Công Nghệ Cao Su Thiên Nhiên.pdf

CÖNG NGHÏå

CAO SU

THIÏN NHIÏN

(BAÃN IN LÊÌN THÛÁ NÙM COÁ SÛÃA CHÛÄA, BÖÍ SUNG)

4 CAO SU THIÏN NHIÏN

CAO SU THIÏN NHIÏN 5

LÚÂI GIÚÁI THIÏÅU

6 CAO SU THIÏN NHIÏN

CAO SU THIÏN NHIÏN 7

CHÛÚNG I

ÀAÅI CÛÚNG

Cao su thiïn nhiïn laâ möåt chêët coá tñnh àaân höìi vaâ tñnh bïìn, thu

àûúåc tûâ muã (latex) cuãa nhiïìu loaåi cêy cao su, àùåc biïåt nhêët laâ loaåi

cêy Hevea brasiliensis.

Vaâo nùm 1875 nhaâ hoáa hoåc Phaáp Bouchardat chûáng minh cao

su thiïn nhiïn laâ möåt höîn húåp polymer isoprene (C5H8

)n; nhûäng

polymer naây coá maåch carbon rêët daâi vúái nhûäng nhaánh ngang taác

duång nhû caái moác. Caác maåch àoá xoùæn lêîn nhau, moác vaâo bùçng nhûäng

nhaánh ngang maâ khöng àûát khi keáo daän, maåch carbon coá xu hûúáng

trúã vïì daång cuä, do àoá sinh ra tñnh àaân höìi.

Ta seä khaão saát caác tñnh chêët cuãa cao su thiïn nhiïn úã nhûäng

trang sau.

A. Lõch sûã

I. Lõch sûã phaát hiïån cêy cao su:

Ngûúâi Êu chêu àêìu tiïn biïët àïën cao su coá leä laâ Christophe

Colomb(1). Theo nhaâ viïët sûã Antonio de Herrera thuêåt laåi, trong

haânh trònh thaám hiïím sang chêu Myä lêìn thûá hai(2), öng

Christophe Colomb coá biïët túái möåt troâ chúi cuãa dên àõa phûúng

1. Ngûúâi tòm ra Chêu Myä àêìu tiïn. Thûåc hiïån àûúåc 4 chuyïën thaám hiïím chêu Myä tûâ nùm

1492 àïën 1504.

2. Tûâ nùm 1493 àïën 1496.

8 CAO SU THIÏN NHIÏN

Haiti (quêìn àaão thuöåc chêu Myä) laâ sûã duång quaã boáng taåo tûâ chêët

nhûåa coá tñnh àaân höìi, kñch thûúác bùçng quaã boáng hiïån nay, tung

chuyïìn àûa qua möåt löî khoeát trïn tûúâng bùçng vai hoùåc cuâi tay,

bùæp vïë, thay vò duâng quaã boáng laâm bùçng vaãi àöån nhû luác bêëy giúâ

taåi chêu Êu. Troâ chúi naây àûúåc dên chêu Myä(1) duâng qua nhiïìu

thïë kyã, àûúåc chûáng minh qua khai quêåt khaão cöí nghiïn cûáu nïìn

vùn minh Maya úã vuâng Trung Myä, vúái nhûäng di tñch baäi boáng

cuâng vúái vêåt duång cao su vaâo thïë kyã XI.

Maäi àïën nùm 1615, con ngûúâi múái biïët túái cao su qua saách coá

tûåa àïì “De la monarquia indiana” cuãa Juan de Torquemada, viïët

vïì lúåi ñch vaâ cöng duång phöí cêåp cuãa cao su, noái àïën möåt chêët coá

tïn laâ “uleái” do dên àõa phûúng Mïhicö chïë taåo tûâ muã cêy goåi laâ

“ule” maâ hoå duâng laâm vaãi quêìn aáo khöng thêëm nûúác.

Tuy nhiïn, maäi àïën hún 1 thïë kyã sau, lúåi ñch vaâ cöng duång cuãa

cao su múái àûúåc biïët túái do hai nhaâ baác hoåc Phaáp laâ öng La

Condamine vaâ öng Fresneau.

La Condamine àûúåc Viïån Haân lêm Khoa hoåc Paris cûã àïën

Nam Myä ào chiïìu daâi àoaån kinh tuyïën chaåy qua xñch àaåo. Trong

8 nùm vúái nhiïåm vuå naây (1736-1744), öng coân quan saát nhiïìu sûå

kiïån khoa hoåc khaác trong thiïn nhiïn. Tûåu trung, öng tûâ Quito

(thuã àö nûúác Ecuador) gúãi vïì Viïån Haân lêm Khoa hoåc Paris

(Phaáp) vaâi mêîu khöëi sêåm maâu, tûúng tûå nhû nhûåa, phaát xuêët tûâ

möåt loaåi cêy maâ dên àõa phûúng goåi laâ “heáveá”, khi raåch voã úã thên

coá chêët loãng maâu trùæng nhû sûäa tiïët ra, gùåp khöng khñ dêìn dêìn

àöng laåi röìi khö ài. Àöìng thúâi, öng cuäng cho biïët cöng duång cuãa

chêët naây vaâ cho biïët cêy tiïët ra chêët nhû thïë coân moåc caã bïn búâ

söng Amazone vaâ dên töåc Maina (Mainas) àõa phûúng coân goåi

chêët àoá laâ “caa-o-chu”; tûâ êm naây ngûúâi Phaáp goåi laâ “caoutchouc”,

1. Sau khi tòm àûúåc àêët múái chêu Myä, luác bêëy giúâ ngûúâi ta tûúãng laâ àêët ÊËn Àöå vaâ dên àõa

phûúng laâ dên ÊËn Àöå.

CAO SU THIÏN NHIÏN 9

ngûúâi Viïåt Nam laâ “cao su”, Anh laâ “caotchouc”(1), Nga laâ

“Kayryk”, Àûác laâ “Kautchuk”, YÁ laâ “caucciu”, Têy Ban Nha laâ

“caucho”, Bungari laâ “Kayryk”, Rumani laâ “caoutchouc”. Theo

dên töåc Maina, Caa coá nghôa laâ cêy, göî vaâ o-chu coá nghôa laâ khoác,

chaãy ra hay chaãy nûúác mùæt; do àoá yá nghôa nguyïn thuãy chûä cao su

coá nghôa laâ nûúác mùæt cuãa cêy.

Qua nhûäng baáo caáo khaác cuãa La Condamine, ngûúâi ta thêëy coá

tin tûác quan hïå túái kyä sû Fresneau taåi Guayane (Nam Myä), gùåp

gúä nhau vaâo nùm 1743. François Fresneau coá nhûäng baãn mö taã

tûúâng têån vïì cêy cao su vaâ cho biïët khöng ngûâng tòm nhûäng núi

sinh trûúãng cêy cao su, nghiïn cûáu caách chiïët ruát cao su, vaâ

chñnh öng laâ ngûúâi àêìu tiïn àïì nghõ sûã duång nguyïn liïåu naây.

Vaâo nùm 1762, cêy maâ öng Fresneau àïì cêåp túái, laâ cêy “Hevea

guianensis”. Nhûäng nùm sau àoá, ngûúâi ta nhanh choáng nhêån thêëy

cêy cho ra cao su khöng chó sinh trûúãng úã chêu Myä, coân coá caã úã chêu

Phi cuäng nhû chêu AÁ. Nhû úã nhan àïì “Flora Indica”, Roxburgh àaä

cho biïët dên àõa phûúng miïìn Àöng AÁ àaä biïët túái giaá trõ cuãa cao su

tûâ lêu: cao su trñch lêëy tûâ möåt cêy cao su coá tïn laâ “Ficus elastica”,

àûúåc sûã duång laâm àuöëc vaâ vêåt duång khöng thêëm nûúác.

Tñnh àïën nay, cêy chûáa muã cao su coá rêët nhiïìu loaåi, moåc raãi

raác khùæp quaã àêët, nhêët laâ úã vuâng nhiïåt àúái. Coá cêy thuöåc giöëng to

lúán nhû cêy Hevea brasiliensis hay giöëng Ficus, coá cêy thuöåc loaåi

dêy leo (nhû giöëng Landolphia), coá cêy thuöåc giöëng coã, v.v.... ta seä

àïì cêåp tiïëp theo. Coá thïí noái têët caã nhûäng giöëng, loaåi cêy cao su

àïìu thûåc sûå khöng thïí khai thaác theo löëi cöng nghiïåp àûúåc

nhûng loaåi cêy àûúåc choån àïí canh taác àaåi qui mö laâ cêy thuöåc

loaåi Hevea brasiliensis, cho hêìu hïët töíng lûúång cao su thiïn

nhiïn trïn thõ trûúâng thïë giúái.

YÁ tûúãng lêåp ra àöìn àiïìn, chó phaát sinh tûâ luác con ngûúâi coá nhu

1. Chûä “Rubber” (Anh, Myä) maâ ta dõch laâ cao su chó phöí biïën sau nùm 1770, Priestly phaát

hiïån cao su têíy xoáa àûúåc vïët buát chò, nhû laâ göm têíy.

10 CAO SU THIÏN NHIÏN

cêìu to lúán, tûác laâ sau haâng loaåt khaám phaá cuãa khoa hoåc kyä thuêåt

àaä giuáp con ngûúâi sûã duång chêët naây trong cuöåc söëng vúái nhiïìu

loaåi saãn phêím.

II. Tiïën böå khoa hoåc vaâ cöng nghiïåp cao su trïn thïë giúái:

Sau khi nghiïn cûáu vïì lõch sûã cao su, khoá maâ taách khoa hoåc

khoãi cöng nghiïåp hay kyä nghïå cao su àûúåc. Thêåt thïë, àaä tûâ lêu,

cao su chûa phaãi laâ àöëi tûúång khaão cûáu thuêìn tuáy vaâ vö tû. Àa söë

nhaâ khaão cûáu àïìu xoay hûúáng chuyïn nghiïn cûáu caác ûáng duång

múái cuãa cao su, do vêåy tiïën triïín vïì khoa hoåc cao su thûúâng lêîn

löån vúái tiïën triïín vïì kyä thuêåt.

Latex maâ dên chêu Myä biïët túái cöng duång, luác bêëy giúâ khöng

thïí xuêët khêíu, chuyïn chúã ra ngoaâi àûúåc. Àoá laâ chêët loãng trùæng

àuåc nhû sûäa; àïí tûå nhiïn seä lïn men vaâ àöng àùåc, úã daång naây noá

laâ cao su khö. Nhûng bêëy giúâ, cao su daång àùåc naây khöng thïí

duâng àûúåc vaâo viïåc gò, khöng xûã lyá àûúåc, khöng thïí taåo ra àûúåc

hònh daáng cuãa vêåt duång mong muöën.

Phoãng theo phûúng phaáp cuãa caác àõa phûúng chêu Myä, sûã

duång latex tûúi. Trûúác hïët, ngûúâi ta tòm möåt chêët loãng coá khaã

nùng hoâa tan cao su khö thaânh möåt dung dõch loãng vaâ chêët loãng

naây coá thïí böëc húi àûúåc, traã tñnh chêët nguyïn thuãy cuãa cao su trúã

laåi (chêët hoâa tan naây àûúåc goåi laâ dung möi). Nhû thïë, aáp duång

theo caách naây, seä chïë biïën àûúåc thaânh vêåt duång cao su traáng

phïët, nhuáng. Nhûng tiïën böå naây hêìu nhû khöng àaáng kïí, phaãi

àúåi sau gêìn möåt thïë kyã, nhúâ hai cuöåc phaát minh quan troång laâ

phaát minh “nghiïìn hay caán hoáa deão cao su” vaâ “lûu hoáa cao su”.

Vêën àïì hoâa tan cao su àûúåc àõnh vaâo nùm 1761 (17 nùm, sau

khi öng La Condamine trúã vïì) nhúâ hai nhaâ hoáa hoåc Phaáp laâ

Heárissant vaâ Macquer, vúái dung möi laâ ether vaâ tinh dêìu thöng

(essence de teáreábenthine). Nhûng, mùåc duâ Samuel Peal àûa ra

saáng chïë nùm 1791, viïåc chïë biïën ra aáo mûa múái àûúåc xem laâ

maånh chó vaâo sau nùm 1823, nùm maâ Macintosh sûã duång naphtha

nhû laâ möåt dung möi.

CAO SU THIÏN NHIÏN 11

Sau thúâi kyâ chïë biïën vêåt duång tûâ dung dõch, àïën thúâi kyâ cöng

nghiïåp cao su tiïën triïín vûúåt bêåc, laâ thúâi kyâ Thomas Hancock (Anh)

khaám phaá ra “quaá trònh nghiïìn hay caán deão cao su” tûâ nhûäng lêìn

quan saát cöng viïåc laâm nùm 1819, öng àaä giûä bñ mêåt suöët nhiïìu nùm.

II.1. Phaát minh ra “quaá trònh caán deão”

Hancock nhêån thêëy nhûäng maãnh cao su múái vûâa àûúåc cùæt ra

coá tñnh dñnh laåi vúái nhau khi boáp vùæt chuáng laåi. Tûâ àoá öng nghô laâ

nïëu xeá vuån cao su röìi àùæp nöëi nhûäng maãnh vuån àoá laåi bùçng lûåc

neán eáp, coá thïí laâm thaânh nhûäng vêåt duång coá hònh daång vaâ kñch

thûúác mong muöën. Àïí thûåc hiïån, öng chïë taåo ra möåt maáy göìm

möåt öëng truå “coá gai” quay troân trong möåt truå röîng khaác cuäng “coá

gai” maâ öng goåi laâ maáy “Pickle”. Maáy àûúåc thiïët kïë lúán hún khi

öng nhêån thêëy kïët quaã àaåt àûúåc nhû yá muöën, tûác laâ coá àûúåc cao

su böåt, cao su thö tûâ daång coá tñnh àaân höìi vaâ tñnh bïìn trúã thaânh

möåt khöëi nhaäo vaâ deão khöng chó cho àûúåc moåi hònh daång, vêåt

duång theo yá muöën maâ coân àöån vaâo àûúåc caác chêët böåt vúái tyã lïå khaá

lúán àïí giaãm giaá thaânh, àïí vêåt duång àûúåc cûáng hún...

Thêåt ra, àêy laâ möåt phaát minh coá têìm mûác quan troång do cöng

lao cuãa öng. Cöng cuöåc nghiïìn deão hoáa vúái maáy Pickle ngaây nay

àûúåc goåi laâ “sûå deão hoáa cao su” àûúåc thûåc hiïån vúái maáy nhöìi caán.

Vêën àïì chïë biïën vêåt duång cao su tûâ viïåc hoâa tan cao su bùçng

dung möi, tiïën böå hún nûäa laâ thûåc hiïån nghiïìn hoáa deão àïí cho

àûúåc hònh daång caác vêåt duång àïìu àûúåc giaãi quyïët. Nhûng bêy giúâ

viïåc sûã duång cao su haäy coân vêëp phaãi möåt trúã ngaåi lúán lao laâ têët

caã caác vêåt duång cao su vûâa rúâi khoãi xûúãng chïë biïën àïìu hû hoãng

nhanh choáng, chuáng chaãy nhûåa nhêìy dñnh dûúái aãnh hûúãng cuãa

sûác noáng vaâ aánh saáng, hoáa cûáng gioân khi gùåp laånh, thúâi gian sûã

duång ngùæn nguãi.

Phaãi àïën 20 nùm sau, nhúâ cuöåc phaát minh khaác rêët quan

troång múái giaãi quyïët àûúåc khoá khùn nïu trïn, àoá laâ phaát minh

“quaá trònh lûu hoáa cao su”. Chñnh tûâ khaám phaá naây maâ nïìn cöng

nghiïåp cao su trïn thïë giúái phaát triïín vûúåt bêåc.

12 CAO SU THIÏN NHIÏN

II.2. Sûå lûu hoáa cao su:

Vaâo nùm 1831, Charles Goodyear (Hoa Kyâ) tòm caách caãi thiïån

chêët liïåu cao su, chuã yïëu öng nöî lûåc tòm möåt chêët “laâm khö” caác

thaânh phêìn chaãy nhûåa bêìy nhêìy. Àïën nùm 1839, qua quaá trònh

nghiïn cûáu, öng phaát minh ra möåt hiïån tûúång gêy ngaåc nhiïn,

chêën àöång cho cöng nghiïåp cao su: cao su söëng hoâa tröån vúái lûu

huyânh àem xûã lyá úã nhiïåt àöå àuã laâm noáng chaãy lûu huyânh, seä traãi

qua möåt biïën àöíi, caãi thiïån àûúåc caác tñnh chêët cú lyá cuäng nhû khaã

nùng chõu nhiïåt rêët lúán, thúâi gian sûã duång caác vêåt duång cao su

naây lêu gêëp nhiïìu lêìn cao su khöng àûúåc xûã lyá nhû thïë.

Cao su àûúåc xûã lyá nhû vêåy àûúåc goåi laâ cao su lûu hoáa (1) vaâ ta

seä khaão saát tûúâng têån trong chûúng lûu hoáa cao su thiïn nhiïn.

Àaä coá nhiïìu ngûúâi àûa ra phûúng caách naây (nhû F. Ludersdoff,

Àûác, thûåc hiïån taác duång cuãa lûu huyânh nùm 1832; J. Van Geuns,

Haâ Lan, nùm 1836) nhûng laåi khöng chûáng minh àuáng têìm mûác

quan troång tûâ taác duång cuãa lûu huyânh sinh ra. Trong moåi trûúâng

húåp, Goodyear hiïíu trûåc tiïëp nhûäng kïët quaã cuãa quaá trònh thñ

nghiïåm vaâ àaä xaác àõnh àûúåc àúâi söëng cuãa cao su cuäng nhû toaân

böå hoaåt tñnh cao su.

Coá thïí noái nhúâ hai phaát minh cuãa Hancock (nghiïìn deão hoáa)

vaâ cuãa Goodyear (lûu hoáa)(2) maâ kyä nghïå cao su phaát triïín maånh

meä, nhu cêìu tiïu thuå tùng nhiïìu àïën nöîi con ngûúâi phaãi thiïët lêåp

àöìn àiïìn cao su, xêm chiïëm thuöåc àõa, baânh trûúáng viïåc tröìng

cao su... Nhu cêìu tiïu thuå cao su thiïn nhiïn tùng cao maäi àûa

àïën viïåc phaát minh cao su nhên taåo (cao su töíng húåp), chïë biïën

cao su taái sinh ngaây nay. Nhûng cöng nghiïåp cao su tiïën triïín

1. Cao su lûu hoáa tûác laâ cao su àaä hoáa húåp vúái lûu huyânh. Trong ngaânh, ngûúâi ta coân goåi laâ

“cao su chñn”. Cho lûu huyânh vaâo cao su söëng, gia nhiïåt, laâm cho cao su trúã nïn chñn, tûâ

traång thaái deão (sau khi nhöìi caán) trúã thaânh traång thaái bïìn hún, coá tñnh àaân höìi cao hún.

Nhû thïë ta khöng nïn goåi MBT laâ thuöëc chñn vò möåt höîn húåp cao su coá MBT nhûng khöng

coá lûu huyânh khi nung noáng lïn, noá khöng bao giúâ chñn. Ta seä àïì cêåp chi tiïët naây sau.

2. Hancock cuäng laâ ngûúâi khaám phaá ra sûå lûu hoáa nhûng laåi khaám phaá ra sau Goodyear.

Trong luác tòm ra quaá trònh lûu hoáa, öng khöng biïët Goodyear àaä phaát minh ra trûúác öng.

CAO SU THIÏN NHIÏN 13

maånh meä ngaây nay cuäng phaãi nhúâ caác cuöåc khaám phaá tiïëp nöëi

sau cuöåc khaám phaá ra sûå lûu hoáa cao su, nhû khaám phaá chêët xuác

tiïën lûu hoáa, chêët chöëng laäo hoáa, chêët àöån tùng cûúâng lûåc cao su,

phaát minh caác phûúng phaáp chïë biïën cao su v.v...

III. Sú lûúåc vïì viïåc tröìng cêy cao su trïn thïë giúái:

Sau phaát minh lûu hoáa cao su, kyä nghïå cao su chïë biïën phaát

triïín maånh meä, do àoá nhu cêìu nguyïn liïåu cao su caâng luác caâng

cao, nhûng xûá Breásil(1) laåi khöng àuã cung cêëp cho caác nûúác cöng

nghiïåp, saãn lûúång rêët thêëp laåi chó khai thaác toaân cêy cao su moåc

hoang úã rûâng, maâ hoå laåi khöng cho xuêët khêíu haåt giöëng. Anh

quöëc coá caác thuöåc àõa muöën phaát triïín ngaânh cao su nïn àaä ra

lïånh lêëy cùæp höåt giöëng cao su Breásil àem vïì cho tröìng taåi Malay￾sia vaâ Borneáo (1881); vaâ tûâ àoá maâ phaát triïín thaânh nhûäng àöìn

àiïìn úã Indonesia, Sri Lanka. Giöëng cêy àûúåc choån àïí lêëy cùæp höåt

giöëng laâ cêy cao su Hevea brasiliensis euphorbiaceae vaâ ngûúâi

nhêån nhiïåm vuå naây laâ hai öng Wickham vaâ Cross.

Viïåc thu hoaåch latex cao su àêìu tiïn laâ vaâo nùm 1884 dûúái

quyïìn cuãa öng Trimen, chuã nhiïåm vûúân baách thaão Sri Lanka; kïë

laâ vaâo nùm 1889 dûúái quyïìn cuãa Ridley, chuã nhiïåm vûúân baách

thaão Singapor. Nhûng nhûäng cuöåc thu hoaåch naây lêìn àêìu khöng

coá nhiïìu hûáa heån maâ phaãi àúåi túái nùm 1896, luác maâ cêy cao su àaä

trûúãng thaânh vaâ phaát triïín.

Cêy cao su lêìn àêìu tiïn àûúåc du nhêåp vaâo Àöng dûúng laâ do

öng J.B. Louis Pierre(2) àem tröìng taåi thaão cêìm viïn Saâi Goân nùm

1877, nhûäng cêy naây hiïån nay àaä chïët. Kïë àoá vaâo nùm 1897, dûúåc

sô Raoul lêëy nhûäng höåt giöëng úã Java (giöëng cêy xuêët xûá tûâ höåt

giöëng Wickham vaâ Cross lêëy cùæp) àem vïì gieo tröìng taåi Öng Yïåm

(Bïën Caát). Ta cuäng kïí túái möåt söë àöìn àiïìn do Baác sô Yersin lêëy

giöëng úã Colombo (Sri Lanka) àem gieo tröìng úã khoaãnh àêët cuãa

1. Breásil (Bra-xin) (Nam Myä) laâ möåt nûúác saãn xuêët cao su rûâng nhiïìu nhêët úã Nam Myä; luác bêë y giúâ

giöëng cêy cao su rûâng (moåc ngêîu nhiïn) úã àêy laâ giöëng cêy töët nhêët trong caác loaåi.

2. Öng J. B. Louis Pierre laâ nhaâ thûåc vêåt hoåc Phaáp - ngûúâi thaânh lêåp Thaão Cêìm viïn Saâi Goân 1864-1865.

14 CAO SU THIÏN NHIÏN

Viïån Pasteur taåi Suöëi Dêìu (Nha Trang) nùm 1899-1903. Tûâ àoá

caác àöìn àiïìn khaác àûúåc múã röång nhû àöìn àiïìn Suzannah vúái haåt

giöëng saãn xuêët taåi Öng Yïåm (1907), àöìn àiïìn Cexo taåi Löåc Ninh

(1912), àöìn àiïìn Michelin (1952), SIPH (1934) vaâ rêët nhiïìu àöìn

àiïìn khaác sau naây.

Taåi chêu Phi, cêy cao su Hevea brasiliensis àûúåc gieo tröìng

thaânh àöìn àiïìn lúán úã caác xûá Libeária, Congo Belge, Nigeária,

Cameroun, Cöte d’lvoire, nhûäng xûá thñch húåp vúái cêy cao su loaåi

naây. Taåi Nam Myä vaâ Trung Myä cuäng coá nhiïìu yá àõnh lêåp dûång àöìn

àiïìn, nhêët laâ trong thïë chiïën thûá hai, dûúái sûå höî trúå cuãa Hoa Kyâ,

nhûng kïët quaã khöng vûâa yá lùæm. Taåi Liïn Xö trûúác àêy cuäng nhû

caác nûúác Mexico, Hoa Kyâ, vaâ vuâng phi nhiïåt àúái xoay qua canh taác

qui mö giöëng cêy cao su Kok-saghyz, guayule laâ nhûäng cêy cho cao

su nhûng khaác vúái loaåi cêy Hevea brasiliensis (seä àïì cêåp túái àêy).

Cêy cao su laâ möåt cêy cöng nghiïåp rêët quan troång vïì mùåt kinh

tïë nïn caác nûúác trïn thïë giúái àua nhau tòm caách gieo tröìng; noá

coân coá tñnh caách chiïën lûúåc nhû vaâo cuöëi thïë chiïën thûá hai, Nhêåt

xêm lùng caác nûúác vuâng Àöng Nam AÁ (núi chiïëm 90% diïån tñch

tröìng cao su trïn thïë giúái luác bêëy giúâ), àïí cho Àöìng minh khöng

coá nguyïn liïåu vaâ cho àïën nay cao su vêîn coân laâ möåt loaåi nguyïn

liïåu quan troång duâ cho caác loaåi nhûåa deão, cao su töíng húåp àang

phaát triïín maånh khùæp thïë giúái.

B. TRAÅNG THAÁI THIÏN NHIÏN

Cao su thiïn nhiïn sinh ra tûâ möåt söë loaåi thûåc vêåt coá khaã nùng

taåo ra latex. Chûác nùng naây laâ àiïìu kiïån cêìn àïí coá cao su, nhûng

khöng hùèn têët caã nhûäng cêy tiïët ra muã àïìu coá chûáa cao su.

Chûác nùng taåo ra latex trong caác nhu mö thûåc vêåt biïíu thõ àùåc

tñnh qua sûå hiïån hûäu cuãa tïë baâo chuyïn biïåt goåi laâ tïë baâo latex,

tiïët ra möåt dõch goåi laâ latex. Tuây theo loaåi cêy cao su, latex cuäng

coá nhiïìu loaåi khaác nhau: baãn chêët cêëu taåo göìm dung dõch vö cú

vaâ hûäu cú coá chûáa caác tiïíu cêìu cao su úã daång nhuä tûúng.

CAO SU THIÏN NHIÏN 15

I. Hïå thöëng latex vaâ latex cao su:

Latex coá trong nhu mö cêy, taåo tûâ nhûäng tïë baâo söëng göìm

nhûäng nguyïn sinh chêët, nhên vaâ caác thaânh phêìn hiïån diïån. Tïë

baâo latex àûúåc möåt lúáp nguyïn sinh chêët moãng bao phuã, bao caã

möåt khöng baâo lúán laâ núi maâ nguyïn sinh chêët tiïët ra latex. Tuây

theo loaåi cêy cao su, hïå thöëng latex àûúåc taåo tûâ tïë baâo cö lêåp hoùåc

tûâ maåch. Trong trûúâng húåp thûá nhêët nhû loaåi Parthenium

argentatum (Guayule), tïë baâo latex nùçm raãi raác khöng tûúng

thöng vúái nhau trong cú quan cêy. Trong trûúâng húåp sau, maåch

latex àûúåc taåo búãi caác tïë baâo coá kñch thûúác lúán trong nhu mö

nhûng khöng tûúng giao vúái nhau hoùåc tûâ maång tïë baâo daâi nùçm

nöëi tiïëp coá vaách chung tûå tiïu. Loaåi maåch latex thûá nhêët thûúâng

coá àa söë úã loaåi cêy cao su. Loaåi maåch thûá hai laâ loaåi maåch nhaánh

hoùåc maåch tiïëp húåp chó coá úã giöëng Hevea vaâ Manihot (thuöåc hoå

Euphorbiaceae) vaâ úã caác cêy thuöåc hoå Composeáes coá hoa hònh

caánh laá (Pissenlit, scorsoneâre).

Duâ laâ maåch thùèng hay maåch nhaánh, caác maåch àïìu àõnh võ

trong nhu mö thûåc vêåt, àùåc biïåt laâ trong vuâng taåo lêåp libe voã. Caác

cú quan khaác cuãa cêy cuäng àïìu coá chûáa latex.

Toaân böå hïå thöëng latex àïìu kñn, cêìn phaãi thûåc hiïån raåch caåo

àïí cho latex tiïët chaãy ra ngoaâi, cöng viïåc naây àûúåc ta goåi laâ “caåo

muã” (hiïån aáp duång taåi nûúác ta).

Latex cao su laâ möåt chêët loãng phûác húåp, coá thaânh phêìn vaâ tñnh

chêët khaác biïåt nhau tuây theo loaåi. Theo nguyïn tùæc, ta coá thïí noái

àoá laâ möåt traång thaái nhuä tûúng cuãa caác haåt tûã cao su hay thïí giao

traång trong möåt serum loãng.

Tuây theo trûúâng húåp, latex cao su coá chûáa:

- ÚÃ daång dung dõch: nûúác, caác muöëi khoaáng, acid, caác muöëi hûäu

cú, glucid, húåp chêët phenolic, alcaloid úã traång thaái tûå do hay

traång thaái dung dõch muöëi;

- ÚÃ daång dung dõch giaã: caác protein, phytosterol, chêët maâu,

tannin, enzyme;