Cục diện chính trị thế giới trong hai thập niên đầu thế kỷ XXI

ch−¬ng tr×nh kx.08

Nh÷ng ®Æc ®iÓm chñ yÕu, nh÷ng xu thÕ lín cña thÕ

giíi vµ khu vùc trong hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI

B¸o c¸o Tæng hîp

§Ò tµi KHCN cÊp nhµ n−íc

côc diÖn chÝnh trÞ thÕ giíi

trong hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI

m∙ sè kx.08.04

Chñ nhiÖm §Ò tµi: Hoµng Thôy Giang

TS. NguyÔn M¹nh Hïng

Th− ký §Ò tµi: CN. Th¸i ThÞ Xu©n Minh

6714

09/01/2007

Hµ Néi - Th¸ng 9 n¨m 2005

2

tham gia Biªn tËp b¸o c¸o tæng hîp

Hoµng Thôy Giang

TS. NguyÔn M¹nh Hïng (Chñ biªn)

NguyÔn Quang T¹o

Th¸i ThÞ Xu©n Minh

c¸c céng t¸c viªn cña ®Ò tµi

- Vô Nghiªn cøu Tæng hîp, Ban §èi ngo¹i Trung −¬ng

- NguyÔn Quang T¹o Nguyªn Chñ tÞch Liªn hiÖp c¸c tæ chøc h÷u

nghÞ ViÖt Nam

- GS. Vò H÷u Ngo¹n Häc viÖn ChÝnh trÞ quèc gia Hå ChÝ Minh

- PGS.TS. Hoµng Xu©n L©m Phã ViÖn tr−ëng ViÖn ChiÕn l−îc qu©n sù,

Bé Quèc phßng

- §¹i t¸ Qu¸ch H¶i L−îng Nguyªn Tr−ëng Ban quèc tÕ, ViÖn ChiÕn

l−îc qu©n sù, Bé Quèc phßng

- Vò D− Vô tr−ëng, Ban §èi ngo¹i Trung −¬ng

- NguyÔn Vinh Quang Vô tr−ëng, Ban §èi ngo¹i Trung −¬ng

- Nghiªm Xu©n L−îng Vô tr−ëng, Ban §èi ngo¹i Trung −¬ng

- NguyÔn Hoµnh S¬n Vô tr−ëng, Ban §èi ngo¹i Trung −¬ng

- Ph¹m TiÕn NhiÒn Vô tr−ëng, Ban §èi ngo¹i Trung −¬ng

- NguyÔn H÷u Ch¸c Phã Vô tr−ëng, Ban §èi ngo¹i Trung −¬ng

- ThS. D−¬ng Hoµi Nam Chuyªn viªn, Ban §èi ngo¹i Trung −¬ng

3

Môc lôc

Trang

Më ®Çu ......................................................................................................... 6

PhÇn thø nhÊt. Bèi c¶nh chÝnh trÞ thÕ giíi hai thËp niªn ®Çu

thÕ kû XXI ................................................................................................. 10

Ch−¬ng I. Sù qu¸ ®é, chuyÓn tiÕp trªn nhiÒu b×nh diÖn cña thÕ

giíi ë hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI ....................................................... 10

Ch−¬ng II. C¸c m©u thuÉn c¬ b¶n tiÕp tôc vËn ®éng trong hai

thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI, cã mÆt trë nªn s©u s¾c h¬n vµ cã

nh÷ng nÐt biÓu hiÖn míi ......................................................................... 17

1. VÒ m©u thuÉn gi÷a chñ nghÜa x· héi vµ chñ nghÜa t− b¶n ............. 17

2. VÒ m©u thuÉn gi÷a c¸c d©n téc vµ chñ nghÜa ®Õ quèc ................... 22

3. VÒ m©u thuÉn c¬ b¶n vèn cã cña chñ nghÜa t− b¶n ........................ 25

4. VÒ m©u thuÉn gi÷a c¸c n−íc ®Õ quèc, c¸c trung t©m, tËp

®oµn t− b¶n ......................................................................................... 27

Ch−¬ng III. C¸c m©u thuÉn d©n téc, t«n gi¸o ....................................... 29

Ch−¬ng IV. C¸c chñ ®Ò lín vµ m©u thuÉn chÝnh trÞ chñ yÕu

cña thÕ giíi nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû XXI ................................................. 32

PhÇn thø hai. Côc diÖn chÝnh trÞ thÕ giíi trong hai thËp niªn

®Çu thÕ kû XXI ......................................................................................... 36

Ch−¬ng V. B¶o vÖ hoµ b×nh vµ an ninh thÕ giíi .................................... 37

1. Nguy c¬ chiÕn tranh vµ ch¹y ®ua vò trang trong hai thËp

niªn ®Çu thÕ kû XXI ........................................................................... 37

4

2. Néi dung ®Êu tranh b¶o vÖ hoµ b×nh vµ an ninh thÕ giíi ............... 46

3. Kh¶ n¨ng vµ giíi h¹n cña c¸c c¬ chÕ quèc tÕ ng¨n ngõa

chiÕn tranh vµ xung ®ét vò trang, b¶o vÖ hoµ b×nh vµ an ninh

thÕ giíi ................................................................................................ 52

4. So s¸nh lùc l−îng quèc tÕ trong cuéc ®Êu tranh b¶o vÖ hoµ

b×nh vµ an ninh thÕ giíi ...................................................................... 61

Ch−¬ng VI. Hîp t¸c vµ ®Êu tranh trªn chñ ®Ò ph¸t triÓn bÒn

v÷ng ........................................................................................................ 70

1. Ph¸t triÓn bÒn v÷ng lµ nhu cÇu sèng cßn cña nh©n lo¹i ................. 70

2. So s¸nh lùc l−îng quèc tÕ trong hîp t¸c vµ ®Êu tranh v× sù

ph¸t triÓn bÒn v÷ng ............................................................................. 75

Ch−¬ng VII. §Êu tranh v× ®éc lËp d©n téc, chñ quyÒn quèc

gia, d©n chñ vµ tiÕn bé x· héi ................................................................. 81

1. §éc lËp d©n téc vµ chñ quyÒn quèc gia trong bèi c¶nh

toµn cÇu ho¸ kinh tÕ ........................................................................... 81

2. §Êu tranh v× d©n sinh, d©n chñ vµ tiÕn bé x· héi ........................... 89

3. §æi míi chñ nghÜa x· héi ............................................................... 95

Ch−¬ng VIII. Hîp t¸c vµ ®Êu tranh v× mét trËt tù thÕ giíi míi .......... 100

Ch−¬ng IX. TËp hîp lùc l−îng trªn tr−êng quèc tÕ ............................. 104

Ch−¬ng X. Nh÷ng ®Æc ®iÓm chñ yÕu vµ xu thÕ vËn ®éng cña

côc diÖn chÝnh trÞ thÕ giíi trong hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI ............ 113

PhÇn thø ba. T¸c ®éng cña côc diÖn chÝnh trÞ thÕ giíi hai

thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI ®Õn ViÖt Nam vµ kiÕn nghÞ ........................ 117

Ch−¬ng XI. T¸c ®éng cña côc diÖn chÝnh trÞ thÕ giíi hai thËp

niªn ®Çu thÕ kû XXI ®Õn ViÖt Nam ...................................................... 117

5

1. C¸c t¸c ®éng thuËn ....................................................................... 117

2. C¸c t¸c ®éng kh«ng thuËn ............................................................ 122

3. ¶nh h−ëng cña c¸c cuéc chiÕn tranh cã thÓ x¶y ra trªn thÕ

giíi vµ nguy c¬ chiÕn tranh, xung ®ét vò trang ®èi víi ViÖt

Nam trong hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI ......................................... 123

Ch−¬ng XII. Mét sè kiÕn nghÞ ............................................................ 132

1. VÒ ®−êng lèi ®èi ngo¹i ................................................................. 132

2. VÒ c¸c h−íng −u tiªn trong ho¹t ®éng ®èi ngo¹i ......................... 141

3. VÒ quan hÖ víi c¸c n−íc l¸ng giÒng cã chung biªn giíi vµ

c¸c n−íc trong khu vùc .................................................................... 143

4. VÒ quan hÖ víi c¸c n−íc lín, c¸c tæ chøc, thÓ chÕ quèc tÕ

vµ khu vùc ........................................................................................ 147

5. Thóc ®Èy gi¶i quyÕt b»ng th−¬ng l−îng hoµ b×nh c¸c vÊn

®Ò cßn tån t¹i vÒ biªn giíi, l·nh thæ, biÓn ®¶o víi c¸c n−íc

liªn quan ........................................................................................... 150

6. Chñ ®éng vµ tÝch cùc ®Êu tranh lµm thÊt b¹i ©m m−u vµ

hµnh ®éng “diÔn biÕn hoµ b×nh”, lîi dông c¸c chiªu bµi “d©n

chñ”, “nh©n quyÒn”, “tù do t«n gi¸o” chèng ph¸ ta ......................... 152

7. Qu¶n lý thèng nhÊt c¸c ho¹t ®éng ®èi ngo¹i ............................... 152

8. Lµm tèt c«ng t¸c vËn ®éng ng−êi ViÖt Nam ë n−íc ngoµi .......... 153

9. VÒ lËp tr−êng cña ViÖt Nam ®èi víi c¸c vÊn ®Ò quèc tÕ

lín ..................................................................................................... 153

Tµi liÖu tham kh¶o ................................................................................. 156

6

Më ®Çu

§Ò tµi KX.08.04 "Côc diÖn chÝnh trÞ thÕ giíi trong hai thËp niªn ®Çu

thÕ kû XXI" thuéc Ch−¬ng tr×nh khoa häc x· héi cÊp nhµ n−íc KX.08

"Nh÷ng ®Æc ®iÓm chñ yÕu, nh÷ng xu thÕ lín cña thÕ giíi vµ khu vùc trong

hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI".

Môc tiªu nghiªn cøu cña §Ò tµi lµ ®i s©u ph©n tÝch, lµm râ bèn yªu

cÇu do Héi ®ång lý luËn Trung −¬ng vµ Ban Chñ nhiÖm Ch−¬ng tr×nh

KX.08 ®Ò ra (Hîp ®ång nghiªn cøu khoa häc sè 04/2001/H§-§TCT-KX.08

ngµy 31/10/2001 gi÷a Ban Chñ nhiÖm Ch−¬ng tr×nh KX.08 vµ Chñ nhiÖm

§Ò tµi KX.08.04):

1) VÊn ®Ò chiÕn tranh vµ hoµ b×nh. Kh¶ n¨ng duy tr× m«i tr−êng hoµ

b×nh, æn ®Þnh, hîp t¸c ®Ó ph¸t triÓn ë khu vùc vµ trªn thÕ giíi trong hai thËp

niªn ®Çu thÕ kû XXI.

2) C¸c m©u thuÉn vµ c¸c vÊn ®Ò lín trong quan hÖ quèc tÕ (giai cÊp,

d©n téc, thÕ giíi; sù vËn ®éng, h×nh thøc biÓu hiÖn chñ yÕu). C¸c xu thÕ chñ

yÕu trong viÖc tËp hîp lùc l−îng trªn tr−êng quèc tÕ (chiÒu h−íng vËn ®éng,

so s¸nh lùc l−îng).

3) Cuéc ®Êu tranh d©n téc vµ giai cÊp v× hoµ b×nh, ®éc lËp d©n téc, d©n

chñ vµ tiÕn bé x· héi; ®Êu tranh cho trËt tù thÕ giíi d©n chñ, c«ng b»ng, hîp

lý, æn ®Þnh.

4) Dù b¸o kh¸i qu¸t vÒ côc diÖn chÝnh trÞ thÕ giíi trong hai thËp niªn

®Çu thÕ kû XXI. T¸c ®éng cña côc diÖn ®ã ®èi víi n−íc ta (thuËn lîi vµ khã

kh¨n; thêi c¬ vµ th¸ch thøc). KiÕn nghÞ vÒ ®èi s¸ch cña ta.

7

§èi t−îng nghiªn cøu cña §Ò tµi lµ côc diÖn chÝnh trÞ thÕ giíi trong

hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI vµ t¸c ®éng ®èi víi n−íc ta. "Côc diÖn" lµ

kh¸i niÖm chØ t×nh h×nh chung cña cuéc ®Êu tranh, cuéc tranh chÊp, biÓu

hiÖn ra trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh, còng nh− sù ®an xen c¸c ®iÒu kiÖn vµ

hoµn c¶nh t¹o thµnh t×nh h×nh ®ã 1

. Do vËy, §Ò tµi ®i s©u nghiªn cøu, ph©n

tÝch, ®¸nh gi¸ t×nh h×nh hîp t¸c vµ ®Êu tranh, so s¸nh lùc l−îng trªn tr−êng

quèc tÕ gi÷a c¸c lùc l−îng chÝnh trÞ chñ yÕu trong viÖc gi¶i quyÕt c¸c m©u

thuÉn vµ c¸c vÊn ®Ò lín cña thÕ giíi trong hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI.

Ph¹m vi nghiªn cøu cña §Ò tµi: Trong khu«n khæ chung cña Ch−¬ng

tr×nh KX.08 gåm nhiÒu ®Ò tµi bæ sung cho nhau, §Ò tµi KX.08.04 tËp trung

vµo lÜnh vùc chÝnh trÞ-an ninh vµ quan hÖ quèc tÕ chung. VÒ c¸c lÜnh vùc

kh¸c cña ®êi sèng x· héi quèc tÕ nh− kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi..., §Ò tµi sö

dông c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu cña c¸c ®Ò tµi kh¸c thuéc Ch−¬ng tr×nh KX.08

còng nh− c¸c ch−¬ng tr×nh khoa häc x· héi cÊp nhµ n−íc ®· vµ ®ang ®−îc

triÓn khai.

Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu cña §Ò tµi: Trªn c¬ së ph−¬ng ph¸p luËn

cña chñ nghÜa M¸c - Lª-nin, t− t−ëng Hå ChÝ Minh, quan ®iÓm vµ ®−êng lèi

cña §¶ng ta, viÖc nghiªn cøu c¸c néi dung cña §Ò tµi ®−îc thùc hiÖn theo

c¸c ph−¬ng ph¸p lÞch sö, l«-gÝc, ph©n tÝch hÖ thèng vµ tæng kÕt thùc tiÔn.

øng dông c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu cña §Ò tµi: Trong qu¸ tr×nh thùc

hiÖn, Ban Chñ nhiÖm §Ò tµi lu«n qu¸n triÖt s©u s¾c sù chØ ®¹o cña Ban Chñ

nhiÖm Ch−¬ng tr×nh KX.08 lµ b¸m s¸t thùc tiÔn, chó träng phôc vô c¸c

nhiÖm vô chÝnh trÞ cña Ch−¬ng tr×nh KX.08 ngay trong qu¸ tr×nh thùc

1

Xem: Tõ ®iÓn tiÕng ViÖt (xuÊt b¶n n¨m 1994) cña ViÖn Ng«n ng÷ häc do GS. Hoµng Phª

chñ biªn; §¹i tõ ®iÓn tiÕng ViÖt, Nxb V¨n ho¸ th«ng tin, 1999, do GS. NguyÔn Nh− ý chñ biªn;

Tõ ®iÓn b¸ch khoa toµn th− X«-viÕt (xuÊt b¶n n¨m 1982, tiÕng Nga) do ViÖn sÜ A.M. Pr«-kh«-

rèp chñ biªn; Dictionaire EncyclopÐdique 2000 - Larousse vµ Grand Larousse EncyclopÐdique.

8

hiÖn §Ò tµi. Theo tinh thÇn ®ã, c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu cña §Ò tµi ®· ®−îc

sö dông, cung cÊp luËn cø khoa häc, phôc vô c«ng t¸c cña Ban §èi ngo¹i

Trung −¬ng, Ban nghiªn cøu cña Bé ChÝnh trÞ vÒ An ninh quèc gia, Héi

®ång Lý luËn Trung −¬ng, c¸c Tæ biªn tËp v¨n kiÖn c¸c Héi nghÞ Trung

−¬ng 8 (kho¸ IX) vµ Héi nghÞ Trung −¬ng 9 (kho¸ IX), Nhãm tæng kÕt 1 vµ

Tæ biªn tËp cña Ban chØ ®¹o Tæng kÕt mét sè vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn qua

20 n¨m ®æi míi, Ban chñ nhiÖm Ch−¬ng tr×nh KX.08 vµ mét sè c¬ quan

kh¸c.

Nh÷ng ho¹t ®éng khoa häc chñ yÕu cña §Ò tµi: §Ò tµi KX.08.04 ®·

thùc hiÖn 59 chuyªn ®Ò nghiªn cøu vµ b¸o c¸o chuyªn ®Ò; s−u tÇm vµ dÞch

66 tµi liÖu n−íc ngoµi; tæ chøc 3 cuéc héi th¶o khoa häc; biªn tËp 3 tËp Kû

yÕu vµ nhiÒu s¶n phÈm trung gian. C¸c thµnh viªn Ban Chñ nhiÖm §Ò tµi ®·

tham gia mét sè ®oµn do Ch−¬ng tr×nh KX.08 tæ chøc ®i nghiªn cøu, kh¶o

s¸t n−íc ngoµi (I-ta-li-a, Hy-l¹p, Nga, Trung Quèc); tham gia nhiÒu héi

th¶o khoa häc trong n−íc.

C¸c s¶n phÈm khoa häc chñ yÕu cña §Ò tµi: B¸o c¸o Tæng hîp (160

trang in vi tÝnh khæ A4); B¸o c¸o Tãm t¾t (44 trang in vi tÝnh khæ A4); KiÕn

nghÞ khoa häc (16 trang in vi tÝnh khæ A4).

B¸o c¸o Tæng hîp tr×nh bµy c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu chñ yÕu cña §Ò

tµi, gåm 3 phÇn, 12 ch−¬ng:

- PhÇn thø nhÊt “Bèi c¶nh chÝnh trÞ thÕ giíi hai thËp niªn ®Çu thÕ kû

XXI”, gåm 4 ch−¬ng (ch−¬ng I - ch−¬ng IV), tËp trung lµm râ bèi c¶nh

kh¸ch quan, c¸c m©u thuÉn vµ c¸c chñ ®Ò lín cña cuéc ®Êu tranh chÝnh trÞ

trªn tr−êng quèc tÕ ë hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI.

- PhÇn thø hai “Côc diÖn chÝnh trÞ thÕ giíi trong hai thËp niªn ®Çu

thÕ kû XXI”, gåm 6 ch−¬ng (ch−¬ng V - ch−¬ng X), ®i s©u ph©n tÝch t×nh

h×nh ®Êu tranh chÝnh trÞ vµ so s¸nh lùc l−îng quèc tÕ xoay quanh bèn chñ

9

®Ò lín cña thÕ giíi ®−¬ng ®¹i lµ “hoµ b×nh”, “ph¸t triÓn bÒn v÷ng”, “®éc lËp

d©n téc, chñ quyÒn quèc gia, d©n chñ vµ tiÕn bé x· héi” vµ “trËt tù thÕ

giíi”; ph©n tÝch c¸c tËp hîp lùc l−îng trªn tr−êng quèc tÕ; tõ ®ã kh¸i qu¸t

nh÷ng ®Æc ®iÓm chñ yÕu vµ xu thÕ vËn ®éng cña côc diÖn chÝnh trÞ thÕ giíi

trong hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI.

- PhÇn thø ba “T¸c ®éng cña côc diÖn chÝnh trÞ thÕ giíi hai thËp niªn

®Çu thÕ kû XXI ®Õn ViÖt Nam vµ kiÕn nghÞ”, gåm 2 ch−¬ng (ch−¬ng XI -

ch−¬ng XII), tËp trung lµm râ nh÷ng t¸c ®éng thuËn vµ kh«ng thuËn cña côc

diÖn chÝnh trÞ thÕ giíi ®Õn c«ng cuéc ®æi míi, c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i

ho¸, x©y dùng vµ b¶o vÖ Tæ quèc ViÖt Nam x· héi chñ nghÜa trong hai thËp

niªn ®Çu thÕ kû XXI; trªn c¬ së ®ã, ®Ò xuÊt mét sè kiÕn nghÞ víi §¶ng vµ

Nhµ n−íc (chñ yÕu vÒ lÜnh vùc c«ng t¸c ®èi ngo¹i).

Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò tµi, c¸c t¸c gi¶ ®· nhËn ®−îc sù hç trî vµ

gióp ®ì cña Ban §èi ngo¹i Trung −¬ng, Bé Khoa häc vµ C«ng nghÖ, Häc

viÖn ChÝnh trÞ quèc gia Hå ChÝ Minh vµ nhiÒu c¬ quan kh¸c. C¸c t¸c gi¶

còng nhËn ®−îc sù céng t¸c khoa häc nhiÖt t×nh cña nhiÒu nhµ khoa häc,

c¸n bé nghiªn cøu vµ qu¶n lý.

Ban Chñ nhiÖm §Ò tµi xin ch©n thµnh c¶m ¬n c¸c c¬ quan vµ c¸ nh©n

®· ®ãng gãp vµo kÕt qu¶ nghiªn cøu cña §Ò tµi.

10

PhÇn thø nhÊt

bèi c¶nh chÝnh trÞ thÕ giíi

hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI

Côc diÖn chÝnh trÞ thÕ giíi hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI lµ t×nh h×nh

hîp t¸c vµ ®Êu tranh, so s¸nh lùc l−îng trªn tr−êng quèc tÕ gi÷a c¸c lùc

l−îng chÝnh trÞ chñ yÕu trong viÖc gi¶i quyÕt c¸c m©u thuÉn vµ c¸c vÊn ®Ò

lín cña thÕ giíi trong hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI. §Ó lµm râ côc diÖn

nµy, tr−íc hÕt chóng ta cÇn lµm râ bèi c¶nh chÝnh trÞ chung, nh÷ng m©u

thuÉn vµ nh÷ng vÊn ®Ò lín cña thÕ giíi ë hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI.

Ch−¬ng I. Sù qu¸ ®é, chuyÓn tiÕp trªn nhiÒu b×nh diÖn cña thÕ giíi

ë hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI

Chóng ta kh«ng thÓ trõu t−îng ho¸ mét c¸ch tuyÖt ®èi vµ t¸ch rêi hai

thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI ra khái dßng ch¶y liªn tôc cña lÞch sö nh©n lo¹i,

mµ ph¶i ®Æt hai thËp niªn nµy trong dßng ch¶y ®ã mµ xem xÐt. Dßng ch¶y

liªn tôc cña lÞch sö nh©n lo¹i ®· ®−a thÕ giíi ®i vµo thÕ kû XXI víi sù qu¸

®é, chuyÓn tiÕp trªn nhiÒu b×nh diÖn. Chóng ta cã thÓ thÊy ®−îc ®iÒu ®ã khi

xem xÐt thÕ giíi tõ c¸c gãc ®é qu¸ tr×nh tiÕn ho¸ cña x· héi loµi ng−êi, qu¸

tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ thÕ giíi vµ qu¸ tr×nh vËn ®éng cña hÖ thèng quan hÖ

quèc tÕ.

11

a) Nh×n tõ gãc ®é qu¸ tr×nh tiÕn ho¸ cña x∙ héi loµi ng−êi, hai thËp

niªn ®Çu thÕ kû XXI lµ thuéc vÒ mét giai ®o¹n cña thêi ®¹i qu¸ ®é cña x∙

héi loµi ng−êi tõ chñ nghÜa t− b¶n lªn chñ nghÜa x∙ héi - thêi ®¹i khëi

nguån tõ C¸ch m¹ng th¸ng M−êi Nga n¨m 1917. Giai ®o¹n nµy b¾t ®Çu

tõ thËp kû cuèi cña thÕ kû XX, khi Liªn X« tan r·, vµ cã thÓ cßn kÐo dµi sau

hai thËp kû ®Çu thÕ kû XXI.

Kh¸c víi c¸c giai ®o¹n tr−íc cña thêi ®¹i, ë giai ®o¹n nµy, nhÊt lµ ë

hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI, chóng ta thÊy:

- Mét mÆt, sau sù sôp ®æ cña chÕ ®é x· héi chñ nghÜa ë c¸c n−íc §«ng

¢u vµ sù tan r· cña Liªn X«, chñ nghÜa x· héi trªn thÕ giíi t¹m thêi l©m

vµo tho¸i trµo, so s¸nh lùc l−îng trªn tr−êng quèc tÕ nghiªng h¼n vÒ phÝa cã

lîi cho chñ nghÜa t− b¶n, chñ nghÜa ®Õ quèc. C¸c thÕ lùc t− b¶n, ®Õ quèc lîi

dông −u thÕ søc m¹nh vÒ kinh tÕ, khoa häc-c«ng nghÖ, qu©n sù... còng nh−

qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ kinh tÕ ®Ó më réng c¸c quan hÖ t− b¶n chñ nghÜa ra

ph¹m vi toµn cÇu, hßng thèng trÞ thÕ giíi.

- MÆt kh¸c, c¸c n−íc x· héi chñ nghÜa cßn l¹i mÆc dï cßn rÊt nhiÒu

khã kh¨n, th¸ch thøc (thËm chÝ cã n−íc ë trong t×nh tr¹ng "®Æc biÖt" vµ ph¶i

®èi phã víi sù bao v©y, cÊm vËn vµ sù chèng ph¸ quyÕt liÖt cña chñ nghÜa

®Õ quèc vµ c¸c thÕ lùc ph¶n ®éng), nh−ng ®· v−ît qua ®−îc c¬n chÊn ®éng

chÝnh trÞ do sù sôp ®æ cña chÕ ®é x· héi chñ nghÜa ë c¸c n−íc §«ng ¢u vµ

sù tan r· cña Liªn X« g©y ra, kiªn c−êng ®Êu tranh ®Ó trô v÷ng vµ ph¸t

triÓn. Nh÷ng m−u toan xo¸ bá chñ nghÜa x· héi tr−íc cuèi thÕ kû XX cña

c¸c thÕ lùc ®Õ quèc, ph¶n ®éng ®· bÞ thÊt b¹i.

Nh×n chung, c«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa x· héi vµ b¶o vÖ Tæ quèc

cña nh©n d©n c¸c n−íc Trung Quèc, ViÖt Nam, Cu-ba, TriÒu Tiªn vµ c«ng

cuéc ph¸t triÓn chÕ ®é d©n chñ nh©n d©n tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi cña nh©n

d©n Lµo ®ang tiÕn triÓn. §Æc biÖt, nh÷ng thµnh tùu to lín vµ quan träng ®¹t

12

®−îc trong c¶i c¸ch, më cöa cña Trung Quèc vµ ®æi míi cña ViÖt Nam ®·

cho thÊy søc sèng vµ kh¶ n¨ng tù ®æi míi ®Ó ph¸t triÓn cña chñ nghÜa x· héi

hiÖn thùc.

Nh− vËy, ë hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI, sù qu¸ ®é cña x· héi loµi

ng−êi tõ h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi t− b¶n chñ nghÜa lªn h×nh th¸i kinh tÕ-x·

héi céng s¶n chñ nghÜa mµ giai ®o¹n ®Çu lµ chñ nghÜa x· héi tiÕp tôc diÔn

ra víi nh÷ng ®Æc ®iÓm míi so víi nöa cuèi thÕ kû XX. Chñ nghÜa x· héi

®ang ë giai ®o¹n t¹m thêi tho¸i trµo, song quy luËt tiÕn ho¸ kh¸ch quan cña

x· héi loµi ng−êi lµ ®i lªn chñ nghÜa x· héi vµ chñ nghÜa céng s¶n.

b) Nh×n tõ gãc ®é qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña kinh tÕ thÕ giíi, hai thËp

niªn ®Çu thÕ kû XXI lµ giai ®o¹n tiÕp tôc diÔn ra m¹nh mÏ c¸ch m¹ng

khoa häc - c«ng nghÖ, qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ kinh tÕ vµ sù chuyÓn tiÕp

tõ kinh tÕ c«ng nghiÖp sang kinh tÕ tri thøc...

Khëi ®Çu tõ cuèi nh÷ng n¨m 50, cuéc c¸ch m¹ng khoa häc - c«ng

nghÖ hiÖn ®¹i thùc sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ tõ gi÷a nh÷ng n¨m 70 cña thÕ kû

XX. Víi viÖc khoa häc trë thµnh mét lùc l−îng s¶n xuÊt trùc tiÕp, cuéc

c¸ch m¹ng nµy ®· ®−a lùc l−îng s¶n xuÊt cña x· héi loµi ng−êi lªn tr×nh ®é

ph¸t triÓn míi rÊt cao, lµm thay ®æi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l−îng s¶n

xuÊt. Loµi ng−êi ®ang tiÕn tíi mét nÒn kinh tÕ míi víi vai trß næi bËt cña

kinh tÕ tri thøc. XuÊt hiÖn nhiÒu c«ng nghÖ míi, hiÖn ®¹i vµ nhiÒu ngµnh

c«ng nghiÖp míi (trong ®ã næi lªn lµ c«ng nghÖ th«ng tin, c«ng nghÖ sinh

häc vµ c«ng nghÖ vËt liÖu míi), t¹o nªn nhiÒu thay ®æi mang tÝnh c¸ch

m¹ng trong ®êi sèng kinh tÕ cña x· héi loµi ng−êi. C¸c yÕu tè kh«ng gian

vµ thêi gian trong s¶n xuÊt, trao ®æi vµ l−u th«ng ®· thu hÑp l¹i ®¸ng kÓ.

NhiÒu ngµnh s¶n xuÊt ®¹t ®−îc hiÖu qu¶ cao nhê tr¶i réng ra c¸c n−íc vµ

khu vùc kh¸c nhau trªn thÕ giíi. TÝnh chÊt x· héi ho¸ cña søc s¶n xuÊt x·

héi loµi ng−êi ®¹t tíi ®é cao ch−a tõng thÊy.

13

B−íc ph¸t triÓn cña lùc l−îng s¶n xuÊt nh©n lo¹i ë tr×nh ®é c«ng nghÖ

vµ tÝnh chÊt x· héi ho¸ rÊt cao nh− hiÖn nay ®· ®−a kinh tÕ thÕ giíi ®i vµo

giai ®o¹n toµn cÇu ho¸, dÉn ®Õn h×nh thµnh mét hÖ thèng ph©n c«ng lao

®éng quèc tÕ ë quy m« toµn cÇu vµ mét nÒn kinh tÕ toµn cÇu.

Nh×n l¹i qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña thÕ giíi cho ®Õn gi÷a thÕ kû XX,

chóng ta thÊy qu¸ tr×nh quèc tÕ ho¸ kinh tÕ ®· t¸c ®éng rÊt m¹nh ®Õn hÖ

thèng quan hÖ quèc tÕ. ë thêi kú ®ã næi lªn hai lo¹i quan hÖ quèc tÕ chñ

yÕu lµ: ®Õ quèc-®Õ quèc vµ chÝnh quèc-thuéc ®Þa; hai xu thÕ chñ yÕu cña

quan hÖ quèc tÕ lµ: c¹nh tranh gi÷a c¸c c−êng quèc ®Õ quèc ®Ó “chia l¹i”

thÕ giíi vµ ®Êu tranh gi¶i phãng cña c¸c d©n téc, ®−îc sù cæ vò cña C¸ch

m¹ng th¸ng M−êi Nga, chèng chñ nghÜa ®Õ quèc vµ chñ nghÜa thùc d©n. Xu

thÕ ®Çu ®· hÇu nh− chi phèi toµn bé sù vËn ®éng cña hÖ thèng quan hÖ quèc

tÕ trong 45 n¨m ®Çu thÕ kû XX, dÉn ®Õn hai cuéc chiÕn tranh thÕ giíi v«

cïng khèc liÖt. Xu thÕ sau ®· thóc ®Èy phong trµo ®Êu tranh giµnh ®éc lËp

d©n téc trong h¬n 20 n¨m tr−íc ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai vµ sau ChiÕn

tranh thÕ giíi thø hai ph¸t triÓn thµnh cao trµo, ®¸nh ®æ hÖ thèng thuéc ®Þa

cña chñ nghÜa thùc d©n, gãp phÇn quan träng lµm thay ®æi côc diÖn chÝnh

trÞ thÕ giíi.

VËy, ë hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI, toµn cÇu ho¸ kinh tÕ sÏ t¸c

®éng thÕ nµo ®Õn hÖ thèng quan hÖ quèc tÕ?

DiÔn biÕn t×nh h×nh nh÷ng n¨m gÇn ®©y cho thÊy kh¸ râ sù vËn ®éng

hÕt søc khÈn tr−¬ng, phøc t¹p vµ ®Çy m©u thuÉn, chøa ®ùng c¶ hai mÆt hîp

t¸c vµ ®Êu tranh cña hÖ thèng quan hÖ quèc tÕ. Qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ kinh

tÕ t¸c ®éng rÊt m¹nh ®Õn quan hÖ gi÷a c¸c n−íc trªn thÕ giíi, ®Æc biÖt lµ

gi÷a c¸c n−íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn vµ c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn, chËm

ph¸t triÓn.

C¸c n−íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn, c¸c thÕ lùc ®Õ quèc chñ nghÜa, ®øng

®Çu lµ Mü, ®ang triÖt ®Ó lîi dông qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ kinh tÕ ®Ó bµnh

14

tr−íng c¸c quan hÖ t− b¶n chñ nghÜa, bµnh tr−íng chñ nghÜa t− b¶n ra toµn

thÕ giíi, ®Ó cñng cè vµ duy tr× vÜnh viÔn hÖ thèng ph©n c«ng lao ®éng thÕ

giíi theo m« h×nh “trung t©m - ngo¹i vi”, trong ®ã c¸c n−íc t− b¶n ph¸t

triÓn, ®øng ®Çu lµ Mü, ®ãng vai trß lµ “trung t©m”, cßn phÇn cßn l¹i cña thÕ

giíi chØ lµ “ngo¹i vi”. Trong m« h×nh nµy “ngo¹i vi” lµ n¬i cung cÊp c¸c

nguån lùc cÇn thiÕt, nhÊt lµ vÒ tµi nguyªn, lao ®éng vµ thÞ tr−êng..., cho

sù ph¸t triÓn cña “trung t©m”, n¬i høng chÞu nh÷ng bÊt æn vµ khñng

ho¶ng n¶y sinh tõ sù ph¸t triÓn cña “trung t©m”, vµ lµ d− ®Þa cho sù ph¸t

triÓn cña “trung t©m”.

Trong nh÷ng thËp kû ®Çu thÕ kû XXI, c¸c n−íc t− b¶n ph¸t triÓn tiÕp

tôc thóc ®Èy m¹nh mÏ chiÒu h−íng nµy trong quan hÖ quèc tÕ. Hä cã lîi

Ých, cã thùc lùc vµ quyÕt t©m ®Ó lµm viÖc nµy. Hä n¾m trong tay c¸c ph−¬ng

tiÖn hïng m¹nh (vÒ kinh tÕ, c«ng nghÖ, khoa häc, kü thuËt, qu©n sù, th«ng

tin-tuyªn truyÒn vµ c¶ chÊt x¸m...) vµ c¸c c¬ chÕ quèc tÕ (G-7, IMF, WB,

NATO vµ WTO). Hä ®ang chi phèi toµn cÇu ho¸ kinh tÕ, s½n sµng sö dông

søc m¹nh, kÓ c¶ søc m¹nh qu©n sù, ¸p ®Æt, can thiÖp vµ g©y chiÕn tranh ®Ó

thùc hiÖn ý ®å bµnh tr−íng, më réng ¶nh h−ëng vµ giµnh siªu lîi nhuËn tèi

®a.

Trong khi ®ã, c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn vµ chËm ph¸t triÓn ®ang chñ

®éng héi nhËp hoÆc bÞ cuèn hót vµo qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ kinh tÕ, cè g¾ng

tranh thñ c¬ héi, ®èi phã víi nh÷ng khã kh¨n, th¸ch thøc rÊt to lín, thùc

hiÖn kiÓu ph¸t triÓn rót ng¾n, nh»m cñng cè vµ t¨ng c−êng søc m¹nh quèc

gia, giµnh vÞ trÝ xøng ®¸ng trong hÖ thèng ph©n c«ng lao ®éng toµn cÇu,

tho¸t dÇn khái thÕ bÞ lÖ thuéc vµo c¸c n−íc t− b¶n ph¸t triÓn vµ c¸c trung

t©m kinh tÕ-tµi chÝnh quèc tÕ. Trong tiÕn tr×nh héi nhËp, ë c¸c møc ®é kh¸c

nhau, c¸c n−íc nµy coi träng ph¸t triÓn sù hîp t¸c ®a ph−¬ng, ®a d¹ng víi

c¸c ®èi t¸c, ®ång thêi ®Êu tranh chèng sù ¸p ®Æt, can thiÖp (c¶ vÒ kinh tÕ lÉn

chÝnh trÞ) tõ phÝa c¸c n−íc ph¸t triÓn ph−¬ng T©y. Trong cuéc ®Êu tranh

15

kh«ng c©n søc nµy, sù hîp t¸c gi÷a c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn (hîp t¸c Nam -

Nam) lµ rÊt cÇn thiÕt vµ ®ang ®−îc c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn còng nh− nhiÒu

tæ chøc quèc tÕ vµ khu vùc quan t©m thóc ®Èy.

Nh÷ng t¸c ®éng nhiÒu mÆt cña qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ ®ang thóc ®Èy

sù trïng hîp còng nh− sù va ch¹m lîi Ých trªn nhiÒu vÊn ®Ò gi÷a c¸c quèc

gia, d©n téc; lµm cho sù liªn kÕt, liªn minh, tËp hîp lùc l−îng trªn tr−êng

quèc tÕ diÔn ra khÈn tr−¬ng víi nhiÒu h×nh thøc ®a d¹ng vµ trªn nhiÒu tÇng

nÊc, nhiÒu cÊp ®é... Hîp t¸c vµ ®Êu tranh ®i liÒn víi nhau, ®an xen vµo nhau

trong quan hÖ quèc tÕ.

c) Nh×n tõ qu¸ tr×nh vËn ®éng cña hÖ thèng quan hÖ quèc tÕ, hai

thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI lµ giai ®o¹n tiÕp tôc diÔn ra sù chuyÓn tiÕp tõ

"trËt tù thÕ giíi hai cùc" ®∙ tan vì sang mét trËt tù thÕ giíi míi ®ang

trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh th«ng qua ®Êu tranh quyÕt liÖt gi÷a c¸c n−íc

trªn thÕ giíi.

TrËt tù thÕ giíi ph¶n ¸nh cÊu tróc quyÒn lùc, vÞ trÝ, vai trß cña c¸c

quèc gia trong viÖc gi¶i quyÕt c¸c c«ng viÖc quèc tÕ.

Trong “trËt tù hai cùc”, mäi c«ng viÖc quèc tÕ, vÒ c¬ b¶n, tuú thuéc

vµo viÖc gi¶i quyÕt cña hai siªu c−êng Mü vµ Liªn X«. Khi Liªn X« tan r·,

trËt tù hai cùc còng chÊm døt.

Næi lªn thµnh siªu c−êng duy nhÊt trªn thÕ giíi, víi søc m¹nh v−ît tréi

so víi tÊt c¶ c¸c quèc gia kh¸c, Mü muèn thiÕt lËp mét "trËt tù ®¬n cùc" do

Mü lµm b¸ chñ.

C¸c n−íc lín kh¸c, nhÊt lµ Trung Quèc, Nga, Ph¸p, §øc vµ Ên §é,

muèn cã mét "trËt tù ®a cùc" mµ b¶n th©n hä lµ c¸c "cùc".

Trong khi ®ã, c¸c n−íc võa vµ nhá trªn thÕ giíi l¹i mong muèn ®i tíi

mét “trËt tù d©n chñ vµ b×nh ®¼ng” víi sù tham gia cña tÊt c¶ c¸c n−íc trong