Chia di sản là quyền tài sản theo pháp luật dân sự Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH

TRẦN HỮU HIẾU

CHIA DI SẢN LÀ QUYỀN TÀI SẢN

THEO PHÁP LUẬT DÂN SỰ VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ

CHUYÊN NGÀNH LUẬT DÂN SỰ VÀ TỐ TỤNG DÂN SỰ

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2022

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH

CHIA DI SẢN LÀ QUYỀN TÀI SẢN

THEO PHÁP LUẬT DÂN SỰ VIỆT NAM

Chuyên ngành: Luật Dân sự và Tố tụng Dân sự

Định hướng ứng dụng

Mã số 8380103

Người hướng dẫn khoa học: Pgs.Ts. Lê Minh Hùng

Học viên : Trần Hữu Hiếu

Lớp : Cao học Luật Khóa 2 - Cần Thơ

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2022

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan toàn bộ nội dung của luận văn “Chia di sản là quyền tài

sản theo pháp luật dân sự Việt Nam” là kết quả của quá trình tổng hợp và nghiên

cứu của bản thân tôi, dưới sự hướng dẫn khoa học của Phó giáo sư, tiến sĩ, thầy Lê

Minh Hùng. Những phần sử dụng tài liệu tham khảo trong luận văn đã được nêu rõ

trong phần trích dẫn tài liệu tham khảo. Các bản án, thông tin nêu trong luận văn là

trung thực, hoàn toàn chính xác, đúng sự thật.

Tác giả

Trần Hữu Hiếu

BẢNG CHỮ VIẾT TẮT

Viết tắt Viết đầy đủ

BLDS 2005 Bộ luật dân sự năm 2005

BLDS 2015 Bộ luật dân sự năm 2015

HĐTP Hội đồng thẩm phán

LCC 2014 Luật Công chứng năm 2014

LĐĐ 2003 Luật Đất đai năm 2003

LĐĐ 2013 Luật Đất đai năm 2013

LNƠ 2014 Luật Nhà ở năm 2014

TAND Tòa án nhân dân

UBND Ủy ban nhân dân

MỤC LỤC

PHẦN MỞ ĐẦU........................................................................................................1

CHƯƠNG 1. CHIA DI SẢN THỪA KẾ LÀ QUYỀN MUA NHÀ Ở THUỘC

SỞ HỮU NHÀ NƯỚC THEO PHÁP LUẬT DÂN SỰ VIỆT NAM....................6

1.1. Xác định di sản là quyền mua nhà ở thuộc sở hữu nhà nước....................6

1.1.1. Quy định của pháp luật về quyền mua nhà ở thuộc sở hữu nhà nước .....6

1.1.2. Thực tiễn áp dụng pháp luật về quyền mua nhà ở thuộc sở hữu nhà nước

............................................................................................................................9

1.2. Phân chia di sản là quyền mua nhà ở thuộc sở hữu nhà nước ................14

1.2.1. Quy định của pháp luật về phân chia di sản là quyền mua nhà ở thuộc

sở hữu nhà nước ...............................................................................................14

1.2.2. Bất cập của pháp luật về phân chia di sản là quyền mua nhà ở thuộc sở

hữu nhà nước....................................................................................................15

1.2.3. Kiến nghị hoàn thiện pháp luật về phân chia di sản là quyền mua nhà ở

thuộc sở hữu nhà nước .....................................................................................17

KẾT LUẬN CHƯƠNG 1........................................................................................19

CHƯƠNG 2. CHIA DI SẢN THỪA KẾ LÀ QUYỀN ĐƯỢC HƯỞNG TIỀN

BỒI THƯỜNG, HỖ TRỢ VÀ QUYỀN ĐƯỢC HƯỞNG SUẤT TÁI ĐỊNH CƯ

KHI NHÀ NƯỚC THU HỒI ĐẤT........................................................................20

2.1. Chia di sản là quyền được hưởng tiền bồi thường, hỗ trợ khi nhà nước

thu hồi đất............................................................................................................20

2.1.1. Xác định di sản là quyền được hưởng tiền bồi thường, hỗ trợ khi nhà

nước thu hồi đất................................................................................................20

2.1.2. Phân chia di sản là quyền được hưởng tiền bồi thường, hỗ trợ khi nhà

nước thu hồi đất................................................................................................28

2.2. Chia di sản là quyền được hưởng suất tái định cư khi nhà nước thu hồi

đất.........................................................................................................................30

2.2.1. Xác định di sản là quyền được hưởng suất tái định cư khi nhà nước thu

hồi đất...............................................................................................................30

2.2.2. Phân chia di sản là quyền được hưởng suất tái định cư khi nhà nước thu

hồi đất...............................................................................................................35

KẾT LUẬN CHƯƠNG 2........................................................................................39

KẾT LUẬN..............................................................................................................40

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Thừa kế là quyền cơ bản của công dân được ghi nhận trong Hiến pháp và quy

định trong Bộ luật dân sự Việt Nam. Trong bối cảnh hội nhập, với thực trạng nền

kinh tế thị trường làm cho xã hội luôn thay đổi từng ngày, từng giờ nên pháp luật

hiện hành vẫn chưa thể dự liệu hết những tình huống xảy ra trên thực tế.

Hiện nay, các tranh chấp về thừa kế có xu hướng ngày càng gia tăng và trở nên

phức tạp hơn. Sự nhận thức không đầy đủ về pháp luật của các cá nhân, việc áp dụng

pháp luật không thống nhất giữa các cấp Tòa án là những yếu tố làm cho các vụ kiện

gặp nhiều khó khăn, thời gian giải quyết kéo dài, ảnh hưởng không tốt đến truyền

thống đạo đức tốt đẹp vốn có từ lâu đời của dân tộc Việt Nam. Đặc biệt, một trong

những khó khăn vướng mắc lớn khi áp dụng các quy định của pháp luật để giải quyết

tranh chấp thừa kế chính là vấn đề phân chia di sản thừa kế là quyền tài sản.

Hiện nay, có nhiều vướng mắc, bất cập xung quanh vấn đề phân chia di sản

thừa kế là quyền tài sản, trong đó nổi bật là:

Thứ nhất, pháp luật nhà ở chưa cụ thể hóa các quy định pháp luật liên quan

đến quyền thừa kế quyền mua nhà ở thuộc sở hữu nhà nước; quyền thừa kế quyền

mua nhà ở trong trường hợp bên mua nhà đã làm thủ tục hóa giá nhưng chưa thực

hiện xong nghĩa vụ thanh toán hoặc chưa làm thủ tục hóa giá.

Thứ hai, pháp luật đất đai chưa quy định rõ căn cứ vào nguồn gốc đất tại thời

điểm tạo lập hợp pháp hay tại thời điểm được cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng

đất để xác định chủ thể có quyền thừa kế quyền được hưởng tiền bồi thường, hỗ trợ

khi nhà nước thu hồi đất.

Thứ ba, hiện nay pháp luật chưa quy định cụ thể trong việc xác định quyền

hưởng suất tái định cư có là di sản hay không? Đối với vấn đề này, trong thực tiễn

xét xử, quyền hưởng suất tái định cư được xác định là di sản. Tuy nhiên, để đảm

bảo áp dụng thống nhất trong quá trình cấp đất tái định cư tại cơ quan quản lý đất

đai và trong thực tiễn xét xử liên quan đến xác định di sản là suất tái định cư, pháp

luật cần hoàn thiện các quy định hướng dẫn chi tiết vấn đề này.

Thứ tư, pháp luật chưa quy định đối với trường hợp phân chia di sản là quyền

được hưởng tiền bồi thường, hỗ trợ khi nhà nước thu hồi đất, giá trị đất bị thu hồi lại

2

được xác định theo bảng giá đất do UBND cấp tỉnh ban hành, áp dụng tại thời điểm

có quyết định thu hồi đất1

. Trong thực tiễn, việc UBND ban hành quyết định thu hồi

quyền sử dụng đất trong một thời gian dài, người sử dụng đất mới được nhận tiền

bồi thường, hoặc được chi trả tiền bồi thường sau thời điểm người sử dụng đất chết.

Trong khoảng thời gian đó, giá trị quyền sử dụng đất đã có sự thay đổi.

Thứ năm, xuất phát từ việc chưa có hướng dẫn cụ thể dẫn đến các cấp Tòa

án áp dụng chưa thống nhất về cách xác định chủ thể có quyền thừa kế suất tái

định cư, không xem xét đến điều kiện, nhu cầu được hưởng tái định cư của những

người thừa kế. Việc vận dụng pháp luật để phân chia di sản thừa kế có liên quan

đến suất tái định cư giữa các cấp Tòa án xét xử khác nhau dẫn đến kéo dài thời

gian giải quyết tranh chấp, ảnh hưởng đến quyền và lợi ích hợp pháp của những

người thừa kế.

Chính vì vậy, việc chọn vấn đề “Chia di sản là quyền tài sản theo pháp

luật dân sự Việt Nam” làm đề tài luận văn thạc sĩ luật học là hết sức cần thiết, đặc

biệt là trong bối cảnh hiện nay khi ngành Tòa án đang thụ lý giải quyết các vụ án

liên quan đến phân chia di sản là quyền tài sản ngày càng tăng về số lượng và phức

tạp về nội dung.

2. Tình hình nghiên cứu đề tài

Qua khảo sát, thời gian qua đã có một số công trình nghiên cứu khoa học có

liên quan đến đề tài này như sau:

- Trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh (năm 2019), Giáo trình Pháp

luật về tài sản, quyền sở hữu và quyền thừa kế, Lê Minh Hùng (chủ biên), NXB.

Hồng Đức - Hội Luật gia Việt Nam. Giáo trình là công trình nghiên cứu tổng quát

các quy định của pháp luật về tài sản, quyền tài sản và thừa kế. Trên cơ sở phân

tích, bình luận các vấn đề pháp lý cơ bản về tài sản, quyền tài sản và thừa kế, so

sánh với những quy định của pháp luật nước ngoài, giúp cho người đọc có cái nhìn

đa chiều về vấn đề này. Đặc biệt, giáo trình còn đưa ra định nghĩa khoa học về

“quyền tài sản”, làm rõ nội hàm của khái niệm về quyền tài sản cũng như bàn về các

loại di sản, chia thừa kế theo di chúc, hoặc theo pháp luật. Đây là những nội dung

cơ bản của khoa học pháp lý của Việt Nam và cũng là nền tảng lý luận quan trọng

để tác giả vận dụng trong nghiên cứu đề tài.

1 Khoản 2 Điều 74 LĐĐ 2013.

3

- Đỗ Văn Đại (năm 2015), “Bình luận khoa học những điểm mới của Bộ luật

dân sự”, NXB. Hồng Đức - Hội Luật gia Việt Nam. Công trình có đề cập đến những

điểm mới của BLDS 2015 về phân chia di sản thừa kế. Tuy nhiên, công trình không

đi sâu phân tích về vấn đề phân chia di sản thừa kế là quyền tài sản.

- Đỗ Văn Đại (năm 2015), “Luật thừa kế Việt Nam, Bản án và bình luận Bản

án”, NXB. Hồng Đức - Hội Luật gia Việt Nam. Công trình có đề cập đến vấn đề

phân chia di sản thừa kế, có phân tích chuyên sâu về những bản án cụ thể liên quan

đến đề tài phân chia di sản thừa kế. Tuy nhiên, công trình chưa đi sâu phân tích và

hệ thống vấn đề phân chia di sản thừa kế là quyền đối với tài sản.

- Nguyễn Văn Tín (năm 2019), Phân chia di sản thừa kế là bất động sản theo

pháp luật Việt Nam, Luận văn thạc sĩ luật học, Trường Đại học Luật Thành phố Hồ

Chí Minh. Công trình này có đề cập vấn đề phân chia di sản thừa kế là bất động sản

theo pháp luật Việt Nam. Tuy nhiên, công trình chưa đi sâu phân tích về vấn đề

phân chia di sản thừa kế là quyền tài sản.

Nếu như các công trình nghiên cứu về thừa kế khá nhiều, thì hầu như chưa có

công trình nào nghiên cứu chuyên sâu về phân chia di sản thừa kế là quyền tài sản.

Trước thực trạng tình hình nghiên cứu trên, tác giả nhận thấy sự cần thiết của việc

nghiên cứu một cách toàn diện từ lý luận đến thực tiễn để kiến nghị hoàn thiện các

quy định pháp luật về phân chia di sản thừa kế là quyền tài sản. Trên cơ sở kế thừa

những thành quả nghiên cứu của các công trình khoa học đã được công bố, tác giả

nghiên cứu đề tài một cách riêng biệt, có chiều sâu và toàn diện về phân chia di sản

thừa kế là quyền tài sản.

3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu

Mục đích của việc nghiên cứu đề tài này là tác giả muốn làm sáng tỏ những

quy định của pháp luật và thực tiễn áp dụng những quy định của pháp luật về phân

chia di sản thừa kế là quyền tài sản, trên cơ sở đó kiến nghị các giải pháp đồng bộ

nhằm hoàn thiện các quy định về phân chia di sản thừa kế là quyền tài sản.

Để đạt được mục đích trên đề tài có các nhiệm vụ sau:

- Làm sáng tỏ các quy định pháp luật dân sự Việt Nam và pháp luật đất đai

Việt Nam quy định về phân chia di sản thừa kế là quyền tài sản.

- Phân tích, đánh giá về thực trạng áp dụng các quy định của pháp luật hiện

hành về phân chia di sản thừa kế là quyền tài sản.

4

- Đề xuất một số quan điểm và giải pháp nhằm hoàn thiện các quy định về

phân chia di sản thừa kế là quyền tài sản.

4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu của đề tài là các quy định của pháp luật Việt Nam tại

BLDS 2015, LĐĐ 2013, LNƠ 2014 và các văn bản có liên quan về phân chia di sản

thừa kế là quyền tài sản; việc áp dụng các quy định này vào thực tiễn và phương

hướng hoàn thiện những quy định về phân chia di sản thừa kế là quyền tài sản.

Phạm vi nghiên cứu: Tên đề tài là “Chia di sản là quyền tài sản theo pháp luật

dân sự Việt Nam”. Như vậy, những quy định về phân chia di sản thừa kế rất

rộng,... nhưng trong phạm vi nghiên cứu, tác giả chỉ đi sâu nghiên cứu 03 vấn đề

về phân chia di sản thừa kế là quyền tài sản: thứ nhất là quyền mua nhà ở thuộc

sở hữu nhà nước; thứ hai là quyền được hưởng tiền bồi thường, hỗ trợ khi nhà

nước thu hồi đất; thứ ba là quyền được hưởng tái định cư khi nhà nước thu hồi

đất. Căn cứ quy định của pháp luật Việt Nam hiện hành như BLDS 2015, LĐĐ

2013, LNƠ 2014, Án lệ, Bản án,... Trên cơ sở phân tích những quy định hiện

hành về phân chia di sản thừa kế là các quyền tài sản nêu trên, tác giả liên hệ

thực tiễn xét xử tại TAND các cấp, từ đó chỉ ra những bất cập, vướng mắc trong

quy định của pháp luật và thực tiễn áp dụng để đưa ra những kiến nghị nhằm

hoàn thiện pháp luật.

5. Phương pháp nghiên cứu

Để hoàn thành tốt luận văn tác giả đã chọn các phương pháp sau:

- Phương pháp phân tích: Tác giả sử dụng phương pháp phân tích trong suốt

luận văn để phân tích các nội dung của các quy định pháp luật Việt Nam hiện hành

về phân chia di sản thừa kế là quyền tài sản. Ngoài ra, tác giả còn sử dụng phương

pháp này trong việc phân tích những khó khăn, vướng mắc của việc áp dụng các

quy định của pháp luật hiện hành khi giải quyết các tranh chấp về vấn đề này. Từ

đó, tác giả đưa ra những kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật.

Phương pháp so sánh: Trong cả chương 1 và chương 2, tác giả sử dụng

phương pháp so sánh để đối chiếu các quy định pháp luật có liên quan nhằm làm rõ

thêm về những quy định về phân chia di sản thừa kế. Trong đó, tác giả so sánh pháp

luật hiện tại và pháp luật trước đây nhằm làm rõ từng vấn đề bất cập.