Dạy học kết hợp (Blended learning) môn Địa lí lớp 11 cho học sinh trường Phổ thông Dân tộc nội trú

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.ltc.tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

––––––––––––––––––––

HÀ VĂN THÁM

DẠY HỌC KẾT HỢP (BLENDED LEARNING)

MÔN ĐỊA LÍ LỚP 11 CHO HỌC SINH

TRƢỜNG PHỔ THÔNG DÂN TỘC NỘI TRÚ

Chuyên ngành: Lý luận và PPDH Bộ môn Địa lí

Mã số: 60.14.01.11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Đỗ Vũ Sơn

THÁI NGUYÊN - 2016

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.ltc.tnu.edu.vn

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả

nghiên cứu là trung thực và chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác.

Thái Nguyên, tháng 6 năm 2016

Tác giả luận văn

Hà Văn Thám

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.ltc.tnu.edu.vn

ii

LỜI CẢM ƠN

Luận văn tốt nghiệp cao học được hoàn thành tại Đại học Sư phạm Thái

Nguyên. Có được bản luận văn tốt nghiệp này, tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn

chân thành và sâu sắc tới đến trường Đại học Sư Phạm, khoa Địa lí, phòng Đào

tạo. Đặc biệt là Tiến sĩ Đỗ Vũ Sơn đã trực tiếp hướng dẫn dìu dắt, giúp đỡ tác

giả với những chỉ dẫn khoa học quý giá trong suốt quá trình triển khai nghiên

cứu và hoàn thành đề tài “Dạy học kết hợp (Blended learning) môn Địa lí lớp

11 cho học sinh trường Phổ thông Dân tộc nội trú”.

Xin chân thành cảm ơn các Thầy, Cô giáo - Các nhà khoa học đã trực

tiếp giảng dạy truyền đạt những kiến thức khoa học chuyên ngành Lí luận và

Phương pháp dạy học địa lí cho bản thân tác giả trong những năm tháng qua.

Xin gửi tới Sở GD &ĐT Thái Nguyên, trường Phổ thông Dân tộc nội trú

Thái Nguyên, trường Phổ thông Vùng Cao Việt Bắc lời cảm tạ sâu sắc vì đã tạo

điều kiện thuận lợi giúp tác giả thu thập số liệu cũng như những tài liệu nghiên

cứu cần thiết liên quan tới đề tài nghiên cứu.

Xin trân trọng cảm ơn những đóng góp quý báu và nhiệt tình của các

đồng chí giáo viên giảng dạy môn Địa lí thuộc các trường Phổ thông Dân tộc

nội trú trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên, Bắc Giang, Tuyên Quang... đã đóng góp

ý kiến và giúp đỡ cùng tác giả triển khai điều tra thu thập số liệu. Có thể khẳng

định sự thành công của luận văn này, trước hết thuộc về công lao của tập thể,

của nhà trường, cơ quan và xã hội. Đặc biệt là sự quan tâm động viên khuyến

khích cũng như sự thông cảm sâu sắc của gia đình. Nhân đây tác giả xin bày tỏ

lòng biết ơn sâu đậm.

Một lần nữa tác giả xin chân thành cảm ơn các đơn vị và cá nhân đã hết

lòng quan tâm tới sự nghiệp đào tạo của đội ngũ giảng viên khoa Địa lí trường

Đại học Sư Phạm Thái Nguyên. Tác giả rất mong được sự đóng góp, phê bình

của quý Thầy, Cô giáo, các nhà khoa học, độc giả và các bạn đồng nghiệp.

Xin chân thành cảm ơn!

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.ltc.tnu.edu.vn

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN................................................................................................i

LỜI CẢM ƠN ....................................................................................................ii

MỤC LỤC........................................................................................................iii

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT .....................................................................iv

DANH MỤC CÁC BẢNG .................................................................................. v

DANH MỤC CÁC HÌNH................................................................................... vi

MỞ ĐẦU ......................................................................................................... 1

1. Lý do chọn đề tài .......................................................................................... 1

2. Mục tiêu của đề tài........................................................................................ 1

3. Nhiệm vụ của đề tài ...................................................................................... 2

4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu..................................................................... 2

5. Lịch sử nghiên cứu của đề tài........................................................................ 2

6. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu........................................................ 7

7. Cấu trúc của luận văn.................................................................................. 11

Chƣơng 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI

NGHIÊN CỨU............................................................................................. 11

1.1. Hình thức tổ chức dạy học ....................................................................... 11

1.1.1. Khái niệm về hình thức tổ chức dạy học ............................................... 11

1.1.2. Phân loại hình thức tổ chức dạy học...................................................... 12

1.1.3. Hình thức tổ chức dạy học có hỗ trợ của Công nghệ thông tin và

truyền thông.................................................................................................... 13

1.1.4. Dạy học tích hợp................................................................................... 17

1.2. Tổng quan về Đào tạo trực tuyến ............................................................. 18

1.2.1. Khái niệm về Đào tạo trực tuyến........................................................... 18

1.2.2. Các thành phần của Đào tạo trực tuyến ................................................. 20

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.ltc.tnu.edu.vn

iv

1.3. Dạy học kết hợp ...................................................................................... 26

1.3.1. Khái niệm dạy học kết hợp ................................................................... 26

1.3.2. Các phương án dạy học kết hợp ............................................................ 28

1.3.3. Các lý do lựa chọn dạy học kết hợp ...................................................... 29

1.4. Chương trình Địa lí lớp 11 ....................................................................... 30

1.4.1. Những vấn đề chung ............................................................................. 30

1.4.2. Chương trình môn Địa lí lớp 11 ở trường Dân tộc nội trú Thái

Nguyên, năm học 2015 - 2016.......................................................................... 33

1.5. Tâm sinh lí của học sinh dân tộc nội trú lớp 11........................................ 35

1.5.1. Phân tích tâm sinh lí.............................................................................. 35

1.5.2. Ảnh hưởng của tâm lí lứa tuổi đến dạy học kết hợp .............................. 37

1.6. Thực trạng về dạy học địa lí ở trường Phổ thông Dân tộc nội trú ............. 37

1.7. Đổi mới dạy học Địa lí trong các trường Phổ thông Dân tộc nội trú......... 44

1.7.1. Đổi mới phương pháp dạy học .............................................................. 44

1.7.2. Đổi mới hình thức tổ chức dạy học ....................................................... 44

1.7.3. Đổi mới kiểm tra, đánh giá.................................................................... 45

1.7.4. Bồi dưỡng HS giỏi................................................................................ 46

1.7.5. Chú trọng đổi mới sinh hoạt chuyên môn nhằm nâng cao vai trò và phát

huy hiệu quả hoạt động của tổ/nhóm chuyên môn trong trường trung học.......... 46

Tiểu kết chương 1........................................................................................... 46

Chƣơng 2: XÂY DỰNG VÀ TRIỂN KHAI DẠY HỌC KẾT HỢP

CHO MÔN ĐỊA LÍ LỚP 11......................................................................... 47

2.1. Các công cụ xây dựng và triển khai dạy học kết hợp................................ 47

2.1.1. Phần mềm E-Learning Extensible HyperText Markup Language Editor... 47

2.1.2. Hệ thống thông tin quản lý học tập trực tuyến modulear Object￾Oriented Dynamic Learning Environment ......................................................... 50

2.1.3. Phần mềm Macromedia Captivate......................................................... 54

2.2. Xây dựng khóa học học kết hợp môn Địa lí lớp 11 .................................. 55

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.ltc.tnu.edu.vn

v

2.2.1. Nguyên tắc xây dựng dạy học kết hợp .................................................. 55

2.2.2. Tiêu chí xây dựng dạy học kết hợp ....................................................... 57

2.2.3. Quy trình xây dựng dạy học kết hợp ..................................................... 58

2.2.4. Phân tích khả năng dạy học kết hợp trong chương trình địa lí lớp 11 .... 61

2.3. Sử dụng khóa học kết hợp........................................................................ 65

2.3.1. Quy trình sử dụng hệ thống dạy học trực tuyến..................................... 65

2.3.2. Một số phương thức tổ chức dạy học kết hợp........................................ 72

2.3.3. Xây dựng một số giáo án dạy học kết hợp môn địa lí lớp 11 ................. 77

Tiểu kết chương 2........................................................................................... 87

Chƣơng 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM..................................................... 88

3.1. Mục đích thực nghiệm ............................................................................. 88

3.2. Nguyên tắc tiến hành thực nghiệm........................................................... 88

3.3. Nhiệm vụ thực nghiệm............................................................................. 89

3.4. Kịch bản dạy học thực nghiệm................................................................. 89

3.4.1. Điều kiện dạy học ................................................................................. 89

3.4.2. Giáo án dạy học cụ thể ......................................................................... 89

3.4.3. Nhiệm vụ thực hiện của Giáo viên và Người học ................................ 89

3.5. Tổ chức thực nghiệm ............................................................................... 91

3.5.1. Lựa chọn, đánh giá đối tượng thực nghiệm........................................... 91

3.5.2. Triển khai dạy học thực nghiệm............................................................ 94

3.6. Đánh giá kết quả thực nghiệm.................................................................. 96

3.7. Khảo sát ý kiến của người dạy và người học............................................ 99

Tiểu kết chương 3......................................................................................... 100

KẾT LUẬN ................................................................................................. 101

TÀI LIỆU THAM KHẢO.......................................................................... 106

PHỤ LỤC

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.ltc.tnu.edu.vn

iv

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

Từ viết tắt Từ đầy đủ

ASTD Hội Đào tạo và Phát triển Mỹ

BDTX Bồi dưỡng thường xuyên

BĐH Bản đồ học

CAS Hệ thống xây dựng nội dung bài giảng

CBT Đào tạo dựa trên máy tính

CNTT Công nghệ thông tin

CNTT&TT Công nghệ thông tin và truyền thông

ĐHSP Đại học sư phạm

ĐTTT Đào tạo trực tuyến

GD&ĐT Giáo dục và đào tạo

GV Giáo viên

HS Học sinh

IDC Công ty Dữ liệu quốc tế

KN Kĩ năng

LCMS Hệ thống quản lý nội dung học tập trực tuyến

LMS Hệ thống quản lý học tập trực tuyến

Moodle Modular Object-Oriented Dynamic Learning Environment

NCKH Nghiên cứu khoa học

HS Học sinh

NVSP Nghiệp vụ sư phạm

PC Personal Computer – Máy tính cá nhân

PTDH Phương tiện dạy học

PPDH Phương pháp dạy học

SCORM Gói bài giảng

SGK Sách giáo khoa

SPCN Sản phẩm công nghệ

TBT Đào tạo dựa trên công nghệ

THPT Trung học phổ thông

THCS Trung học cơ sở

eXe E-Learning XHTML Editor

WBT Đào tạo dựa trên web

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.ltc.tnu.edu.vn

v

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 1.1. So sánh dạy học truyền thống với dạy học trực tuyến ..................... 23

Bảng 1.2. Phân phối chương trình dạy học môn Địa lí ở trường Phổ thông

Dân tộc nội trú Thái Nguyên, năm học 2015-2016 ............................. 34

Bảng 1.3. Cơ sở vật chất, thiết bị dạy học ....................................................... 39

Bảng 2.1. Danh sách iDevice trong eXe.......................................................... 49

Bảng 2.2. Khả năng kết hợp dạy học trực tuyến và dạy học trên lớp trong

chương trình Địa lí lớp 11................................................................ 61

Bảng 3.1. Số lượng học sinh theo lớp ............................................................. 91

Bảng 3.2. Kiểm tra đánh giá chất lượng đầu vào tại 04 lớp 11 - trường Phổ

thông Dân tộc Nội trú Thái Nguyên................................................. 92

Bảng 3.3. Kiểm tra đánh giá chất lượng đầu vào tại 02 lớp 11 - trường Phổ

thông Vùng Cao Việt Bắc ................................................................ 93

Bảng 3.4. Kế hoạch chuẩn bị dạy học thực nghiệm sý phạm.......................... 94

Bảng 3.5. Kế hoạch dạy học thực nghiệm....................................................... 95

Bảng 3.6. Kết quả kiểm tra cuối khóa học tại trường Phổ thông Dân tộc Nội

trú Thái Nguyên............................................................................... 96

Bảng 3.7. Kết quả kiểm tra cuối khóa học tại trường Phổ thông Vùng Cao

Việt Bắc........................................................................................... 97

Bảng 3.8. Kết quả phân loại điểm của hai lớp................................................. 98

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.ltc.tnu.edu.vn

vi

DANH MỤC CÁC HÌNH

Hình 1.1. Mô tả chuẩn trong E-Learing .......................................................... 23

Hình 1.2. Mô hình dạy học kết hợp - Blended – Learning............................... 28

Hình 1.3. Những hình thức dạy học kết hợp.................................................... 29

Hình 2.1. Giao diện sử dụng của phần mềm eXe ............................................ 50

Hình 2.2. Giao diện sử dụng của phần mềm Macromedia Captivate ............... 55

Hình 2.3. Hệ thống nguyên tắc thiết kế bài giảng điện tử................................ 57

Hình 2.4. Các yếu tố tác động vào quá trình dạy học ..................................... 59

Hình 2.5. Các thành phần của module dạy học .............................................. 60

Hình 2.6. Sơ đồ tổ chức quá trình dạy học ...................................................... 60

Hình 2.7. Giao diện đăng ký tài khoản mới..................................................... 66

Hình 2.8. Xác nhận tài khoản qua e-mail ........................................................ 67

Hình 2.9. Giao diện cập nhật hồ sơ cá nhân của NH ....................................... 68

Hình 2.10. Trang chủ daotaotructuyen.org...................................................... 68

Hình 2.11. Tham gia thảo luận nhóm.............................................................. 69

Hình 2.12. Sơ đồ hướng dẫn sử dụng hệ thống dạy học trực tuyến:.................. 71

Hình 2.13. Sơ đồ dạy học theo phương pháp hợp tác ...................................... 73

Hình 2.14. Sơ đồ dạy học theo phương pháp phân hóa ................................... 74

Hình 2.15. Sơ đồ tuyến tính dạy học chương trình hoá .................................. 76

Hình 2.16. Sơ đồ dạy học tuyến tính. .............................................................. 76

Hình 3.1. Tần số xuất hiện điểm kiểm tra cuối kì ........................................... 99

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.ltc.tnu.edu.vn

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Vấn đề đổi mới dạy và học hiện nay không thể thiếu vai trò của việc ứng

dụng công nghệ thông tin và truyền thông (CNTT & TT) trong cải tiến nội

dung, phương pháp và hình thức tổ chức dạy - học. Trong đó, E - learning là

mức độ cao nhất của việc ứng dụng CNTT & TT trong dạy - học. Với nhiều ưu

điểm nổi bật, E- learning là giải pháp hữu hiệu cho nhu cầu "Học mọi nơi, học

mọi lúc, học mọi thứ, học mềm dẻo, học một cách mở và học suốt đời" và trở

thành một xu hướng quan trọng trong giáo dục và đào tạo hiện nay, tạo ra

những thay đổi lớn lao trong hoạt động dạy và học. Tuy nhiên, vẫn không thể

phủ nhận vai trò chủ đạo của các hình thức dạy học truyền thống, máy tính

chưa thể thay thế hoàn toàn được phấn trắng bảng đen. Vì vậy, việc tìm ra giải

pháp kết hợp học truyền thống với các giải pháp E - learning là điều hết sức cần

thiết trong giáo dục hiện nay.

Trong dạy học Địa lí, những giải pháp học trên mạng Internet hiện nay

thông qua các hình thức như Website, e-mail, blog, ... đang dần hình thành và

phát triển, có thể thấy được những kết quả hết sức khả quan từ các mô hình

này. Tuy nhiên, tất cả mới chỉ dừng lại ở mức hỗ trợ người học tự do trong việc

ôn luyện, củng cố kiến thức, kiểm tra đánh giá, luyện tập cho các kỳ thi hay

cung cấp kiến thức mới chứ chưa có một mô hình mang tính dạy học thực sự áp

dụng trong nhà trường phổ thông, đặc biệt với các trường dân tộc nội trú

(DTNT). Vì vậy, để đưa ra được cơ sở cho việc xây dựng mô hình dạy học qua

mạng nói chung và dạy học địa lí qua mạng nói riêng, tác giả tiến hành thực

hiện đề tài nghiên cứu: “Dạy học kết hợp (Blended learning) môn Địa lí lớp

11 cho học sinh trƣờng Phổ thông Dân tộc nội trú”.

2. Mục tiêu của đề tài

Nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả dạy học môn Địa lí lớp 11 bằng

hình thức dạy học kết hợp cho học sinh (HS) trường dân tộc nội trú. Từ đó

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.ltc.tnu.edu.vn

2

nghiên cứu triển khai rộng rãi trong hệ thống các trường THPT trong tỉnh

Thái Nguyên.

3. Nhiệm vụ của đề tài

- Tìm hiểu cơ sở lý luận về dạy học kết hợp, phương thức dạy học kết

hợp giữa đào tạo trực tuyến (ĐTTT) và dạy học trên lớp. Nghiên cứu thực trạng

việc dạy học hiện nay ở một số trường Phổ thông Dân tộc nội trú;

- Xây dựng website dạy học trực tuyến môn Địa lí;

- Xây dựng giáo án dạy học theo phương thức kết hợp;

- Triển khai dạy học thực nghiệm tại một số trường Phổ thông Dân tộc

nội trú trong tỉnh Thái Nguyên.

4. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu

- Về chuyên môn: Nghiên cứu triển khai dạy học kết hợp môn Địa lí lớp 11;

- Về không gian: Một số trường Phổ thông Dân tộc nội trú ở tỉnh

Thái Nguyên.

- Về thời gian: Năm học 2015 - 2016;

5. Lịch sử nghiên cứu của đề tài

5.1. Lịch sử nghiên cứu, phát triển đào tạo trực tuyến

5.1.1. Trên thế giới

Tại Mỹ, dạy học trên cơ sở CNTT&TT nhận được sự ủng hộ tích cực của

Chính phủ ngay từ cuối những năm 90, thể hiện rõ rệt trong các chính sách phát

triển. Theo số liệu thống kê của Hội Đào tạo và Phát triển Mỹ (American

Society for Training and Development - ASTD), năm 2000 Mỹ có gần 47% các

trường Đại học, Cao đẳng đã đưa ra các dạng khác nhau của mô hình Đào tạo

trực tuyến, tạo nên 54.000 khoá học trực tuyến. Theo các chuyên gia phân tích

của Công ty Dữ liệu quốc tế (International Data Corporation - IDC), cuối năm

2004 có khoảng 90% các trường Đại học, Cao đẳng Mỹ đưa ra mô hình đào tạo

trực tuyến, số người tham gia học tăng 33% hàng năm trong khoảng thời gian

1999 - 2004. Trong những năm gần đây, châu Âu đã tích cực phát triển và ứng

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.ltc.tnu.edu.vn

3

dụng CNTT trong mọi lĩnh vực Kinh tế - Xã hội, đặc biệt là ứng dụng trong hệ

thống Giáo dục. Các nước trong Cộng đồng châu Âu đều đánh giá cao tiềm

năng to lớn mà CNTT&TT mang lại trong việc mở rộng phạm vi, làm phong

phú thêm nội dung và nâng cao chất lượng của nền giáo dục. Công ty IDC ước

đoán rằng, thị trường đào tạo trực tuyến của châu Âu sẽ tăng tới 4 tỷ USD

trong năm 2004 với tốc độ tăng 96% hàng năm. Ngoài việc tích cực triển khai

đào tạo trực tuyến tại mỗi nước, giữa các nước châu Âu có nhiều hình thức hợp

tác đa quốc gia trong lĩnh vực đào tạo trực tuyến. Điển hình là dự án xây dựng

mạng xuyên châu Âu (EuroPACE), đây là mạng đào tạo trực tuyến của 36

trường Đại học hàng đầu châu Âu thuộc các quốc gia như Đan Mạch, Hà Lan,

Bỉ, Anh, Pháp cùng hợp tác với Công ty Đào tạo trực tuyến của Mỹ Docent

cung cấp các khoá học về các lĩnh vực khoa học, nghệ thuật, con người, phù

hợp với nhu cầu học của các sinh viên đại học, sau đại học, các nhà chuyên

môn ở châu Âu. Tại châu Á, đào tạo trực tuyến vẫn đang ở trong tình trạng

phát triển chậm, chưa có nhiều thành công lớn, vì một số lý do: Các quy tắc và

luật lệ bảo thủ, tệ quan liêu trong giáo dục đào tạo, thói quen ưa chuộng đào tạo

- khoa bảng theo phương thức truyền thống, ngôn ngữ không đồng nhất, cơ sở

hạ tầng nghèo nàn và nền kinh tế lạc hậu. Tuy vậy, đó chỉ là những rào cản tạm

thời. Nhu cầu đào tạo ở châu Á ngày càng lớn, càng cấp bách, nền giáo dục

truyền thống không thể đáp ứng được, buộc các quốc gia châu Á dần dần phải

thừa nhận tiềm năng to lớn của đào tạo trực tuyến. Một số quốc gia, đặc biệt là

các nước có nền kinh tế phát triển hơn tại châu Á cũng đang có những nỗ lực

phát triển đào tạo trực tuyến như: Nhật Bản, Hàn Quốc, Singapore, Đài Loan,

Trung Quốc,... Nhật Bản là nước ứng dụng đào tạo trực tuyến sớm nhất và rộng

rãi nhất so với các nước khác trong khu vực. Môi trường ứng dụng đào tạo trực

tuyến chủ yếu là trong các công ty lớn, các hãng sản xuất, các doanh nghiệp,...,

nhằm đáp ứng nhu cầu cấp bách về công chức, nhân viên có trình độ cao. [19]

5.1.2. Tại Việt Nam