Đánh giá kết quả điều trị mất vững cột sống thắt lưng cùng đa tầng do thoái hóa bằng phẫu thuật

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ

ĐẠI HỌC Y DƯỢC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

-----------------

NGUYỄN VĂN TRỌNG

ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ ĐIỀU TRỊ MẤT VỮNG CỘT SỐNG

THẮT LƯNG – CÙNG ĐA TẦNG DO THOÁI HÓA

BẰNG PHẪU THUẬT GIẢI ÉP, BẮT VÍT

QUA CUỐNG CUNG VÀ HÀN XƯƠNG LIÊN THÂN ĐỐT

LUẬN VĂN THẠC SĨ Y HỌC

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH – NĂM 2021

.

.

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ

ĐẠI HỌC Y DƯỢC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

-----------------

NGUYỄN VĂN TRỌNG

ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ ĐIỀU TRỊ MẤT VỮNG CỘT SỐNG

THẮT LƯNG – CÙNG ĐA TẦNG DO THOÁI HÓA

BẰNG PHẪU THUẬT GIẢI ÉP, BẮT VÍT

QUA CUỐNG CUNG VÀ HÀN XƯƠNG LIÊN THÂN ĐỐT

NGÀNH: NGOẠI KHOA (NGOẠI THẦN KINH VÀ SỌ NÃO)

MÃ SỐ: 8720104

LUẬN VĂN THẠC SĨ Y HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS.BS. NGUYỄN NGỌC KHANG

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH – NĂM 2021

.

.

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi.

Các số liệu và kết quả nêu trong luận văn này là hoàn toàn

trung thực, khách quan và chưa từng được công bố trong bất kỳ

công trình nghiên cứu nào khác.

Tác giả

Nguyễn Văn Trọng

.

.

MỤC LỤC

Trang phụ bìa

LỜI CAM ĐOAN

MỤC LỤC

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT .............................................................. i

DANH MỤC BẢNG.....................................................................................iii

DANH MỤC BIỂU ĐỒ ................................................................................ vi

DANH MỤC HÌNH ..................................................................................... vii

ĐẶT VẤN ĐỀ............................................................................................... 1

MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU......................................................................... 2

Chương 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU .......................................................... 3

1.1. Lịch sử về nghiên cứu và điều trị mất vững cột sống thắt lưng – cùng đa

tầng do thoái hóa ............................................................................................ 3

1.2. Đặc điểm giải phẫu vùng cột sống thắt lưng – cùng................................. 6

1.3. Sinh lý bệnh thoái hóa cột sống thắt lưng – cùng................................... 13

1.4. Sinh lý mất vững cột sống thắt lưng – cùng do thoái hóa...................... 16

1.5. Đặc điểm lâm sàng mất vững cột sống thắt lưng cùng đa tầng do thoái

hóa ............................................................................................................... 17

1.6. Chụp X-Quang cột sống thắt lưng – cùng.............................................. 21

1.7. Chụp cắt lớp vi tính cột sống thắt lưng – cùng....................................... 23

1.8. Cộng hưởng từ cột sống thắt lưng – cùng .............................................. 26

1.9. Các xét nghiệm khác ............................................................................. 27

1.10. Chẩn đoán mất vững cột sống thắt lưng – cùng đa tầng do thoái hóa ... 27

1.11. Các phương pháp điều trị..................................................................... 28

Chương 2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU............. 35

2.1. Đối tượng nghiên cứu............................................................................ 35

2.2. Phương pháp nghiên cứu ....................................................................... 35

.

.

2.3. Biến số nghiên cứu ................................................................................ 35

2.4. Phương pháp phẫu thuật giải ép, bắt vít qua cuống và hàn xương liên thân

đốt. ............................................................................................................... 45

2.5. Phương pháp thu thập số liệu................................................................. 50

2.6. Phương pháp xử lý số liệu ..................................................................... 50

2.7. Y đức..................................................................................................... 51

Chương 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ...................................................... 52

3.1. Đặc điểm chung của bệnh nhân ............................................................. 52

3.2. Đặc điểm lâm sàng ................................................................................ 55

3.3. Đặc điểm cận lâm sàng.......................................................................... 63

3.4. Kết quả phẫu thuật................................................................................. 65

3.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến kết quả điều trị sau 6 tháng .......................... 74

Chương 4. BÀN LUẬN .............................................................................. 80

4.1. Đặc điểm chung của bệnh nhân ............................................................. 80

4.2. Đặc điểm lâm sàng ................................................................................ 84

4.3. Đặc điểm cận lâm sàng.......................................................................... 90

4.4. Kết quả phẫu thuật................................................................................. 92

4.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến kết quả điều trị sau 6 tháng ........................ 105

KẾT LUẬN............................................................................................... 110

KIẾN NGHỊ.............................................................................................. 113

TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC 1

PHỤ LỤC 2

.

.

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

Tiếng Việt

BN : Bệnh nhân

CHT : Cộng hưởng từ

CS : Cộng sự

CSTL : Cột sống thắt lưng

CSTLC : Cột sống thắt lưng – cùng

DC : Dây chằng

ĐĐ : Đĩa đệm

ĐS: : Đốt sống

ĐSTL : Đốt sống thắt lưng

LLH : Lỗ liên hợp

TK : Thần kinh

TL : Thắt lưng

TLC : Thắt lưng cùng

TVĐĐ : Thoát vị đĩa đệm

XQ : X - Quang

Tiếng Anh

ALIF (Anterior Lumbar Interbody Fusion): Hàn xương liên thân đốt sống thắt

lưng lối trước

AO (Anterior translation): Độ di lệch ra trước

AO/W (Anterior translation/ Width): Tỷ lệ phần trăm độ di lệch ra trước

ASIA (American Spinal Cord Injury Association): Thang điểm đánh giá thần

kinh của Hiệp hội tủy sống Mỹ

Cage: Lồng ghép xương

CT (Computed Tomography): Chụp cắt lớp vi tính

.

.

i

dAP (Distance Anterior Posterior): Khoảng cách trước sau của ống sống

JOAs (Japanese Orthopedic Association score): Thang điểm theo Hiệp hội

Chỉnh hình Nhật Bản

MIS-TLIF: (Minimally Invasive Transforaminal Lumbar Interbody Fusion):

Xâm lấn tối thiểu hàn xương liên thân đốt sống thắt lưng qua lỗ liên sống

ODIs (Oswestry Disability Index score): Chỉ số khuyết tật Oswestry

PLIF (Posterior Lumbar Interbody Fusion): Hàn xương liên thân đốt sống thắt

lưng lối sau

T (Thoracic): Đốt sống ngực

TLIF (Transforaminal Lumbar Interbody Fusion): Hàn xương liên thân đốt

sống thắt lưng qua lỗ liên sống

RRJOA (Recovery Rate Japanese Orthopedic Association): Tỷ lệ hồi phục

theo JOA

VAS (Visual Analogue Scale): Thang đo trực quan

.

.

i

DANH MỤC BẢNG

Bảng 1.1: Đánh giá sức cơ theo ASIA. ......................................................... 19

Bảng 1.2: Triệu chứng tổn thương thần kinh do mất vững cột sống thắt lưng –

cùng. ............................................................................................................ 20

Bảng 1.3: Phân loại thoái hóa mấu khớp theo Weishaupt ............................. 25

Bảng 1.4: Phân loại thoái hóa xương dưới sụn trên cộng hưởng từ theo Modic.

..................................................................................................................... 26

Bảng 1.5: Phân độ thoái hóa đĩa đệm trên cộng hưởng từ theo Pfirrmann .... 27

Bảng 1.6: Các bước chẩn đoán mất vững cột sống thắt lưng – cùng đa tầng do

thoái hóa....................................................................................................... 28

Bảng 2.1: Các biến số về đặc điểm dân số nghiên cứu.................................. 37

Bảng 2.2: Các biến số về triệu chứng cơ năng .............................................. 38

Bảng 2.3: Các biến số về triệu chứng thực thể.............................................. 38

Bảng 2.4: Các biến số trên X-Quang cột sống thắt lưng – cùng quy ước và

động ............................................................................................................. 39

Bảng 2.5: Các biến số trên cộng hưởng từ cột sống thắt lưng ....................... 40

Bảng 2.6: Các biến số trong mổ.................................................................... 40

Bảng 2.7: Các biến số biến chứng trong mổ ................................................. 41

Bảng 2.8: Các biến số sau mổ khi ra viện ..................................................... 41

Bảng 2.9: Thang điểm JOAs......................................................................... 41

Bảng 2.10: Mức độ hàn xương theo Lee....................................................... 44

Bảng 2.11: Biến số kết quả chung sau phẫu thuật. ........................................ 45

Bảng 3.1: Phân bố theo nhóm tuổi................................................................ 53

Bảng 3.2: Bệnh lý nội khoa đi kèm............................................................... 54

Bảng 3.3: Triệu chứng cơ năng khi nhập viện. ............................................. 55

.

.

Bảng 3.4: Mức độ đau cột sống thắt lưng theo thang điểm VAS. ................. 56

Bảng 3.5: Mức độ đau chân lan theo rễ theo thang điểm VAS...................... 57

Bảng 3.6: Đau chân lan theo rễ thần kinh. .................................................... 58

Bảng 3.7: Triệu chứng thực thể khi nhập viện. ............................................. 59

Bảng 3.8: Mất vững cột sống thắt lưng trên phim X-Quang. ........................ 63

Bảng 3.9: Kết quả chụp cộng hưởng từ. ....................................................... 64

Bảng 3.10: Phân độ thoái hóa đĩa đệm theo Pfirrmann các tầng mất vững.... 64

Bảng 3.11: Phân độ thoái hóa cột sống theo Modic. ..................................... 65

Bảng 3.12: Kết quả trong mổ........................................................................ 65

Bảng 3.13: Biến chứng trong mổ.................................................................. 67

Bảng 3.14: Điểm VAS đau lưng và đau chân lan theo rễ trước và sau phẫu

thuật. ............................................................................................................ 67

Bảng 3.15: Triệu chứng thực thể trước và sau phẫu thuật. ............................ 68

Bảng 3.16: Thời gian nằm viện và đi lại sau mổ. .......................................... 69

Bảng 3.17: Kết quả X-Quang trước và sau phẫu thuật khi ra viện. ............... 69

Bảng 3.18: Mức độ đau theo thang điểm VAS tại 3 thời điểm...................... 70

Bảng 3.19: So sánh triệu chứng thực thể trước mổ và sau mổ 6 tháng. ......... 70

Bảng 3.20: Đánh giá kết quả sau mổ 6 tháng theo JOA. ............................... 71

Bảng 3.21: Đánh giá tỷ lệ hồi phục sau mổ 6 tháng theo RRJOA. ................ 71

Bảng 3.22: So sánh kết quả X-Quang trước mổ và sau mổ 6 tháng............... 72

Bảng 3.23: Đánh giá liền xương theo Lee và dấu hiệu Halo sau mổ 6 tháng. 73

Bảng 3.24: Đánh giá kết quả chung sau mổ 6 tháng. .................................... 73

Bảng 3.25: Liên quan giữa nhóm tuổi và kết quả chung sau phẫu thuật........ 74

Bảng 3.26: Liên quan giữa giới tính và kết quả chung sau phẫu thuật. ......... 74

Bảng 3.27: Liên quan giữa nghề nghiệp và kết quả chung sau phẫu thuật..... 75

Bảng 3.28: Liên quan giữa thời gian khởi phát và kết quả chung sau phẫu

thuật. ............................................................................................................ 76

.

.

Bảng 3.29: Liên quan giữa số tầng làm cứng và kết quả chung sau phẫu thuật.

..................................................................................................................... 76

Bảng 3.30: Liên quan giữa độ thoái hóa và độ liền xương sau phẫu thuật 6

tháng. ........................................................................................................... 77

Bảng 3.31: Liên quan giữa độ thoái hóa và kết quả chung sau phẫu thuật 6

tháng. ........................................................................................................... 78

Bảng 4.1: So sánh phân bố giới tính. ............................................................ 81

Bảng 4.2: So sánh phân bố theo tuổi............................................................. 81

Bảng 4.3: So sánh mức độ đau cột sống thắt lưng theo thang điểm VAS...... 85

Bảng 4.4: So sánh mức độ đau chân lan theo rễ thần kinh theo thang điểm

VAS. ............................................................................................................ 86

Bảng 4.5: So sánh triệu chứng đau cách hồi thần kinh.................................. 86

Bảng 4.6: So sánh triệu chứng co cứng cơ cạnh sống. .................................. 87

.

.

i

DANH MỤC BIỂU ĐỒ

Biểu đồ 3.1: Phân bố bệnh nhân theo giới tính. ............................................ 52

Biểu đồ 3.2: Phân bố bệnh nhân theo độ tuổi................................................ 52

Biểu đồ 3.3: Nghề nghiệp của bệnh nhân. .................................................... 53

Biểu đồ 3.4: Bệnh lý nội khoa đi kèm........................................................... 54

Biểu đồ 3.5: Thời gian khởi phát đến lúc nhập viện...................................... 54

Biểu đồ 3.6: Thời gian điều trị nội khoa. ...................................................... 55

Biểu đồ 3.7: Mức độ đau cột sống thắt lưng theo thang điểm VAS. ............. 56

Biểu đồ 3.8: Mức độ đau chân lan theo rễ thần kinh theo thang điểm VAS. . 57

Biểu đồ 3.9: Đau cách hồi thần kinh............................................................. 58

Biểu đồ 3.10: Co cứng cơ cạnh sống. ........................................................... 59

Biểu đồ 3.11: Điểm đau cột sống.................................................................. 60

Biểu đồ 3.12: Nghiệm pháp Lasègue. ........................................................... 60

Biểu đồ 3.13: Rối loạn vận động. ................................................................. 61

Biểu đồ 3.14: Rối loạn cảm giác theo chi phối thần kinh. ............................. 62

.

.

i

DANH MỤC HÌNH

Hình 1.1: Cột sống và các đốt sống, đĩa đệm vùng thắt lưng .......................... 7

Hình 1.2: Xương cùng – cụt mặt trước và mặt sau......................................... 7

Hình 1.3: Đốt sống lưng thắt lưng 2. .............................................................. 9

Hình 1.4: Cấu trúc đĩa đệm cột sống thắt lưng................................................ 9

Hình 1.5: Hệ thống dây chằng cột sống ........................................................ 10

Hình 1.6: Động mạch vùng cột sống thắt lưng.............................................. 11

Hình 1.7: Đám rối thần kinh thắt lưng – cùng............................................... 12

Hình 1.8: Cấu tạo đơn vị chức năng của cột sống thắt lưng – cùng............... 13

Hình 1.9: Thang điểm đau lượng giá theo VAS............................................ 17

Hình 1.10: Phân bố chi phối cảm giác da, cơ, xương chi dưới...................... 18

Hình 1.11: Nghiệm pháp Lasègue ................................................................ 18

Hình 1.12: X-Quang cột sống thắt lưng – cùng quy ước............................... 21

Hình 1.13: X-Quang cột sống thắt lưng động. .............................................. 22

Hình 1.14: Các thông số di lệch và gập góc trên X-Quang động................... 23

Hình 1.15: Chụp cắt lớp vi tính tổn thương thoái hóa mấu khớp................... 24

Hình 1.16: Cộng hưởng từ thoái hóa xương dưới sụn theo Modic. ............... 26

Hình 1.17: Xác định đường rạch da theo số tầng mất vững. ......................... 29

Hình 1.18: Cách bắt vít qua cuống sống và thanh dọc .................................. 30

Hình 1.19: Lấy nhân đệm và hàn xương liên thân sống. ............................... 31

Hình 1.20: Bắt vít và giải ép qua lỗ liên sống ............................................... 32

Hình 1.21: Lấy nhân đệm và hàn xương liên thân đốt sống qua lỗ liên sống 32

Hình 1.22: Đường tiếp cận cột sống thắt lưng lối trước ................................ 33

Hình 1.23: Lấy nhân đệm và hàn xương liên thân sống lối trước.................. 34

Hình 2.1: Cách lấy nhân đệm và hàn xương liên thân sống. ......................... 49

.

.

ii

Hình chụp 2.1: Bộ dụng cụ bắt vít cột sống và dụng cụ hàn xương liên thân

đốt................................................................................................................ 45

Hình chụp 2.2: Tư thế bệnh nhân phẫu thuật cột sống thắt lưng. .................. 46

Hình chụp 2.3: Bộc lộ các tầng mất vững trong mổ...................................... 47

Hình chụp 2.4: Giải ép ống sống và lỗ liên hợp............................................ 47

Hình chụp 2.5: Cách đặt vít và thanh dọc ..................................................... 48

.

.

ĐẶT VẤN ĐỀ

Mất vững cột sống thắt lưng – cùng là tình trạng chuyển dịch bất

thường giữa hai đốt sống liền kề dưới tải trọng sinh lý gây đau thắt lưng, chèn

ép rễ thần kinh. Mất vững cột sống thắt lưng – cùng đa tầng có thể nguyên

phát do bất thường bẩm sinh, thứ phát do thoái hóa, hậu quả của nhiễm trùng,

chấn thương hoặc phẫu thuật.

Quy mô dân số và tuổi thọ của người Việt Nam ngày càng tăng, lao

động nặng khiến tình trạng mất vững do thoái hóa trở nên phổ biến.

Điều trị mất vững cột sống thắt lưng – cùng đa tầng bằng phẫu thuật

giải ép, bắt vít qua cuống và hàn xương liên thân đốt là phương pháp điều trị

được áp dụng rộng rãi, mang lại hiệu quả tốt.

Kết quả điều trị mất vững cột sống thắt lưng – cùng đa tầng do thoái

hóa nhằm mục đích giảm đau, phục hồi chức năng TK, nâng cao chất lượng

cuộc sống cho bệnh nhân.

Các nghiên cứu về điều trị mất vững cột sống thắt lưng – cùng đa tầng

do thoái hóa tại Việt Nam còn ít. Vì vậy chúng tôi thực hiện đề tài “Đánh giá

kết quả điều trị mất vững cột sống thắt lưng – cùng đa tầng do thoái hóa

bằng phẫu thuật giải ép, bắt vít qua cuống cung và hàn xương liên thân

đốt”.

.

.