Đặc điểm hình thái - cấu trúc của ẩn dụ tu từ trong thơ Xuân Quỳnh

Lê Thị Như Nguyệt Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 72(10): 29 - 34

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn | 29

ĐẶC ĐIỂM HÌNH THÁI - CẤU TRÚC CỦA ẨN DỤ TU TỪ TRONG THƠ XUÂN QUỲNH

Lê Thị Như Nguyệt*

Nhà xuất bản Đại học Thái Nguyên

TÓM TẮT

Ẩn dụ tu từ là một phương tiện đặc biệt trong xây dựng hình tượng nghệ thuật nhằm nâng cao hiệu

lực biểu đạt của ngôn ngữ, và đây cũng chính là phương thức tu từ thường gặp trong thơ Xuân

Quỳnh. Về mặt hình thái - cấu trúc, các ẩn dụ tu từ thường không đồng nhất về cấp độ và khác

nhau về tính chất trong kết cấu nội tại. Xét về mặt hình thái - cấu trúc, trong thơ Xuân Quỳnh có 2

nhóm ẩn dụ: Ẩn dụ tu từ có hình thái - cấu trúc là từ ngữ, ẩn dụ tu từ có hình thái - cấu trúc là kết

cấu chủ - vị hay phát ngôn - câu. Việc đi sâu nghiên cứu đặc điểm hình thái - cấu trúc của ẩn dụ tu

từ trong thơ Xuân Quỳnh sẽ giúp chúng ta tiếp cận một cách sâu hơn về phong cách nghệ thuật của

tác giả nữ này trong nền thơ Việt Nam hiện đại dưới góc nhìn ngôn ngữ học.

Từ khóa: Ẩn dụ, ẩn dụ tu từ, hình thái - cấu trúc, thơ Xuân Quỳnh

1. Xuân Quỳnh là một gương mặt tiêu biểu

của nền thơ ca Việt Nam hiện đại. Thơ của

chị đã đi vào lòng người đọc, khiến nhiều thế

hệ độc giả say mê, vì đã thể hiện được nhiều

cung bậc tình cảm, thể hiện sự ngọt bùi và

cay đắng ở đời, là tiếng nói của tình yêu và

tình mẫu tử, hồn hậu dung dị mà yêu thương

da diết, đồng thời cũng in dấu nếp nghĩ nếp

cảm của tâm hồn người Việt.

Mặc dù các nhà nghiên cứu, phê bình văn học

đã có những đánh giá, phân tích về nhiều mặt

như: nội dung, tư tưởng, hình thức, đề tài, chủ

đề... trong thơ Xuân Quỳnh, nhưng cho đến

nay chưa có công trình chuyên biệt nào

nghiên cứu kĩ lưỡng, thấu đáo về ngôn ngữ

nghệ thuật trong thơ Xuân Quỳnh.

Như đã biết, nghiên cứu ngôn ngữ văn

chương là phải chỉ ra được đặc điểm ngôn từ

nghệ thuật, trong đó có các biện pháp tu từ.

Vì vậy, chúng tôi đã lựa chọn vấn đề này để

nghiên cứu với mục đích: góp thêm tiếng nói

khẳng định những đóng góp của Xuân Quỳnh

trong kho tàng thơ ca Việt Nam hiện đại.

Trong hệ thống các phương tiện nhằm nâng

cao hiệu lực biểu đạt của ngôn ngữ, ẩn dụ là

cách thức đem lại hiệu quả đặc biệt trong xây

dựng hình tượng nghệ thuật, và đây cũng

chính là phương thức tu từ thường gặp trong

ngôn ngữ thơ Xuân Quỳnh. Chính phương

thức này đã góp phần tạo nên phong cách



Tel: 0973216622; Email: [email protected]

riêng của tác giả trong nền văn học Việt Nam

hiện đại. Ở bài viết này, chúng tôi xin bàn về

đặc điểm hình thái – cấu trúc của ẩn dụ tu từ

trong thơ Xuân Quỳnh.

2. Ẩn dụ là một trong những biểu hiện độc

đáo trong ngôn ngữ của một cộng đồng. Đây

là phương thức chuyển nghĩa dựa vào nét

tương đồng giữa hai đối tượng trên cơ sở của

sự liên tưởng. Đây được xem là cách tạo

nghĩa mới của từ, tùy theo khả năng sáng tạo

của người nói, và điều quan trọng hơn, nghĩa

mới ấy phải phù hợp với thẩm mĩ từng cộng

đồng nhất định.

Dựa trên các quan niệm: Ẩn dụ tu từ là cách

lâm thời lấy tên gọi của sự vật này để biểu thị

sự vật kia trên cơ sở mối liên hệ về nét tương

đồng giữa hai đối tượng, và: Về mặt hình thái

- cấu trúc, các ẩn dụ tu từ thường không đồng

nhất về cấp độ và khác nhau về tính chất

trong kết cấu nội tại, từ thực tế khảo sát 9 tập

thơ với 196 bài của Xuân Quỳnh, chúng ta có

kết quả như sau:

 Xét về mặt hình thái - cấu trúc, trong thơ

Xuân Quỳnh có 2 nhóm ẩn dụ:

- Ẩn dụ tu từ có hình thái - cấu trúc là từ ngữ,

ví dụ:

Hạt mưa sa trên bùn lầy nước đọng

Một kiếp người nhắm mắt lệ còn rơi…

[4, tr48]

Chỉ có thuyền mới hiểu

Biển mênh mang nhường nào