôùi caùc loaïi DNNN khaùc nhö: DNNN coù 100% voán nhaø nöôùc hoaït

ñoäng theo Luaät doanh nghieäp, doanh nghieäp coå phaàn, voán goùp chi phoái cuûa Nhaø

nöôùc;

- Doanh nghieäp 100% voán nhaø nöôùc ñöôïc toå chöùc döôùi hình thöùc coâng ty coå

phaàn nhaø nöôùc, coâng ty traùch nhieäm höõu haïn nhaø nöôùc coù moät thaønh vieân, coâng

ty traùch nhieäm höõu haïn nhaø nöôùc coù hai thaønh vieân trôû leân, ñöôïc toå chöùc vaø hoaït

ñoäng theo quy ñònh cuûa Luaät doanh nghieäp;

- Doanh nghieäp coù coå phaàn, voán goùp chi phoái cuûa Nhaø nöôùc do Nhaø nöôùc

chieám treân 50% voán ñieàu leä, Nhaø nöôùc giöõ quyeàn chi phoái ñoái vôùi doanh nghieäp

ñoù.

Xeùt theo muïc tieâu kinh teá- xaõ hoäi, DNNN coù hai loaïi: DN hoaït ñoäng vì muïc

tieâu phi lôïi nhuaän (hoaït ñoäng coâng ích); DN hoaït ñoäng vì muïc tieâu lôïi nhuaän

(hoaït ñoäng kinh doanh).