Chuyển giá trong doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) - Kinh nghiệm quốc tế và bài học cho Việt Nam

VIỆN HÀN LÂM

KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM

HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

DƯƠNG VĂN AN

CHUYỂN GIÁ TRONG DOANH NGHIỆP

CÓ VỐN ĐẦU TƯ TRỰC TIẾP NƯỚC NGOÀI (FDI) -

KINH NGHIỆM QUỐC TẾ VÀ BÀI HỌC CHO VIỆT NAM

Chuyên ngành: Kinh tế Chính trị

Mã số: 62.31.01.02

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC

1. GS.TS. Nguyễn Xuân Tháng

2. TS. Bùi Đại Dũng

HÀ NỘI – 2016

LỜI CÁM ƠN

Em xin chân thành cám ơn GS.TS. Nguyễn Xuân Thắng,

TS. Bùi Đại Dũng đã tận tình hướng dẫn khoa học, định hướng

và giúp đỡ em hoàn thành Luận án này.

Xin trân trọng cám ơn những tập thể và cá nhân đã giúp đỡ

về tài liệu nghiên cứu.

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi.

Các số liệu, dẫn chứng nêu trong Luận án là trung thực, có trích dẫn

nguồn rõ ràng.

Tác giả Luận án

Dương Văn An

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU.....................................................................Error! Bookmark not defined.

Chương 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI11

1.1. Các quan điểm về khái niệm “giá chuyển giao” trong công ty có quan hệ liên kết..... 14

1.2. Các quan điểm về khái niệm “chuyển giá” trong công ty có quan hệ liên kết ............... 15

1.3. Những thảo luận về các hình thức (thủ thuật) chuyển giá của các doanh nghiệp FDI ở

Việt Nam................................................................................................................................ 18

1.4. Những nghiên cứu về tác động của chuyển giá đối với nước tiếp nhận đầu tư.............. 19

1.5. Những nghiên cứu về kinh nghiệm chống chuyển giá của các nước trên thế giới................. 21

1.6. Những nghiên cứu về thực trạng chuyển giá và hoạt động chống chuyển giá ở Việt Nam . 22

1.7. Khoảng trống cần nghiên cứu......................................................................................... 24

Chương 2: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ THUYẾT VỀ CHUYỂN GIÁ TRONG DOANH

NGHIỆP CÓ VỐN ĐẦU TƯ TRỰC TIẾPP NƯỚC NGOÀI ...................................26

2.1. Lý thuyết về chuyển giá.................................................................................................. 26

2.2. Chuyển giá trong doanh nghiệp FDI............................................................................... 42

2.3. Tác động của hành vi chuyển giá.................................................................................... 53

Chương 3: KINH NGHIỆM QUỐC TẾ VỀ KIỂM SOÁT CHUYỂN GIÁ TRONG

DOANH NGHIỆP CÓ VỐN ĐẦU TƯ TRỰC TIẾP NƯỚC NGOÀI, MỘT SỐ BÀI HỌC

RÚT RA................................................................................................................................. 60

3.1. Tình hình chuyển giá ở một số nước trên thế giới.......................................................... 60

3.2. Kinh nghiệm ứng phó với chuyển giá trong doanh nghiệp FDI của OECD và một số

nước phát triển ....................................................................................................................... 69

3.4. Một số bài học về kiểm soát chuyển giá rút ra từ kinh nghiệm các nước trên thế giới .. 89

Chương 4: CHUYỂN GIÁ TRONG DOANH NGHIỆP CÓ VỐN ĐẦU TƯ TRỰC

TIẾP NƯỚC NGOÀI Ở VIỆT NAM, GIẢI PHÁP ỨNG PHÓ VỚI CHUYỂN GIÁ94

4.1. Thực trạng chuyển giá trong doanh nghiệp FDI ở Việt Nam......................................... 94

4.2. Ứng phó với chuyển giá trong doanh nghiệp FDI ở Việt Nam: thực trạng và vấn đề đặt ra... 123

4.3. Một số giải pháp nhằm tăng cường khả năng ứng phó với chuyển giá trong doanh

nghiệp FDI ở Việt Nam ....................................................................................................... 133

KẾT LUẬN.......................................................................................................................... 148

DANH MỤC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA NGHIÊN CỨU SINH ...................... 151

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................. 152

PHỤ LỤC ............................................................................................................................ 166

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

APA Phương pháp thỏa thuận trước giá tính

thuế

Advance Pricing

Agreement

BOT Xây dựng - kinh doanh - chuyển giao Build Operate Transfer

BT Xây dựng - chuyển giao Build Transfer

BTO Xây dựng - chuyển giao - kinh doanh Build Transfer Operate

CUP Phương pháp định giá chuyển giao trên cơ

sở giá tự do có thể so sánh được

Comparable Uncontrolled

Price

ĐTNT Đối tượng nộp thuế

FDI Đầu tư trực tiếp nước ngoài Foreign Direct Investment

FTA Hiệp định thương mại tự do Free trade agreement

GDP Tổng sản phẩm quốc nội Gross Domestic Products

MNCs Tập đoàn đa quốc gia Multinational Corporations

NSNN Ngân sách nhà nước

OECD Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế

Oganization for Economic

Co-operation and

Development

RPM Phương pháp giá bán lại Resales Price Method

SXKD Sản xuất, kinh doanh

TNCs Công ty xuyên quốc gia Transnational Companies

TNDN Thu nhập doanh nghiệp

TNHH Trách nhiệm hữu hạn

USD Đô la Mỹ United States Dollar

VCCI Phòng Thương mại và Công nghiệp

Việt Nam

Vietnam Chamber of

Commerce and Industry

VND Việt Nam đồng

DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ

DANH MỤC CÁC BẢNG:

Bảng 2.1: Mô tả hoạt động giao dịch bình thường theo giá thị trường.....................30

Bảng 2.2: Mô tả hành vi chuyển giá thông qua việc nâng giá đầu vào, hạ giá đầu ra

khi giao dịch với bên liên kết....................................................................................30

Bảng 3.1: Giá nhập khẩu hàng hóa “siêu” đắt ..........................................................64

Bảng 3.2: Giá xuất khẩu “siêu” rẻ.............................................................................65

Bảng 4.1: Các hình thức đầu tư FDI vào Việt Nam (tính đến 31/12/2015)..............96

Bảng 4.2: 12 nước đối tác có vốn đầu tư FDI vào Việt Nam nhiều nhất..................97

Bảng 4.3: Tỷ lệ ước tính doanh nghiệp chuyển giá theo lợi nhuận ........................101

Bảng 4.4: Ước tính tỉ lệ doanh nghiệp chuyển giá theo nước, khu vực..................102

Bảng 4.5: Tỉ lệ ước tính doanh nghiệp thực hiện chuyển giá theo ngành...............103

Bảng 4.6: Thống kê một số trường hợp khai tăng giá trị tài sản góp vốn...............105

Bảng 4.7: Cơ cấu chi phí của công ty TOWA ........................................................108

Bảng 4.8. Thống kê chi phí của Công ty Liên doanh Nhà máy Bia Việt Nam...........111

Bảng 4.9: So sánh doanh thu và chi phí của HL.....................................................115

Bảng 4.10. Hiệu quả đầu tư của các khu vực kinh tế thông qua chỉ số ICOR giai

đoạn 2005 - 2013.....................................................................................................118

Bảng 4.11: Mức thuế thu nhập doanh nghiệp một số nước ....................................119

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, ĐỒ THỊ:

Biểu đồ 4.1: So sánh giá nguyên liệu nhập khẩu từ TOWA Nhật Bản và giá vốn

hàng bán của công ty TNHH TOWA giai đoạn 2009 đến 2011.............................107

Đồ thị 4.2. Tỉ lệ đóng góp vào ngân sách quốc gia của các khu vực kinh tế..........113

DANH MỤC SƠ ĐỒ:

Sơ đồ 4.1: Sơ đồ quan hệ liên kết công ty HL Việt Nam........................................114

1

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu

Sau gần 30 năm thực hiện Luật Đầu tư nước ngoài (có hiệu lực từ năm

1987), nguồn vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài vào Việt Nam tăng đều cả về vốn

đăng ký và vốn giải ngân. Tính đến 31/12/2015, Việt Nam có hơn 20 ngàn dự án

đầu tư trực tiếp nước ngoài còn hiệu lực với tổng vốn đăng ký đạt 281,882 tỷ Đô la

Mỹ, trong đó vốn thực hiện chiếm gần 50% vốn đăng ký.

Các doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài hoạt động ở Việt Nam

có nguồn gốc xuất xứ và lĩnh vực kinh doanh khá đa dạng, trong đó có nhiều công

ty đa quốc gia lớn trên thế giới. Khu vực kinh tế có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài

đã góp phần quan trọng vào việc thực hiện mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội của

Việt Nam như thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, nâng cao hiệu quả sử dụng các nguồn

lực; thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa;

tạo việc làm, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực; cải thiện trình độ công nghệ

chung thông qua hoạt động chuyển giao công nghệ; nâng cao năng lực quản lý kinh

tế, quản trị doanh nghiệp cũng như năng lực cạnh tranh của nền kinh tế…

Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả tích cực đã đạt được, hoạt động của khu

vực kinh tế có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài cũng bộc lộ nhiều hạn chế, ẩn chứa

nhiều vấn đề kinh tế phức tạp, trong đó có vấn đề chuyển giá nhằm trốn, tránh nghĩa

vụ thuế của nhiều doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài. Việc chuyển giá

của các doanh nghiệp này có thể tạo ra hiện tượng “lỗ giả, lãi thật” (thực tế thường

xuyên có khoảng 50% doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài hoạt động

tại Việt Nam báo lỗ, trong đó có những doanh nghiệp như công ty TNHHMTV

Keangnam Vina, công ty Coca-Cola Việt Nam, Công ty Hualon Corporation… báo

lỗ nhiều năm liên tục, số lỗ lũy kế lên đến gần ngàn tỷ đồng/doanh nghiệp). Hệ quả

của hiện tượng trên làm cho Việt Nam thất thu một khoản lớn ngân sách đáng lẽ có

được từ nguồn thuế thu nhập doanh nghiệp của các doanh nghiệp có vốn đầu tư trực

tiếp nước ngoài; làm nảy sinh cạnh tranh bất bình đẳng mà lợi thế thường nghiêng

về phía doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài, khiến doanh nghiệp “nội

2

địa” mất thị phần, thậm chí có những doanh nghiệp liên doanh bị thôn tính và trở

thành doanh nghiệp 100% vốn nước ngoài; môi trường đầu tư của Việt Nam bị phản

ánh sai lệch; một số vấn đề chính trị, xã hội nảy sinh… Những nghi án chuyển giá

ngày càng nhiều với quy mô trốn, tránh nghĩa vụ thuế lớn (tính riêng trong hai năm

2014, 2015 qua thanh tra, kiểm tra các doanh nghiệp có nguy cơ chuyển giá cao,

ngành thuế đã giảm lỗ trên 15.400 tỷ đồng, truy thu, truy hoàn và phạt hơn 2.600 tỷ

đồng), gây ra những bức xúc không nhỏ trong xã hội và tạo ra những nghi ngại có

cơ sở về hiệu quả đích thực của chính sách thu hút vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài

mà Việt Nam đang tiến hành.

Chuyển giá không phải là hiện tượng mới trong đời sống kinh tế thế giới. Bắt

nguồn từ cơ chế định giá chuyển giao nội bộ trong một doanh nghiệp, chuyển giá từ

lâu đã được các tập đoàn đa quốc gia sử dụng rộng rãi trong các giao dịch xuyên

quốc gia giữa các công ty thành viên hay giữa chúng với công ty mẹ vì những mục

tiêu được tính toán từ trước. Khi đối diện với các chính sách và thủ tục thuế khác

nhau, nhất là sự khác biệt về thuế suất thuế thu nhập doanh nghiệp giữa các quốc

gia, các công ty đa quốc gia có thể lợi dụng cơ chế định giá chuyển giao để phân bổ

lại các khoản thu nhập và chi phí giữa các công ty thành viên, nhờ đó có thể tối

thiểu hóa nghĩa vụ thuế tổng thể trên phạm vi toàn tập đoàn. Cùng với quá trình

toàn cầu hóa, khi vai trò của các công ty đa quốc gia ngày càng gia tăng trong hoạt

động thương mại và đầu tư quốc tế, khi sự phân bổ và di chuyển các nguồn lực kinh

tế trên phạm vi toàn cầu ngày càng dễ dàng, hoạt động chuyển giá quốc tế ngày

càng có điều kiện phát triển. Điều này gây ra nhiều khó khăn cho các cơ quan thuế ở

hầu khắp các nước trong việc thực thi quyền đánh thuế cũng như đảm bảo môi

trường cạnh tranh lành mạnh chung giữa các loại hình doanh nghiệp. Trong tình

hình đó, việc kiểm soát và ứng phó với hành vi chuyển giá trong các doanh nghiệp

có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (gắn liền với hoạt động của các tập đoàn đa quốc

gia) trở thành một trong những vấn đề thuế quốc tế quan trọng nhất mà các nước

đều phải quan tâm. Ở nhiều nước, đặc biệt là các nước phát triển, những biện pháp

chống chuyển giá với nhiều công cụ thuế và phi thuế quan khác nhau đã được triển

khai ngày càng bài bản và thu được những thành quả rất đáng chú ý.

Do là nước đi sau, vẫn còn đang trong quá trình chuyển đổi sang nền kinh tế

thị trường và hội nhập vào nền kinh tế thế giới, Việt Nam gặp nhiều khó khăn và

3

chưa có nhiều kinh nghiệm trong việc đối phó với hành vi chuyển giá của các doanh

nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài. Các giải pháp chống chuyển giá gần đây

mới được triển khai, song còn thiếu đồng bộ và hiệu lực thực thi thấp. Tình trạng

nhiều doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài khai lỗ liên tục nhưng vẫn

mở rộng quy mô và doanh thu vẫn tăng đều đều là điều khó hiểu và đôi lúc cơ quan

chức năng gần như bất lực trước tình trạng chuyển giá được cho là ngày càng phổ

biến. Trong bối cảnh như vậy, việc nghiên cứu kinh nghiệm chống chuyển giá đối

với các doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài từ những nước đi trước

nhằm “rút tỉa” ra những bài học hữu ích, phục vụ cho việc thiết kế và thực thi một

chiến lược ứng phó với hành vi chuyển giá hữu hiệu hơn là rất cần thiết. Xuất phát

từ thực tế đó, Nghiên cứu sinh chọn vấn đề “Chuyển giá trong doanh nghiệp có vốn

đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) – kinh nghiệm quốc tế và bài học cho Việt Nam”

làm đề tài Luận án của mình.

2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu của Luận án

2.1. Mục đích nghiên cứu

Mục đích nghiên cứu của Luận án là đúc rút kinh nghiệm quốc tế về chống

chuyển giá để đề xuất được các giải pháp có cơ sở khoa học nhằm nâng cao khả

năng ứng phó với hành vi chuyển giá trong doanh nghiệp FDI, hạn chế những tác

động tiêu cực của hiện tượng này đối với Việt Nam.

Để thực hiện được mục đích trên, các mục tiêu cụ thể của Luận án là:

i) Xây dựng khung lý thuyết về phân tích chuyển giá trong doanh nghiệp

FDI, làm rõ bản chất của chuyển giá, động cơ thúc đẩy doanh nghiệp FDI chuyển

giá, các thủ thuật chuyển giá thường được thực hiện và tác động chuyển giá đối với

nước tiếp nhận đầu tư.

ii) Làm rõ những tác động tiêu cực mà hành vi chuyển giá trong doanh

nghiệp FDI có thể gây ra cho Việt Nam.

iii) Đúc rút được những kinh nghiệm quốc tế về chống chuyển giá qua đó rút

ra những bài học hữu ích có thể vận dụng được vào thực tiễn Việt Nam.

iv) Đề xuất các giải pháp có cơ sở khoa học để ứng phó với chuyển giá trong

doanh nghiệp FDI ở Việt Nam có hiệu quả hơn.

4

Để đạt được các mục tiêu nghiên cứu trên, Luận án sẽ tìm câu trả lời cho

các câu hỏi nghiên cứu sau:

i) Bản chất của chuyển giá là gì? Trong điều kiện nền kinh tế thế giới hiện

đại, tại sao hiện tượng chuyển giá lại mang tính phổ biến và chống chuyển giá lại là

một nhiệm vụ không dễ dàng với cơ quan thuế các quốc gia?

ii) Thực trạng chuyển giá trong doanh nghiệp FDI ở Việt Nam? Lợi ích của

Việt Nam bị tác động như thế nào bởi hành vi chuyển giá trong doanh nghiệp FDI?

iii) Các nước thường ứng phó với chuyển giá của các doanh nghiệp FDI như

thế nào? Có thể rút ra những bài học gì từ kinh nghiệm quốc tế về ứng phó với

chuyển giá?

iv) Việt Nam cần phải làm gì để ứng phó với hành vi chuyển giá?

2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

i) Hệ thống hóa các nội dung lý thuyết cơ bản về vấn đề chuyển giá trong các

doanh nghiệp FDI, qua đó làm sáng tỏ những điều kiện đặc thù hiện nay đang tác

động đến hiện tượng kinh tế phức tạp này.

ii) Phân tích và đánh giá thực trạng chuyển giá trong khu vực FDI ở Việt

Nam từ năm 2001 – 2015 (tập trung vào giai đoạn 2010 – 2015), làm rõ hơn những

tác động tiêu cực của chuyển giá đối với Việt Nam.

iii) Phân tích các kinh nghiệm trong việc chống chuyển giá của một số nước

tiêu biểu, một số nước có tình hình kinh tế và cấu trúc chính trị - xã hội có nhiều

điểm tương đồng với Việt Nam để rút ra các bài học có giá trị tham khảo đối với

Việt Nam.

iv) Đánh giá thực trạng khả năng ứng phó với chuyển giá trong doanh nghiệp

FDI của Việt Nam hiện nay, những kết quả đạt được và khó khăn, hạn chế; đề xuất

một số giải pháp để nâng cao khả năng ứng phó với hành vi chuyển giá trong doanh

nghiệp FDI ở Việt Nam trong thời gian tới.

5

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của Luận án

3.1. Đối tượng nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu của Luận án là hoạt động chuyển giá của các doanh

nghiệp FDI và kinh nghiệm ứng phó (kiểm soát, phòng, chống...) với hiện tượng

này ở một số quốc gia; việc áp dụng kinh nghiệm này trong ứng phó với chuyển giá

trong các doanh nghiệp FDI ở Việt Nam.

3.2. Phạm vi nghiên cứu

Về góc độ tiếp cận: Luận án phân tích vấn đề chuyển giá của các doanh

nghiệp FDI dưới góc độ kinh tế chính trị. Điều này thể hiện ở chỗ: hiện tượng

chuyển giá chủ yếu được xem xét, cắt nghĩa như một hiện tượng kinh tế - xã hội,

hàm chứa các mối quan hệ lợi ích giữa các chủ thể kinh tế (các tập đoàn đa quốc

gia, các công ty thành viên, nhà nước sở tại) có liên quan chứ không phải như một

vấn đề kinh tế - kỹ thuật; việc luận giải vấn đề chuyển giá đương đại được gắn với

bối cảnh kinh tế chính trị của quá trình toàn cầu hóa và vai trò của các tập đoàn kinh

tế đa quốc gia trong nền kinh tế thế giới hiện nay; việc phân tích kinh nghiệm quốc

tế, đề xuất giải pháp ứng phó với vấn đề chuyển giá đứng từ góc nhìn của một nước

tiếp nhận đầu tư, chịu ảnh hưởng tiêu cực của hoạt động chuyển giá, nghiêng về và

gắn với những khía cạnh thuộc môi trường thể chế, chính sách và vai trò kinh tế của

nhà nước hơn là những khía cạnh quản lý tác nghiệp.

Về không gian: Luận án nghiên cứu thực trạng chuyển giá trên thế giới qua

các trường hợp điển hình ở Anh, Mỹ, Nhật Bản, Trung Quốc, Nga; nghiên cứu kinh

nghiệm chống chuyển giá của OECD, Anh, Mỹ, Nhật Bản, Trung Quốc, một số

nước Asean là Thái Lan, Malaysia, Indonesia và nghiên cứu các vấn đề liên quan

đến chuyển giá ở Việt Nam.

Việc chọn đồng thời các nước phát triển và mới nổi để nghiên cứu giúp thấy

rõ hơn vấn đề chuyển giá đã trở thành hiện tượng phổ biến, là vấn đề quốc tế, ngay

cả các nước có nhiều kinh nghiệm cũng phải đối mặt với chuyển giá của các MNCs.

Đồng thời, qua đó học hỏi kinh nghiệm của các nước phát triển như một hình thức

“đi tắt” – lợi thế của nước đi sau. Việc lựa chọn Trung Quốc để nghiên cứu là bởi

Trung Quốc vừa là nước có nhu cầu thu hút đầu tư FDI như Việt Nam đồng thời

6

vừa có văn hóa, thể chế chính trị tương tự Việt Nam, do đó, những kinh nghiệm của

Trung Quốc nếu được đúc rút, áp dụng ở Việt Nam sẽ có nhiều điểm phù hợp.

Tương tự, nghiên cứu kinh nghiệm kiểm soát chuyển giá của một số nước trong khu

vực Asean như Thái Lan, Malaysia, Indonesia bởi vì đây là các quốc gia thuộc

nhóm nước đang phát triển, có bối cảnh kinh tế, xã hội tương tự Việt Nam. Mặt

khác, cộng đồng Asean hình thành mà trong đó Việt Nam là thành viên, tất yếu cần

nghiên cứu kinh nghiệm của các nước thành viên khác để rút ra bài học cho mình và

đồng thời cũng phục vụ cho quá trình xây dựng cộng đồng Asean.

Về thời gian: Đối với kinh nghiệm chống chuyển giá của một số quốc gia

trên thế giới, Luận án tập trung nghiên cứu các kinh nghiệm có được từ trước đến

nay trong “lịch sử” chống chuyển giá của các quốc gia để rút ra các bài học hữu ích

cho Việt Nam. Đối với Việt Nam, Luận án nghiên cứu giai đoạn 2001 - 2015, là thời

kỳ thu hút FDI có nhiều chuyển biến mạnh mẽ và Việt Nam đẩy mạnh tiến trình hội

nhập kinh tế quốc tế, đồng thời hiện tượng chuyển giá ngày càng rõ nét trong khu vực

doanh nghiệp FDI ở Việt Nam, trong đó tập trung trọng tâm vào giai đoạn 2010 - 2015.

4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu của Luận án

4.1. Phương pháp luận

Luận án tiếp cận đối tượng nghiên cứu dựa trên cơ sở vận dụng phương pháp

luận duy vật biện chứng như là phương pháp luận chung. Thông qua cách tiếp cận

này, Luận án cố gắng nhận diện bản chất của hiện tượng chuyển giá cũng như các

hình thức biểu hiện của nó, vừa dưới góc độ chung như một hiện tượng có tính phổ

biến trên toàn thế giới, vừa dưới góc độ đặc thù, gắn với các nền kinh tế đang phát

triển như trường hợp Việt Nam. Luận án xem vấn đề chuyển giá không phải như

một sự kiện ngẫu nhiên mà như là một hiện tượng tất yếu nảy sinh trên cơ sở cơ chế

định giá chuyển giao trong nội bộ các tập đoàn đa quốc gia khi chúng trở thành các

thực thể kinh tế xuyên quốc gia. Bằng quan điểm phát triển, lịch sử, cụ thể, Luận án

xem xét tác động của tiến trình toàn cầu hóa hiện nay đối với vấn đề chuyển giá và

“chống” chuyển giá. Các kinh nghiệm ứng phó với hoạt động chuyển giá được phân

tích và khái quát thành một số bài học có giá trị tham khảo đối với Việt Nam. Trên

cơ sở thực tiễn cụ thể của Việt Nam, Luận án cố gắng “chuyển hóa” các bài học đó

thành những kiến nghị giải pháp thích hợp.

7

4.2. Phương pháp nghiên cứu

Phương pháp thu thập và xử lý thông tin: Tác giả Luận án đã thu thập được

tài liệu sơ cấp và tài liệu thứ cấp, bao gồm các báo cáo tài chính của một số doanh

nghiệp FDI, báo cáo kết quả thanh tra doanh nghiệp FDI chuyển giá của Tổng cục

Thuế và Cục thuế một số địa phương, Kết luận thanh tra một số doanh nghiệp FDI

của Thanh tra Chính phủ, các văn bản quy phạm pháp luật; các báo cáo, đề án của

Bộ Tài chính, Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Tổng cục Thống kê, Phòng Thương mại và

Công nghiệp Việt Nam, Tổng cục Thuế và cơ quan thuế của một số địa phương; các

Đề án, công trình nghiên cứu cấp Bộ, cấp tỉnh/thành phố; Luận án Tiến sỹ, các bài

báo khoa học, các bài báo thời sự trong nước và nước ngoài... có liên quan đến vấn

đề chuyển giá. Các tài liệu này đã được tác giả Luận án xử lý thông tin để:

+ Hệ thống hóa được những kết quả đã được nghiên cứu trước đây, phát hiện

được những vấn đề đã được đồng thuận, những điểm còn có ý kiến khác nhau,

khoảng trống cần nghiên cứu để đi sâu nghiên cứu, tìm ra điểm mới của vấn đề.

+ Tìm kiếm các căn cứ khoa học và số liệu minh chứng làm cơ sở cho việc

hình thành các luận điểm, luận cứ, luận chứng cả về mặt lý thuyết và thực tiễn;

+ Đưa ra kết luận theo cách tiếp cận riêng.

Phương pháp phân tích được sử dụng để phân tích các số liệu liên quan đến

hoạt động mua bán hàng hóa, sản phẩm, dịch vụ… của các trường hợp doanh

nghiệp FDI có hành vi chuyển giá được nêu trong Luận án, để làm rõ các thủ thuật

chuyển giá của các doanh nghiệp này; phân tích một số tình hình liên quan đến kinh

tế, xã hội Việt Nam giai đoạn 2010 - 2015 để thấy được những tác động của chuyển

giá trong doanh nghiệp FDI đối với nước tiếp nhận đầu tư.

Do chuyển giá là vấn đề nhạy cảm, một số tài liệu mà cơ quan chức năng

cung cấp là tài liệu nội bộ, tài liệu chưa công bố, tài liệu mà thông tin trong đó được

xem như tài sản thuộc sở hữu của doanh nghiệp có giới hạn đối tượng sử dụng, tài

liệu ở chế độ “mật”, nên khi sử dụng các tài liệu này, tác giả Luận án được yêu cầu

không công khai rõ nguồn hoặc tên của doanh nghiệp. Song, đây là tài liệu có

8

nguồn gốc rõ ràng, có độ tin cậy cao, do các cơ quan chức năng có thẩm quyền cung

cấp, tác giả đã sử dụng và dẫn chứng trung thực trong Luận án.

Phương pháp so sánh được sử dụng để đối chiếu các quy định trong hệ thống

pháp luật của Việt Nam với các quy định của OECD và một số quốc gia khác về

chính sách thuế, phương pháp định giá chuyển giao, các biện pháp/kinh nghiệm

chống chuyển giá và các vấn đề khác liên quan, từ đó xem xét thực trạng của Việt

Nam và nêu đề xuất riêng.

Phương pháp nghiên cứu tình huống/trường hợp (case study) được thực hiện

để nhấn mạnh các trường hợp MNCs, doanh nghiệp FDI điển hình (trên thế giới và

ở Việt Nam) chuyển giá; các quốc gia điển hình trong ứng phó với chuyển giá. Mục

đích của phương pháp này là để làm rõ tình hình chuyển giá hiện nay ở trên thế giới

và Việt Nam, các thủ thuật thực hiện chuyển giá, rút ra những kinh nghiệm về ứng

phó với chuyển giá của một số nước trên thế giới.

Phương pháp chuyên gia được sử dụng để phỏng vấn một số chuyên gia, nhà

khoa học, cán bộ quản lý, viên chức ngành thuế, để hỏi ý kiến, nhận xét và hỗ trợ

cho tác giả trong quá trình thu thập tài liệu, nghiên cứu, xử lý thông tin, viết báo cáo

Luận án. Đặc biệt, tác giả Luận án thường xuyên làm việc, tham khảo ý kiến của đội

ngũ cán bộ của Ban cải cách và hiện đại hóa (Tổng cục Thuế). Trong quá trình thực

hiện phương pháp chuyên gia, sau khi hình thành các kết luận nghiên cứu, tác giả coi

trọng việc tiếp tục gửi, xin ý kiến nhận xét, xác thực của chuyên gia thêm một lần nữa.

Phương pháp điều tra thực tiễn: Tác giả Luận án không trực tiếp thực hiện

điều tra thông qua bảng câu hỏi mà sử dụng kết quả điều tra do một số cơ quan chức

năng thực hiện nhằm làm tăng độ thuyết phục, sự tin cậy cho những luận cứ, kết

luận đưa ra trong luận án. Cụ thể, Luận án đã sử dụng: i) Kết quả điều tra của nhóm

nghiên cứu về chỉ số năng lực cạnh tranh quốc gia Việt Nam 2013, năm 2014 của

VCCI và USAID về đo lường chuyển giá trong doanh nghiệp FDI thông qua

phương pháp gọi là “Kỹ thuật đếm bất đối xứng” (UCT), thường được gọi là bảng

câu hỏi LIST; ii) Kết quả điều tra liên quan đến hoạt động của doanh nghiệp FDI

9

hoạt động ở Việt Nam của VCCI công bố trong các báo cáo thường niên; iii) Kết

quả điều tra của Tổng cục Thuế.

5. Đóng góp mới về khoa học của Luận án

Với mục đích và nhiệm vụ đặt ra, đề tài dự kiến có những đóng góp sau:

i) Góp phần bổ sung, phát triển, hoàn thiện lý thuyết về chuyển giá trong

doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài.

ii) Tổng hợp, cung cấp nguồn tư liệu có độ tin cậy về thực trạng chuyển giá ở

một số nước trên thế giới và ở Việt Nam.

iii) Làm rõ những tác động tiêu cực mà hành vi chuyển giá trong doanh

nghiệp FDI có thể gây ra cho Việt Nam.

iv) Đánh giá được hiện trạng chính sách, pháp luật và sự ứng phó của Việt

Nam đối với hành vi chuyển giá trong doanh nghiệp FDI.

v) Hệ thống hóa kinh nghiệm của một số quốc gia về ứng phó với chuyển

giá theo từng nhóm vấn đề và rút ra một số kết luận có ý nghĩa đúc kết thực tiễn.

vi) Đề xuất các giải pháp dựa trên cơ sở khoa học nhằm tăng cường khả năng

ứng phó của Việt Nam đối với hành vi chuyển giá trong các doanh nghiệp FDI.

6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của Luận án

Về mặt lý luận, Luận án góp phần bổ sung, phát triển khung lý thuyết về vấn

đề chuyển giá nói chung và chuyển giá trong doanh nghiệp FDI nói riêng. Những

đóng góp về lý luận này tiếp tục củng cố thêm những kết luận của các nhà khoa học

trước đây về bản chất của chuyển giá, động cơ thúc đẩy doanh nghiệp FDI chuyển

giá, các hình thức chuyển giá trong doanh nghiệp FDI, những tác động của chuyển

giá đối với chính doanh nghiệp FDI, nước xuất khẩu tư bản và nước tiếp nhận đầu

tư… Khung lý thuyết mà Luận án bổ sung, phát triển có thể làm cơ sở lý luận để

các nghiên cứu khác tham khảo hoặc giúp các nhà quản lý có góc nhìn toàn diện

hơn đối với một hiện tượng kinh tế đang trở nên phổ biến trong xu thế toàn cầu hóa,

để thiết kế các giải pháp ứng phó, nhằm hạn chế các tác động tiêu cực do chuyển

giá gây ra.