Dạy học đọc hiểu cho học sinh lớp 4 nước CHDCND Lào theo định hướng phát triển năng lực

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

PHAT LUANG A MATH

DẠY HỌC ĐỌC HIỂU

CHO HỌC SINH LỚP 4 NƯỚC CHDCND LÀO

THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN - 2019

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

PHAT LUANG A MATH

DẠY HỌC ĐỌC HIỂU

CHO HỌC SINH LỚP 4 NƯỚC CHDCND LÀO

THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC

Ngành: Giáo dục học (Giáo dục Tiểu học)

Mã số: 8.14.01.01

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: TS. Đặng Thị Lệ Tâm

THÁI NGUYÊN - 2019

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan luận văn “Dạy học đọc hiểu cho học sinh lớp 4 nước

CHDCND Lào theo định hướng phát triển năng lực” là kết quả nghiên cứu của

riêng tôi, không sao chép của ai. Các số liệu nêu trong luận văn là trung thực.

Những kết luận khoa học của luận văn chưa từng được ai công bố trong bất kì

công trình nào khác.

Thái Nguyên, tháng … năm 2019

Sinh viên

Phat Luang A Math

ii

LỜI CẢM ƠN

Sau một thời gian nghiên cứu tìm hiểu, đến này đề tài “Dạy học đọc hiểu cho

học sinh lớp 4 nước CHDCND Lào theo định hướng phát triển năng lực” của em

đã hoàn thành. Do điều kiện năng lực và thời gian còn hạn chế, đề tài nghiên cứu

không tránh khỏi những sơ suất và thiếu sót. Em rất mong được sự đóng góp, bổ sung

của thầy cô và các bạn.

Em xin chân thành cảm ơn Ban chủ nhiệm khoa và các thầy, cô giáo trong

khoa Giáo dục Tiểu học đẫ tạo điệu kiện để em hoàn thành đề tài này.

Trước hết, em xin bảy tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu sắc tới cô giáo hưỡng

dẫn khoa học TS. Đặng Thị Lệ Tâm - người đã tận tình chỉ bảo và động viên trong

xuất quá trình nghiên cứu và thực hiện đề tài này.

Em xin chân thành cảm ơn các thầy cô trong khoa Giáo dục Tiểu học đã góp ý

giúp đỡ em, em cảm ơn thầy cô và các học sinh Trường tiểu học Dongphosy và

Veanthat đã tạo điệu kiện giúp đỡ em trong quá trình thực nghiệm sư phạm.

Em xin lời cảm ơn và lời chúc sức khỏe, thành công tới quy thầy cô.

Em xin chân thành cảm ơn!

Thái Nguyên, tháng … năm 2019

Sinh viên

Phat Luang A Math

iii

MỤC LỤC

Lời cam đoan ..................................................................................................................i

Lời cảm ơn .....................................................................................................................ii

Mục lục ........................................................................................................................ iii

Danh mục các chữ viết tắt.............................................................................................iv

Danh mục các bảng, biểu đồ..........................................................................................v

MỞ ĐẦU.......................................................................................................................1

1. Lí do chọn đề tài ........................................................................................................1

2. Lịch sử vấn đề............................................................................................................3

3. Mục đích nghiên cứu .................................................................................................8

4. Khách thể và đối tượng nghiên cứu...........................................................................8

5. Nhiệm vụ nghiên cứu.................................................................................................8

6. Phạm vi nghiên cứu ...................................................................................................8

7. Phương pháp nghiên cứu ...........................................................................................9

8. Bố cục của đề tài........................................................................................................9

Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA DẠY HỌC ĐỌC

HIỂU CHO HỌC SINH LỚP 4 NƯỚC CHDCND LÀO THEO ĐỊNH

HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC......................................................................11

1.1. Cơ sở lý luận.........................................................................................................11

1.1.1. Quan niệm về đọc hiểu văn bản.........................................................................11

1.1.2. Quan niệm về năng lực và năng lực đọc hiểu......................................................13

1.1.3. Các yếu tố cấu thành năng lực đọc hiểu ............................................................17

1.1.4. Đặc điểm tâm lý học sinh lớp 4 nước CHDCND Lào.......................................19

1.2. Cơ sở thực tiễn......................................................................................................23

1.2.1. Nội dung dạy học đọc hiểu trong môn Tiếng Lào lớp 4....................................23

1.2.2. Thực trạng dạy đọc hiểu lớp 4 trong phần Tập đọc của nước CHDCND Lào ........30

Tiểu kết chương 1 ........................................................................................................36

Chương 2: ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC ĐỌC HIỂU CHO

HỌC SINH LỚP 4 NƯỚC CHDCND LÀO............................................................37

2.1. Phát triển năng lực nắm vững tri thức về văn bản................................................37

iv

2.1.1. Các tri thức về tự nhiên và xã hội......................................................................38

2.1.2. Các tri thức về từ vựng, ngữ nghĩa, ngữ pháp trong văn bản ............................41

2.2. Năng lực thực hiện các thao tác đọc hiểu .............................................................45

2.2.1. Nhóm kĩ năng đọc thầm, đọc lướt .....................................................................45

2.2.2. Nhóm kĩ năng nhận diện ngôn ngữ trong văn bản.............................................47

2.2.3. Nhóm kĩ năng làm rõ nội dung trong văn bản...................................................49

2.2.4. Nhóm kĩ năng làm rõ đích tác động của người viết gửi trong văn bản .............53

2.3. Biện pháp xây dựng bài tập phát triển năng lực đọc hiểu cho HS lớp 4 của

nước CHDCND Lào ....................................................................................................54

2.3.1.Bài tập phát triển năng lực nắm vững tri thức về văn bản..................................55

2.3.2. Bài tập phát triển năng lực thực hiện các thao tác đọc hiểu ..............................55

2.3.3. Bài tập hướng dẫn học sinh hồi đáp văn bản.....................................................61

Tiểu kết chương 2 ........................................................................................................64

Chương 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM.................................................................65

3.1. Mục đích thực nghiệm..........................................................................................65

3.2. Đối tượng, thời gian và địa bàn thực nghiệm .......................................................65

3.3. Nội dung thực nghiệm ..........................................................................................66

3.4. Phương pháp thực nghiệm....................................................................................66

3.5. Kết quả thực nghiệm.............................................................................................76

3.5.1. Kết quả lĩnh hội tri thức của HS ........................................................................76

3.5.2. Đánh giá việc hình thành kỹ năng cho HS trong giờ học..................................78

3.5.3. Sự chú ý của HS trong tiến trình dạy học..........................................................79

3.6. Những kết luận rút ra thực nghiệm.......................................................................80

Tiểu kết chương 3 ........................................................................................................81

KẾT LUẬN.................................................................................................................81

TÀI LIỆU THAM KHẢO.........................................................................................82

PHỤ LỤC

iv

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

BT : Bài tập

CHDCND : Cộng hòa dân chủ nhân dân

ĐC : Đối chứng

DHĐH : Dạy học đại học

GV : Giáo viên

HS : Học sinh

NL : Năng lực

SGK : Sách giáo khoa

SGV : Sách giáo viên

TN : Thực nghiệm

VB : Văn bản

XHCN : Xã hội chủ nghĩa

v

DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU

Bảng 3.1. Kết quả kiểm tra ở các lớp trong thực nghiệm và lớp đối chứng................77

Bảng 3.2 ......................................................................................................................77

Biểu đồ 3.1. So dánh kết quả điểm kiểm tra của lớp thực nghiệm và đối chứng ........78

1

MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

1.1. Giáo dục phổ thông nói chung và trường tiểu học nói riêng xem tiếng mẹ

đẻ là môn học công cụ. Trọng tâm của tất cả hệ thống giáo dục trên thế giới đều đặt ra

một mục tiêu cơ bản xoay quanh khả năng giao tiếp thông qua văn bản, hay nói một

cách khác dạy cho người học “biết chữ” (literacy) trước hết là biết đọc.

Đọc là một hợp phần của chương trình dạy học tiếng mẹ đẻ ở bậc tiểu học.

Đây là hợp phần có một vị trí đặc biệt trong chương trình vì nó đảm nhiệm việc hình

thành và phát triển một số kĩ năng quan trọng hàng đầu ở những trẻ em học bậc học

đầu tiên của nhà trường phổ thông. Hoạt động đọc bao gồm cả mặt kĩ thuật và mặt

thông hiểu nội dung. Trong đó, thông hiểu nội dung (đọc hiểu) chính là đích của hoạt

động đọc. Vì vậy, có thể khẳng định đọc hiểu là một trong những yếu tố của năng lực

ngôn ngữ và là một trong những năng lực cốt lõi cần hình thành cho học sinh.

Mục đích của việc đọc là phải hiểu những điều đã đọc được kể cả những điều

người viết muốn nói nhưng không trực tiếp bộc lộ qua từng câu chữ của văn bản. Chỉ

khi biết cách hiểu, hiểu sâu sắc, thấu đáo các văn bản phổ biến thì học sinh mới có

công cụ hữu hiệu để lĩnh hội tri thức, tư tưởng, tình cảm của người khác chứa đựng

trong các văn bản. Chính nhờ biết cách hiểu văn bản mà học sinh dần dần có khả

năng đọc rộng để tự học, tự bổ sung kiến thức cần thiết vào cuộc sống.

Bên cạnh đó, trước đây, trong nhà trường, công việc giảng dạy và giáo dục

phần lớn dựa vào chương trình và sách. Ngày nay, bên cạnh sách, học sinh còn thu

nhận được khối lượng thông tin khổng lồ qua mạng internet. Tuy nhiên, để có thể

chọn lọc, thu thập được lượng thông tin phù hợp học sinh cần có kĩ năng đọc, đọc để

thu nhận thông tin trong học tập và trong cuộc sống.

1.2. Thế kỷ XXI, thế giới đang có những bước chuyển mình mạnh mẽ trong lĩnh

vực giáo dục, tốc độ phát triển tri thức nhân loại ngày càng tăng với tốc độ chóng mặt. Vì

vậy, mô hình giáo dục ở nhà trường phổ thông và đại học theo hướng tiếp cận nội dung

không còn phù hợp nữa.

Giáo viên và học sinh trong thời đại hội nhập và toàn cầu hóa đang chịu nhiều sức

ép và thách thức lớn mang tính thời đại; theo đó, giáo dục buộc phải thay đổi từ cách tiếp

2

cận nội dung sang tiếp cận năng lực để sản phẩm của đào tạo là học sinh phải “biết làm”,

nghĩa là mang tính ứng dụng cao.

Thế kỷ XXI, tri thức đến với học sinh từ nhiều nguồn đa dạng, phong phú; học

sinh có thể tự học nếu biết được cách học. Giáo viên ở thế kỷ này phải có năng lực

hướng dẫn cho học sinh, để học sinh tựu tìm tòi lấy nội dung cần học tập và áp dụng vào

thực tiễn không ngừng thay đổi. Vì vậy, đào tạo năng lực cho người học là mục tiêu cao

nhất và cần thiết để người học có thể khẳng định được mình trong cộng đồng phức tạp,

đa dạng và đổi thay, tạo ra thích ứng cao với mọi hoàn cảnh.

1.3. Trong xu thế toàn cầu hóa hiện nay, tất cả các quốc gia đều quan tâm đến

việc đổi mới giáo dục và cải cách giáo dục sao cho phù hợp với yêu cầu của xã hội. Giáo

dục của Lào cũng không nằm ngoài ảnh hưởng chung này. Ở Lào, mặc dù nền giáo dục

đang bước vào những chiến lựợc đổi mới về mục tiêu, chương trình, nội dung cũng như

định hướng đổi mới phương pháp dạy học cho giáo viên và học sinh, nhưng qua tổng

kết, bên cạnh một số ưu điểm, việc đổi mới vẫn được đánh giá là chưa đồng bộ, nên việc

thực hiện mục tiêu giáo dục đặt ra vẫn còn gặp những khó khăn. Đa số khó khăn vẫn

được quan tâm và bàn luận nhiều nhất là sự mâu thuẫn giữa mục tiêu đào tạo với nội

dung chương trình đào tạo; giữa phương pháp dạy học với chương trình Sách giáo khoa

(SGK) và nền tảng kiến thức của người học. Qua thực tế dạy học nhiều năm ở trường

phổ thông và thực nghiệm điều tra, tác giả luận văn nhận thấy việc dạy học đọc hiểu cho

học sinh tiểu học (Lào) vẫn đang tồn tại những khó khăn trên con đường tìm kiếm, đổi

mới phương pháp dạy học sao cho phù hợp với đặc trưng bộ môn, phát huy tối đa tính

tích cực, chủ động của HS. Từ thực tế đó và từ việc nhận thấy những ưu điểm của

phương pháp dạy học đọc - hiểu theo định hướng tiếp cận năng lực trong nhà trường phổ

thông ở Việt Nam, chúng tôi tiến hành nghiên cứu và thử nghiệm phương pháp đọc -

hiểu này vào dạy học ở trường tiểu học của Lào với mong muốn đóng góp một phần nhỏ

vào việc đổi mới phương pháp dạy học ở cấp tiểu học của nước CHDCND Lào đang còn

nhiều bất cập.

Dạy học đọc hiểu cho học sinh tiểu học theo định hướng phát triển năng lực là

một vấn đề còn hết sức mới mẻ ở Lào, nhưng qua việc nghiên cứu tư liệu, nhận thấy

rõ ưu điểm và xu thế phát triển của nó, chúng tôi mạnh dạn chọn đề tài nghiên cứu

“Dạy học đọc hiểu cho học sinh lớp 4 nước CHDCND Lào theo định hướng phát

triển năng lực”.

3

2. Lịch sử vấn đề

2.1. Vấn đề dạy đọc hiểu ở tiểu học

Việc dạy học đọc hiểu trong nhà trường của nhiều nước trên thế giới, đặc biệt

ở những nước phát triển đã có truyền thống từ hàng thế kỷ nay. Việc dạy đọc hiểu ở

Việt Nam cũng đã có “bề dày lịch sử”. Ở Tiểu học, vấn đề dạy học đọc hiểu cũng

được nhiều nhà nghiên cứu, nhà sư phạm, nhà giáo tâm huyết đề cập đến. Đáng chú ý

là ý kiến của các tác giả đã có nhiều năm gắn bó với giáo dục tiểu học như Lê

Phương Nga, Nguyễn Thị Hạnh, Nguyễn Minh Thuyết, Nguyễn Trí, Trần Mạnh

Hưởng, Hoàng Hoà Bình,...

Cuốn sách Dạy học Tập đọc ở Tiểu học [18] của tác giả Lê Phương Nga nhấn

mạnh điểm quan trọng của chương trình hiện hành là bên cạnh nội dung trang bị kiến

thức đã chú trọng nhiều hơn đến hình thành kĩ năng trong dạy đọc. Tác giả đề cập đến

dạy đọc hiểu trong 60 trang viết. Sau khi bàn về ý nghĩa của dạy đọc hiểu, tác giả

khẳng định đọc hiểu là một hoạt động có tính chất quá trình rất rõ vì nó gồm nhiều

hành động được trải ra theo tuyến tính thời gian và trình bày các kĩ năng cụ thể để

tiến hành những hành động nhận diện ngôn ngữ của văn bản, hành động làm rõ nghĩa

của các chuỗi tín hiệu ngôn ngữ, hành động hồi đáp lại ý kiến của người viết nêu

trong văn bản.

Vấn đề đọc hiểu còn được tác giả Lê Phương Nga bàn tiếp trong giáo trình

Phương pháp dạy học Tiếng Việt ở Tiểu học, tập 2 [17] và trong một loạt bài viết

đăng trên các tạp chí chuyên ngành với nhiều nội dung khá sâu sắc trong suốt thời

gian chương trình được thử nghiệm và dạy đại trà.

Tác giả Nguyễn Thị Hạnh cũng là người có nhiều đóng góp cho việc dạy đọc

hiểu ở Tiểu học. Trong luận án Rèn luyện kĩ năng đọc hiểu cho học sinh lớp 4 và lớp

5 [5], tác giả đã công phu xây dựng hệ thống bài tập đọc hiểu cũng như đề cập đến

việc tổ chức dạy đọc hiểu ở lớp 4 và lớp 5. Do giới hạn và phạm vi nghiên cứu, tác

giả chưa đi sâu vào cách thức, phương pháp tổ chức các hoạt động học tập cho học

sinh trong quá trình dạy đọc hiểu.

Trong cuốn Một số vấn đề về dạy học Tiếng Việt theo quan điểm giao tiếp ở

Tiểu học [27], mặc dù bàn đến không nhiều song tác giả Nguyễn Trí cũng đã thể hiện

4

rất rõ quan điểm của mình khi nói về bản chất của hoạt động đọc. Tác giả khẳng định

đọc là kĩ năng học sinh sử dụng nhiều nhất, trong đó đọc thầm sử dụng nhiều hơn cả

mà đã nói đến đọc thầm tức là nói đến đọc hiểu bởi đọc hiểu là đích của hoạt động

đọc. Tác giả cũng nhận xét nếu quan niệm đọc tức là hiểu thì kinh nghiệm rèn kĩ năng

thông hiểu bài đọc còn rất yếu. Các tiết tập đọc đều có bước tìm hiểu bài nhưng các

kiểu bài luyện đọc hiểu còn ít. Sự phân tích các mối quan hệ giữa các yếu tố, sự kiện,

chi tiết,... có trong bài nhằm nắm cho sâu, cho kĩ nội dung văn bản, đánh giá được nội

dung đó, tuy có làm nhưng không chu đáo. Vì vậy, năng lực tư duy, năng lực thông

hiểu nội dung văn bản của học sinh còn yếu (nhất là ở nông thôn). Trong khi đó, theo

tài liệu của một vài nước trong khu vực, các kiểu bài giúp cho việc luyện tập kĩ năng

đọc hiểu khá phong phú. Chúng ta cần nghiên cứu và vận dụng. Đây là nhận xét

chúng tôi quan tâm bởi nó giàu tính thực tiễn và ít nhiều, ý kiến của tác giả cũng gợi

ra cho chúng tôi nhiều định hướng trong quá trình thực hiện đề tài.

Chương trình Đảm bảo chất lượng giáo dục trường học (SEQAP) là đơn vị đầu

tiên và duy nhất tiến hành thử nghiệm bộ công cụ đánh giá kĩ năng đọc ở các lớp đầu

cấp (EGRA - Early Grade reading Assessment) do các chuyên gia Viện nghiên cứu

quốc tế (RTI) phát triển. Ở Việt Nam, một nhóm chuyên gia đã Việt hóa EGRA quốc

tế và xây dựng bộ công cụ đánh giá kĩ năng đọc trên một quy mô khá lớn từ năm

2013. Các chuyên gia đã chỉ ra, việc hình thành năng lực đọc trải qua hai thời kì với

các mục tiêu khác nhau:

1) Học để biết đọc

2) Đọc để phục vụ việc học

Chúng tôi nhất trí cao với sự phân chia việc hình thành năng lực đọc thành hai

thời kì. Theo sự phân chia này, học sinh lớp 1, 2, 3 thuộc giai đoạn Học để biết đọc

(bước đầu có khả năng giải mã và đọc trôi chảy), còn học sinh lớp 4, 5 cấp Tiểu học

bắt đầu bước vào thời kì đọc để phục vụ việc học. Từ sự phân chia trên, tác giả cũng

rút ra những kết luận sư phạm đáng lưu ý: Đọc là một năng lực quan trọng được hình

thành, rèn luyện và phát triển suốt cuộc đời con người với những yêu cầu và kĩ năng

tương ứng cho từng giai đoạn. Do vậy, dạy học sinh học đọc và dạy cách đọc là

nhiệm vụ quan trọng của nhà trường ở mọi cấp học, mọi bậc học, mọi môn học.