Chức năng bào chữa trong giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án hình sự

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH

PHẠM THỊ DIỆU HIỀN

CHỨC NĂNG BÀO CHỮA TRONG GIAI

ĐOẠN XÉT XỬ SƠ THẨM VỤ ÁN HÌNH SỰ

LUẬN VĂN THẠC SỸ LUẬT HỌC

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2014

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH

PHẠM THỊ DIỆU HIỀN

CHỨC NĂNG BÀO CHỮA TRONG GIAI

ĐOẠN XÉT XỬ SƠ THẨM VỤ ÁN HÌNH SỰ

LUẬN VĂN THẠC SỸ LUẬT HỌC

Chuyên ngành: Luật Hình sự và Tố tụng hình sự

Mã số: 60380104

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: Tiến sỹ Võ Thị Kim Oanh

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2014

LỜI CAM ĐOAN

Trước tiên, tôi xin chân thành cảm ơn trường Đại học Luật Thành Phố Hồ

Chí Minh cùng quý thầy cô tham gia giảng dạy đã giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi

cho tôi trong quá trình học tập, tìm kiếm tài liệu, số liệu thực hiện đề tài. Đặc biệt là

sự hướng dẫn nghiên cứu khoa học hết sức nhiệt tình và tận tâm của Tiến sĩ Võ Thị

Kim Oanh đã giúp đỡ tôi vượt qua khó khăn để hoàn thành luận văn và có những

kiến thức mới trong bước đầu nghiên cứu khoa học. Cảm ơn những tác giả có

những công trình nghiên cứu liên quan mà tôi đã tham khảo trong quá trình thực

hiện luận văn.

Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Kết quả nghiên cứu

trong Luận văn là trung thực và chưa được ai công bố trong bất kỳ công trình khoa

học nào.

Tác giả

Phạm Thị Diệu Hiền

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

BLTTHS : Bộ luật tố tụng hình sự

HĐXX : Hội đồng xét xử

THTT : Tiến hành tố tụng

TTHS : Tố tụng hình sự

TNHS : Trách nhiệm hình sự

MỤC LỤC

PHẦN MỞ ĐẦU............................................................................................... 1

CHƢƠNG 1. NHẬN THỨC CHUNG VỀ CHỨC NĂNG BÀO CHỮA

TRONG GIAI ĐOẠN XÉT XỬ SƠ THẨM VỤ ÁN HÌNH SỰ ............................. 5

1.1.Khái niệm chung về chức năng bào chữa trong giai đoạn xét xử sơ thẩm

vụ án hình sự ................................................................................................................. 5

1.1.1.Khái niệm chức năng bào chữa............................................................. 5

1.1.2.Khái niệm chức năng bào chữa trong giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án

hình sự….. .....................................................................................................................14

1.2.Ý nghĩa của việc thực hiện bào chữa trong giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ

án hình sự. ....................................................................................................................18

1.3.Nguyên tắc cơ bản trong việc thực hiện chức năng bào chữa trong giai

đoạn xét xử sơ thẩm vụ án hình sự. ..............................................................................20

1.4.Khái quát lịch sử hình thành và phát triển chức năng bào chữa trong giai

đoạn xét xử sơ thẩm vụ án hình sự từ 1945 đến trước năm 2003 .................................24

CHƢƠNG 2. PHÁP LUẬT THỰC ĐỊNH VỀ CHỨC NĂNG BÀO

CHỮA TRONG GIAI ĐOẠN XÉT XỬ SƠ THẨM VỤ ÁN HÌNH SỰ ................29

2.1.Thời điểm bắt đầu và thời điểm kết thúc của chức năng bào chữa trong

giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án hình sự. .......................................................................29

2.2.Chủ thể thực hiện chức năng bào chữa và chủ thể có trách nhiệm đảm

bảo việc thực hiện chức năng bào chữa trong giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án hình

sự. .................................................................................................................................30

2.2.1.Chủ thể thực hiện chức năng bào chữa.................................................30

2.2.2.Chủ thể có trách nhiệm đảm bảo việc thực hiện chức năng bào chữa..34

2.3. Nội dung chức năng bào chữa trong giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án hình

sự ........................................................................................................................35

2.3.1. Pháp luật thực định về nội dung chức năng bào chữa của bị cáo

trong giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án hình sự ..............................................................36

2.3.2. Pháp luật thực định về nội dung việc thực hiện chức năng bào chữa

của người bào chữa. .....................................................................................................44

CHƢƠNG 3. THỰC TIỄN ÁP DỤNG VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO

HIỆU QUẢ THỰC HIỆN CHỨC NĂNG BÀO CHỮA TRONG GIAI ĐOẠN

XÉT XỬ SƠ THẨM VỤ ÁN HÌNH SỰ....................................................................50

3.1.Thực tiễn áp dụng pháp luật để thực hiện chức năng bào chữa trong giai

đoạn xét xử sơ thẩm vụ án hình sự ở Việt Nam ...........................................................50

3.1.1.Những kết quả đạt được .......................................................................50

3.1.2.Những hạn chế và nguyên nhân hạn chế của quá trình thực hiện chức

năng bào chữa trong giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án hình sự.......................................52

3.2.Một số giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện chức năng bào chữa trong

giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án hình sự.........................................................................65

3.2.1.Sự cần thiết nâng cao hiệu quả thực hiện chức năng bào chữa trong

giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án hình sự ........................................................................65

3.2.2.Giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện chức năng bào chữa trong

giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án hình sự.........................................................................68

KẾT LUẬN........................................................................................................77

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Bảo đảm quyền bào chữa của bị cáo là một trong những nguyên tắc hiến định

được quy định tại Điều 103 của Hiến pháp năm 2013 “Quyền bào chữa của bị cáo

được bảo đảm”. Ngoài ra, nguyên tắc trên cũng được ghi nhận tại Điều 11 Bộ luật

tố tụng hình sự là một trong những nguyên tắc cơ bản của tố tụng hình sự. Điều 11

quy định: “Bị cáo có quyền tự bào chữa hoặc nhờ người khác bào chữa. Cơ quan

điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án có nhiệm vụ bảo đảm cho bị cáo thực hiện quyền

bào chữa của họ theo quy định của Bộ luật này”. Mục đích của quy định này nhằm

bảo vệ các quyền và các lợi ích hợp pháp của bị cáo trong tố tụng hình sự và đảm

bảo nguyên tắc “Không ai bị coi là có tội khi chưa có bản án kết tội của Tòa án”.

Nhằm cụ thể hóa và tổ chức thực hiện tốt nguyên tắc trên nên ngày 02/01/2002, Bộ

chính trị đã ban hành Nghị Quyết 08-NQ-TW về một số nhiệm vụ trọng tâm công

tác tư pháp trong thời gian tới trong đó có công tác bào chữa. Nghị quyết 08 nêu

rõ:“Nâng cao chất lượng công tác của Kiểm sát viên tại phiên tòa, bảo đảm tranh

tụng dân chủ giữa Kiểm sát viên tại phiên tòa với luật sư, người bào chữa và những

người tham gia tố tụng khác, các cơ quan tư pháp có trách nhiệm tạo điều kiện để

luật sư tham gia vào quá trình tố tụng”. Để củng cố những thành quả do việc triển

khai Nghị quyết 08 và nhằm thúc đẩy công cuộc cải cách tư pháp, Bộ chính trị tiếp

tục ban hành Nghị quyết số 09-NQ-TW ngày 02/6/2005 về chiến lược cải cách tư

pháp đến năm 2020 về thực hiện chủ trương và triển khai các nhiệm vụ cải cách tư

pháp. Theo đó, một trong các nhiệm vụ của cải cách tư pháp đến năm 2020 được

xác định trong Nghị quyết 49 là phải đổi mới việc tổ chức phiên tòa xét xử, xác định

rõ hơn vị trí, quyền hạn, trách nhiệm của người tiến hành tố tụng và người tham gia

tố tụng theo hướng đảm bảo tính công khai, dân chủ, nghiêm minh, nâng cao chất

lượng tranh tụng tại các phiên tòa xét xử, coi đây là khâu đột phá của hoạt động tư

pháp.

Là một trong ba chức năng cơ bản của tố tụng hình sự, chức năng bào chữa

không những có vai trò bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người bị buộc tội mà

còn góp phần bảo đảm cho Toà án xét xử đúng người, đúng tội, đúng pháp luật, bảo

vệ pháp chế xã hội chủ nghĩa. Do vậy, việc nhận thức đúng đắn và đầy đủ chức

2

năng bào chữa với tư cách là chức năng cơ bản, chức năng độc lập trong tố tụng

hình sự là một vấn đề cấp thiết trong công cuộc cải cách tư pháp ở nước ta hiện nay.

Pháp luật tố tụng hình sự quy định khá chặt chẽ và tương đối đầy đủ chức

năng bào chữa của người bị buộc tội nhưng thực tế hiện nay việc thực hiện chức

năng bào chữa còn nhiều khó khăn, hạn chế, chưa được cơ quan tiến hành tố tụng

tôn trọng và bảo đảm thực hiện, đặc biệt là trong giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án

hình sự, giai đoạn mà quyền và lợi ích hợp pháp của bị cáo có nguy cơ bị xâm hại

nhiều nhất, quyết định đến số phận pháp lý của bị cáo. Nhằm loại bớt những bất

cập, khó khăn và vướng mắc trên, từng bước hoàn thiện việc thực hiện chức năng

bào chữa trong giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án hình sự trên tinh thần cải cách tư

pháp, tác giả quyết định chọn đề tài: “Chức năng bào chữa trong giai đoạn xét xử

sơ thẩm vụ án hình sự” làm Luận văn tốt nghiệp thạc sỹ luật học.

2. Tình hình nghiên cứu đề tài

Hiện nay, ở nước ta có nhiều công trình nghiên cứu liên quan đến chức năng

bào chữa như: luận án tiến sỹ “Bảo đảm quyền bào chữa của người bị buộc tội, so

sánh giữa luật tố tụng hình sự Việt Nam, Đức và Mỹ” của Lương Thị Mỹ Quỳnh,

luận văn thạc sỹ “Các chức năng tố tụng cơ bản trong tố tụng hình sự” của Lê Tiến

Châu, luận văn thạc sỹ “Chức năng bào chữa trong tố tụng hình sự Việt Nam” của

Huỳnh Thị Trúc Linh, luận văn thạc sỹ “Chức năng bào chữa trong giai đoạn điều

tra vụ án hình sự” của Lê Nhật Bình, luận văn thạc sỹ “Vai trò của luật sư bào

chữa trong giai đoạn xét xử vụ án hình sự” của Nguyễn Cảnh Tuyến, luận văn thạc

sỹ “Người bào chữa trong tố tụng hình sự” của Trần Văn Bảy và một số bài viết

“Người bào chữa trong vụ án hình sự” của Nguyễn Mai Bộ, bài viết “Các chức

năng buộc tội, bào chữa, xét xử trong tố tụng hình sự” của Hoàng Thị Sơn,…

Các đề tài, bài viết nêu trên đã đi sâu vào phân tích, nghiên cứu các quy định

của pháp luật về nhiều khía cạnh của chức năng bào chữa trong tố tụng hình sự,

nhưng lại mang tính khái quát, giàn trải toàn bộ các giai đoạn tố tụng hoặc là chỉ là

một giai đoạn như giai đoạn điều tra, riêng trong giai đoạn xét xử sơ thẩm, chưa thật

sự có công trình nào nghiên cứu cụ thể và toàn diện.

3. Mục đích nghiên cứu đề tài

Từ việc nghiên cứu những vấn đề mang tính khái quát, nhận thức chung về

chức năng bào chữa trong giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án hình sự; phân tích, đánh

giá những quy định của pháp luật về chức năng bào chữa trong giai đoạn xét xử sơ

thẩm vụ án hình sự trong pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam và tìm hiểu thực tiễn