Chiến lược tăng trưởng dựa vào xuất khẩu của Việt nam từ nay đến năm 2005

1

Lêi nãi ®Çu

ThÕ giíi ®· vµ ®ang diÔn ra nh÷ng biÕn ®æi to lín vµ s©u s¾c. Nh÷ng thay

®æi ®ã, mét mÆt t¹o ra nh÷ng c¬ héi thuËn lîi cho c¸c níc ®ang trªn ®µ ph¸t

triÓn cã thÓ n¾m b¾t v¬n tíi nh»m ®¹t ®îc nh÷ng môc tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ x·

héi, mÆt kh¸c ®ang ®Æt ra nh÷ng th¸ch thøc, nh÷ng vÊn ®Ò phøc t¹p h¬n mµ mçi

quèc gia ph¶i ®èi phã gi¶i quyÕt.

Ngµy nay, cuéc c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ trªn thÕ giíi ®ang ph¸t

triÓn nh vò b·o víi tèc ®é nhanh trªn tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc. Sù ph¸t triÓn cña khoa

häc c«ng nghÖ ®· ®Èy nhanh qu¸ tr×nh quèc tÕ ho¸ ®êi sèng kinh tÕ thÕ giíi.

Hîp t¸c quèc tÕ ®· trë thµnh yªu cÇu tÊt yÕu ®èi víi sù ph¸t triÓn ®i lªn cña mçi

quèc gia. §Ó héi nhËp vµo nÒn kinh tÕ khu vùc vµ trªn thÕ giíi, ViÖt nam cÇn

ph¶i cã c¸c chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ ®óng ®¾n, phï hîp víi kh¶ n¨ng cña

m×nh. ChiÕn lîc t¨ng trëng dùa vµo xuÊt khÈu lµ mét chiÕn lîc cña toµn bé nÒn

kinh tÕ, cña toµn x· héi.

§Ó kh¾c phôc nguy c¬ tôt hËu vÒ kinh tÕ vµ thùc hiÖn môc tiªu ph¸t triÓn

kinh tÕ x· héi ®Õn n¨m 2005 vµ c¸c n¨m tiÕp theo. §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn

thø VIII ®· kh¼ng ®Þnh vµ nhÊt qu¸n thùc hiÖn “ChiÕn lîc t¨ng trëng dùa vµo

xuÊt khÈu”.

§· cã nhiÒu bµi viÕt vÒ vÊn ®Ò nµy, tuy nhiªn mçi bµi viÕt l¹i ®Ò cËp ®Õn

mét khÝa c¹nh kh¸c nhau, cha nªu lªn ®îc toµn c¶nh trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn.

§Ó gãp phÇn lµm s¸ng tá vÊn ®Ò, em lùa chän ®Ò tµi: “ChiÕn lîc t¨ng trëng dùa

vµo xuÊt khÈu cña ViÖt nam tõ nay ®Õn n¨m 2005”.

Trong bµi viÕt, em xin tr×nh bµy c¸c néi dung:

• Ch¬ng I: Tæng quan chiÕn lîc t¨ng trëng dùa vµo xuÊt khÈu.

• Ch¬ng II: ChÝnh s¸ch trong chiÕn lîc thóc ®Èy xuÊt khÈu.

• Ch¬ng III: T×nh h×nh xuÊt khÈu cña ViÖt nam trong thêi gian qua.

• Ch¬ng IV: Mét sè gi¶i ph¸p vµ kiÕn nghÞ nh»m ®Èy m¹nh chiÕn lîc

t¨ng trëng dùa vµo xuÊt khÈu cña ViÖt nam.

Trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu, do kiÕn thøc hiÓu biÕt cßn h¹n chÕ, nªn trong

bµi viÕt kh«ng tr¸nh khái nh÷ng khiÕm khuyÕt. RÊt mong ®îc sù ®ãng gãp cña

c¸c thÇy c« gi¸o vµ c¸c b¹n ®Ó ®Ò tµi ®îc hoµn chØnh h¬n.

2

Ch¬ng I

Tæng quan chiÕn lîc t¨ng trëng dùa vµo

xuÊt khÈu

I. TÝnh tÊt yÕu cña chiÕn lîc.

1. Tõ c¸ch tiÕp cËn c«ng nghiÖp ho¸.

§· tõ l©u, §¶ng ta x¸c ®Þnh c«ng nghiÖp ho¸ lµ nhiÖm vô trung t©m trong

suèt thêi kú qu¸ ®é lªn CNXH. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ c«ng nghiÖp ho¸ ®Êt níc cã

ý nghÜa quyÕt ®Þnh ®é dµi thêi kú qu¸ ®é lªn mét x· héi phån vinh, b×nh ®¼ng vµ

v¨n minh ë níc ta.

H¬n 30 n¨m qua, sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ ®Êt níc mÆc dï ®· ®¹t ®îc

nh÷ng tiÕn bé ®¸ng kÓ, nhng ViÖt nam vÉn lµ mét níc nghÌo vµ l¹c hËu. Trong

khi ®ã c¸c níc NICs vµ ASEAN l¹i ®¹t ®îc sù ph¸t triÓn “thÇn kú”, “n¨ng ®éng”

trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ ®Êt níc. §iÒu ®ã ph¶i cã c¸ch tiÕp cËn míi vÒ

c«ng nghiÖp ho¸.

Tõ tríc tíi nay, chóng ta vÉn x¸c ®Þnh, c«ng nghiÖp ho¸ lµ qu¸ tr×nh

chuyÓn biÕn c¸ch m¹ng vÒ mÆt kü thuËt s¶n xuÊt, biÕn lao ®éng thñ c«ng thµnh

lao ®éng sö dông m¸y mãc. §iÒu nµy lµ hoµn toµn ®óng víi thùc chÊt cña c«ng

nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸. Song qu¸ tr×nh chuyÓn biÕn kü thuËt ®ã nh thÕ nµo.

Trong lÞch sö ®· cã c¸c kiÓu chuyÓn biÕn nµo lµ cã hiÖu qu¶ vµ phï hîp víi mäi

qu¸ tr×nh ph¸t triÓn. §ã lµ vÊn ®Ò cÇn ®îc nghiªn cøu s©u s¾c h¬n ®Ó t×m ra con

®êng, c¸ch ®i c«ng nghiÖp ho¸ thÝch hîp víi níc ta trong ®iÒu kiÖn khoa häc

ph¸t triÓn nh vò b·o.

Kinh nghiÖm c«ng nghiÖp ho¸ cña c¸c níc chØ ra lµ cã ba kiÓu thùc hiÖn

c«ng nghiÖp ho¸.

Thø nhÊt, b»ng con ®êng c¶i tiÕn kü thuËt s¶n xuÊt trong níc tõ kü thuËt

thñ c«ng lªn nöa c¬ khÝ råi c¬ khÝ ho¸, tù ®éng ho¸, ho¸ häc ho¸ hoÆc kÕt hîp

gi÷a c¸ch tiÕn tuÇn tù nh¶y vät tõ thñ c«ng lªn c¬ khÝ tù ®éng ho¸ g¾n liÒn víi

nã lµ chuyÓn dÞch c¬ cÊu tõ n«ng nghiÖp sang c«ng - n«ng nghiÖp - dÞch vô.

§©y lµ chiÕn lîc truyÒn thèng vÒ c«ng nghiÖp ho¸.

Thø hai, vµo nh÷ng n¨m 50 cña thÕ kû nµy, mét sè níc ®ang ph¸t triÓn,

sau khi giµnh ®îc ®éc lËp d©n téc ®· ¸p dông chiÕn lîc c«ng nghiÖp ho¸ thay thÕ

nhËp khÈu. VÒ c¬ b¶n, chiÕn lîc nµy dùa vµo ®éc lËp d©n téc, muèn x©y dùng

mét nÒn c«ng nghiÖp d©n téc b»ng c¸ch tù t¹o cho m×nh mét nÒn khoa häc c«ng

nghÖ trªn c¬ së ®ãng cöa, b¶o hé s¶n xuÊt trong níc, nh»m s¶n xuÊt ra hµng ho¸

tiªu dïng tríc ®©y vÉn ph¶i nhËp khÈu.

3

Thø ba, th«ng qua con ®êng nhËp khÈu ngay tõ ®Çu ®Ó tranh thñ nh÷ng

tiÕn bé khoa häc kü thuËt hiÖn ®¹i cña thÕ giíi dùa vµo lîi thÕ so s¸nh cña ®Êt n￾íc nh»m ®Èy m¹nh s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu, tõ ®ã tiÕn hµnh hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n￾íc. C¸ch ®i nµy gäi lµ c«ng nghiÖp ho¸ theo híng xuÊt khÈu.

§èi víi c¸ch ®i thø nhÊt, ®· cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vµ ®· cã

nhiÒu kÕt luËn kh¸ râ rµng. Trong khi ®ã, c¸ch ®i thø hai vµ thø ba ®èi víi níc ta

vµ c¸c níc ®ang ph¸t triÓn nãi chung cßn nhiÒu vÊn ®Ò cÇn ph¶i ®îc tæng kÕt vµ

lµm s¸ng tá.

ë níc ta, khi x¸c ®Þnh nh÷ng quan diÓm lín vÒ c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i

ho¸, Héi nghÞ §¹i biÓu toµn quèc gi÷a nhiÖm kú kho¸ VII cña §¶ng ®· kh¼ng

®Þnh “kiªn tr× chiÕn lîc híng m¹nh vÒ xuÊt khÈu, ®ång thêi thay thÕ nhËp khÈu

nh÷ng s¶n phÈm trong níc s¶n xuÊt cã hiÖu qu¶, ph¸t huy lîi thÕ so s¸nh cña ®Êt

níc còng nh tõng ngµnh, tõng vïng, tõng lÜnh vùc trong tõng thêi kú, kh«ng

ngõng n©ng cao søc c¹nh tranh trªn thÞ trêng trong níc, thÞ trêng khu vùc vµ thÞ

trêng quèc tÕ”. ChÝnh v× vËy, vÊn ®Ò c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ theo híng

xuÊt khÈu, ®ång thêi thay thÕ nhËp khÈu ®ang lµ vÊn ®Ò bøc xóc.

2. Xu híng trong chiÕn lîc th¬ng m¹i cña c¸c níc.

Trong chiÕn lîc th¬ng m¹i cña c¸c níc cã ba m« h×nh ph¸t triÓn th¬ng

m¹i quèc tÕ. Mét lµ chiÕn lîc ph¸t triÓn s¶n phÈm s¬ chÕ; hai lµ chiÕn lîc s¶n

xuÊt hµng néi ®Þa thay thÕ hµng nhËp khÈu; ba lµ chiÕn lîc s¶n xuÊt hµng xuÊt

khÈu.

ChiÕn lîc xuÊt khÈu s¶n phÈm s¬ chÕ lµ mét chiÕn lîc hoµn toµn dùa vµo

tµi nguyªn, kinh tÕ tù nhiªn, ®îc mét sè níc ®ang ph¸t triÓn thùc hiÖn thêi kú

®Çu sau chiÕn tranh. Song nã ®· bÞ phñ ®Þnh. Nh÷ng ý kiÕn hiÖn nay tËp trung

vµo hai chiÕn lîc: s¶n xuÊt thay thÕ nhËp khÈu vµ s¶n xuÊt híng vÒ xuÊt khÈu.

2.1. S¶n xuÊt thay thÕ hµng nhËp khÈu.

ChiÕn lîc s¶n xuÊt thay thÕ hµng nhËp khÈu ®· ®îc hÇu hÕt c¸c níc c«ng

nghiÖp ph¸t triÓn hiÖn nay theo ®uæi trong thÕ kû XIX. ë c¸c níc ®ang ph¸t

triÓn chiÕn lîc nµy ®îc thö nghiÖm ®Çu tiªn ë c¸c níc Mü La tinh. Mét sè níc

Ch©u ¸ nh Ên §é, Thæ NhÜ Kú, còng thùc hiÖn chiÕn lîc nµy trªn con ®êng

c«ng nghiÖp ho¸ tõ tríc chiÕn tranh thÕ giíi thø hai. ë hÇu hÕt c¸c níc Ch©u ¸

vµ Ch©u Phi mong muèn nhanh chãng x©y dùng mét nÒn kinh tÕ ®éc lËp ®ang lµ

®éng lùc khiÕn c¸c níc ®ã bíc vµo con ®êng ph¸t triÓn thay thÕ hµng nhËp khÈu.

Trong nh÷ng n¨m 60, thay thÕ hµng nhËp khÈu ®· trë thµnh chiÕn lîc ph¸t triÓn

kinh tÕ chñ ®¹o. Ph¬ng ph¸p luËn cña chiÕn lîc thay thÕ hµng nhËp khÈu lµ: tríc

hÕt, cè g¾ng tù s¶n xuÊt ®Ó ®¸p øng ®¹i bé phËn nhu cÇu vÒ hµng ho¸ vµ dÞch vô

cho thÞ trêng néi ®Þa. §¶m b¶o c¸c nhµ s¶n xuÊt trong níc cã thÓ lµm chñ ®îc kü

thuËt s¶n xuÊt hoÆc c¸c nhµ ®Çu t níc ngoµi cung cÊp c«ng nghÖ, vèn vµ qu¶n lý

híng vµo viÖc cung cÊp cho thÞ trêng néi ®Þa lµ chÝnh. LËp c¸c hµng rµo b¶o hé

®Ó hç trî cho s¶n xuÊt trong níc cã l·i, khuyÕn khÝch c¸c nhµ ®Çu t trong nh÷ng

4

ngµnh c«ng nghiÖp lµ môc tiªu ph¸t triÓn. C¸c biÖn ph¸p thùc hiÖn thay thÕ nhËp

khÈu thêng lµ thuÕ quan, b¶o hé, h¹n ng¹ch nhËp khÈu vµ tØ gi¸ cao.

ViÖc ¸p dông chiÕn lîc thay thÕ nhËp khÈu ®· ®em l¹i sù më mang nhÊt

®Þnh c¸c c¬ së s¶n xuÊt, gi¶i quyÕt c«ng ¨n viÖc lµm bíc ®Çu thùc hiÖn ®« thÞ

ho¸, h×nh thµnh c¸c chñ doanh nghiÖp cã ®Çu ãc kinh doanh. ë ViÖt nam, trong

giai ®o¹n hiÖn nay, ¸p dông chiÕn lîc thay thÕ hµng nhËp khÈu cßn nh»m b¶o vÖ

nÒn c«ng nghiÖp, c¸c nhµ s¶n xuÊt non trÎ trong níc cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn.

Song kinh nghiÖm cña c¸c níc ®i tríc cho thÊy: nÕu chóng ta dõng l¹i qu¸

l©u ë giai ®o¹n chiÕn lîc thay thÕ nhËp khÈu sÏ vÊp ph¶i nh÷ng trë ng¹i lín.

ChiÕn lîc s¶n xuÊt hµng néi ®Þa thay thÕ hµng nhËp khÈu thùc chÊt nh»m

vµo tho¶ m·n nhu cÇu trong níc lµ chÝnh, chó träng nhiÒu ®Õn tù cÊp cña thÞ tr￾êng néi ®Þa. Víi chiÕn lîc nh vËy, ngo¹i th¬ng kh«ng ®îc coi träng, coi nhÑ mÆt

tÝch cùc cña kinh tÕ thÕ giíi ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ trong níc. §iÒu nµy sÏ

h¹n chÕ khai th¸c tiÒm n¨ng cña ®Êt níc trong viÖc ph¸t triÓn ngo¹i th¬ng. Kinh

tÕ c¸c níc ®ang ph¸t triÓn trong giai ®o¹n ®Çu c«ng nghiÖp ho¸ lµ nÒn kinh tÕ

thiÕu thèn ®ñ thø nh: vèn Ýt, tæng cÇu vît qu¸ tæng cung, thêng th«ng qua nhËp

khÈu ®Ó c©n b»ng xu thÕ nµy vµ kh«ng thÓ kh¾c phôc ®îc ngay trong thêi gian

ng¾n. NÕu chóng ta h¹n chÕ qu¸ møc viÖc nhËp khÈu, thùc hiÖn chÝnh s¸ch b¶o

hé kh«ng thÝch hîp sÏ lµm gi¶m tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ. C¸n c©n th¬ng m¹i

ngµy cµng thiÕu hôt, n¹n thiÕu ngo¹i tÖ lµ trë ng¹i cho viÖc ph¸t triÓn. Thùc hiÖn

thay thÕ nhËp khÈu tuy tiÕt kiÖm ®îc ngo¹i tÖ trªn ph¬ng diÖn thµnh phÈm nhng

l¹i ®ßi hái nhËp khÈu nhiÒu nguyªn liÖu vµ b¸n thµnh phÈm h¬n ®Ó t¨ng cêng

cung øng cho s¶n xuÊt trong níc, ®ång thêi s¶n xuÊt thay thÕ nhËp khÈu cßn h¹n

chÕ viÖc ph¸t triÓn c¸c ngµnh s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu vµ s¶n phÈm thu ngo¹i tÖ.

Do ®ã, kh«ng ph¶i lµ chiÕn lîc l©u dµi ®Ó bï vµo chç thiÕu hôt c¸n c©n th¬ng

m¹i.

Thùc hiÖn chiÕn lîc s¶n xuÊt thay thÕ nhËp khÈu nãi chung ®îc b¶o hé

b»ng thuÕ quan, t¨ng cêng c¸c biÖn ph¸p hµnh chÝnh... §iÒu nµy lµm cho c¸c

doanh nghiÖp kh«ng n¨ng ®éng, thiÕu c¬ héi t×m kiÕm u thÕ c¹nh tranh quèc tÕ,

t×m kiÕm më réng thÞ trêng, tiÕp cËn vèn...

B¶n th©n chiÕn lîc thay thÕ nhËp khÈu kh«ng thÓ ®a tíi møc ®é mong

muèn vÒ c«ng nghiÖp ho¸. Thùc tÕ nµy ®· ®îc c¸c níc c«ng nghiÖp ho¸ nhá h¬n

nhËn biÕt nhanh chãng vµ ®· chuyÓn sang chiÕn lîc ®Þnh híng xuÊt khÈu.

Singapore lµ mét minh ho¹ cho sù sím chuyÓn biÕn ®ã.

2.2. ChiÕn lîc híng vÒ xuÊt khÈu.

ChiÕn lîc híng vÒ xuÊt khÈu ®îc ¸p dông réng r·i trong c¸c níc ®ang

ph¸t triÓn tõ thËp kû 70 trë l¹i ®©y.

Ph¬ng ph¸p luËn cña chiÕn lîc nµy lµ sù ph©n tÝch vÒ viÖc sö dông c¸c

“lîi thÕ so s¸nh”, hay nh÷ng nh©n tè s¶n xuÊt thuéc tiÒm n¨ng cña mét níc

trong sù ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ ®Ó mang l¹i lîi Ých tèi u cho mét quèc gia.

5

Theo c¸ch tiÕp cËn ®ã, chiÕn lîc híng vÒ xuÊt khÈu lµ gi¶i ph¸p më cöa

nÒn kinh tÕ ®Ó thu hót vèn, c«ng nghÖ vµo khai th¸c nh÷ng tiÒm n¨ng lao ®éng

vµ tµi nguyªn ®Êt níc.

ChiÕn lîc híng vÒ xuÊt khÈu nhÊn m¹nh c¸c vÊn ®Ò:

Thay thÕ cho viÖc kiÓm so¸t nhËp khÈu ®Ó tiÕt kiÖm ngo¹i tÖ vµ kiÓm so¸t

tµi chÝnh lµ khuyÕn khÝch më réng nhanh chãng kh¶ n¨ng xuÊt khÈu.

H¹n chÕ b¶o hé c«ng nghiÖp ®Þa ph¬ng mµ thùc chÊt thay thÕ vµo ®ã lµ

n©ng ®ì, hç trî cho c¸c ngµnh hµng xuÊt khÈu. Môc tiªu c¬ b¶n cña chiÕn lîc

nµy lµ dùa vµo më mang ®Çu t trong níc vµ ®Çu t trùc tiÕp còng nh hç trî cña T

b¶n níc ngoµi ®Ó t¹o ra kh¶ n¨ng c¹nh tranh cao cña hµng xuÊt khÈu.

Nhê ¸p dông chiÕn lîc nµy, nÒn kinh tÕ nhiÒu níc ®ang ph¸t triÓn trong

vµi ba thËp kû qua ®· ®¹t ®îc mét tèc ®é t¨ng trëng cao, mét sè ngµnh c«ng

nghiÖp, ®Æc biÖt lµ c¸c ngµnh chÕ biÕn xuÊt khÈu ®¹t tr×nh ®é tiªn tiÕn, cã kh¶

n¨ng c¹nh tranh trªn thÞ trêng thÕ giíi.

Tuy nhiªn ¸p dông chiÕn lîc nµy còng béc lé nh÷ng nhîc ®iÓm:

Do tËp trung hÕt kh¶ n¨ng cho xuÊt khÈu vµ c¸c ngµnh cã liªn quan, nªn

dÉn ®Õn t×nh tr¹ng mÊt c©n ®èi trÇm träng gi÷a c¸c ngµnh xuÊt khÈu vµ kh«ng

xuÊt khÈu.

Do Ýt chó ý tíi c¸c ngµnh c«ng nghiÖp ph¸t triÓn thiÕt yÕu nhÊt nªn mÆc

dï tèc ®é t¨ng trëng nhanh, nhng nÒn kinh tÕ ®· g¾n chÆt vµo thÞ trêng bªn

ngoµi vµ dÔ bÞ t¸c ®éng bëi nh÷ng sù biÕn ®æi th¨ng trÇm cña thÞ trêng c¸c níc

lín.

C¸c níc NICs vµ c¸c níc ASEAN ®· nhanh chãng trë thµnh c¸c “con

rång” chÝnh lµ nhê thùc hiÖn thµnh c«ng chiÕn lîc híng vÒ xuÊt khÈu. Tuy

nhiªn qu¸ tr×nh thùc hiÖn chiÕn lîc nµy kh«ng ph¶i ë c¸c níc ®Òu nh nhau mµ

thêng ®îc vËn dông phï hîp víi nh÷ng nÐt ®Æc thï cña mçi níc. Cã níc thùc

hiÖn chiÕn lîc “híng vÒ xuÊt khÈu” g¾n bã hoµn toµn víi thÞ trêng bªn ngoµi. Cã

níc kÕt hîp gi÷a híng vµo xuÊt khÈu víi viÖc cñng cè thÞ trêng néi ®Þa... Thùc tÕ

cho thÊy nÕu nÒn kinh tÕ “më cöa” nhng phô thuéc hoµn toµn vµo thÞ trêng quèc

tÕ sÏ dÉn ®Õn mÊt æn ®Þnh kinh tÕ trong níc. Trong ®iÒu kiÖn thÕ giíi diÔn ra

c¹nh tranh gay g¾t, chÝnh s¸ch “më cöa” phï hîp lµ më c¶ hai híng: thÞ trêng

thÕ giíi vµ thÞ trêng néi ®Þa.

3. ViÖt nam thùc hiÖn chiÕn lîc t¨ng trëng dùa vµo xuÊt khÈu lµ mét tÊt yÕu.

Trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc, §¹i héi §¶ng toµn

quèc lÇn thø VIII ®· chñ tr¬ng: “X©y dùng mét nÒn kinh tÕ më, héi nhËp víi

khu vùc vµ thÕ giíi, híng m¹nh mÏ vÒ xuÊt khÈu, ®ång thêi thay thÕ nhËp khÈu

b»ng nh÷ng s¶n phÈm trong níc s¶n xuÊt cã hiÖu qu¶”.