Đặc điểm cấu trúc khối cơ thể và hội chứng chuyển hóa ở bệnh nhân gút điều trị tại Bệnh viện Trung ương Thái Nguyên

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y DƯỢC

NGUYỄN THỊ HUẾ

ĐẶC ĐIỂM CẤU TRÚC KHỐI CƠ THỂ VÀ HỘI CHỨNG

CHUYỂN HÓA Ở BỆNH NHÂN GÚT ĐIỀU TRỊ TẠI

BỆNH VIỆN TRUNG ƯƠNG THÁI NGUYÊN

LUẬN VĂN BÁC SĨ NỘI TRÚ

THÁI NGUYÊN – NĂM 2020

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y DƯỢC

NGUYỄN THỊ HUẾ

ĐẶC ĐIỂM CẤU TRÚC KHỐI CƠ THỂ VÀ HỘI CHỨNG

CHUYỂN HÓA Ở BỆNH NHÂN GÚT ĐIỀU TRỊ TẠI

BỆNH VIỆN TRUNG ƯƠNG THÁI NGUYÊN

Chuyên ngành: NỘI KHOA

Mã số: NT 62 72 20 50

LUẬN VĂN BÁC SĨ NỘI TRÚ

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC

PGS TS. LƯU THỊ BÌNH

THÁI NGUYÊN – NĂM 2020

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi là: Nguyễn Thị Huế, Bác sĩ nội trú khóa 11 Trường Đại học Y

Dược Thái Nguyên, Chuyên ngành Nội khoa, xin cam đoan:

` 1. Đây là luận văn do bản thân tôi trực tiếp thực hiện dưới sự hướng

dẫn của PGS.TS. Lưu Thị Bình.

2. Công trình này không trùng lặp với bất kỳ nghiên cứu nào khác đã

được công bố tại Việt Nam.

3. Các số liệu và thông tin trong nghiên cứu là hoàn toàn chính xác,

trung thực và khách quan, đã được xác định và chấp thuận của cơ sở nơi

nghiên cứu.

Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm trước pháp luật về cam kết này.

Thái Nguyên, ngày 16 tháng 12 năm 2020

Người cam đoan

Nguyễn Thị Huế

ii

LỜI CẢM ƠN

Trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn này, tôi

đã nhận được nhiều sự giúp đỡ quý báu của các thầy cô, các anh chị, các bạn

đồng nghiệp và gia đình.

Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc nhất đến PGS.TS. Lưu Thị Bình người

Thầy tâm huyết đã tận tình hướng dẫn, khích lệ, dành nhiều thời gian trao đổi và

định hướng cho tôi trong suốt quá trình thực hiện luận văn.

Tôi vô cùng biết ơn TS. Hoàng Thu Soan đã tận tình hướng dẫn, tạo mọi

điều kiện giúp tôi hoàn thành luận văn.

Tôi xin trân trọng cảm ơn Bệnh viện Trung ương Thái Nguyên và các

khoa, phòng trung tâm. Đặc biệt là khoa cơ xương khớp nơi đã tạo điều kiện cho

tôi học tập, nghiên cứu và thu thập số liệu.

Tôi xin cảm ơn Đảng ủy, Ban Giám hiệu, các thầy cô giáo Trường Đại

học Y Dược Thái Nguyên đã nhiệt tình giảng dạy và tạo điều kiện giúp đỡ tôi

trong quá trình học tập, nghiên cứu và thực hiện đề tài.

Xin cảm ơn các đồng nghiệp, bạn bè gần, xa đã luôn giúp đỡ, động viên

tôi trong quá trình học tập và thực hiện đề tài.

Với tình cảm thân thương nhất, tôi xin dành cho những người thương

yêu trong toàn thể gia đình, nơi đã tạo điều kiện tốt nhất, là điểm tựa, nguồn

động viên tinh thần giúp tôi thêm niềm tin và nghị lực trong suốt quá trình

học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn này.

Thái Nguyên, ngày 16 tháng 12 năm 2020

Nguyễn Thị Huế

iii

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

ACR : American College of Rheumatology

(Hội thấp khớp học Hoa Kỳ)

ASM : Appendicular skeletal muscle mass (Khối cơ tứ chi)

BMI : Body mass index (Chỉ số khối cơ thể)

CTK : Cấu trúc khối

DXA : Dual-energy X-ray absorptiometry

(Hấp thu tia X năng lượng kép)

ĐTĐ : Đái tháo đường

EULAR : European League Against Rheumatism

(Hội thấp khớp học Châu Âu)

FMI : Fat mass index (Chỉ số khối mỡ)

HATT : Huyết áp tâm thu

HATTr : Huyết áp tâm trương

HCCH : Hội chứng chuyển hóa

HDL-C : High density lipoprotein- cholesterol

LDL-C : Low density lipoprotein- cholesterol

NCEP - ATP III : National cholesterol education program, Adult treatment

panel III (Chương trình giáo dục quốc gia về cholesterol,

hướng dẫn điều trị cho người lớn lần thứ 3)

SMI : Skeletal muscle mass index (Chỉ số khối cơ)

THA : Tăng huyết áp

WHO : World Health Organization (Tổ chức y tế thế giới)

iv

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. i

LỜI CẢM ƠN.................................................................................................... ii

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT........................................................................ iii

MỤC LỤC.......................................................................................................... iv

DANH MỤC BẢNG.......................................................................................... vi

DANH MỤC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ ...................................................................... viii

ĐẶT VẤN ĐỀ .................................................................................................... 1

Chương 1: TỔNG QUAN................................................................................. 3

1.1. Đại cương về bệnh gút ................................................................................. 3

1.2. Cấu trúc khối cơ thể và hội chứng chuyển hóa............................................ 10

1.3. Liên quan giữa bệnh gút với cấu trúc khối cơ thể và hội chứng chuyển

hóa ............................................................................................................... 22

1.4. Các nghiên cứu về cấu trúc khối cơ thể, hội chứng chuyển hóa ở bệnh

nhân gút....................................................................................................... 25

Chương 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN NGHIÊN CỨU 29

2.1. Đối tượng nghiên cứu................................................................................... 29

2.2. Phương pháp nghiên cứu.............................................................................. 31

2.3. Địa điểm và thời gian nghiên cứu ................................................................ 31

2.4. Nội dung nghiên cứu.................................................................................... 32

2.5. Xử lý và phân tích số liệu ............................................................................ 41

2.6. Đạo đức trong nghiên cứu............................................................................ 41

Chương 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU............................................................ 43

3.1. Đặc điểm chung của đối tượng nghiên cứu ................................................. 43

3.2. Đặc điểm về cấu trúc khối cơ thể và hội chứng chuyển hóa ở đối tượng

nghiên cứu................................................................................................... 46

v

3.3. Mối liên quan giữa cấu trúc khối cơ thể, hội chứng chuyển hóa với một số

đặc điểm của bệnh gút................................................................................. 55

Chương 4: BÀN LUẬN..................................................................................... 61

4.1. Đặc điểm chung của đối tượng nghiên cứu ................................................. 61

4.2. Đặc điểm về cấu trúc khối cơ thể và hội chứng chuyển hóa ở đối tượng

nghiên cứu................................................................................................... 63

4.3. Mối liên quan giữa cấu trúc khối cơ thể, hội chứng chuyển hóa với một số

đặc điểm của bệnh gút................................................................................. 74

KẾT LUẬN........................................................................................................ 80

KHUYẾN NGHỊ................................................................................................ 82

TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

vi

DANH MỤC BẢNG

Bảng 2.1: Phân độ tăng huyết áp theo tiêu chuẩn của Bộ Y tế năm 2010 .......... 38

Bảng 3.1. Đặc điểm nhân trắc học của đối tượng nghiên cứu ............................ 43

Bảng 3.2: Đặc điểm lâm sàng của các bệnh nhân gút......................................... 44

Bảng 3.3: Đặc điểm thói quen sinh hoạt của các bệnh nhân gút ........................ 45

Bảng 3.4: Phân bố cấu cấu trúc khối cơ thể của đối tượng nghiên cứu.............. 46

Bảng 3.5: Tình trạng phân bố mỡ thừa vùng mông (Android), vùng đùi

(Gynoid) ở bệnh nhân gút ................................................................... 47

Bảng 3.6: Tỷ lệ tình trạng mất cơ và thừa mỡ ở bệnh nhân gút ......................... 47

Bảng 3.7: Đặc điểm khối cơ ở bệnh nhân gút theo tuổi...................................... 48

Bảng 3.8: Đặc điểm khối cơ ở bệnh nhân gút theo BMI .................................... 48

Bảng 3.9: Đặc điểm khối mỡ ở bệnh nhân gút theo tuổi .................................... 49

Bảng 3.10: Đặc điểm khối mỡ ở bệnh nhân gút theo BMI................................. 49

Bảng 3.11: Phân bố tình trạng thừa mỡ theo tuổi và giới ở bệnh nhân gút ........ 50

Bảng 3.12: Đặc điểm HCCH ở các bệnh nhân gút ........................................... 51

Bảng 3.13: Dạng phối hợp của 3 yếu tố trong HCCH ở bệnh nhân gút ............. 52

Bảng 3.14: Dạng phối hợp của 4 yếu tố trong HCCH ở bệnh nhân gút ............. 53

Bảng 3.15: Đặc điểm BMI ở bệnh nhân gút ....................................................... 53

Bảng 3.16: Phân bố HCCH theo thói quen sinh hoạt ở bệnh nhân gút .............. 54

Bảng 3.17: Liên quan giữa cấu trúc khối cơ thể và thời gian mắc bệnh gút ...... 55

Bảng 3.18: Liên quan giữa cấu trúc khối cơ thể và tình trạng hạt tophi............. 56

Bảng 3.19: Liên quan giữa cấu trúc khối cơ thể và tình trạng sử dụng corticoid

ở bệnh nhân gút................................................................................... 57

Bảng 3.20: Liên quan giữa nồng độ acid uric và thành phần cơ thể................... 58

Bảng 3.21: Mối tương quan giữa cấu trúc khối cơ thể và một số yếu tố của hội

chứng chuyển hóa ở nhóm bệnh nhân gút .......................................... 58

vii

Bảng 3.22: Liên quan giữa đặc điểm lâm sàng bệnh gút và tình trạng mất cơ... 59

Bảng 3.23: Liên quan giữa đặc điểm bệnh gút và HCCH .................................. 60

Bảng 3.24: Liên quan giữa đặc điểm lâm sàng bệnh gút và HCCH ................... 60

viii

DANH MỤC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ

Sơ đồ 1.1: Cơ chế bệnh sinh sarcopenia ........................................................... 13

Sơ đồ 2.1: Tóm tắt quá trình nghiên cứu .......................................................... 42

Biểu đồ 3.1: Đặc điểm phối hợp các yếu tố của HCCH trên bệnh nhân gút .... 50

Biểu đồ 3.2: Phân bố hội chứng chuyển hóa theo giới ở bệnh nhân gút .......... 51

1

ĐẶT VẤN ĐỀ

Gút là bệnh khớp vi tinh thể thường gặp do rối loạn chuyển hóa các

nhân purin dẫn đến tình trạng tăng acid uric máu. Bệnh thường gặp ở các

nước phát triển, chiếm khoảng 0,02- 0,2% dân số, nhưng hiện nay cũng

thường thấy ở các nước đang phát triển và bệnh có xu hướng tăng lên với

95% bệnh nhân là nam giới, trung niên [19]. Nghiên cứu của Dehlin M và

cộng sự cho thấy tỷ lệ mắc bệnh gút ở Tây Thụy Điển là năm 2012 là 1,8%

[28]. Tại Đài Loan (năm 2010), cứ 16 người thì có 1 người bị bệnh gút [46].

Các bệnh nhân gút thường có tình trạng của hội chứng chuyển hóa kèm

theo như: béo phì, tăng huyết áp, rối loạn mỡ máu, rối loạn dung nạp glucose,

đái tháo đường. Tác giả Trần Hồng Nghị (2015) nghiên cứu 105 bệnh nhân

gút thấy có 48 bệnh nhân mắc hội chứng chuyển hóa (chiếm 45,72%) [11].

Nghiên cứu của tác giả Đinh Thị Thu Hiền (2013) trên 113 bệnh nhân gút có

52 bệnh nhân mắc hội chứng chuyển hóa (46%) [5]. Nghiên cứu của Young

Hee Rho và cộng sự (2005) trên 168 bệnh nhân mắc bệnh gút, tỷ lệ mắc hội

chứng chuyển hóa theo tiêu chuẩn NCEP-ATPIII là 43,6% [82]. Các bệnh

nhân có hội chứng chuyển hóa thường gia tăng nguy cơ bệnh lý tim mạch và

thường có cấu trúc khối cơ thể thay đổi. Cấu trúc khối của cơ thể bao gồm:

khối mỡ, khối cơ và khối xương. Tỷ lệ khối cơ thường cao ở người trẻ và

những người vận động nhiều, ngược lại tỷ lệ mỡ thường tăng cao ở các đối

tượng béo phì và những người ít vận động thể lực [65]. Điều này dẫn đến sự

thay đổi kiểu hình từng thành phần cơ thể như thiểu cơ (sarcopenia), thừa mỡ

(overfat) và hỗn hợp (sarcopenic obesity). Gút là một bệnh rối loạn chuyển

hóa được chứng minh có sự thay đổi rõ về kiểu hình từng thành phần cơ thể,

tuy nhiên các bệnh nhân gút thường chỉ được điều trị bệnh chính, vấn đề thay

đổi cấu trúc khối cơ thể vẫn chưa được quan tâm nghiên cứu, kiểm soát đúng