Chữ quốc ngữ và vấn đề truyền giáo tại việt nam từ thế kỉ xvii đến nửa đầu thế kỉ xix.

-1-

ỌC N N

ỌC SƯ P M

K OA LỊC SỬ

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC

Chữ quốc ngữ và vấn đề truyền giáo tại Việt Nam từ

thế kỉ XV đến nửa đầu thế kỉ XIX

Sinh viên thực hiện : Lê Thị Thanh Thương

Người hướng dẫn : Nguyễn Hữu Giang

Đà Nẵng, tháng 5/ 2013

-2-

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng Tên bảng Trang

Bảng 1.2.2.2 (a) Chữ Quốc ngữ trong Bản tường trình hàng năm gửi cho

linh mục bề trên ở Rô ma _ Joãn Roiz

31

Bảng 1.2.2.2(b) Chữ Quốc ngữ trong Sách bằng chữ Ý của Christoforo

Borri viết năm 1621

31

Bảng 1.2.2.2(c) Chữ Quốc ngữ trong “Thư bằng chữ Ý” 34

Bảng 1.2.2.2(d) Chữ Quốc ngữ trong “Bản tường trình hàng năm về An

nam”_Gaspar d’Amaral

34

Bảng 1.2.2.2(e) Chữ Quốc ngữ trong cuốn “Tường thuật về các thầy

giảng ở giáo đoàn Đàng Ngoài”_ Gaspar d’Amaral

35

Bảng 1.2.2.2 (f) Chữ Quốc ngữ trong Hai quyển bản thảo Lịch sử Đàng

Ngoài _ Alexandre de Rhode (1636)

35

Bảng 1.2.2.2(g) Chữ Quốc ngữ trong “ Hành trình mười năm”

_Alexandre de Rhodes (1647)

37

-3-

PHẦN MỞ ẦU

1. Lý do chọn đề tài

Ở nước ta, có thể nói sự ra đời của chữ quốc ngữ là một cuộc cách mạng trong

lịch sử hình thành chữ viết của dân tộc, nó đã kết thúc thời kì kéo dài sự tách biệt giữa

tiếng Việt và chữ viết, chữ Hán và chữ Nôm không phản ánh hoàn toàn như tiếng nói

của người dân Việt Nam thời bấy giờ. Ngược dòng lịch sử tìm về với cội nguồn của

chữ Việt, khi nhắc đến nguồn gốc chữ quốc ngữ cũng tức là gắn liền với công cuộc

truyền bá đạo Thiên Chúa của các giáo sĩ phương Tây vào nước ta từ thế kỉ XVI,

XVII. Đạo Thiên Chúa là một trong những tôn giáo lớn ở Việt Nam song nó được

truyền vào nước ta khá muộn. Các giáo sĩ phương Tây đã bắt đầu đến Việt Nam truyền

giáo từ thế kỉ XVI nhưng đó chỉ là những hoạt động mang tính chất đơn lẻ và ngẫu

nhiên, chỉ đến thế kỉ XVII, công cuộc truyền giáo tại Việt Nam mới thực sự được bắt

đầu với một chương trình có hệ thống, có sự chuẩn bị chu đáo. Khi nhìn nhận lại vấn

đề truyền giáo tại Việt Nam, nếu như nói đó là một nhiệm vụ, sứ mạng phải mở rộng

tôn giáo, hay là sự gắn bó như “hình với bóng” với sự bành trướng xâm lược của chủ

nghĩa thực dân phương Tây, thì việc truyền bá đạo Thiên Chúa vào Việt Nam còn

mang ý nghĩa khác, đó là sự chuyển tải các giá trị văn hóa phương Tây. Xét riêng thời

kỳ này, việc truyền đạo của các giáo sĩ phương Tây đã đi cùng với một đóng góp

không thể phủ nhận của họ là loại chữ ghi âm tiếng Việt bằng hệ thống kí tự Latinh mà

chúng ta đang sử dụng ngày nay.

Nghiên cứu về đề tài chữ quốc ngữ và vấn đề truyền giáo ở Việt Nam sẽ giúp

chúng ta hiểu sâu hơn một số vấn đề liên quan đến lịch sử Việt Nam thời trung đại đặc

biệt là trong giai đoạn đầy biến động từ thế kỷ XVII – XIX. Tìm hiểu về vấn đề này

giúp cho chúng ta biết được lịch sử quá trình truyền bá đạo Thiên Chúa vào nước ta,

biết được lịch sử hình thành và phát triển của chữ Quốc ngữ, loại chữ viết mà chúng ta

đang sử dụng ngày nay, cũng như biết được mối quan hệ chặt chẽ, tác động qua lại

-4-

giữa hai vấn đề này. Bên cạnh đó thấy được tác động và ý nghĩa của chữ Quốc ngữ đối

với đạo Thiên Chúa cũng như đối với nền văn hóa của người Việt.

Với ý nghĩa thực tiễn và khoa học đó, chúng tôi chọn đề tài “Chữ quốc ngữ và

vấn đề truyền giáo tại Việt Nam từ thế kỉ XVII đến nửa đầu thế kỉ XIX” làm đề tài

khóa luận tốt nghiệp.

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề

Viết về vấn đề chữ quốc ngữ và truyền bá đạo Thiên Chúa ở nước ta đã có nhiều

tác giả quan tâm nghiên cứu, đã có một số công trình được công bố, trong đó chúng tôi

có thể chia thành các nhóm sau:

Lịch sử truyền giáo tại Việt Nam là một đề tài thu hút sư quan tâm của rất nhiều

nhà nghiên cứu. Trong cuốn: “Lịch sử truyền giáo tại Việt Nam” của Nguyễn Hồng, do

nhà xuất bản Hiện đại ấn hành năm 1950 đã trình bày khá rõ quá trình về lịch sử

truyền giáo trên đất nước ta từ từ những năm đầu tiên đến cuối thế kỉ XVII. Tuy nhiên

trong đó tác giả chú trọng đi sâu từng giai đoạn nhỏ theo sự phân bổ các vị thừa sai

đến truyền giáo tại Việt Nam, hơn nữa cuốn sách chỉ đi được 1 nửa chặng đường mà

chưa tìm hiểu đến những giai đoạn sau của công cuộc truyền giáo trên đất nước ta.

Bên cạnh đó có cuốn: “Lịch sử đạo Thiên Chúa ở Việt Nam” của Phạm Hồng

Lam, trong đó tác giả đã nêu được về bối cảnh lịch sử đất nước ta và những yếu tố

thúc đẩy việc truyền giáo, đồng thời xác định được từ thế kỉ XVII trở đi đạo Thiên

Chúa mới chính thức được du nhập vào nước ta, song, Phạm Hồng Lam vẫn chưa đi

sâu vào tìm hiểu các giai đoạn phát triển của việc truyền giáo kể từ sau thể kỉ XVII,

mà chủ yếu là chú trọng làm rõ các sự kiện thời bấy giờ liên quan đến đạo Thiên Chúa

nên chưa tạo được một cái nhìn tổng quát về quá trình truyền giáo đúng như tiêu đề

cuốn sách.

Ngoài ra còn có tác phẩm “Sự du nhập của đạo Đạo Thiên Chúa vào Việt Nam từ

thế kỉ XVII đến thế kỉ XIX” của Nguyễn Văn Kiệm, NXB Hội Khoa học lịch sử Việt

Nam, xuất bản năm 2001. Cũng là một tài liệu chuyên biệt về lịch sử đạo Thiên Chúa,

cuốn sách đã trình bày rõ giúp người đọc biết được sự thúc đẩy truyền bá đạo Thiên

Chúa ra vùng đất ngoại sau các cuộc phát kiến địa lý như thế nào, quá trình du nhập

Đạo Thiên Chúa vào Việt Nam, và thái độ các vương triều đến thế kỉ XIX đối với tôn

giáo này. Tuy nhiên cuốn sách lại nghiêng về mảng đánh giá sự kết hợp, lợi dụng giữa

-5-

việc truyền bá đạo Thiên Chúa với âm mưu xâm lược thực dân của các nước phương

Tây, chính vì vậy người đọc vẫn chưa khái quát được một cách khách quan về sự du

nhập Đạo Thiên Chúa vào Việt Nam, đặc biệt giai đoạn từ thế kỉ XVII đến thế kỉ XIX.

Như vậy, qua các công trình này đã thấy trình bày cụ thể, chi tiết về từng giai

đoạn của công cuộc truyền bá đạo Thiên Chúa vào Việt Nam, tuy nhiên các tác giả vẫn

chưa làm rõ một khía cạnh đi cùng quá trình truyền giáo rất đáng quan tâm là sự sáng

tạo chữ quốc ngữ.

Về vấn đề chữ quốc ngữ Linh mục Đỗ Quang Chính trong cuốn “Lịch sử chữ

quốc ngữ (1620 – 1659)” đã trình bày khá cụ thể về nguồn gốc chữ quốc ngữ giai đoạn

từ 1620 đến 1659, song đó chỉ là một giai đoạn đầu trong chặng đường khá dài cho

đến lúc chữ quốc ngữ được hoàn thiện và sử dụng phổ biến ở nước ta.

Lịch sử hình thành và phát triển chữ quốc ngữ qua các giai đoạn cũng đã được

tác giả Hoàng Xuân Việt trình bày rất rõ trong cuốn “Tìm hiểu lịch sử chữ quốc ngữ”

của, NXB Văn hóa thông tin xuất bản năm 2006, song tác phẩm này cũng chỉ dừng lại

ở chỗ nghiên cứu từng giai đoạn hình thành và phát triển đến lúc hoàn thiện chữ quốc

ngữ cho đến tận thế kỉ XIX, đặc biệt là vai trò cũng như tầm ảnh hưởng đối với nhân

dân Nam Bộ, chứ chưa có sự kết hợp trong việc hệ thống các giai đoạn truyền giáo và

việc sử dụng chữ quốc ngữ trong vấn đề truyền giáo.

Trong bài viết “Chữ quốc ngữ được công giáo khai sinh năm 1651” của tác giả

Trần Văn Cảnh in trên trang web Dunglac.org đã đề cập đến mối quan hệ giữa Công

giáo và chữ quốc ngữ song lại đi sâu về khía cạnh làm rõ vai trò người sáng tạo ra chữ

quốc ngữ, công lao của các giáo sĩ, giáo dân và Thánh bộ truyền giáo ở giáo triều

Rôma trong thời kì đầu truyền giáo. Trên báo Người Lao Động gày 7/1/2006 có bài

“Đi tìm nguồn gốc chữ quốc ngữ” của GS.TS Phạm Văn Hường, song đúng với tiêu

đề, bài báo chỉ đi sâu tìm hiểu nguồn gốc ra đời của chữ quốc ngữ.

Bên cạnh đó còn có một số bài viết đăng trên các sách, báo và tạp chí viết về

vấn đề này. Tuy nhiên chưa có công trình nào thực sự đi sâu nghiên cứu về vấn đề chữ

quốc ngữ và vấn đề truyền giáo ở Việt Nam từ thế kỷ thế kỷ XVII đến nửa đầu thế kỷ

XIX và cũng chưa có công trình nào thực sự nói rõ về mối quan hệ giữa hai vấn đề

này, cũng như chưa có những đánh giá thực sự khách quan và khoa học về vai trò của

chữ quốc ngữ và đạo Thiên Chúa ở Việt Nam.

-6-

Tuy nhiên đây cũng là nguồn tài liệu quan trọng để chúng tôi kế thừa và đi sâu

nghiên cứu, hoàn thiện đề tài của mình.

3. ối tượng và phạm vi nghiên cứu

3.1 . Đối tượng nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu đề tài này là lịch sử chữ quốc ngữ và vấn đề truyền giáo

ở Việt Nam giai đoạn từ thế kỉ XVII đến nửa đầu thế kỉ XIX và mối quan hệ giữa hai

vấn đề, ngoài ra chúng tôi còn nghiên cứu tình hình Việt Nam trước thế kỉ XVII và

những yếu tố thúc đẩy công cuộc truyền giáo ở đây.

3.2. Phạm vi nghiên cứu

Đề tài chữ quốc ngữ và vấn đề truyền bá đạo Thiên Chúa tại Việt Nam chưa được

nhiều tác giả quan tâm nghiên cứu, khai thác. Do hạn chế về tài liệu, tư liệu lịch sử nên

đề tài này chỉ tập trung tìm hiểu trong phạm vi:

Về không gian: bao gồm toàn bộ lãnh thổ Việt Nam.

Về thời gian: từ khi công cuộc truyền giáo chính thức bắt đầu ở Việt Nam, tức thế

kỷ XVII đến trước khi thực dân Pháp xâm lược Việt Nam 1858.

4. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

4.1. Mục đích nghiên cứu

Nghiên cứu đề tài này nhằm tìm hiểu về lịch sử truyền bá đạo Thiên Chúa và

lịch sử hình thành, hoàn chỉnh chữ quốc ngữ từ đầu thế kỉ XVII đến nửa đầu thế kỉ

XIX, yêu cầu để sáng tạo chữ quốc ngữ của các giáo sĩ phương Tây và mối quan hệ

của nó đối với vấn đề truyền giáo, tác dụng như thế nào đến công cuộc truyền giáo ở

giai đoạn này và một số vấn đề liên quan.

4.2 Nhiệm vụ nghiên cứu

Để đạt được các mục đích trên, chúng tôi hướng vào thực hiện các nhiệm vụ sau:

- Khái niệm về chữ quốc ngữ và nguồn gốc đạo Thiên Chúa.

- Khái quát về xã hội Việt Nam trước thế kỉ XVII.

- Tìm hiểu quá trình truyền giáo và sáng tạo chữ quốc ngữ ở Việt Nam từ thế kỉ

XVII đến nửa đầu thế kỉ XIX.

- Phân tích sự kết hợp giữa sáng tạo chữ quốc ngữ và vấn đề truyền giáo vào Việt

Nam và những tác động của nó.

- Rút ra một số nhận xét đánh giá của bản thân.

5. Nguồn tư liệu và phương pháp nghiên cứu

-7-

5.1. Nguồn tư liệu

Trong quá trình nghiên cứu, chúng tôi sẽ sử dụng các nguồn tư liệu thành văn

chủ yếu sau:

- Các sách chuyên khảo như: Lịch sử truyền giáo ở Việt Nam của tác giả

Nguyên Hồng, Sự du nhập của đạo Đạo Thiên Chúa vào Việt Nam từ thế kỉ XVII đến

thế kỉ XIX của tác giả Nguyễn Văn Kiệm, Tìm hiểu lịch sử chữ quốc ngữ của tác giả

Hoàng Xuân Việt…

- Các bài viết từ các báo, kỷ yếu, tạp chí như: Tạp chí Nghiên cứu lịch sử, Xưa

&Nay, Tôn giáo.

- Ngoài các nguồn tài liệu trên, chúng tôi còn khai thác tài liệu trên báo đài, các

phương tiện truyền thông và từ các bài viết trên một số website như:

http://dunglac.org...

Đây là nhưng nguồn tài liệu phong phú cần được khai thác triệt để.

5.2 Phương pháp nghiên cứu

- Về phương pháp luận: Khi nghiên cứu đề tài này chúng tôi đứng trên quan điểm

của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và quan điểm của Đảng Cộng sản

Việt Nam để đánh giá các sự kiện.

- Về phương pháp nghiên cứu: Với đề tài “Chữ quốc ngữ và vấn đề truyền giáo ở

Việt Nam từ thế kỉ XVII đến nửa đầu thế kỉ XIX” chúng tôi sử dụng một số phương

pháp nghiên cứu chuyên ngành như phương pháp khai thác tài liệu thành văn, phương

pháp lôgic, phương pháp lịch sử để tìm hiểu các sự vật, hiện tượng lịch sử, bên cạnh

đó kết hợp với các phương pháp phân tích, so sánh, đối chiếu… các tài liệu lịch sử, để

rút ra những nhận xét khoa học.

6. óng góp của đề tài

Nghiên cứu thành công đề tài: “Chữ quốc ngữ và vấn đề truyền giáo tại Việt

Nam từ thế kỉ XVII đến nửa đầu thế kỉ XIX” có ý nghĩa trên cả hai phương diện lý luận

và thực tiễn:

- Thứ nhất, đề tài cung cấp kiến thức lịch sử một cách hoàn chỉnh về vấn đề

truyền giáo cũng như công cuộc sáng tạo chữ quốc ngữ giai đoạn từ thế kỉ XVII đến

nửa đầu thế kỉ XIX và các vấn đề liên quan.

- Thứ hai, qua đề tài này đánh giá một cách khách quan vai trò của các giáo sĩ

phương Tây trong thành tựu đóng góp mang ý nghĩa to lớn đối với dân tộc ta.

-8-

- Bên cạnh đó đề tài sẽ tập hợp tư liệu phục vụ cho việc học tập, giảng dạy sau

này.

7. Bố cục đề tài

Ngoài phần mở đầu, kết luận, phụ lục, tài liệu tham khảo, nội dung của đề tài

gồm 2 chương:

- Chương 1: Chữ Quốc ngữ và đạo Thiên Chúa ở Việt Nam từ thế kỷ XVII đến

nửa đầu thế kỷ XIX

- Chương 2: Mối quan hệ giữa chữ Quốc ngữ với vấn đề truyền giáo vào Việt

Nam từ thế kỷ XVII đến nửa đầu thế kỉ XIX