Chọn lọc và nhân giống vật nuôi

PhÇn lý thuyÕt

Bµi më ®Çu

1. LÞch sö ph¸t triÓn cña khoa häc vÒ chän läc, nh©n gièng vËt nu«i

Chän läc vµ nh©n gièng vËt nu«i (Animal Breeding), gäi t¾t lµ gièng vËt nu«i, lµ mét

m«n khoa häc øng dông c¸c quy luËt di truyÒn ®Ó c¶i tiÕn n¨ng suÊt cña vËt nu«i. Nh÷ng môc

tiªu chñ yÕu cña chän läc vµ nh©n gièng vËt nu«i bao gåm:

- N¾m ®−îc nh÷ng biÕn ®æi di truyÒn nµo lµ cã gi¸ trÞ;

- Lùa chän chÝnh x¸c vµ cã hiÖu qu¶ ®−îc nh÷ng con gièng tèt;

- T×m ®−îc c¸ch cho phèi gièng gi÷a nh÷ng con gièng tèt nh»m mang l¹i hiÖu qu¶ tèt

nhÊt vÒ mÆt di truyÒn còng nh− vÒ mÆt kinh tÕ.

Chän läc vµ nh©n gièng vËt nu«i cã lÞch sö tõ khi con ng−êi b¾t ®Çu qu¸ tr×nh thuÇn

ho¸ c¸c vËt nu«i ®Çu tiªn, nghÜa lµ kho¶ng 8.000 n¨m tr−íc c«ng nguyªn. Tuy nhiªn trong mét

thêi gian dµi, con ng−êi tiÕn hµnh mét sè biÖn ph¸p lùa chän, lo¹i th¶i vËt nu«i, ghÐp ®«i giao

phèi gi÷a nh÷ng con ®ùc vµ con c¸i hoµn toµn dùa vµo kinh nghiÖm cña m×nh. Nh÷ng c«ng

tr×nh chän läc, nh©n gièng vËt nu«i ®Çu tiªn ®−îc s¸ch vë ngµy nay thõa nhËn lµ nh÷ng ®ãng

gãp cña nhµ ch¨n nu«i ng−êi Anh tªn lµ Robert Bakewell (1725-1795) trong viÖc t¹o c¸c

gièng bß Longhorn, cõu Leicester vµ ngùa Shire. Nh÷ng sæ ghi chÐp vÒ c¸c gièng ngùa, cõu

xuÊt hiÖn lÇn ®Çu tiªn ë Anh vµo n¨m 1800 ®· t¹o tiÒn ®Ò cho viÖc ph¸t triÓn c¸c sæ ghi chÐp

vÒ gièng (sæ gièng) vµ viÖc t¹o c¸c gièng vËt nu«i ë c¸c n−íc ch©u ¢u, ch©u Mü.

N¨m 1865, Mendel c«ng bè c¸c quy luËt di truyÒn vµ 35 n¨m sau vµo n¨m 1900, c¸c

®Þnh luËt cña Mendel ®· ®−îc t¸i ph¸t hiÖn bëi De Vries, Correns vµ Tschermak, c¸c sù kiÖn

lÞch sö nµy chÝnh thøc ®¸nh dÊu sù ra ®¬× cña nÒn t¶ng lý luËn khoa häc vÒ chän läc vµ nh©n

gièng vËt nu«i. Còng trong kho¶ng thêi gian nµy, t¹i §an M¹ch c¸c nghiÖp ®oµn kiÓm tra s÷a

®Çu tiªn ®−îc thµnh lËp; tiÕp sau ®ã ng−êi ta ®· tiÕn hµnh kh©u kiÓm tra n¨ng suÊt lîn, ®©y

chÝnh lµ mét trong c¸c biÖn ph¸p kü thuËt quan träng ®Ó chän läc vËt nu«i mµ cho tíi nay vÉn

®ang cßn ®−îc sö dông rÊt réng r·i.

§Þnh luËt Hardy-Wenberg ®−îc ph¸t hiÖn vµo n¨m 1908 ®· më ®Çu cho b−íc ph¸t

triÓn cña di truyÒn häc quÇn thÓ, tiÕp ®ã lµ nh÷ng khëi ®Çu vÒ di truyÒn sè l−îng cña Lush vµ

mét sè t¸c gi¶ kh¸c ®· t¹o ra mét h−íng míi cho khoa häc chän läc vµ nh©n gièng vËt nu«i.

ChÝnh di truyÒn häc kinh ®iÓn Mendel kÕt hîp víi sinh tr¾c häc mµ nÒn t¶ng lµ to¸n häc x¸c

suÊt, thèng kª, ®¹i sè tuyÕn tÝnh lµ c¬ së lý thuyÕt cña c¶i tiÕn di truyÒn ë vËt nu«i.

N¨m 1942, b»ng c¸c c«ng tr×nh cña Hazel, lý thuyÕt vÒ chØ sè chän läc ®· h×nh thµnh

vµ b−íc ®Çu øng dông trong chän läc vËt nu«i. Còng trong c¸c thËp kû 60-70, ph−¬ng ph¸p

chän läc vËt nu«i theo chØ sè víi c¸c −u viÖt cña nã ®· ®−îc sö dông réng r·i trong c¸c ch−¬ng

tr×nh chän gièng ë c¸c n−íc ph¸t triÓn, mang l¹i nh÷ng tiÕn bé râ nÐt trong viÖc n©ng cao n¨ng

suÊt, c¶i tiÕn chÊt l−îng s¶n phÈm vËt nu«i. Nh÷ng tiÕn bé kü thuËt vÒ thô tinh nh©n t¹o mµ

khëi ®Çu lµ viÖc øng dông réng r·i trong ch¨n nu«i bß, cõu ë Nga vµo nh÷ng n¨m 1930, sau ®ã

lµ nh÷ng thµnh c«ng trong viÖc ®«ng l¹nh tinh dÞch ë Anh vµo nh÷ng n¨m 1950, cÊy truyÒn

ph«i vµo nh÷ng n¨m 1990 ®· gãp phÇn tÝch cùc t¨ng nhanh c¸c tiÕn bé di truyÒn cña mét sè

tÝnh tr¹ng n¨ng suÊt, còng nh− më réng ¶nh h−ëng cña nh÷ng con vËt cã gi¸ trÞ gièng cao.

VÒ mÆt lý thuyÕt, trªn c¬ së cña ph−¬ng ph¸p chØ sè chän läc kinh ®iÓn, ngay tõ n¨m

1948 Henderson ®· khëi th¶o lý thuyÕt BLUP. Nh−ng ph¶i chê tíi nh÷ng n¨m 1970 trë ®i,

cïng víi sù ph¸t triÓn cña m¸y tÝnh ®iÖn tö ë thÕ hÖ sau nµy víi dung l−îng bé nhí lín, tèc ®é

tÝnh to¸n nhanh, ph−¬ng ph¸p BLUP míi thùc sù ®−îc øng dông trong ch−¬ng tr×nh chän

2