Đánh Giá Một Số Giá Trị Gia Tăng Góp Phần Tăng Cường Nguồn Lực Cho Việc Bảo Vệ Và Phát Triển Vườn Quốc Gia Cát Tiên

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP & PTNT

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LÂM NGHIỆP

NGUYỄN THỊ NGỌC THÌN

ĐÁNH GIÁ MỘT SỐ GIÁ TRỊ GIA TĂNG GÓP PHẦN

TĂNG CƯỜNG NGUỒN LỰC CHO VIỆC BẢO VỆ VÀ

PHÁT TRIỂN VƯỜN QUỐC GIA CÁT TIÊN

LUẬN VĂN THẠC SỸ KHOA HỌC LÂM NGHIỆP

Đồng Nai, 2017

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP & PTNT

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LÂM NGHIỆP

NGUYỄN THỊ NGỌC THÌN

ĐÁNH GIÁ MỘT SỐ GIÁ TRỊ GIA TĂNG GÓP PHẦN

TĂNG CƯỜNG NGUỒN LỰC CHO VIỆC BẢO VỆ VÀ

PHÁT TRIỂN VƯỜN QUỐC GIA CÁT TIÊN

CHUYÊN NGÀNH: LÂM HỌC

MÃ SỐ: 60 62 02 01

LUẬN VĂN THẠC SỸ KHOA HỌC LÂM NGHIỆP

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: GS. TS TRẦN HỮU VIÊN

Đồng Nai, 2017

i

LỜI CẢM ƠN

Luận văn đƣợc hoàn thành tại Trƣờng Đại học Lâm nghiệp (ĐHLN)

theo chƣơng trình đào tạo Cao học Lâm nghiệp khoá 23 (2015 – 2017). Trong

quá trình thực hiện, tôi đã nhận đƣợc sự giúp đỡ, tạo điều kiện của Ban Giám

Hiệu và Phòng Đào tạo Sau đại học Trƣờng ĐHLN, Ban Giám đốc và Phòng

Khoa học công nghệ và Hợp tác quốc tế, Phân hiệu Trƣờng ĐHLN tại tỉnh

Đồng Nai. Nhân dịp này, cho phép tôi bày tỏ lời cảm ơn chân thành nhất về

sự giúp đỡ đó.

Tôi xin bày tỏ lòng cám ơn sâu sắc đến GS.TS. Trần Hữu Viên, ngƣời

trực tiếp hƣớng dẫn khoa học, đã dành nhiều công sức giúp đỡ tác giả hoàn

thành luận văn tốt nghiệp. Xin cảm ơn sự giúp đỡ và hỗ trợ của Lãnh đạo

Vƣờn, Phòng Khoa học và Hợp tác Quốc tế và toàn thể viên chức VQG Cát

Tiên. Xin cám ơn du khách và các hộ dân tham gia khoán bảo vệ rừng đã

nhiệt tình hợp tác. Đặc biệt, xin tỏ lòng biết ơn đến cha, mẹ kính yêu, các anh,

chị, em trong gia đình, chồng và các con luôn ủng hộ, động viên và tạo điều

kiện tốt nhất giúp tôi vƣợt qua nhiều khó khăn, thử thách để hoàn thành luận

văn này.

Xin đƣợc tri ân tất cả những giúp đỡ đó.

Trong quá trình thực hiện luận văn, do thời gian nghiên cứu ngắn và

trình độ chuyên môn còn hạn chế nên luận văn không thể tránh khỏi những

thiếu sót nhất định. Tôi rất mong nhận đƣợc ý kiến đóng góp của các nhà

khoa học, bạn bè đồng nghiệp để luận văn đƣợc hoàn thiện hơn./.

Đồng Nai, ngày tháng năm 2017

Học viên

Nguyễn Thị Ngọc Thìn

ii

LỜI CAM KẾT

Tôi xin cam đoan, đây là công trình nghiên cứu của riêng cá nhân. Các

số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chƣa từng đƣợc ai công bố

trong bất cứ công trình nghiên cứu nào khác.

Nếu nội dung nghiên cứu của tôi trùng lặp với bất kỳ công trình nào đã

công bố, tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm và tuân thủ kết luận đánh giá luận

văn của Hội đồng khoa học.

Đồng Nai, ngày tháng năm 2017

Ngƣời cam đoan

Nguyễn Thị Ngọc Thìn

iii

DANH LỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

VQG Vƣờn Quốc gia

KBTTN Khu bảo tồn thiên nhiên

BQL Ban quản lý

BNN&PTNT Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn

TCLN Tổng cục Lâm nghiệp

UBND Ủy ban Nhân dân

HKL Hạt kiểm lâm

GDMT&DV Giáo dục môi trƣờng và Dịch vụ

ĐDSH Đa dạng sinh học

HST Hệ sinh thái

DVMTR Dịchvụ môi trƣờng rừng

DLST Du lịch sinh thái

BV&PTR Bảo vệ và phát triển rừng

KH-CN Khoa học và Công nghệ

TP. HCM Thành phố Hồ Chí Minh

DVDL Dịch vụ du lịch

PCCCR Phòng cháy chữa cháy rừng

CBNV Cán bộ nhân viên

BVR Bảo vệ rừng

QLBV Quản lý bảo vệ

KBVR Khoán bảo vệ rừng

VNĐ Việt Nam đồng

USD Đô la

CO2 Carbonic

TEV Tổng giá trị kinh tế

FAO Tổ chức Lƣơng thực và Nông nghiệp Liên Hiệp Quốc

PES Chi trả Dịch vụ Môi trƣờng rừng

ICRAF Trung tâm Nông Lâm Thế giới

IPCC Ủy ban liên chính phủ về biến đổi khí hậu

iv

MỤC LỤC

ĐẶT VẤN ĐỀ .................................................................................................. 1

Chƣơng 1.......................................................................................................... 3

TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU....................................................... 3

1.1. Khái niệm về định giá hệ sinh thái......................................................... 3

1.1.1. Phân hạng các dịch vụ hệ sinh thái và các giá trị kinh tế .............. 3

1.1.2. Xác định ước lượng và nhận thức các giá trị hệ sinh thái.............. 5

1.2. Một số nghiên cứu đã thực hiện............................................................. 5

1.2.1. Một số nghiên cứu ở Việt Nam........................................................ 7

2.2.2. Thảo luận ...................................................................................... 10

Chƣơng 2........................................................................................................ 11

MỤC TIÊU, NỘI DUNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU............. 11

2.1. Mục tiêu nghiên cứu............................................................................. 11

2.2. Đối tƣợng nghiên cứu .......................................................................... 11

2.3. Nội dung nghiên cứu............................................................................ 11

2.3.1. Khảo sát hiện trạng rừng, chức năng nhiệm vụ của VQG Cát Tiên

................................................................................................................. 11

2.3.2. Nghiên cứu các giá trị gia tăng của VQG Cát Tiên ..................... 11

2.3.3. Giá trị dịch vụ môi trường rừng của VQG Cát Tiên. ................... 11

2.3.4. Đề xuất một số giải pháptăng cường nguồn lực tại VQG Cát Tiên.

................................................................................................................. 12

2.4. Phƣơng pháp nghiên cứu...................................................................... 12

2.4.1. Khảo sát hiện trạng rừng, chức năng nhiệm vụ của VQG Cát Tiên

................................................................................................................. 13

2.4.2. Nghiên cứu các giá trị gia tăng của VQG Cát Tiên ..................... 13

2.4.3. Giá trị dịch vụ môi trường rừng của VQG Cát Tiên .................... 13

2.4.3.1. Phương pháp điều tra giá trị DLST....................................... 13

2.4.3.2. Phương pháp điều tra giá trị chi trả DVMTR ....................... 14

2.4.3.3. Giá trị hấp thụ các bon .......................................................... 14

2.4.4. Phương pháp nội nghiệp............................................................... 15

v

2.4.4.1. Phương pháp xử lý thống kê .................................................. 15

2.4.4.2. Phương pháp phân tích, tổng hợp.......................................... 17

2.4.4.3. Phương pháp đánh giá tài nguyên dựa vào thị trường.......... 17

Chƣơng 3........................................................................................................ 18

ĐẶC ĐIỂM TỰ NHIÊN, KINH TẾ - XÃ HỘI KHU VỰC...................... 18

3.1. Lịch sử hình thành và phát triển........................................................... 18

3.2. Tổ chức bộ máy.................................................................................... 19

3.3. Đặc điểm tự nhiên ................................................................................ 20

3.3.1. Vị trí, ranh giới.............................................................................. 20

3.3.2. Địa chất - thổ nhưỡng ................................................................... 23

3.3.3. Khí hậu .......................................................................................... 23

3.3.4. Thủy văn ........................................................................................ 25

3.4. Khái quát đặc đặc điểm kinh tế - xã hội............................................... 26

Chƣơng 4........................................................................................................ 33

KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ........................................... 33

4.1. Khảo sát hiện trạng rừng, chức năng nhiệm vụ của VQG Cát Tiên.... 33

4.1.1. Hiện trạng sử dụng đất ................................................................. 33

VQG Cát Tiên có diện tích là 72.663,53 ha[11],.................................... 33

4.1.2. Tài nguyên rừng........................................................................... 36

4.1.2.1. Hệ thực vật ................................................................................. 37

4.1.2.2. Các nguồn tài nguyên thiên nhiên khác.................................... 47

4.1.2.3. Hệ động vật ................................................................................ 47

4.1.2.4. Cảnh quan thiên nhiên ............................................................... 49

4.1.3. Chức năng nhiệm vụ của VQG Cát Tiên ...................................... 50

4.1.3.1. Chức năng .............................................................................. 50

4.1.3.2. Nhiệm vụ................................................................................. 51

4.2. Nghiên cứu các giá trị gia tăng của VQG Cát Tiên ............................. 53

4.2.1. Các dịch vụ HST ở VQG Cát Tiên ................................................ 53

4.2.2. Giá trị sử dụng .......................................................................... 57

4.2.3. Giá trị phi sử dụng ........................................................................ 59

4.3. Giá trị dịch vụ môi trƣờng rừng của VQG CT..................................... 60

vi

4.3.1. Giá trị cảnh quan (Du lịch sinh thái)............................................ 60

4.3.1.1. Phân tích, đánh giá tình hình kinh doanh DLST ................... 61

4.3.1.2. Các hoạt động được chi từ nguồn thu DLST ......................... 69

4.3.2. Chi trả dịch vụ môi trường rừng của VQG CT............................. 72

4.3.2.1. Người dân hưởng lợi thông qua hoạt động giao khoán bảo vệ

rừng. .................................................................................................... 72

4.3.2.2. Kinh phí chi trả DVMTR........................................................ 75

4.3.2.3. Xử phạt từ các vụ vi phạm Luật BV & PTR........................... 77

4.3.3. Giá trị hấp thụ các bon ................................................................. 78

4.4. Đề xuất một số giải pháp tăng nguồn lực tại VQG Cát Tiên............... 83

4.4.1. Tăng nguồn lực về tài chính.......................................................... 83

4.4.2. Tăng cường nguồn nhân lực và vật lực ........................................ 84

KẾT LUẬN – TỒN TẠI - KHUYẾN NGHỊ .............................................. 87

1. Kết luận.............................................................................................. 87

2. Tồn tại: .................................................................................................... 88

3. Khuyến nghị............................................................................................ 88

TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 90

vii

DANH LỤC HÌNH ẢNH

Hình 2.1. Sơ đồ nghiên cứu............................................................................ 12

Hình 4.1. Bản đồ hành chính VQG Cát Tiên................................................. 21

Hình 4.2. Bản đồ hiện trạng rừng và đất lâm nghiệp VQG Cát Tiên ............ 34

Hình 4.3. Tổng giá trị kinh tế của dịch vụ HST............................................. 58

Hình 4.4. Sơ đồ tuyến, điểm du lịch tại VQG Cát Tiên................................. 67

Hình 4.5. Gốc cây cổ thụ tại VQG Cát Tiên................................................ 100

Hình 4.6. Cây Gõ đỏ Bác Đồng tại VQG Cát Tiên..................................... 100

Hình 4.7. Rừng thuần loài tre, nứa VQG Cát Tiên ...................................... 101

Hình 4.8. Rừng kín thƣờng xanh VQG Cát Tiên......................................... 101

Hình 4.9. Quần thể Bò tót tại VQG Cát Tiên............................................... 102

Hình 4.10. Quần thể Voi Châu Á tại VQG Cát Tiên ................................... 102

Hình 4.11. Sinh cảnh Bàu Sấu tại VQG Cát Tiên........................................ 103

Hình 4.12. Du khách tới Vƣờn Quốc gia Cát Tiên ...................................... 103

Hình 4.13. Một số hình ảnh về ngƣời dân tham gia bảo vệ rừng ................ 104

Hình 4.14. Hình ảnh về ngƣời dân tham gia bảo vệ rừng............................ 104

viii

DANH LỤC BẢNG

Bảng 3.1. Chỉ tiêu khí hậu VQG Cát Tiên..................................................... 24

Bảng 3.2. Dân số, dân tộc của các xã vùng đệm VQG Cát Tiên ................... 28

Bảng 3.3. Thu nhập và tỷ lệ đói nghèo .......................................................... 29

Bảng 4.1: Thống kê diện tích các loại đất, loại rừng VQG Cát Tiên ............ 33

Bảng 4.2. Thành phần thực vật của VQG Cát Tiên phân theo ngành thực vật

......................................................................................................................... 38

Bảng 4.3. Thành phần thực vật của VQG Cát Tiên phân theo dạng sống..... 39

Bảng 4.4. So sánh thành phần loài thực vật rừng VQG Cát Tiên với thành

phần thực vật của một số khu vực Nam Bộ .................................................... 40

Bảng 4.5. Các loài thực vật đặc hữu ở VQG Cát Tiên ................................ 42

Bảng 4.6: Thành phần động vật của VQG Cát Tiên...................................... 47

Bảng 4.7. Các dịch vụ hệ sinh thái và đời sống con ngƣời............................ 54

Bảng 4.8. Các dịch vụ HST chính tại vùng lõi và vùng đệm VQG Cát Tiên 56

Bảng 4.9. Các dịch vụ HST có giá trị sử dụng............................................... 59

Bảng 4.10. Các dịch vụ HST có giá trị phi sử dụng ..................................... 60

Bảng 4.11. Số lƣợt khách tham quan từ năm 2011 - 2016 ........................... 62

Bảng 4.12. Tổng hợp doanh thu du lịch sinh thái từ năm 2011 – 2016....... 63

Bảng 4.13. Đánh giá mức độ quan tâm của khách đối với VQG Cát Tiên ... 64

Bảng 4.14. Đánh giá mức độ hài lòng của khách đối với VQG Cát Tiên ..... 66

Bảng 4.15. Các hoạt động du lịch tại VQG Cát Tiên ................................... 68

Bảng 4.16. Tổng hợp các hoạt động chi từ nguồn thu DLSt ........................ 70

Bảng 4.17. Lợi ích từ DLST ......................................................................... 72

Bảng 4.18. Diện tích khoán bảo vệ rừng cho ngƣời dân .............................. 73

Bảng 4.19. Kết quả KBVR đối với công tác QLBV VQG Cát Tiên ............ 74

Bảng 4.20. Tổng hợp kinh phí DVMTR của VQG Cát Tiên........................ 75

ix

Bảng 4.21. Kinh phí KBVR đối với thu nhập bình quân của các hộ nhận

khoán ............................................................................................................... 76

Bảng 4.22. Tổng hợp tình hình vi phạm Luật BV & PTR ở VQG Cát Tiên

giai đoạn 2012 - 2016...................................................................................... 78

Bảng 4.23. Trữ lƣợng của từng trạng thái rừng ............................................ 79

Bảng 4.24. Trữ lƣợng hấp thụ các bon bình quân theo từng trạng thái rừng 80

Bảng 4.25. Tổng lƣợng lƣu giữ, hấp thụ các bon theo từng trạng thái rừng 81

Bảng 4.26 Kết quả phỏng vấn CBNV VQG Cát Tiên .................................. 82

DANH LỤC BIỂU ĐỒ

Biểu đồ 4.1. Số lƣợt khách tham quan từ năm 2011 - 2016 ........................ 62

Biểu đồ 4.2. Doanh thu du lịch sinh thái từ năm 2011 - 2016...................... 63

Biểu đồ 4.3. Các hoạt động đƣợc chi từ nguồn DLST.................................. 71

Biểu đồ 4.4. Kết quả phỏng vấn CBNV VQG Cát Tiên............................... 82