Đánh giá tai biến địa chất ở các tỉnh ven biển miền Trung từ Quảng Bình đến Phú Yên, hiện trạng, nguyên nhân, dự báo và đề xuất biện pháp phòng tránh, giảm thiểu hậu quả

Bé c«ng nghiÖp

ViÖn nghiªn cøu ®Þa chÊt vµ kho¸ng s¶n

B¸o c¸o

®¸nh gi¸ TAI BIÕN ®ÞA CHÊT ë c¸c tØnh ven

biÓn miÒn trung tõ qu¶ng b×nh ®Õn phó yªn -

hiÖn tr¹ng, nguyªn nh©n, dù b¸o vµ ®Ò xuÊt

biÖn ph¸p phßng tr¸nh, gi¶m thiÓu hËu qu¶

TËp 1

5966-1

07/8/2006

Hµ Néi - 2002

Bé c«ng nghiÖp

ViÖn nghiªn cøu ®Þa chÊt vµ kho¸ng s¶n

C¸c t¸c gi¶: TrÇn T©n V¨n (Chñ biªn)

Ph¹m Kh¶ Tïy, NguyÔn Xu©n Gi¸p, Th¸i Duy KÕ,

TrÇn Ngäc Th¸i, NguyÔn Tr−êng Giang, Hå Minh

Thä, L−¬ng ThÞ TuÊt, Do·n Ngäc San, Lª Quèc

Hïng, Hå TiÕn Chung, NguyÔn TiÕn Hoan vµ nnk.

B¸o c¸o

®¸nh gi¸ TAI BIÕN ®ÞA CHÊT ë c¸c tØnh ven

biÓn miÒn trung tõ qu¶ng b×nh ®Õn phó yªn,

hiÖn tr¹ng, nguyªn nh©n, dù b¸o vµ ®Ò xuÊt

biÖn ph¸p phßng tr¸nh, gi¶m thiÓu hËu qu¶

tËp 1

Hµ Néi - 2002

Môc lôc

TËp 1

Trang

5

6

7

8

9

12

20

27

QuyÕt ®Þnh cña Bé tr−ëng Bé C«ng nghiÖp vÒ viÖc phª duyÖt b¸o c¸o

QuyÕt ®Þnh cña ViÖn tr−ëng ViÖn Nghiªn cøu §Þa chÊt vµ Kho¸ng s¶n vÒ viÖc

thµnh lËp Héi ®ång xÐt duyÖt b¸o c¸o

Danh s¸ch Héi ®ång xÐt duyÖt b¸o c¸o

Danh s¸ch thµnh viªn cã mÆt tham dù Héi ®ång

Biªn b¶n Héi nghÞ xÐt duyÖt b¸o c¸o

C¸c b¶n nhËn xÐt b¸o c¸o

B¶n thÈm ®Þnh b¸o c¸o

C¸c c¬ së ph¸p lÝ thùc hiÖn ®Ò ¸n

Më ®Çu

1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi

2. Môc tiªu

3. NhiÖm vô

4. Tæ chøc vµ nh©n lùc thùc hiÖn ®Ò tµi

5. C¸c ph−¬ng ph¸p chñ yÕu thùc hiÖn ®Ò tµi

6. Khèi l−îng c«ng viÖc theo ®Ò c−¬ng vµ thùc tÕ thùc hiÖn

7. C¸c s¶n phÈm giao nép

8. Lêi c¶m ¬n

35

35

35

35

35

36

36

36

37

38

38

40

40

54

Ch−¬ng 1. Kh¸i qu¸t mét sè yÕu tè phi ®Þa chÊt liªn quan ®Õn c¸c TB§C

1. §Æc ®iÓm ®Þa lÝ tù nhiªn

2. §Æc ®iÓm kinh tÕ - x· héi

3. §Æc ®iÓm khÝ hËu - thuû - h¶i v¨n

4. §Æc ®iÓm th¶m thùc vËt

5. Mét sè nhËn xÐt cuèi ch−¬ng 56

58

58

85

90

Ch−¬ng 2. Kh¸i qu¸t mét sè yÕu tè ®Þa chÊt liªn quan ®Õn c¸c TB§C

1. §Æc ®iÓm ®Þa chÊt c«ng tr×nh vµ vá phong ho¸

2. §Æc ®iÓm cÊu tróc - kiÕn t¹o

3. §Æc ®iÓm ®Þa m¹o

4. §Æc ®iÓm ®Þa chÊt thuû v¨n 105

108

108

109

114

138

Ch−¬ng 3. HiÖn tr¹ng vµ nguyªn nh©n mét sè TB§C chñ yÕu

1. Ph©n lo¹i TB§C vµ träng t©m nghiªn cøu cña ®Ò tµi

2. LÞch sö vµ møc ®é nghiªn cøu TB§C trong vïng nghiªn cøu

3. HiÖn tr¹ng vµ nguyªn nh©n c¸c TB§C nguån gèc néi sinh thùc thô

4. HiÖn tr¹ng vµ nguyªn nh©n lò lôt

5. HiÖn tr¹ng vµ nguyªn nh©n xãi lë - båi tô bê s«ng 145

216

219

227

228

B¶ng liÖt kª c¸c biÓu b¶ng, h×nh vÏ, ¶nh minh häa

Phô lôc 1

B¶ng 2.1P Tæng hîp tÝnh chÊt c¬ lÝ cña nhãm ®Êt ®¸ bë rêi

B¶ng 2.2P Tæng hîp tÝnh chÊt c¬ lÝ cña nhãm ®Êt ®¸ bë rêi - tµn tÝch - s−ên tÝch

B¶ng 2.3P Tæng hîp tÝnh chÊt c¬ lÝ cña nhãm ®¸ gèc liªn kÕt cøng

B¶ng 2.4P Mét sè ®Æc ®iÓm ®Þa chÊt thñy v¨n vïng nghiªn cøu 247

TËp 2

6. HiÖn tr¹ng vµ nguyªn nh©n xãi lë - båi tô bê biÓn

7. HiÖn tr¹ng vµ nguyªn nh©n tr−ît lë

8. HiÖn tr¹ng vµ nguyªn nh©n « nhiÔm nguån n−íc vµ x©m nhËp mÆn

HiÖn tr¹ng vµ nguyªn nh©n mét sè TB§C kh¸c

Ch−¬ng 4. Ph©n vïng dù b¸o mét sè TB§C chñ yÕu

1. Ph©n vïng dù b¸o xãi lë - båi tô bê s«ng

2. Ph©n vïng dù b¸o xãi lë - båi tô bê biÓn

3. Ph©n vïng dù b¸o « nhiÔm nguån n−íc vµ x©m nhËp mÆn

4. Ph©n vïng dù b¸o tr−ît lë

Ch−¬ng 5. §Ò xuÊt biÖn ph¸p phßng tr¸nh, gi¶m nhÑ hËu qu¶ TB§C

1. Mét sè kiÕn nghÞ vÒ thÓ chÕ, chiÕn l−îc khoa häc - c«ng nghÖ phßng

tr¸nh, gi¶m nhÑ hËu qu¶ TB§C

2. Mét sè ®Þnh h−íng nghiªn cøu TB§C ë c¸c tØnh ven biÓn MiÒn Trung

3. Giíi thiÖu mét sè ph−¬ng ph¸p, vËt liÖu míi gi¶m nhÑ TB§C

KÕt luËn

Phô ch−¬ng kinh tÕ

Më ®Çu

I. C¬ së ph¸p lý

II. Tæ chøc thùc hiÖn

III .KÕt qu¶ thùc hiÖn

IV. §¸nh gi¸ chung

KÕt luËn

B¶ng liÖt kª c¸c biÓu b¶ng, h×nh vÏ, ¶nh minh häa

Phô lôc 2

Tµi liÖu tham kh¶o

Danh s¸ch c¸c b¶n vÏ kÌm theo b¸o c¸o

Danh muc c¸c file d÷ liÖu ë ®Üa CD

Danh s¸ch tµi liÖu gèc, nguyªn thuû l−u gi÷ t¹i ViÖn Nghiªn cøu §Þa chÊt

vµ Kho¸ng s¶n

Trong b¸o c¸o nµy,

tõ trang 1-35 lµ c¸c v¨n b¶n

hµnh chÝnh vÒ qu¸ tr×nh thùc hiÖn

®Ò tµi, chóng t«i kh«ng sè hãa

35

Më ®Çu

1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi

Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, thiªn tai ®· vµ ®ang x¶y ra réng kh¾p, liªn tôc ë nhiÒu vïng

cña ViÖt Nam, ®Æc biÖt lµ ë c¸c tØnh MiÒn Trung. Chóng x¶y ra, mét mÆt do c¸c

nguyªn nh©n ®Þa chÊt néi, ngo¹i sinh, c¸c biÕn ®æi khÝ hËu toµn cÇu, nh−ng mÆt kh¸c,

cßn do t¸c ®éng ngµy cµng gia t¨ng cña con ng−êi vµo thiªn nhiªn, g©y ra nh÷ng hËu

qu¶ nghiªm träng vÒ ng−êi, cña c¶i vËt chÊt, c¬ së h¹ tÇng vµ m«i tr−êng sinh th¸i, c¶n

trë c«ng cuéc x©y dùng vµ ph¸t triÓn cña ®Êt n−íc.

Tai biÕn ®Þa chÊt (TB§C) vµ c¸c thiÖt h¹i do chóng g©y ra lu«n chiÕm mét tû

phÇn lín trong sè c¸c lo¹i thiªn tai. Tuy nhiªn, chóng ch−a ®−îc nghiªn cøu, ®¸nh gi¸,

dù b¸o mét c¸ch hÖ thèng, ®ång bé trªn ph¹m vi toµn quèc nãi chung vµ vïng ven biÓn

MiÒn Trung nãi riªng. C¸c biÖn ph¸p c¶nh b¸o, quan tr¾c, phßng tr¸nh vµ gi¶m thiÓu

hËu qu¶ tiªn tiÕn cña thÕ giíi, phï hîp víi ®iÒu kiÖn ViÖt Nam ch−a ®−îc t×m hiÓu vµ

phæ biÕn réng r·i.

§Ó cã c¬ së khoa häc ®Þnh h−íng, tiÕn hµnh mét ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu, ®¸nh

gi¸, dù b¸o vµ ®Ò xuÊt c¸c biÖn ph¸p phßng tr¸nh, gi¶m thiÓu hËu qu¶ TB§C, Bé C«ng

nghiÖp ®· ra QuyÕt ®Þnh sè 650/Q§-CNCL ngµy 20/4/2000, giao cho ViÖn Nghiªn cøu

§Þa chÊt vµ Kho¸ng s¶n ®Ò tµi: “§¸nh gi¸ tai biÕn ®Þa chÊt ë c¸c tØnh ven biÓn MiÒn

Trung tõ Qu¶ng B×nh ®Õn Phó Yªn - hiÖn tr¹ng, nguyªn nh©n, dù b¸o vµ ®Ò xuÊt

biÖn ph¸p phßng tr¸nh, gi¶m thiÓu hËu qu¶”. Ngµy 3/5/2000, ViÖn NC§C&KS ®·

ra QuyÕt ®Þnh sè 50/Q§-TC, giao cho TS. TrÇn T©n V¨n cïng tËp thÓ t¸c gi¶ thùc hiÖn

®Ò tµi trªn. Thêi gian thùc hiÖn ®Ò tµi lµ 18 th¸ng, kÕt thóc th¸ng 10/2002.

2. Môc tiªu

- X¸c ®Þnh hiÖn tr¹ng tæng qu¸t vÒ TB§C trong vïng nghiªn cøu chñ yÕu trªn c¬

së thu thËp, tæng hîp c¸c tµi liÖu nghiªn cøu hiÖn cã.

- Lùa chän nghiªn cøu s©u mét sè TB§C chñ yÕu, dù b¸o sù ph¸t triÓn vµ ph¹m vi

¶nh h−ëng cña chóng, ®Ò xuÊt c¸c biÖn ph¸p phßng tr¸nh vµ gi¶m thiÓu hËu qu¶.

§Ò tµi tËp trung gi¶i quyÕt môc tiªu thø nhÊt, lµm c¬ së cho c¸c nghiªn cøu,

®iÒu tra tiÕp theo. ViÖc giíi thiÖu, ®Ò xuÊt nh÷ng biÖn ph¸p tiªn tiÕn, hiÖu qu¶ vÒ

phßng tr¸nh, gi¶m thiÓu TB§C còng ®−îc chó träng. Nghiªn cøu s©u vµ ph©n vïng

dù b¸o mét sè TB§C chñ yÕu chØ lµ mét cè g¾ng thö nghiÖm, cÇn ®−îc tiÕp tôc

hoµn thiÖn.

3. NhiÖm vô

- Thu thËp, tæng hîp tµi liÖu vÒ møc ®é nghiªn cøu TB§C trªn vïng nghiªn cøu.

- Thu thËp, tæng hîp, lËp c¬ së d÷ liÖu vÒ hiÖn tr¹ng TB§C trªn vïng nghiªn cøu,

®Æc biÖt lµ ë mét sè khu vùc träng ®iÓm.

- TriÓn khai c¸c ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu, kh¶o s¸t ë trong phßng vµ ngoµi thùc

®Þa, thu thËp vµ ph©n tÝch c¸c lo¹i mÉu, nghiªn cøu x¸c ®Þnh b¶n chÊt, nguyªn nh©n,

lËp s¬ ®å hiÖn tr¹ng TB§C toµn vïng nghiªn cøu tû lÖ 1:500.000.

- S¬ bé ph©n vïng, dù b¸o mét sè TB§C chñ yÕu nh− tr−ît lë, xãi lë bê s«ng, bê

biÓn vïng nghiªn cøu tû lÖ 1:500.000 vµ mét sè khu vùc träng ®iÓm tû lÖ 1:50.000.

- §Ò xuÊt c¸c biÖn ph¸p c¶nh b¸o, quan tr¾c, phßng tr¸nh, gi¶m thiÓu hËu qu¶

mét sè TB§C vµ ®Þnh h−íng nghiªn cøu, ®¸nh gi¸ tiÕp theo.

- Tæng kÕt, b¸o c¸o, tr×nh duyÖt, söa ch÷a, can in vµ giao nép c¸c c¬ quan qu¶n lÝ.

4. Tæ chøc vµ nh©n lùc thùc hiÖn ®Ò tµi

36

Theo QuyÕt ®Þnh giao nhiÖm vô cña Bé C«ng nghiÖp, ViÖn Nghiªn cøu §Þa chÊt

vµ Kho¸ng s¶n chñ tr× thùc hiÖn ®Ò tµi, phèi hîp víi Liªn ®oµn §CTV-§CCT MiÒn

B¾c, MiÒn Trung (Côc §Þa chÊt vµ Kho¸ng s¶n ViÖt Nam).

C¸c thµnh viªn chÝnh cña ®Ò tµi gåm:

- TSKT. TrÇn T©n V¨n: Chñ nhiÖm, chÞu tr¸ch nhiÖm chung vÒ tæ chøc thùc hiÖn

vµ kÕt qu¶ nghiªn cøu cña ®Ò tµi, tæng hîp tµi liÖu vÒ c¸c TB§C nguån gèc néi sinh

thùc thô, tham gia nghiªn cøu, ®¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng tr−ît lë, xãi lë bê s«ng, bê biÓn,

ph©n vïng dù b¸o tr−ît lë, tæ chøc hîp t¸c trong n−íc vµ quèc tÕ, giíi thiÖu mét sè

biÖn ph¸p phßng tr¸nh, gi¶m thiÓu hËu qu¶ TB§C vµ kiÕn nghÞ, kÕt luËn.

- TS. Ph¹m Kh¶ Tuú: Tæng hîp tµi liÖu ®Þa chÊt - ®Þa m¹o, ph©n tÝch kh«ng ¶nh, lËp

b¶n ®å ®Þa m¹o, kh¶o s¸t thùc ®Þa, ®¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng vµ dù b¸o xãi lë - båi tô bê biÓn.

- TS. TrÇn Ngäc Th¸i: Tæng hîp tµi liÖu ®Þa chÊt - vá phong ho¸, kh¶o s¸t thùc ®Þa

vÒ tr−ît lë vµ vá phong ho¸, lËp b¶n ®å vá phong ho¸.

- KS. NguyÔn Xu©n Gi¸p: Tæng hîp tµi liÖu ®Þa chÊt - §CCT, kh¶o s¸t thùc ®Þa,

®¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng tr−ît lë.

- KS. Th¸i Duy KÕ: Tæng hîp tµi liÖu ®Þa chÊt - ®Þa m¹o - §CCT, kh¶o s¸t thùc

®Þa, ®¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng vµ dù b¸o xãi lë - båi tô bê s«ng.

- KS. NguyÔn Tr−êng Giang: Tæng hîp tµi liÖu ®Þa chÊt - §CTV, kh¶o s¸t thùc ®Þa,

®¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng vµ dù b¸o « nhiÔm nguån n−íc vµ x©m nhËp mÆn vïng B×nh TrÞ Thiªn.

- ThS. Hå Minh Thä. Tæng hîp tµi liÖu ®Þa chÊt - ®Þa chÊt thuû v¨n, kh¶o s¸t thùc

®Þa, ®¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng vµ dù b¸o « nhiÔm nguån n−íc vµ x©m nhËp mÆn vïng Qu¶ng

Nam - §µ N½ng - Phó Yªn.

- Tham gia thùc hiÖn ®Ò tµi cßn cã KS. NguyÔn T©n, KT. Ph¹m ThÞ Dinh, CV. §ç

Xu©n Quúnh, KS. L−¬ng ThÞ TuÊt, KS. Hå TiÕn Chung, KS. NguyÔn TiÕn Hoan, KT.

NguyÔn ThÞ Xiªm, KS. NguyÔn V¨n Khoa, KS. NguyÔn Quang Tïng, ThS. TrÞnh H¶i

S¬n, KT. NguyÔn H−ng Long, KT. Bïi Ngäc Huª, ThS. Hå H÷u HiÕu, KS. NguyÔn

C¶nh Tu©n, KT. NguyÔn ThÞ QuÕ, KT. NguyÔn §øc Quang.

- C¸c thµnh viªn cña phßng ViÔn th¸m - To¸n ®Þa chÊt nh− KS. Do·n Ngäc San,

ThS. NguyÔn ThÞ T©m, KS. NguyÔn ThÞ Phin, ThS. Lª Quèc Hïng, ThS. NguyÔn Quèc

Kh¸nh, KS. Lª Nguyªn Hoµng v.v. ®· thùc hiÖn c¸c phÇn viÖc ph©n tÝch viÔn th¸m, sè

ho¸ b¶n ®å, ¸p dông GIS trong ph©n vïng dù b¸o tr−ît lë vµ in Ên c¸c b¶n ®å kÕt qu¶.

- Céng t¸c víi ®Ò tµi cßn cã TS. §ç TuyÕt, GS. V¨n §øc Ch−¬ng, GS. TrÇn Thanh

Xu©n, TS. NguyÔn §×nh Uy, TS. §Æng V¨n Bµo, TS. Ph¹m Vò LuyÕn, TS. NguyÔn §øc

§¹i, TS. NguyÔn Ngäc Thuû, TS. Mai Träng Tó v.v...

5. C¸c ph−¬ng ph¸p chñ yÕu thùc hiÖn ®Ò tµi

1. Thu thËp, tæng hîp c¸c tµi liÖu hiÖn cã.

2. Ph©n tÝch kh«ng ¶nh-viÔn th¸m, tr¾c l−îng h×nh th¸i.

3. Kh¶o s¸t thùc ®Þa, lËp phiÕu ®iÒu tra TB§C, ®o ®¹c x¸c ®Þnh c¸c th«ng sè

TB§C, t×m hiÓu nguyªn nh©n, b¶n chÊt, qui m«, thêi gian ho¹t ®éng v.v... cña chóng ë

mét sè khu vùc ®· vµ ®ang x¶y ra m¹nh.

4. LÊy mÉu vµ ph©n tÝch thÝ nghiÖm.

5. ¸p dông GIS ph©n vïng dù b¸o ®Þnh l−îng tai biÕn tr−ît lë ®Êt ®¸ v.v...

6. Khèi l−îng c«ng viÖc theo ®Ò c−¬ng vµ thùc tÕ thùc hiÖn

Chi tiÕt vÒ khèi l−îng c«ng viÖc theo ®Ò c−¬ng vµ thùc tÕ thùc hiÖn ®−îc nªu

trong B¸o c¸o kinh tÕ kÌm theo.

7. C¸c s¶n phÈm giao nép cña ®Ò tµi

- B¸o c¸o thuyÕt minh vµ phô lôc.

37

- B¸o c¸o kinh tÕ.

- S¬ ®å hiÖn tr¹ng vµ dù b¸o c¸c TB§C nguån gèc néi sinh thùc thô tû lÖ 1:500.000.

- S¬ ®å hiÖn tr¹ng tr−ît lë, xãi lë - båi tô bê s«ng, bê biÓn tû lÖ 1:500.000.

- S¬ ®å ph©n vïng dù b¸o tr−ît lë, xãi lë - båi tô bê s«ng, bê biÓn tû lÖ 1:500.000.

- S¬ ®å hiÖn tr¹ng vµ ph©n vïng dù b¸o TB§C tû lÖ 1:50.000 ë 6 diÖn tÝch nghiªn

cøu chi tiÕt A L−íi, T¶ Tr¹ch, H¶i V©n, S«ng Re, Th¹nh Mü vµ Tiªn Kú.

- S¬ ®å hiÖn tr¹ng « nhiÔm nguån n−íc vµ x©m nhËp mÆn.

- S¬ ®å ph©n vïng dù b¸o « nhiÔm nguån n−íc vµ x©m nhËp mÆn.

8. Lêi c¶m ¬n

B¸o c¸o ®−îc thùc hiÖn víi sù gióp ®ì, cè vÊn cña PGS.TSKH. D−¬ng §øc Kiªm,

TS. NguyÔn Xu©n KhiÓn, TS. §ç TuyÕt vµ Dù ¸n VIBEKAP, TS. NguyÔn §×nh Uy, víi

sù céng t¸c cña GS.TS. V¨n §øc Ch−¬ng, GS.TS. TrÇn Thanh Xu©n, TS. NguyÔn Ngäc

Thuû, TS. NguyÔn §øc §¹i, TS. §Æng V¨n Bµo, TS. Ph¹m Vò LuyÕn, TS. TrÇn Ngäc

Th¸i, TS. Mai Träng Tó, Phßng ViÔn th¸m - To¸n §Þa chÊt vµ cña nhiÒu ng−êi, nhiÒu

c¬ së l−u tr÷, s¶n xuÊt vµ nghiªn cøu kh¸c, d−íi sù chØ ®¹o trùc tiÕp cña Vô C«ng nghÖ

vµ ChÊt l−îng S¶n phÈm (Bé C«ng nghiÖp) vµ ViÖn Nghiªn cøu §Þa chÊt vµ Kho¸ng

s¶n. Côc §Þa chÊt vµ Kho¸ng s¶n ViÖt Nam vµ c¸c Liªn ®oµn §CTV-§CCT MiÒn B¾c,

MiÒn Trung ®· phèi hîp, gióp ®ì rÊt hiÖu qu¶. TËp thÓ t¸c gi¶ ®· nhËn ®−îc sù gióp ®ì,

céng t¸c hÕt søc nhiÖt t×nh cña ñy ban Nh©n d©n c¸c tØnh, huyÖn, x·, c¸c Së C«ng

nghiÖp, Khoa häc, C«ng nghÖ vµ M«i tr−êng, N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n,

c¸c Chi côc Phßng chèng Lôt b·o, Qu¶n lý N−íc vµ Qu¶n lý §ª ®iÒu v.v... trong ph¹m

vi vïng nghiªn cøu. TËp thÓ t¸c gi¶ xin bµy tá lßng biÕt ¬n ch©n thµnh ®èi víi nh÷ng

chØ ®¹o, céng t¸c, gióp ®ì nªu trªn vµ mong nhËn ®−îc nhiÒu gãp ý, phª b×nh ®èi víi

nh÷ng thiÕu sãt ch¾c kh«ng thÓ tr¸nh khái cña b¸o c¸o.

Ch−¬ng 1. Kh¸i qu¸t mét sè yÕu tè phi ®Þa chÊt liªn quan ®Õn c¸c TB§C trong vïng nghiªn cøu

38

Ch−¬ng 1

Kh¸i qu¸t mét sè yÕu tè phi ®Þa chÊt liªn quan ®Õn c¸c

TB§C trong vïng nghiªn cøu

Ch−¬ng 1 tr×nh bµy c¸c ®Æc ®iÓm ®Þa lÝ tù nhiªn, kinh tÕ - x· héi, khÝ hËu - thuû -

h¶i v¨n v.v... tøc lµ nh÷ng yÕu tè phi ®Þa chÊt liªn quan ®Õn mét sè d¹ng TB§C.

Ch−¬ng gåm 5 phÇn chÝnh sau:

1. §Æc ®iÓm ®Þa lÝ tù nhiªn.

2. §Æc ®iÓm kinh tÕ - x· héi.

3. §Æc ®iÓm khÝ hËu - thuû - h¶i v¨n.

4. §Æc ®iÓm th¶m thùc vËt.

5. Mét sè nhËn xÐt cuèi ch−¬ng.

1. §Æc ®iÓm ®Þa lÝ tù nhiªn

Vïng nghiªn cøu gåm c¸c tØnh ven biÓn MiÒn Trung ViÖt Nam, tõ Qu¶ng B×nh,

Qu¶ng TrÞ, Thõa Thiªn - HuÕ, thµnh phè §µ N½ng, Qu¶ng Nam, Qu¶ng Ng·i, B×nh §Þnh

®Õn Phó Yªn (H×nh 1.1), tæng diÖn tÝch kho¶ng 47.000 km2

víi to¹ ®é ®Þa lÝ nh− sau:

13°00’00” ÷ 18°00’00” vÜ ®é B¾c

105°30’00” ÷ 109°00’00” kinh ®é §«ng.

§©y lµ mét d¶i ®Êt hÑp ngang, phÝa ®«ng uèn cong däc theo bê biÓn, phÝa t©y lµ

d·y Tr−êng S¬n, phÝa b¾c lµ ®Ìo Ngang vµ phÝa nam lµ ®Ìo C¶. NÐt ®Æc biÖt cña hÇu

hÕt c¸c tØnh trong vïng lµ ®Òu cã c¸c d¶i nói cao (trªn d−íi 1.000m, tèi ®a 2.500m

nh− ®Ønh Co Py ë t©y b¾c Qu¶ng B×nh, ®Ønh Lum Heo ë Ph−íc S¬n, Qu¶ng Nam

v.v...), ph©n c¾t s©u ë phÇn phÝa t©y, ngay sau ®ã ®æ ®ét ngét xuèng mét vïng ®åi cao

trung b×nh 100 ÷ 200m vµ c¸c ®ång b»ng thÊp ven biÓn ë phÝa §«ng. Nãi c¸ch kh¸c,

vïng nghiªn cøu hÇu nh− kh«ng cã miÒn trung du nh− ë MiÒn B¾c ViÖt Nam. C¸c

d·y nói ë c¸c tØnh phÝa b¾c tõ Qu¶ng B×nh, Qu¶ng TrÞ ®Õn Thõa Thiªn - HuÕ, ®−îc

gép l¹i d−íi tªn gäi Tr−êng S¬n B¾c, ®Òu cã ph−¬ng chñ ®¹o lµ TB - §N. C¸c d·y nói

ë c¸c tØnh phÝa nam tõ Qu¶ng Nam, Qu¶ng Ng·i, B×nh §Þnh ®Õn Phó Yªn, lµm thµnh

phÇn phÝa ®«ng cña d¶i Tr−êng S¬n Nam, phÇn lín ®Òu ch¹y theo ph−¬ng chñ ®¹o ¸

kinh tuyÕn, ®«i chç rÏ nh÷ng nh¸nh nhá theo ph−¬ng ¸ vÜ tuyÕn ®©m ngang ra biÓn.

Duy chØ cã d·y nói B¹ch M· - H¶i V©n lµ chuyÓn dÇn tõ TB - §N ë phÇn phÝa b¾c

sang ¸ vÜ tuyÕn ch¹y th¼ng ra biÓn, t¹o nªn ®Ìo H¶i V©n ng¨n c¸ch Thõa Thiªn - HuÕ

víi Qu¶ng Nam - §µ N½ng. ChÝnh d·y nói ¸ vÜ tuyÕn nµy ®· ph©n chia vïng nghiªn

cøu lµm hai vïng khÝ hËu kh¸c nhau nh− sÏ ®−îc tr×nh bµy d−íi ®©y.

D¶i ®ång b»ng ë phÝa ®«ng c¸c tØnh hÇu hÕt ®Òu hÑp, b»ng ph¼ng, h¬i nghiªng

vÒ phÝa biÓn (®é dèc 0,0002 ÷ 0,05, trung b×nh 0,007 ÷ 0,02) vµ rÊt thÊp, chØ tõ 0

®Õn 20 ÷ 30m, nhiÒu n¬i ®−îc ng¨n c¸ch víi BiÓn §«ng bëi c¸c cån c¸t cao 10 ÷ 50m

còng ch¹y theo ph−¬ng chñ ®¹o TB - §N sang ¸ kinh tuyÕn däc ®−êng bê biÓn c¸c

tØnh. Nãi c¸ch kh¸c, ë rÊt nhiÒu n¬i, c¸c d¶i ®ång b»ng chØ nèi víi biÓn th«ng qua

hÖ thèng s«ng. Thùc chÊt, chóng ph¸t triÓn trªn hÖ thèng ®Çm lÇy c¶ cæ lÉn hiÖn ®¹i,

®−îc chia n¨m xÎ b¶y bëi c¸c d¶i nói ch¹y ngang ra biÓn. PhÇn phÝa b¾c, d¶i ®ång

b»ng B×nh - TrÞ - Thiªn cßn t−¬ng ®èi Ýt c¸ch biÖt víi nhau. PhÇn phÝa nam manh

món h¬n, t¹o nªn c¸c ®ång b»ng Qu¶ng Nam, Qu¶ng Ng·i, b¾c vµ nam B×nh §Þnh,

Phó Yªn. VÒ tæng thÓ, nói vµ ®åi víi ®é dèc 8° ÷ 30° vµ h¬n n÷a chiÕm tíi 80%

diÖn tÝch tù nhiªn toµn vïng, ®Þa h×nh tho¶i (3° ÷ 8°) vµ ®ång b»ng chiÕm kho¶ng

15% vµ 5%, cßn l¹i lµ c¸c cån c¸t, doi c¸t ven biÓn.

Ch−¬ng 1. Kh¸i qu¸t mét sè yÕu tè phi ®Þa chÊt liªn quan ®Õn c¸c TB§C trong vïng nghiªn cøu

39

Ch−¬ng 1. Kh¸i qu¸t mét sè yÕu tè phi ®Þa chÊt liªn quan ®Õn c¸c TB§C trong vïng nghiªn cøu

40

§−êng bê biÓn ë c¸c tØnh phÝa b¾c tõ Qu¶ng B×nh ®Õn Thõa Thiªn - HuÕ chñ yÕu

lµ bê c¸t. Tõ ®Ìo H¶i V©n trë vµo lµ sù xen kÏ, lu©n phiªn gi÷a bê c¸t vµ v¸ch ®¸ ë

nh÷ng n¬i cã c¸c d·y nói rÏ nh¸nh ngang ra biÓn. §Æc ®iÓm nµy lµm cho bê biÓn phÇn

phÝa b¾c tr¶i dµi, høng chÞu mäi biÕn ®éng cña biÓn. Trong khi ®ã ë phÇn phÝa nam l¹i

cã nhiÒu vòng vÞnh kÝn víi c¸c v¸ch nói bao bäc. NÐt ®Æc biÖt cña d¶i bê biÓn phÝa b¾c

lµ vïng ®Çm ph¸ Tam Giang ë Thõa Thiªn - HuÕ, ®−îc ®¸nh gi¸ lµ vïng ®Çm ph¸ lín

nhÊt thÕ giíi víi c¸c ®Æc ®iÓm sinh th¸i hÕt søc ®Æc biÖt. Vïng ®Çm ph¸ Tam Giang

còng tr¶i dµi theo ph−¬ng TB - §N, khi ph×nh to, khi thu hÑp, ng¨n c¸ch víi BiÓn §«ng

bëi d·y cån c¸t lu«n lu«n biÕn ®éng c¶ vÒ chiÒu réng lÉn chiÒu cao. Vïng ®Çm ph¸

Tam Giang hÇu nh− høng tÊt c¶ nguån n−íc ngät cña Thõa Thiªn - HuÕ ®æ xuèng tõ

phÝa t©y vµ chØ nèi th«ng víi BiÓn §«ng qua mét sè cöa hÑp vµ n«ng nh− cöa ThuËn

An, cöa T− HiÒn. Nh÷ng cöa biÓn nµy, trong lÞch sö tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña m×nh còng

hÕt søc biÕn ®éng, ®ãng më, thu hÑp vµ më réng nhiÒu lÇn.

2. §Æc ®iÓm kinh tÕ - x· héi

Trõ mét sè ®« thÞ t−¬ng ®èi lín nh− thµnh phè §µ N½ng (gÇn 700.000 ng−êi vµ

®−îc xÕp vµo thµnh phè trùc thuéc Trung −¬ng), c¸c thµnh phè HuÕ, Quy Nh¬n lo¹i II

vµ mét sè thÞ x· nh− §ång Híi, §«ng Hµ, Tam Kú, Qu¶ng Ng·i, Tuy Hoµ, cßn l¹i d©n

c− trong toµn vïng t−¬ng ®èi th−a, víi mËt ®é d−íi 100 ng−êi/km2

, tæng céng chØ cã

kho¶ng 8 triÖu ng−êi, thuéc nhiÒu d©n téc kh¸c nhau nh− Kinh, Chµm v.v... Ng−êi

Kinh chiÕm ®a sè, c− tró chñ yÕu ë c¸c thµnh phè, thÞ x· vµ ®ång b»ng ven biÓn, sinh

sèng b»ng n«ng nghiÖp, ch¨n nu«i, trång trät, ®¸nh b¾t h¶i s¶n, kinh doanh, thñ c«ng

nghiÖp vµ c«ng nghiÖp nhÑ. C¸c d©n téc thiÓu sè chñ yÕu sèng ë miÒn nói phÝa t©y, víi

nghÒ sinh sèng chÝnh lµ lµm n−¬ng rÉy, ch¨n nu«i gia sóc, trång c©y c«ng nghiÖp v.v...

HÖ thèng giao th«ng gi÷a c¸c vïng ë ®ång b»ng t−¬ng ®èi thuËn lîi, nh−ng ë

miÒn nói cßn khã kh¨n. Tuy thÕ, vµo mïa m−a b·o víi chØ mét ®−êng quèc lé 1A liªn

tØnh, l¹i ë vÞ trÝ thÊp dÔ bÞ ngËp lôt, giao th«ng liªn l¹c gi÷a c¸c tØnh nhiÒu lÇn bÞ ®×nh

trÖ. Vô tr−ît lë ®Êt trªn ®Ìo H¶i V©n vµo mïa lò 1999 ÷ 2000 ®· lµm ®×nh trÖ giao

th«ng ®−êng bé B¾c Nam trong nhiÒu ngµy. HiÖn nay, Nhµ n−íc ®ang n©ng cÊp l¹i hÖ

thèng ®−êng Hå ChÝ Minh. Tuy nhiªn, trong mét sè tr−êng hîp, viÖc thi c«ng hÖ thèng

®−êng nµy l¹i lµm ¶nh h−ëng tiªu cùc ®Õn m«i tr−êng, gãp phÇn g©y ra hoÆc lµm trÇm

träng thªm mét sè d¹ng TB§C.

Tµi nguyªn thiªn nhiªn trong vïng nghiªn cøu tr−íc kia ®−îc coi lµ rÊt phong phó

víi nhiÒu hÖ ®éng thùc vËt quÝ hiÕm trong c¸c khu rõng nguyªn sinh ë t©y Qu¶ng B×nh,

vèn næi tiÕng lµ mét trong nh÷ng diÖn ph©n bè karst lín cña ViÖt Nam, nh−ng hiÖn nay

®ang ë møc b¸o ®éng do søc Ðp d©n sè vµ ph¸t triÓn kinh tÕ.

Tµi nguyªn kho¸ng s¶n còng ®a d¹ng víi ®ñ c¸c nhãm kim lo¹i ®en, mµu, vËt liÖu

x©y dùng, trang trÝ. §Æc biÖt cã c¸c kho¸ng s¶n quÝ nh− vµng, cho c¸c ngµnh c«ng

nghiÖp kÜ thuËt cao nh− titan, uran. Tuy nhiªn, n¹n khai th¸c kho¸ng s¶n tr¸i phÐp, bõa

b·i ®ang næi lªn rÊt nhøc nhèi, lµm ¶nh h−ëng nghiªm träng ®Õn m«i tr−êng sinh th¸i.

HiÖn nay, MiÒn Trung ViÖt Nam, ®Æc biÖt lµ c¸c khu vùc ven biÓn ®ang ®−îc

§¶ng vµ ChÝnh phñ ®Æc biÖt chó träng ph¸t triÓn kinh tÕ víi hµng lo¹t c¸c khu c«ng

nghiÖp, c¸c ®« thÞ míi nh− Dung QuÊt, Liªn ChiÓu, c¶ng n−íc s©u Ch©n M©y, §µ

N½ng, Quy Nh¬n, §ång Híi, §«ng Hµ, Tam Kú, Tuy Hoµ v.v... ®ang ph¸t triÓn víi tèc

®é rÊt nhanh, ngµy cµng gia t¨ng søc Ðp lªn m«i tr−êng vµ ngµy cµng dÔ bÞ tæn h¹i do

mäi lo¹i thiªn tai, trong ®ã cã TB§C.

3. §Æc ®iÓm khÝ hËu - thuû - h¶i v¨n

3.1. §Æc ®iÓm khÝ hËu

Ch−¬ng 1. Kh¸i qu¸t mét sè yÕu tè phi ®Þa chÊt liªn quan ®Õn c¸c TB§C trong vïng nghiªn cøu

41

KhÝ hËu khu vùc Qu¶ng B×nh - Phó Yªn lµ khÝ hËu nhiÖt ®íi giã mïa, nh−ng vÞ trÝ

®Þa lÝ vµ ®iÒu kiÖn ®Þa h×nh ®· lµm cho khÝ hËu khu vùc nµy cã nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng vµ

®−îc xÕp vµo miÒn khÝ hËu ®«ng Tr−êng S¬n. Nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng ®ã lµ:

- D·y Tr−êng S¬n ®· g©y nªn sù t−¬ng ph¶n s©u s¾c trong chÕ ®é nhiÖt Èm gi÷a miÒn khÝ

hËu ®«ng Tr−êng S¬n, miÒn khÝ hËu phÝa b¾c (tõ ®Ìo Ngang trë ra) vµ miÒn khÝ hËu Nam Bé vµ

T©y Nguyªn. ChÕ ®é nhiÖt mang tÝnh chuyÓn tiÕp gi÷a hai miÒn khÝ hËu phÝa b¾c vµ phÝa nam.

Mïa m−a Èm ë miÒn nµy ng¾n vµ lÖch dÇn vÒ mïa thu - ®«ng. D·y Tr−êng S¬n vµ c¸c d·y nói

®©m ngang ra s¸t biÓn lµ nh÷ng b×nh phong ch¾n giã mïa §«ng B¾c, lµm cho ¶nh h−ëng cña

giã mïa §«ng B¾c ë khu vùc nµy, nhÊt lµ tõ nam ®Ìo H¶i V©n trë vµo, yÕu nhiÒu so víi miÒn

khÝ hËu phÝa b¾c.

- C¸c nhiÔu ®éng thêi tiÕt nh− b·o, ¸p thÊp nhiÖt ®íi ho¹t ®éng muén vµo mïa thu - ®«ng,

nh−ng l¹i lµ n¬i cã sè l−îng b·o vµ ¸p thÊp nhiÖt ®íi vµo lo¹i nhiÒu nhÊt ë n−íc ta. MÆt kh¸c,

khu vùc nµy còng lµ n¬i chÞu t¸c ®éng m¹nh mÏ cña giã T©y kh« nãng trong mïa hÌ, nhÊt lµ

vµo c¸c th¸ng 6, 7.

- C¸c yÕu tè khÝ t−îng ph©n ho¸ rÊt m¹nh mÏ trong kh«ng gian. NhiÖt ®é mïa ®«ng cã xu

thÕ t¨ng dÇn tõ b¾c vµo nam, tõ t©y sang ®«ng. L−îng m−a trong vïng ph©n bè rÊt kh«ng ®Òu.

Sè giê n¾ng trung b×nh n¨m ph©n bè kh«ng ®Òu trong vïng, tõ kho¶ng 1500 giê ë

miÒn nói t©y Qu¶ng B×nh ®Õn h¬n 2500 giê ë ven biÓn tØnh Phó Yªn, xu h−íng t¨ng tõ

miÒn nói xuèng ®ång b»ng vµ tõ b¾c vµo nam (B¶ng 1.1).

Sè giê n¾ng trung b×nh th¸ng ®¹t tíi 200 ÷ 280 giê trong c¸c th¸ng mïa hÌ (th¸ng

5 ÷ 8), cao nhÊt cã thÓ xÈy ra vµo th¸ng 7 (tõ Qu¶ng Nam trë ra) hay th¸ng 5 (tõ

Qu¶ng Ng·i trë vµo). Th¸ng 2 hoÆc th¸ng 12 lµ th¸ng cã sè giê n¾ng trung b×nh th¸ng

thÊp nhÊt (50 ÷ 110 giê).

NhiÖt ®é kh«ng khÝ trung b×nh n¨m biÕn ®æi tõ d−íi 20o

C ë vïng nói cao ®Õn h¬n

27o

C ë vïng ven biÓn B×nh §Þnh, xu h−íng t¨ng tõ miÒn nói xuèng ®ång b»ng vµ tõ

b¾c vµo nam, nhÊt lµ vÒ mïa ®«ng.

NhiÖt ®é kh«ng khÝ còng biÕn ®æi theo mïa: cao vÒ mïa hÌ vµ thÊp vÒ mïa ®«ng.

NhiÖt ®é kh«ng khÝ trung b×nh th¸ng cao nhÊt dao ®éng trong ph¹m vi 25 ÷ 30o

C,

th−êng lµ th¸ng 7, cã n¬i lµ th¸ng 6. Th¸ng 1 th−êng cã nhiÖt ®é trung b×nh th¸ng thÊp

nhÊt: 17 ÷ 23o

C, víi xu thÕ t¨ng dÇn tõ b¾c vµo nam, tõ miÒn nói xuèng ®ång b»ng.

Tæng nhiÖt ®é n¨m ®¹t tíi 8.500 ÷ 9.700o

C ë ®ång b»ng vµ gi¶m xuèng d−íi

8500o

C ë miÒn ®åi nói.

NhiÖt ®é kh«ng khÝ cao nhÊt tuyÖt ®èi cã thÓ trªn d−íi 40o

C, th−êng vµo th¸ng 5,

cã n¬i vµo c¸c th¸ng 4, 6 - 7. NhiÖt ®é kh«ng khÝ thÊp nhÊt tuyÖt ®èi th−êng vµo th¸ng

1 víi gi¸ trÞ 5 ÷ 10o

C.

§é Èm t−¬ng ®èi cña kh«ng khÝ trung b×nh n¨m biÕn ®æi trong kho¶ng 80 ÷ 90%,

t−¬ng ®èi cao ë vïng nói vµ gi¶m nhÑ ë ®ång b»ng ven biÓn (79 ÷ 80%). Mïa ®«ng - xu©n

®é Èm t−¬ng ®èi cao (85 ÷ 95%), mïa hÌ thu ®é Èm t−¬ng ®èi thÊp (70 ÷ 80%). Trong thêi

k× giã mïa T©y Nam m¹nh (th¸ng 6 - 7), ®é Èm thÊp nhÊt cã thÓ gi¶m xuèng 15 ÷ 25%.

Tèc ®é giã biÕn ®æi m¹nh trong vïng, phô thuéc nhiÒu vµo ®iÒu kiÖn ®Þa h×nh vµ vÞ trÝ ®Þa

lÝ, trung b×nh n¨m t−¬ng ®èi lín ë Qu¶ng B×nh - Qu¶ng TrÞ vµ ven biÓn B×nh §Þnh - Phó Yªn (2

÷ 2,7 m/s), t−¬ng ®èi nhá ë c¸c khu vùc kh¸c 1,3 ÷ 1,9 m/s, cã khi gi¶m xuèng d−íi 1m/s ë mét

sè vïng nói (Trµ My 0,8m/s). Tèc ®é giã trung b×nh th¸ng lín nhÊt cã thÓ ®¹t tíi trªn 3m/s vµ

th−êng xuÊt hiÖn vµo c¸c th¸ng 11, 12 ë khu vùc ®ång b»ng ven biÓn do b·o g©y nªn. Tèc ®é

giã lín nhÊt cã thÓ lín h¬n 40m/s.

C¸c h×nh thÕ thêi tiÕt g©y m−a lò lín ë MiÒn Trung lµ b·o, ¸p thÊp nhiÖt ®íi, kh«ng khÝ

l¹nh, d¶i héi tô nhiÖt ®íi v.v... riªng rÏ hoÆc kÕt hîp. Cã c¸c d¹ng kÕt hîp chÝnh sau:

Ch−¬ng 1. Kh¸i qu¸t mét sè yÕu tè phi ®Þa chÊt liªn quan ®Õn c¸c TB§C trong vïng nghiªn cøu

42

- B·o hay ¸p thÊp nhiÖt ®íi riªng rÏ hay kÕt hîp víi c¸c h×nh thÕ thêi tiÕt kh¸c.

- B·o, ¸p thÊp nhiÖt ®íi hay d¶i héi tô nhiÖt ®íi kÕt hîp víi kh«ng khÝ l¹nh.

- Kh«ng khÝ l¹nh kÕt hîp víi b·o, ¸p thÊp nhiÖt ®íi hay c¸c h×nh thÕ thêi tiÕt kh¸c.

B¶ng 1.1. Gi¸ trÞ trung b×nh n¨m cña c¸c yÕu tè khÝ hËu.

TT Tr¹m

Sè giê

n¾ng

(giê)

NhiÖt ®é

kh«ng khÝ

(

o

C)

§é Èm

t−¬ng

®èi

(%)

L−îng

m©y tæng

quan

(1/10)

Tèc

®é giã

(m/s)

Bèc tho¸t

h¬i tiÒm

n¨ng

(mm)

L−îng m−a

n¨m

(mm)

1 Tuyªn Ho¸ 1.575 24,1 85 7,9 2,0 1.197 2.400

2 Ba §ån 1.842 24,7 84 8,0 1,8 1.291 2.077

3 §ång Híi 1.869 24,7 82 8,0 2,4 1.364 2.237

4 §«ng Hµ 1.881 25,8 82 7,9 2,5 1.433 2.294

5 Khe Sanh 1.884 22,6 88 7,9 2,6 1.140 2.006

6 HuÕ 1.945 25,2 83 7,6 1,6 1.101 2.478

7 A L−íi 1.746 21,6 87 8,2 1,7 1.065 3.222

8 Nam §«ng 1.912 24,5 85 7,0 1,3 1.193 3.546

9 §µ N½ng 2.261 25,7 82 8,2 1,6 1.440 2.126

10 Tam Kú 2.255 25,6 83 6,8 1,8 1.382 2.602

11 Trµ My 1.874 24,4 87 7,5 0,8 1.087 4.015

12 Qu¶ng Ng·i 2.205 25,7 85 6,6 1,3 1.367 2.334

13 Ba T¬ 1.996 25,3 85 6,3 1,3 1.127 3.408

14 S¬n Hoµ 2.345 26,0 81 7,3 1,6 1.602 2.189

15 Quy Nh¬n 2.498 27,3 79 6,4 1,9 1.637 1.906

16 Hoµi Nh¬n 2.421 26,1 82 6,2 1,7 1.464 2.007

17 Tuy Hoµ 2.529 26,6 80 6,1 2,3 1.654 1.968

B·o vµ ¸p thÊp nhiÖt ®íi lµ h×nh thÕ thêi tiÕt chñ yÕu (chiÕm 62%) g©y ra m−a lò

lín ë MiÒn Trung. Trung b×nh hµng n¨m trong thêi k× 1891 ÷ 1999 cã 4,8 c¬n b·o hay

¸p thÊp nhiÖt ®íi ®æ bé vµo n−íc ta vµ cã xu thÕ t¨ng lªn, nhÊt lµ tõ thËp kØ 60 ®Õn nay.

Sè c¬n b·o trung b×nh hµng n¨m trong c¸c thËp kØ nh− sau: 1961 ÷ 1970: 5,7; 1971 ÷

1980: 6,7; 1981 ÷ 1990: 6,7 vµ 1991 ÷ 1999: 6,3. MiÒn Trung lµ khu vùc chÞu ¶nh h−ëng

b·o vµ ¸p thÊp nhiÒu nhÊt, chiÕm tíi 65% tæng sè c¬n b·o hµng n¨m ¶nh h−ëng ®Õn ViÖt

Nam. Trung b×nh hµng n¨m cã tíi 8 c¬n b·o vµ ¸p thÊp nhiÖt ®íi ¶nh h−ëng ®Õn MiÒn

Trung, trong ®ã khu vùc tõ Qu¶ng B×nh ®Õn B×nh §Þnh chiÕm 46,6%. Kho¶ng 70% sè

c¬n b·o vµ ¸p nhiÖt ®íi hµng n¨m ®æ bé vµo MiÒn Trung vµo c¸c th¸ng 9, 10, 11.

Kh«ng khÝ l¹nh kÕt hîp víi c¸c lo¹i h×nh thÕ thêi tiÕt kh¸c nh− d¶i héi tô nhiÖt ®íi

g©y ra m−a lò rÊt lín. §Æc biÖt, trËn m−a lò lÞch sö x¶y ra vµo ®Çu th¸ng 9/1999 do kh«ng

Ch−¬ng 1. Kh¸i qu¸t mét sè yÕu tè phi ®Þa chÊt liªn quan ®Õn c¸c TB§C trong vïng nghiªn cøu

43

khÝ l¹nh kÕt hîp víi d¶i héi tô nhiÖt ®íi c−êng ®é rÊt cao ®i qua Nam Bé trong c¸c

ngµy 1 ÷ 4/11/1999 vµ ¸p thÊp nhiÖt ®íi ®æ bé vµo Nam Trung Bé chiÒu tèi 5/11/1999 ®·

g©y ra m−a trªn diÖn réng ë Trung Bé, ®Æc biÖt lµ ë c¸c tØnh Qu¶ng TrÞ - B×nh §Þnh. L−îng

m−a trong 6 ngµy phæ biÕn 500 ÷ 1.500mm. Trung t©m m−a ë HuÕ vµ A L−íi cã l−îng

m−a trªn 2.000mm (HuÕ 2.293mm, A L−íi 2.226mm). TrËn m−a nµy cã tæng l−îng m−a

(trong 6 ngµy) vµ c−êng ®é m−a thuéc lo¹i kØ lôc ë n−íc ta vµ trªn thÕ giíi.

TrËn m−a lò rÊt lín tiÕp theo vµo ®Çu th¸ng 12/1999 còng do kh«ng khÝ l¹nh kÕt hîp víi

ho¹t ®éng t−¬ng ®èi m¹nh cña ®íi giã ®«ng, trong 2, 3 ngµy ®Çu cã ¸p thÊp nhiÖt ®íi ®i qua

vïng biÓn nam Cµ Mau còng ®· g©y ra m−a rÊt lín trªn diÖn réng ë c¸c tØnh ven biÓn MiÒn

Trung tõ Thõa Thiªn - HuÕ ®Õn Kh¸nh Hoµ. L−îng m−a trong 6 ngµy (1 ÷ 6/12/1999) tõ

500mm ®Õn h¬n 2.000mm, víi trung t©m m−a ë nam Qu¶ng Ng·i.

Hai trËn m−a rÊt lín nãi trªn ®· g©y ra lò lín vµ ®Æc biÖt lín trªn nhiÒu s«ng, ®Æc

biÖt lµ trªn s«ng H−¬ng, s«ng Qu¶ng TrÞ, s«ng Thu Bån, s«ng Trµ Khóc vµ s«ng VÖ.

L−îng m−a n¨m trung b×nh nhiÒu n¨m (Xo) ph©n bè rÊt kh«ng ®Òu, phô thuéc

nhiÒu vµo ®Þa h×nh vµ vÞ trÝ ®Þa lÝ, biÕn ®æi trong ph¹m vi tõ 1.500mm ®Õn h¬n 4.000mm.

C¸c trung t©m m−a lín (Xo > 3.000mm) ®Òu xuÊt hiÖn ë s−ên nói cao ®ãn giã mïa Èm

nh− trung t©m m−a Trµ My ë phÝa t©y nam Qu¶ng Nam, trung t©m m−a B¹ch M·, trung

t©m m−a ë d·y Hoµnh S¬n (®Ìo Ngang). §Æc biÖt, trung t©m m−a B¹ch M· cã thÓ trªn

4.000mm, l−îng m−a n¨m ë B¹ch M· cã khi lªn tíi h¬n 8.000mm (n¨m 1998). C¸c tØnh

tõ Thõa Thiªn - HuÕ ®Õn Qu¶ng Ng·i cã Xo kh¸ lín (2.000 ÷ 4.000mm), cßn tõ B×nh

§Þnh trë vµo cã Xo chØ vµo kho¶ng 1.500 ÷ 2.500mm (H×nh 1.2; 1.3; 1.4; 1.5; 1.6).

L−îng m−a ph©n phèi kh«ng ®Òu trong n¨m vµ chia ra lµm 2 mïa: mïa m−a vµ

mïa kh«. Mïa m−a xuÊt hiÖn kh«ng ®ång thêi trong vïng, muén vµ ng¾n h¬n so víi

B¾c Bé vµ phÇn phÝa b¾c cña B¾c Trung Bé. Mïa m−a ®Õn sím nhÊt ë khu vùc phÝa t©y

Tr−êng S¬n (Khe Sanh, A L−íi), kÐo dµi tõ th¸ng 5 ®Õn th¸ng 11.

PhÇn lín c¸c n¬i trong vïng cã mïa m−a tõ th¸ng 9 (mét sè n¬i ë b¾c ®Ìo H¶i

V©n b¾t ®Çu tõ th¸ng 8) ®Õn th¸ng 12. Ngoµi ra, nh÷ng ®ît m−a do giã mïa t©y nam

g©y nªn "m−a tiÓu m·n" th−êng lµm cho l−îng m−a cña c¸c th¸ng 5 vµ 6 t¨ng lªn trªn

100mm, sau ®ã l−îng m−a l¹i gi¶m vµo c¸c th¸ng 7, 8. ChØ tõ th¸ng 9, khi c¸c h×nh thÕ

thêi tiÕt g©y m−a nh− b·o, ¸p thÊp nhiÖt ®íi, d¶i héi tô nhiÖt ®íi, kh«ng khÝ l¹nh v.v...

ho¹t ®éng ë ven biÓn MiÒn Trung th× l−îng m−a míi t¨ng lªn ®¸ng kÓ vµ míi thùc sù

b¾t ®Çu vµo mïa m−a. Th¸ng 10 (hay th¸ng 11 ë phÝa nam) lµ th¸ng cã l−îng m−a

trung b×nh th¸ng lín nhÊt (300 ÷ 900mm). L−îng m−a trong c¸c th¸ng mïa m−a chiÕm

kho¶ng 55 ÷ 75% l−îng m−a toµn n¨m.

L−îng m−a cña c¸c th¸ng mïa kh« th−êng d−íi 100mm, trõ 2 th¸ng 5 vµ 6 cã thÓ

lín h¬n 100mm do “m−a tiÓu m·n”. Th¸ng 2 hoÆc 3 th−êng cã l−îng m−a nhá nhÊt.

Hµng n¨m th−êng cã 120 ÷ 200 ngµy m−a (A L−íi > 200 ngµy, Quy Nh¬n > 120

ngµy). Trung b×nh hµng th¸ng kho¶ng 10 ÷ 20 ngµy cã m−a trong mïa m−a vµ 5 ÷ 15

ngµy cã m−a trong mïa kh«. ë phÝa b¾c ®Ìo H¶i V©n, trong c¸c th¸ng mïa ®«ng -

xu©n c¸c ®ît kh«ng khÝ l¹nh khi trµn tíi bÞ d·y Tr−êng S¬n chÆn l¹i hay g©y m−a phïn,

lµm cho sè ngµy m−a trong th¸ng kh¸ nhiÒu (10 ÷ 15 ngµy). Sè ngµy m−a lín h¬n

1mm tõ 130 ®Õn 170 ngµy/n¨m. Tuy nhiªn tæng sè ngµy m−a lín (> 50mm) l¹i kh«ng

nhiÒu, trung b×nh chØ 6 ÷ 8 ngµy/n¨m. Sè ngµy cã m−a cùc lín (> 100mm) cßn Ýt h¬n,

chØ 1 ÷ 3 ngµy/n¨m.

L−îng m−a ph©n phèi kh«ng ®Òu trong n¨m lµ nguyªn nh©n chñ yÕu g©y ra lò lôt

trong mïa m−a lò (1996, 1999) vµ h¹n h¸n trong mïa kh« (1997, 1998, 2000).

Ch−¬ng 1. Kh¸i qu¸t mét sè yÕu tè phi ®Þa chÊt liªn quan ®Õn c¸c TB§C trong vïng nghiªn cøu

44