Đặc điểm hình thái gan, phổ Doppler tĩnh mạch cửa trên siêu âm ở bệnh nhân xơ gan tại Bệnh viện Trung ương Thái Nguyên

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y DƯỢC

NGUYỄN THỊ THANH HUYỀN

ĐẶC ĐIỂM HÌNH THÁI GAN, PHỔ DOPPLER TĨNH MẠCH CỬA

TRÊN SIÊU ÂM Ở BỆNH NHÂN XƠ GAN

TẠI BỆNH VIỆN TRUNG ƯƠNG THÁI NGUYÊN

LUẬN VĂN BÁC SĨ NỘI TRÚ

THÁI NGUYÊN – NĂM 2020

BỘ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y DƯỢC

NGUYỄN THỊ THANH HUYỀN

ĐẶC ĐIỂM HÌNH THÁI GAN, PHỔ DOPPLER TĨNH MẠCH

CỬA TRÊN SIÊU ÂM Ở BỆNH NHÂN XƠ GAN

TẠI BỆNH VIỆN TRUNG ƯƠNG THÁI NGUYÊN

Chuyên ngành: Nội khoa

Mã số: 62.72.20.50

LUẬN VĂN BÁC SĨ NỘI TRÚ

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:

PGS.TS. DƯƠNG HỒNG THÁI

THÁI NGUYÊN – NĂM 2020

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi.

Các số liệu, kết quả trong luận văn là trung thực và chưa từng được công bố

trong bất kỳ một công trình khoa học nào khác.

Thái Nguyên, tháng 10 năm 2020

Tác giả

Nguyễn Thị Thanh Huyền

ii

LỜI CẢM ƠN

Trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn này,

tôi đã nhận được sự giúp đỡ quý báu của các thầy cô, các anh chị, bạn bè

đồng nghiệp và gia đình. Với lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc tôi xin được

bày tỏ lời cảm ơn chân thành tới:

Ban giám hiệu, phòng Đào tạo bộ phận Sau đại học Trường Đại học Y

Dược Thái Nguyên đã tạo mọi điều kiện thuận lợi giúp đỡ tôi trong quá trình

học tập và hoàn thành luận văn.

Ban giám đốc, ban lãnh đạo cùng tập thể khoa Tiêu hóa Bệnh viện Đa khoa

Trung ương Thái Nguyên đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình

học tập và hoàn thiện luận văn.

Với lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc tôi xin chân thành cảm ơn PGS.

TS Dương Hồng Thái, người thầy đã trực tiếp dạy dỗ, hướng dẫn tôi thực hiện

luận văn này. Thầy luôn hết lòng giúp đỡ, động viên và tạo mọi điều kiện

thuận lợi cho tôi hoàn thành luận văn.

Tôi xin trân trọng cảm ơn các thầy cô giáo trong Bộ môn Nội Trường

Đại học Y Dược Thái Nguyên đã giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và

hoàn thiện luận văn.

Cuối cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới gia đình, người thân và

bạn bè đã luôn dành cho tôi sự động viên giúp đỡ trong quá trình thực hiện đề

tài nghiên cứu.

Thái Nguyên, tháng 10 năm 2020

Tác giả

Nguyễn Thị Thanh Huyền

iii

KÝ HIỆU VIẾT TẮT

AASLD American Association for the Study of Liver Diseases

(Hiệp hội nghiên cứu bệnh gan Hoa Kỳ)

BN Bệnh nhân

BV Bệnh viện

CI Congestion Index (Chỉ số ứ huyết )

ĐMG Động mạch gan

FV Flow portal vein (Lưu lượng dòng chảy TMC)

GGT Gamma Glutamyl Transferase

HBsAg Hepatitis B surface antigen

(Kháng nguyên bề mặt virus viêm gan B)

HBV Hepatitis B virus (virus viêm gan B)

h/c Hội chứng

HCV Hepatitis C virus (virus viêm gan C)

HIV Human immunodeficiency virus (virus suy giảm miễn dịch ở

người)

Hpt Hạ phân thùy

MELD Model for End-stage Liver Disease

MRI Magnetic resonance imaging (Chụp cộng hưởng từ)

SGOT Aspartate aminotransferase

SGPT Alanin aminotransferase

TALTMC Tăng áp lực tĩnh mạch cửa

TIPS Transjugular intrahepatic portosystemic shunt (Tạo đường

thông cửa chủ trong gan qua tĩnh mạch cảnh trong)

TM Tĩnh mạch

TMC Tĩnh mạch cửa

TMG Tĩnh mạch gan

TMTQ Tĩnh mạch thực quản

PI Pulsatility index (chỉ số nhịp đập)

XHTH Xuất huyết tiêu hóa

WHO World Health Organization (Tổ chức Y tế thế giới)

iv

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................i

LỜI CẢM ƠN ...................................................................................................ii

KÝ HIỆU VIẾT TẮT.......................................................................................iii

MỤC LỤC........................................................................................................iv

DANH MỤC CÁC BẢNG...............................................................................vi

DANH MỤC HÌNH .......................................................................................viii

ĐẶT VẤN ĐỀ................................................................................................... 1

Chương 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU ............................................................... 3

1.1. Đại cương về xơ gan .................................................................................. 3

1.2. Thay đổi hình thái gan và phổ Doppler tĩnh mạch cửa trên siêu âm ở bệnh

nhân xơ gan ..................................................................................................... 11

1.3. Vai trò của siêu âm trong chẩn đoán xơ gan............................................ 20

1.4. Tình hình nghiên cứu trên thế giới và Việt Nam..................................... 22

Chương 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .................. 24

2.1. Đối tượng nghiên cứu............................................................................... 24

2.2. Thời gian, địa điểm nghiên cứu ............................................................... 24

2.3. Phương pháp nghiên cứu.......................................................................... 25

2.4. Phương pháp chọn mẫu và cỡ mẫu .......................................................... 25

2.5. Chỉ tiêu nghiên cứu .................................................................................. 26

2.6. Các phương pháp, kỹ thuật thu thập số liệu và tiêu chuẩn đánh giá........ 28

2.7. Các tiêu chuẩn chẩn đoán......................................................................... 38

2.8. Phương pháp xử lý số liệu........................................................................ 41

2.9. Đạo đức nghiên cứu ................................................................................. 42

2.10. Sơ đồ nghiên cứu.................................................................................... 42

Chương 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ........................................................... 43

3.1. Đặc điểm chung của nhóm nghiên cứu.................................................... 43

3.2. Hình thái gan, phổ Doppler tĩnh mạch cửa trên siêu âm ......................... 46

3.3. Mối liên quan giữa đường kính, phổ Doppler tĩnh mạch cửa trên siêu âm

với mức độ nặng theo thang điểm Child – Pugh ở bệnh nhân xơ gan............ 51

Chương 4: BÀN LUẬN .................................................................................. 56

v

4.1. Đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng ở bệnh nhân xơ gan ........................... 56

4.2. Đặc điểm hình thái gan, phổ Doppler tĩnh mạch cửa trên siêu âm ở đối

tượng nghiên cứu............................................................................................. 59

4.3. Bàn luận về liên quan............................................................................... 69

KẾT LUẬN..................................................................................................... 77

KHUYẾN NGHỊ............................................................................................. 79

TÀI LIỆU THAM KHẢO

HỒ SƠ BỆNH NHÂN NGHIÊN CỨU

vi

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 1.1. Phân loại Child – Pugh .................................................................. 11

Bảng 2.1. Phân loại mức độ xơ gan theo Child-Pugh..................................... 40

Bảng 3.1: Tỷ lệ mắc bệnh theo lứa tuổi .......................................................... 43

Bảng 3.2: Tỷ lệ theo giới tính ......................................................................... 43

Bảng 3.3: Phân bố theo địa dư ........................................................................ 44

Bảng 3.4: Tỷ lệ theo nghề nghiệp bệnh nhân.................................................. 44

Bảng 3.5: Các yếu tố nguyên nhân liên quan đến xơ gan.............................. 44

Bảng 3.6: Mức độ nặng của xơ gan ................................................................ 45

Bảng 3.7: Mức độ giãn TMTQ ....................................................................... 45

Bảng 3.8: Kích thước gan phải........................................................................ 46

Bảng 3.9: Kích thước gan trái ......................................................................... 46

Bảng 3.10. Trị số trung bình của chiều cao gan theo các nhóm nguyên nhân.... 46

Bảng 3.11. Kích thước thùy đuôi.................................................................... 47

Bảng 3.12. Giá trị của tỷ lệ bề ngang thùy đuôi/bề ngang gan P.................... 47

Bảng 3.13. Giá trị của tỷ lệ bề dày thùy đuôi/bề dày gan T ........................... 48

Bảng 3.14. Cấu trúc nhu mô gan..................................................................... 48

Bảng 3.15. Nốt tân tạo ở bệnh nhân xơ gan.................................................... 48

Bảng 3.16. Hình thái bờ gan ........................................................................... 49

Bảng 3.17. Chiều dòng chảy TMC ở nhóm bệnh nhân xơ gan....................... 49

Bảng 3.18. Đường kính tĩnh mạch cửa ........................................................... 49

Bảng 3.19. Vận tốc dòng chảy tĩnh mạch cửa ................................................ 50

Bảng 3.20. Xác định hình dạng phổ Doppler TMC ở BN xơ gan có chiều

dòng chảy hướng gan ...................................................................................... 50

Bảng 3.21. Chỉ số ứ huyết CI.......................................................................... 50

Bảng 3.22. Lưu lượng dòng chảy TMC FV.................................................... 51

Bảng 3.23. Mối liên quan giữa đường kính tĩnh mạch cửa và mức độ nặng của

xơ gan.............................................................................................................. 51

vii

Bảng 3.24. Mối liên quan giữa chiều dòng chảy TMC và mức độ nặng của xơ

gan ................................................................................................................... 52

Bảng 3.25. Mối liên quan giữa vận tốc tối đa tĩnh mạch cửa và mức độ nặng

của xơ gan ....................................................................................................... 53

Bảng 3.26. Mối liên quan giữa vận tốc tối thiểu tĩnh mạch cửa và mức độ

nặng của xơ gan............................................................................................... 53

Bảng 3.27. Mối liên quan giữa vận tốc trung bình TMC với mức độ nặng của

xơ gan.............................................................................................................. 54

Bảng 3.28. Mối liên quan giữa chỉ số ứ huyết tĩnh mạch cửa và mức độ nặng

của xơ gan ....................................................................................................... 54

Bảng 3.29. Mối liên quan giữa lưu lượng TMC và mức độ nặng của xơ gan...... 55

Bảng 3.30. Mối liên quan biến đổi hình dạng phổ Doppler TMC và mức độ

nặng của xơ gan............................................................................................... 55

viii

DANH MỤC HÌNH

Hình 1.1: Tĩnh mạch cửa: Hình A: Tĩnh mạch cửa; Hình B: Phổ Doppler của

TMC ............................................................................................................... 13

Hình 1.2: Biến đổi hình thái các thùy gan....................................................... 17

Hình 1.3 : Dạng sóng Doppler tĩnh mạch cửa bình thường có dạng uốn nhẹ ...... 18

Hình 1.4: Chỉ số nhịp đập bình thường và bất thường của TMC . ................. 19

Hình 2.1: Bề dày gan trái được tính khoảng cách giữa hai điểm giao nhau giữa

tiếp tuyến bờ trái cột sống với gan (T) ........................................................... 32

Hình 2.2: Bề ngang thùy đuôi và bề ngang gan (P)....................................... 33

Hình 2.3: Bờ gan không đều ........................................................................... 34

Hình 2.4: Cách đo vận tốc dòng chảy tĩnh mạch cửa ..................................... 37

Hình 2.5: Dạng sóng Doppler TMC bình thường........................................... 37

Hình 2.6: Dạng phổ đập (pulsatile waveform) ............................................... 38

Hình 2.7: Dòng chảy chậm của TMC ............................................................. 38