Đặc điểm quá trình dạy học trẻ em tài năng trong nhà trường tiểu học ở Mỹ và xu hướng vận dụng vào Việt Nam

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

1

LỜI CẢM ƠN

Bằng tấm lòng biết ơn sâu sắc em xin chân thành cảm ơn Tiến sĩ Nông

Khánh Bằng - người thầy đã tận tình hướng dẫn em hoàn thành luận văn.

Em cũng xin gửi lời cảm ơn chân thành đến PGS – TS Phạm Hồng

Quang đã tạo điều kiện giúp đỡ em trong việc tìm kiếm tài liệu phục vụ cho

việc nghiên cứu đề tài này.

Em xin gửi lời cảm ơn tới Th.S Phạm Văn Thịnh – GVC Khoa

Ngoại ngữ - người đã giúp đỡ em rất nhiều trong việc biên dịch tài liệu để em

có thể hoàn thành đề tài này.

Đề tài nghiên cứu trong luận văn của em là một lĩnh vực mới và tại

Việt Nam chưa có hệ thống lý luận cụ thể và thống nhất nên trong quá trình

thực hiện em gặp rất nhiều khó khăn. Dù đã cố gắng hoàn thành đề tài song

do năng lực của bản thân còn nhiều hạn chế nên chắc chắn luận văn của em

không tránh khỏi thiếu sót. Em rất mong nhận được những ý kiến đóng góp,

chỉ bảo của Thầy Cô giáo cùng toàn thể bạn đọc quan tâm để em hoàn thiện

hơn nữa đề tài nghiên cứu trong luận văn của mình.

Em xin trân trọng cảm ơn!

Thái Nguyên, tháng 9 năm 2008

Tác giả đề tài

C.N Nguyễn Thị Ngọc

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

2

MỤC LỤC

Mở đầu Trang

1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu 4

2. Mục đích nghiên cứu 6

3. Đối tượng nghiên cứu 6

4. Khách thể nghiên cứu 6

5. Nhiệm vụ nghiên cứu 6

6. Cơ sở phương pháp luận của đề tài 7

7. Phương pháp nghiên cứu 7

8. Phạm vi nghiên cứu 7

9. Cấu trúc của đề tài 7

Chương I: Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc tìm kiếm, phát hiện và dạy

học trẻ em tài năng trong nhà trường tiểu học ở Mỹ. 8

1. Một số quan niệm về tài năng và trẻ em tài năng. 8

1.1. Khái niệm về tài năng. 8

Năng lực 8

Năng khiếu 9

Giỏi 10

Thiên tài 11

Tài năng 12

1.2. Khái niệm trẻ tài năng theo quan điểm của các nhà khoa học Mỹ 18

1.3. Bồi dưỡng và đào tạo trẻ tài năng 19

2. Những cơ sở lý thuyết của việc lựa chọn và dạy học trẻ em tài năng

trong nhà trường tiểu học ở Mỹ.21

Những tiền đề lịch sử của phương thức dạy học trẻ em tài năng trong nhà

trường tiểu học ở Mỹ. 21

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

3

Dạy học trẻ tài năng với hình thức dạy học phân hóa trong trường tiểu học

ở Mỹ. 26

3. Tìm kiếm, phát hiện và tuyển chọn trẻ tài năng trong hệ thống giáo dục

tiểu học của Mỹ. 38

Chương II: Hình thức tổ chức, nội dung, phương pháp dạy trẻ tài năng

trong trường tiểu học của Mỹ và một số phương hướng vận dụng vào

Việt Nam. 57

1. Hình thức tổ chức dạy học nổi bật trong nhà trường tiểu học ở Mỹ. 58

2. Nội dung dạy học cho trẻ tài năng trong nhà trường tiểu học ở Mỹ 61

3. Phương pháp dạy học trẻ tài năng trong nhà trường tiểu học ở Mỹ. 71

4. Một số phương hướng vận dụng trong dạy học trẻ tài năng bậc tiểu học

tại Việt Nam. 82

Quan điểm về đào tạo trẻ tài năng ở Việt Nam 82

Một số phương pháp vận dụng trong công tác nhận dạng, tìm kiếm và phát

hiện tài năng trẻ em ở bậc tiểu học tại Việt Nam. 84

Một số phương hướng vận dụng cơ bản trong việc xây dựng nội dung dạy

học, lựa chọn phương pháp và hình thức tổ chức dạy học cho trẻ tài năng

trong nhà trường tiểu học. 86

Kết luận. 91

Tài liệu tham khảo 92

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

4

MỞ ĐẦU

Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu

Nhân loại đang bước vào thế kỷ XXI, thế kỷ của toàn cầu hóa và nền

kinh tế tri thức, trong đó chắc chắn mọi lĩnh vực của đời sống toàn nhân loại,

của mỗi cộng đồng và của từng cá nhân sẽ có những thay đổi vô cùng sâu sắc,

mau lẹ và diễn ra theo phương thức hoàn toàn mới. Trước những cơ hội to lớn

và những thách thức hết sức nghiêm trọng và phức tạp đặt ra trong thiên niên

kỷ mới, nhiều dân tộc, nhiều quốc gia đang ra sức xem xét lại chiến lược phát

triển của mình, dự báo và hoạch định chiến lược ngắn hạn, dài hạn, trong thực

tế nhiều vấn đề đã và đang vượt ra khỏi khuôn khổ của tri thức và lối tư duy

chiến lược truyền thống.

Để hướng tới giải quyết những vấn đề phức tạp đã và sẽ nảy sinh, các

dân tộc đều nỗ lực khai thác tốt nhất các nguồn lực vật chất và tinh thần để

tạo ra xung lực phát triển vượt trội, đột phá trong tương lai. Trong tất cả các

nguồn lực đã từng biết tới thì nguồn lực con người, đặc biệt là nguồn lực tài

năng đã và đang trở thành nguồn lực quan trọng, quyết định nhất. Kết quả

phân tích chiến lược từ nhiều góc độ và trên nhiều lĩnh vực khác nhau đã

khẳng định chắc chắn rằng cuộc cạnh tranh và hợp tác của nhân loại trong

tương lai sẽ chủ yếu là cuộc cạnh tranh trên lĩnh vực trí tuệ, tinh thần và do đó

nước nào dân tộc nào có chiến lược nhân tài tốt sẽ là những quốc gia, dân tộc

cạnh tranh, hợp tác và phát triển tốt nhất, bền vững nhất.

Giáo dục trẻ tài năng được coi là một chương trình chiến lược để tạo ra

nguồn lực tài năng phục vụ đất nước. Đây là môi trường gieo mầm và phát

triển nhân tài trong mọi lĩnh vực khoa học kỹ thuật, nguồn nhân lực này góp

phần quan trọng vào sự phát triển của đất nước và giúp cho việc khẳng định vị

thế của một quốc gia trên thế giới.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

5

ở những quốc gia có trình độ khoa học kỹ thuật phát triển cao như Mỹ,

quá trình dạy học trẻ tài năng được thiết kế thành một chương trình hoàn

chỉnh, thống nhất và mang lại hiệu quả cao. Những thập niên qua với sự phát

triển mạnh mẽ trên mọi lĩnh vực đã chứng minh cho sự đúng đắn của các

chính sách phát triển tài năng trẻ của nước Mỹ. Quốc gia này đang sở hữu một

nguồn lực nhân tài vào bậc nhất trên thế giới mà bất cứ quốc gia nào cũng

mong muốn có được.

Kết quả các công trình nghiên cứu khoa học cho thấy, để có được đội

ngũ tinh túy này, nước Mỹ đã có những chính sách đầu tư hợp lý để phát triển

giáo dục - đào tạo. Quá trình dạy học trẻ em tài năng được tổ chức một cách

khoa học dựa trên các thành tựu mới nhất của khoa học và công nghệ.

Mỗi quốc gia đều tiềm ẩn những tài năng trẻ đầy triển vọng, vấn đề cơ

bản là cần biết phát hiện và kịp thời bồi dưỡng, tạo điều kiện cho những tài

năng này phát triển. Trong rất nhiều những cuộc thi quốc tế về các lĩnh vực

như Ôlimpic Toán học, hóa học, sinh học, vật lý, những cuộc thi sáng tạo

Rôbôcon… chúng ta luôn giành được những huy chương cao quý. Điều đó

cho thấy Việt nam là một trong những quốc gia có tiềm lực trí tuệ to lớn. Tuy

nhiên chúng ta chưa phát huy được tối đa sức mạnh nguồn lực này để phục

vụ cho sự nghiệp phát triển đất nước.

Trong những năm gần đây, Đảng và Nhà nước ta đặc biệt quan tâm đến

sự nghiệp phát triển giáo dục và đào tạo nói chung và giáo dục trẻ em tài năng

nói riêng. Phát hiện, bồi dưỡng nhân tài là một trong các nhiệm vụ trọng tâm

của giáo dục Việt Nam trong giai đoạn hiện nay.( Luật giáo dục 2005)

Quá trình dạy học hướng tới việc tìm kiếm và phát hiện tài năng phải bắt

đầu từ khi trẻ còn nhỏ, ở những cấp học đầu tiên. Lứa tuổi tiểu học là thời kỳ

trẻ bộc lộ rõ nhất những tư chất của mình, do đó để tiến hành dạy học có hiệu

quả nhà giáo dục phải đặc biệt chú trọng giai đoạn này.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

6

Nghiên cứu lý luận và thực tiễn cho thấy, hiện nay ở nước ta quá trình

dạy học trẻ em tài năng chưa thực sự đạt hiệu quả cao, thực trạng này là do

nhiều nguyên nhân mang lại: Điều kiện cơ sở vật chất, lý luận và phương

pháp dạy học dành cho trẻ em tài năng còn thiếu, các công trình nghiên cứu

khoa học về giáo dục trẻ em tài năng còn hạn chế…

Khắc phục được những khó khăn trên là một công việc khó khăn và phức

tạp đòi hỏi phải có sự nghiên cứu và đầu tư thỏa đáng về nhiều mặt. Một

trong những biện pháp tích cực đó là học tập có chọn lọc những kinh nghiệm

dạy học của các quốc gia phát triển trên thế giới đặc biệt là những quốc gia đã

thành công trong lĩnh vực này.

Để góp phần nâng cao hiệu quả của quá trình của quá trình giáo dục trẻ

tài năng nói chung và bậc tiểu học nói riêng ở nước ta dựa trên cơ sở đã học

tập kinh nghiệm của những quốc gia đã thành công về lĩnh vực này như Mỹ,

chúng tôi mạnh dạn chọn nghiên cứu đề tài: “Đặc điểm quá trình dạy học trẻ

em tài năng trong nhà trường tiểu học ở Mỹ và xu hướng vận dụng vào

Việt Nam”.

2. Mục đích nghiên cứu.

Đề tài nghiên cứu nhằm mục đích tìm hiểu những đặc điểm cơ bản của

quá trình dạy học trẻ em tài năng trong nhà trường tiểu học ở Mỹ, trên cơ sở

đó đề xuất một số biện pháp nâng cao chất lượng dạy học trẻ em tài năng ở

Việt Nam.

3. Đối tượng nghiên cứu

Đặc điểm quá trình dạy học trẻ em tài năng trong nhà trường tiểu học ở

Mỹ.

4. Khách thể nghiên cứu

Quá trình dạy học học sinh trong nhà trường tiểu học ở Mỹ.

5. Nhiệm vụ nghiên cứu

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

7

- Nghiên cứu khái niệm tài năng.

- Nghiên cứu các phương pháp chuẩn đoán, tìm kiếm và phát hiện trẻ

tài năng trong nhà trường tiểu học ở Mỹ.

- Tìm hiểu những quan điểm định hướng dạy học trẻ em tài năng trong

nhà trường tiểu học của Mỹ.

- Nghiên cứu đặc điểm, nội dung, phương pháp và hình thức tổ chức

dạy học trẻ em tài năng trong nhà trường tiểu học ở Mỹ.

- Đề xuất một số biện pháp nâng cao chất lượng dạy học trẻ em tài

năng bậc tiểu học ở Việt Nam.

6. Cơ sở phương pháp luận của đề tài

Đề tài nghiên cứu dựa trên quan điểmhệ thốngvà quan điểmlịch sử – lôgic.

7. Phương pháp nghiên cứu

Đề tài có sử dụng các phương pháp:

Phương pháp phân tích.

Phương pháp tổng hợp.

Phương pháp hệ thống hóa.

Phương pháp so sánh.

Phương pháp tổng kết kinh nghiệm…

8. Phạm vi nghiên cứu

Nghiên cứu đặc điểm quá trình dạy học trẻ em tài năng trong nhà

trường tiểu học ở Mỹ.

9. Cấu trúc của đề tài

Bao gồm:

Phần mở đầu.

Phần nội dung: Chương I + Chương II

Kết luận.

Danh mục tài liệu tham khảo

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

8

CHƯƠNG I

CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC TÌM KIẾM, PHÁT

HIỆN VÀ DẠY HỌC TRẺ EM TÀI NĂNG TRONG NHÀ TRƯỜNG

TIỂU HỌC Ở MỸ

1. Một số quan niệm về tài năng và trẻ em tài năng

1.1. Khái niệm về tài năng

Lịch sử phát triển nhân loại cho thấy, thời nào cũng có người tài và

người tài thời nào cũng có vai trò to lớn trong những bước phát triển nhất

định của xã hội mà họ sống. Vì thế từ thời cổ xưa, xã hội đã có những cách

thức nhận dạng và đào tạo tài năng để phục vụ cho lợi ích và sự phát triển của

xã hội đó. Ngày nay các quốc gia, các dân tộc đang bước vào thế kỷ XXI với

sự phát triển nhanh chóng tất cả các mặt khoa hoc - kỹ thuật và kinh tế - xã

hội. Thế giới đang trong tình hình mà cơ chế thị trường đang trở nên phổ biến.

Năng suất, chất lượng của lao động con người đang trở thành sức mạnh quan

trọng của con người trong xã hội. Việc tìm kiếm tích cực những thanh thiếu

niên có năng khiếu cao và đào tạo họ trở thành tài năng phục vụ cho sự phát

triển của quốc gia hiện đang là quốc sách của các nước phát triển cũng như

các nước đang phát triển trên toàn cầu.

1.1.1. Năng lực

*Năng lực: Mọi trẻ sơ sinh bình thường đã có tư chất khác nhau, đó là

tất cả những tiềm năng phát triển bẩm sinh được di truyền từ cha mẹ, trong

đó, trước hết là những đặc tính cá thể về sinh lý giải phẫu của hệ thần

kinh,của não bộ. Chính các tư chất bẩm sinh di truyền này là cơ sở của những

năng lực ban đầu của con người gọi là năng lực tự nhiên. Năng lực tự nhiên là

loại năng lực được nảy sinh trên cơ sở những tư chất bẩm sinh di truyền,

không cần đến các tác động giáo dục đào tạo. Nó cho phép con người giải

quyết được những yêu cầu tối thiểu, quen thuộc đặt ra cho mình trong cuộc

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

9

sống. Do sự khác biệt về tư chất nên các em khác nhau về năng lực tự nhiên.

Nhưng sự khác nhau đó không lớn đến mức quyết định hoàn toàn sự khác

nhau về năng lực của con người trong suốt cuộc đời.

Sự đáp ứng yêu cầu của các năng lực tự nhiên là rất hạn hẹp, trong khi cuộc

sống phát triển không ngừng luôn đặt ra những yêu cầu mới cần giải quyết.

Chính yêu cầu đó trong cuộc sống đã dẫn đến sự hình thành những năng lực

loại mới ở con người bằng con đường giáo dục đào tạo. Những năng lực được

đào tạo này là loại năng lực được hình thành trên nền tảng của năng lực tự

nhiên nhưng là một bậc phát triển cao hơn so với năng lực tự nhiên. Các tài

liệu khoa học hiện nay khẳng định rằng, năng lực được đào tạo (hay năng lực

tự tạo) là những phẩm chất của quá trình hoạt động tâm lý tương đối ổn định và

khái quát của con người, nhờ nó chúng ta giải quyết được (ở mức độ này hay

mức độ khác) một hoặc một vài yêu cầu mới nào đó trong cuộc sống. (T1).

Năng lực tự tạo chỉ nảy sinh và quan sát được trong hoạt động giải

quyết những yêu cầu mới mẻ và do đó nó gắn liền với tính sáng tạo. Khi đã

được hình thành ổn định, các năng lực tự tạo thường đi vào hệ thống các năng

lực tự nhiên. Còn các năng lực tự nhiên lại báo trước trong chừng mực nào đó về

năng lực tự tạo của con người khi họ giải quyết những yêu cầu thuộc loại mới.

Năng lực con người ( tự nhiên và tự tạo) là hệ thống tiền đề bên

trong và bên ngoài của thành tích hoạt động giải quyết những yêu cầu mới

mẻ và xác định của con người. Năng lực của con người thường được phân

ra thành các năng lực chung và năng lực chuyên biệt.(T1)

Năng lực (tự nhiên và tự tạo) biểu lộ ở tính nhanh, tính dễ dàng, chất

lượng tiếp nhận và thực hiện hoạt động, ở bề rộng của sự di chuyển, tính mới

mẻ, tính độc đáo của hoạt động giải quyết những yêu cầu mới.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

10

1.1.2. Năng khiếu

*Năng khiếu: Chúng ta đã đề cập đến các thuật ngữ Tư chất, Năng lực,

trong ngôn ngữ thường nhật hay trong các tài liệu khoa học cũng như trong

hoạt động giáo dục đào tạo chúng ta thường gặp thuật ngữ “năng khiếu”.

Nhiều tài liệu khoa học cho thấy: tuy giữa chúng còn nhiều điểm khác biệt,

các nhà tài năng học đều có quan niệm chung rằng:

Năng khiếu đó là hệ thống tiền đề bên trong dựa trên những tư chất

bẩm sinh di truyền cho phép con người giải quyết được một hay vài yêu cầu

nhất định nào đó trong cuộc sống mặc dù chưa được đào tạo.( T1)

Như vậy năng khiếu là một dạng năng lực tự nhiên của con người. Mọi

người bình thường đều có năng khiếu nhất định. Năng khiếu có cơ sở là các tư

chất, nhưng tư chất là cái có tính đa dạng, đa hướng và tồn tại ở con người

ngay khi lọt lòng mẹ, còn năng khiếu chỉ bộc lộ sau này trong những hoạt

động giải quyết những yêu cầu nhất định. Năng khiếu không đa dạng, đa

hướng như tư chất mà thường là năng khiếu trong một lĩnh vực hoạt động cụ

thể nào đó như năng khiếu tổ chức quản lý, năng khiếu kinh doanh...đây thuộc

loại năng khiếu chung và các năng khiếu chuyên biệt như năng khiếu âm

nhạc, năng khiếu hội hoạ...

Sự khác biệt trong năng khiếu cá nhân phụ thuộc vào các thuộc tính thần

kinh cao cấp như cường độ, tính linh hoạt, độ nhạy cảm của qúa trình thần kinh

và do đó nó phụ thuộc vào tính chất, đặc điểm của các quá trình tâm lý.

1.1.3. Giỏi

*Giỏi: Thuật ngữ này thường xuyên trong cuộc sống chúng ta bắt gặp.

"Giỏi" là thuật ngữ dùng để chỉ mức độ cao của năng lực, chỉ sự lành nghề, sự

thành thạo một hoạt động với những kỹ xảo tinh tế hoàn hảo hay sự uyên

thâm kinh nghiệm đến mức điêu luyện trong hoạt động đó. "Giỏi" là cái do

con người tạo ra cho mình chứ không phải do trời phú. Trong kỹ thuật, nghệ