Phân chia di sản theo pháp luật Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH

NGUYỄN THỊ HỒNG ĐÀO

PHÂN CHIA DI SẢN

THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ

CHUYÊN NGÀNH LUẬT DÂN SỰ VÀ TỐ TỤNG DÂN SỰ

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2017

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH

PHÂN CHIA DI SẢN

THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM

Chuyên ngành: Luật Dân Sự và Tố Tụng Dân Sự

Mã số: 60380103

Người hướng dẫn khoa học:TS.LÊ MINH HÙNG

Học viên:NGUYỄN THỊ HỒNG ĐÀO

Lớp cao học Luật Khóa 7 - Thành ủy

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2017

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan Luận văn Thạc sỹ Luật học với Đề tài “Phân chia di sản

theo pháp luật Việt Nam” là công trình nghiên cứu của riêng tôi dưới sự hướng dẫn

khoa học của TS.Lê Minh Hùng. Các tài liệu, số liệu, kết quả trong luận văn là

trung thực, có căn cứ và nguồn gốc rõ ràng. Tôi xin chịu trách nhiệm hoàn toàn về

lời cam đoan này.

Tác giả cam đoan

Nguyễn Thị Hồng Đào

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

Từ viết tắt Giải nghĩa

BLDS Bộ luật dân sự

BLTTDS Bộ luật tố tụng dân sự

HĐXX Hội đồng xét xử

TANDTC Tòa án nhân dân tối cao

UBND Ủy ban nhân dân

MỤC LỤC

PHẦN MỞ ĐẦU .................................................................................................... 1

CHƢƠNG 1. MỘT SỐ VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ PHÂN CHIA DI SẢN THỪA KẾ

........................................................................................................................................9

1.1. Khái niệm phân chia di sản thừa kế, nguyên tắc phân chia di sản thừa kế

.................................................................................................................................. 9

1.1.1. Khái niệm phân chia di sản thừa kế .......................................................... 9

1.1.2. Nguyên tắc phân chia di sản thừa kế......................................................... 17

1.2. Thủ tục phân chia di sản thừa kế .................................................................. 21

1.2.1. Thỏa thuận phân chia di sản thừa kế......................................................... 22

1.2.2. Tự khai nhận di sản thừa kế....................................................................... 24

1.2.3. Khởi kiện yêu cầu Tòa án phân chia di sản thừa kế.................................. 25

1.3. Căn cứ phân chia di sản thừa kế.................................................................... 27

1.3.1. Phân chia di sản theo di chúc.................................................................... 27

1.3.2. Phân chia di sản theo pháp luật ................................................................ 29

1.4. Phƣơng thức phân chia di sản thừa kế.......................................................... 31

1.4.1. Chia di sản thừa kế bằng hiện vật ............................................................ 31

1.4.2. Chia di sản thừa kế theo giá trị ................................................................. 32

1.5. Những trƣờng hợp đặc biệt phát sinh khi phân chia di sản thừa kế ......... 33

1.5.1. Trường hợp phân chia di sản thừa kế đối với phần di sản dùng vào việc

thờ cúng.................................................................................................................... 34

1.5.2. Trường hợp phân chia di sản thừa kế đối với phần di sản dùng để di tặng

.................................................................................................................................. 35

1.5.3. Trường hợp chia thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc (thừa kế

bắt buộc)................................................................................................................... 35

Kết luận chƣơng 1 .................................................................................................. 37

CHƢƠNG 2. BẤT CẬP TRONG QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT VỀ PHÂN CHIA

DI SẢN THỪA KẾ VÀ KIẾN NGHỊ HOÀN THIỆN........................................ 38

2.1. Về thủ tục phân chia di sản thừa kế .............................................................. 38

2.1.1. Bất cập: Quy định về thủ tục phân chia di sản thừa kế chưa thật đầy đủ, cụ

thể dẫn đến sự lúng túng trong nhận thức, áp dụng ................................................ 38

2.1.2. Kiến nghịhoàn thiện pháp luật về thủ tục phân chia di sản thừa kế ......... 45

2.2. Về căn cứ phân chia di sản thừa kế ............................................................... 47

2.2.1. Bất cập: Quy định về căn cứ phân chia di sản thừa kế chưa toàn diện và

chưa dự liệu hết những trường hợp phát sinh trong thực tiễn................................. 47

2.2.2. Kiến nghị hoàn thiện các quy định pháp luật về căn cứ phân chia di sản

thừa kế ...................................................................................................................... 55

2.3. Về phƣơng thức phân chia di sản thừa kế .................................................... 57

2.3.1. Thực tiễn áp dụng quy định về phương thức phân chia di sản thừa kế còn

bất cập, thiếu nhất quán........................................................................................... 57

2.3.2. Kiến nghị hoàn thiện các quy định về phương thức phân chia di sản thừa

kế .............................................................................................................................. 60

2.4. Về phân chia di sảntrong trƣờng hợp di sản dùng vào việc thờ cúng, di

tặng và thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc..................................... 61

2.4.1. Bất cập và kiến nghị đối với quy định về di sản dùng vào việc thờ cúng và

di tặng....................................................................................................................... 61

2.4.2. Bất cập và kiến nghị đối với quy định về người thừa kế không phụ thuộc

vào nội dung di chúc ................................................................................................ 67

Kết luận Chƣơng 2 ................................................................................................. 69

KẾT LUẬN............................................................................................................. 70

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Trong quá trình sinh sống, con người lao động sản xuất để tạo ra của cải, vật

chất một phần để thỏa mãn nhu cầu và có dư thừa để tích lũy. Đối với người Việt

Nam, thành quả lao động của thế hệ ông bà, cha mẹ không chỉ được dùng để đáp

ứng nhu cầu của chính những người đã tạo ra chúng mà còn được dành dụm chắt

chiu cho con cháu. Điều này đã trở thành truyền thống, thể hiện tình cảm gia đình

và trách nhiệm của thế hệ trước đối với thế hệ sau. Tuy nhiên, sinh, lão, bệnh, tử

vốn là quy luật tự nhiên của con người. Vấn đề đặt ra là những tài sản mà mỗi cá

nhân tạo ra sẽ được định đoạt như thế nào sau khi chết, chính điều này đã hình

thành nên quan hệ pháp luật về thừa kế.

Quan hệ thừa kế tuy được pháp luật điều chỉnh nhưng lại chịu sự tác động không

nhỏ của phong tục, tập quán, truyền thống, đạo đức. Chính vì vậy, các tranh chấp về

thừa kế xảy ra rất đa dạng và phức tạp. Tuy nhiên, suy cho cùng thì các tranh chấp

này đều tập trung ở việc xác định ai là người thừa kế và việc phân chia khối di sản

của người chết để lại cho những người được thừa kế sao cho hợp tình, hợp lý. Để

việc giải quyết các tranh chấp về thừa kế nói chung và phân chia di sản thừa kế nói

riêng được thuận lợi, phù hợp với ý chí và nguyện vọng của các bên, đòi hỏi các

quy định của pháp luật liên quan đến vấn đề này phải thực sự rõ ràng, cụ thể.

Trong Bộ luật Dân sự năm 2005, các quy định về thanh toán và phân chia di

sản không nhiều (chỉ có 07 điều luật) và bản thân các quy định này đã đưa ra các

nền tảng, nguyên tắc cơ bản nhất cho việc phân chia di sản thừa kế. Tuy nhiên, xuất

phát từ những hạn chế, bất cập trong quy định pháp luật về thừa kế nói chung, cũng

như tính phức tạp của quan hệ thừa kế mà thực tiễn cho thấy các tranh chấp về phân

chia di sản thừa kế có tính chất phức tạp, tồn tại không ít những khó khăn, vướng

mắc khi giải quyết. Có thể kể ra một vài vướng mắc, bất cập khi triển khai quy định

về phân chia di sản thừa kế như: Về thủ tục phân chia di sản, pháp luật quy định về

ba thủ tục phân chia di sản thừa kế là theo thỏa thuận của những người thừa kế,

khởi kiện yêu cầu Tòa án phân chia di sản và tự khai nhận di sản thừa kế. Chưa nói

đến những khó khăn, vướng mắc khi phân chia di sản thừa kế theo thỏa thuận hoặc

thông qua việc khởi kiện tại Tòa án, việc phân chia di sản thừa kế theo thủ tục tự

khai nhận di sản cũng tồn tại một bất cập tương đối lớn. Đó là nếu trong trường hợp

người khai nhận di sản cố tình khai không đúng sự thật về những người thừa kế

2

(trên thực tế có nhiều người thừa kế khác nhau nhưng người tự khai di sản chỉ khai

một hoặc một số người trong số họ) và khai không đúng sự thật về di sản thừa kế

(khai ít hoặc nhiều hơn phần tài sản so với thực tế tài sản mà người chết để lại) thì

trách nhiệm pháp lý của họ là gì? Hay như khó khăn, vướng mắc khi áp dụng quy

định về phân chia di sản thừa kế theo di chúc, giả sử như trong trường người chết

lập di chúc để lại di sản thừa kế là căn nhà, tuy nhiên, sau đó căn nhà này bị cháy thì

việc phân chia di sản thừa kế đối với quyền sử dụng đất có nhà ấy sẽ được tiến hành

như thế nào... Bên cạnh đó, một số hạn chế, bất cập trong quy định của Bộ luật Dân

sự 2005 về thừa kế cũng có ảnh hưởng không nhỏ đến hoạt động phân chia và giải

quyết các tranh chấp về phân chia di sản thừa kế trên thực tế. Ví như, quy định về

thời hiệu yêu cầu chia thừa kế, quy định về từ chối nhận di sản, quy định về di sản

dùng vào việc thờ cúng…

Ngày 24/11/2015, Quốc hội đã thông qua Bộ luật dân sự với rất nhiều sửa đổi,

bổ sung cho phù hợp với điều kiện kinh tế, xã hội của nước ta hiện nay. Có hiệu lực

thi hành kể từ ngày 01/01/2017, Bộ luật dân sự 2015 đã khắc phục được một số hạn

chế, bất cập và có một số thay đổi trong quy định về thừa kế nói chung và phân chia

di sản nói riêng. Trong khi quy định của Bộ luật dân sự 2005 vẫn còn hiệu lực, các

quy định của Bộ luật dân sự 2015 với khá nhiều thay đổi sẽ có hiệu lực trong tương

lai gần, điều cần thiết là phải nhận thức được các bất cập của quy định cũ, những

tiến bộ và hạn chế của những quy định mới, đồng thời, thống nhất nhận thức để áp

dụng các quy định này trong quá trình phân chia di sản thừa kế cho phù hợp, chính

xác. Chính vì vậy, việc tác giả đã lựachọn đề tài “Phân chia di sản theo pháp luật

Việt Nam” để làm Luận văn tốt nghiệp Cao học Luật, chuyên ngành Luật dân sự là

đáp ứng yêu cầu khách quan, cấp thiết hiện nay.

2. Tình hình nghiên cứu đề tài

Thừa kế là một trong những chế định pháp luật quan trọng của pháp luật dân

sự, bị chi phối nhiều bởi yếu tố như đạo đức, phong tục, tập quán do vậy, các đề tài,

công trình nghiên cứu về chế định thừa kế rất phong phú, đa dạng và được khai thác

dưới nhiều góc độ khác nhau như quy định về thừa kế thao pháp luật, thừa kế theo

di chúc, vấn đề di chúc chung của vợ chồng, thời hiệu về thừa kế… Đây có thể

được coi là thuận lợi rất lớn cho tác giả trong quá trình nghiên cứu đề tài này.

Trong quá trình đi tìm tài liệu tham khảo để thực hiện Luận văn, tác giả đã thu

thập được một số tài liệu như:

3

- Giáo trình Pháp luật tài sản, quyền sở hữu và quyền thừa kế xuất bản năm

2012 của Trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh (chủ biên: Lê Minh Hùng).

Đây là công trình mang tính giáo khoa, trong đó trình bày những kiến thức cơ bản

nhất về pháp luật thừa kế nói chung và việc phân chia di sản thừa kế nói riêng. Giáo

trình là tài liệu tham khảo hữu ích cho tác giả trong việc hoàn thiện nhận thức cơ

bản về thừa kế và phân chia di sản thừa kế. Tuy nhiên, vì là công trình mang tính

giáo khoa nên các kiến thức được trình bày trong Giáo trình chỉ mang tính lí luận,

chưa có phần liên hệ với thực tiễn các quan hệ pháp luật về thừa kế và các tranh

chấp về phân chia di sản thừa kế trên vốn rất phức tạp và đa dạng.

- Sách Bình luận khoa học Bộ luật Dân sự năm 2005 (Tập 3) xuất bản năm

2013 của Viện Khoa học pháp lý - Bộ Tư pháp (chủ biên: Hoàng Thế Liên). Trong

cuốn sách này, các tác giả đã đưa ra nhữngphân tích, bình luận đối với tất cả các

quy định pháp luật trong Phần thứ tư đến Phần thứ bảy BLDS 2005. Đặc biệt, phần

bình luận, phân tíchđối với các quy định của BLDS 2005 về thừa kế trong nội dung

cuốn sách đã giúp cho tác giả hiểu sâu sắc hơn nội hàm và ý nghĩa của các quy định

này. Qua đó, giúp cho tác giả nhận thức rõ ràng hơn những điểm tiến bộ, hợp lý

cũng như những hạn chế, bất cập còn tồn tại trong quy định của BLDS 2005 về thừa

kế.Tuy nhiên, chính vì trong nội dung sách, các tác giả trình bày bình luận, phân

tích đối với toàn bộ các quy định trong Phần thứ tư đến Phần thứ bảy BLDS 2005,

do vậy, phần bình luận, phân tích đối với các quy định về thừa kế cũng chỉ mang

tính gợi mở, khái quátmà chưa thực sự đi sâu vào nghiên cứu bất cứ quy định về

thừa kế nào.

- Đề tài khoa học công nghệ cấp Bộ “Pháp luật thừa kế ở Việt Nam từ thế kỷ

XV đến nay do tác giả Phạm Thị Kim Anh là chủ nhiệm, được thực hiện trong các

năm từ 2006 - 2008. Trong đề tài này, bên cạnh các bài viết, công trình nghiên cứu

về lược sử pháp luật thừa kế Việt Nam, đặc trưng pháp luật thừa kế thời phong kiến,

thuộc địa của thực dân Pháp, các tác giả đã trình bày rất nhiều nội dung có liên quan

đến thừa kế và phân chia di sản thừa kế như lý luận về thừa kế, di sản thừa kế,

người thừa kế, người không có quyền hưởng di sản, từ chối nhận di sản, vấn đề di

chúc chung của vợ chồng, thanh toán và phân chia di sản… Công trình nghiên cứu

này không chỉ trình bày các quy định pháp luật về thừa kế mà còn chỉ rõ những bất

cập, hạn chế và kiến nghị hướng sửa đổi, hoàn thiện các quy định có liên quan trong

Bộ luật dân sự 2005. Chính vì vậy, tác giả Luận văn đã kế thừa được rất nhiều kiến

4

thức hữu ích được trình bày trong công trình nghiên cứu này để làm tư liệu cho quá

trình hoàn thiện nội dung Luận văn.

- Sách chuyên khảo Luật thừa kế Việt Nam Bản án và bình luận bản án (tập 1,

tập 2) của tác giả Đỗ Văn Đại. Được xuất bản lần hai vào năm 2013, cuốn sách đề

cập đến rất nhiều nội dung khác nhau trong các quy định pháp luật về thừa kế như

thời điểm mở thừa kế, từ chối nhận di sản, quản lý di sản, di sản dùng vào việc thờ

cúng, phân chia di sản theo thỏa thuận, phân chia di sản theo pháp luật, thời hiệu về

thừa kế… Gắn với việc đưa ra và bình luận các bản án có liên quan đến từng nội

dung nêu trên, cuốn sách đã khái quát đầy đủ các quy định của pháp luật, chỉ ra

những bất cập, hạn chế của các quy định này. Đồng thời đó, với việc so sánh các

quy định về thừa kế của pháp luật Việt Nam ở các giai đoạn trước, kinh nghiệm

trong quy định của pháp luật một số quốc gia khác trên thế giới về những vấn đề có

liên quan như Pháp, Đức, Nhật Bản… tác giả đưa ra các giải pháp, kiến nghị nhằm

hoàn thiện các quy định này. Có thể nói, nội dung cuốn sách là khá sâu sắc, toàn

diện bởi nó đề cập đến hầu hết các bất cập, hạn chế trong quy định của pháp luật

thừa kế có ảnh hưởng đến hoạt động phân chia di sản cả về mặt lí luận và thực tiễn

thông qua các vụ án cụ thể đã xảy ra trên thực tế.

- Tuyển tập Quyết định giám đốc thẩm, tái thẩm của Hội đồng thẩm phán Tòa

án nhân dân tối cao về dân sự năm 2006, năm 2009 và các năm 2010 - 2012 do Vụ

Hợp tác quốc tế, Tòa án nhân dân tối cao tuyển chọn, xuất bản. Nội dung các cuốn

sách bao gồm các quyết định giám đốc thẩm, tái thẩm về dân sự (trong đó có các

quyết địnhgiải quyết tranh chấp về thừa kế) của Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân

dân tối cao ban hành. Từ việc nghiên cứu các quyết định giám đốc thẩm, tái thẩm

được lựa chọn trình bày trong các cuốn sách này đã cho tác giả cái nhìn toàn diện

hơn về các tranh chấp thừa kế phát sinh trên thực tế, giúp gắn kết các kiến thức lí

luận với kiến thức thực tế. Các quyết định giám đốc thẩm và tái thẩm mà tác giả

trích dẫn trong Luận văn, phần được tham khảo từ nội dung cuốn sách này.

Bên cạnh đó, để có cái nhìn toàn diện hơn về những sửa đổi, bổ sung trong các

quy định về thừa kế trong Bộ luật dân sự năm 2015, tác giả đã được tiếp cận với tài

liệu Hội thảo những điểm mới của Bộ luật dân sự năm 2015 do Khoa Luật dân sự -

Trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh tổ chức tháng 3/2016 và Tọa đàm

Giới thiệu Bộ luật dân sự 2015 do Bộ Tư pháp phối hợp với cơ quan hợp tác quốc

tế Nhật Bản tổ chức tháng 8/2016. Qua việc nghiên cứu các tài liệu được trình bày

5

tại các hội nghị nói trên, tác giả đã hiểu rõ hơn về các sửa đổi, bổ sung trong quy

định của Bộ luật dân sự nói chung và các quy định về thừa kế nói riêng, lí do sửa

đổi và quan điểm khác nhau có liên quan đến những sửa đổi, bổ sung này. Từ đó

nhận thức được những thay đổi trong quy định về thừa kế có liên quan đến việc

phân chia di sản thừa kế khi Bộ luật dân sự năm 2015 có hiệu lực thi hành.

Ngoài ra, tác giả còn tham khảo được rất nhiều bài viết của các tác giả khác

nhau trên các báo, tạp chí như: Bài viết Cơ sở pháp lý và thực tiễn giải quyết việc

trả thù lao cho người quản lý di sản của tác giả Tưởng Bằng Lượng đăng trên Tạp

chí Khoa học pháp lý (số 4/2001), Bài viết Từ quy định di sản dùng vào việc thờ

cúng và di tặng của tác giả Phùng Trung Tập đăng trên Tạp chí nghiên cứu lập pháp

(số 9, T5/2013)…

Có thể nói rằng, các công trình nghiên cứu, bài viết nói trên đã cho tác giả có

cái nhìn đa chiều về các quy định pháp luật thừa kế cũng như những vướng mắc, bất

cập khi thi hành các quy định này, giúp ích rất nhiều cho tác giả trong quá trình

nghiên cứu, hoàn thiện Luận văn của mình. Thiết nghĩ, nguồn tài nguyên tri thức là

vô tận, chắc rằng còn có rất nhiều các công trình nghiên cứu khác có liên quan tới

đề tài mà tác giả chưa tiếp cận được. Trong quá trình hoàn thiện kiến thức khoa học

của bản thân, tác giả sẽ cố gắng tìm hiểu, trau dồi những nguồn tri thức khác.

3. Mục đích và nhiệm vụ của đề tài

3.1. Mục đích của đề tài

Luận văn nghiên cứu những vấn đề cơ sở lý luận về di sản và di sản thừa kế

cũng như các vấn đề lí luận có liên quan đến phân chia di sản thừa kế. Qua việc

trình bày, phân tích các quy định của Bộ luật dân sự 2005 về thừa kế và phân chia di

sản thừa kế cùng với việc đưa ra các tranh chấp đã xảy ra trên thực tế làm minh

chứng, tác giả chỉ rõ những bất cập, hạn chế trong một số quy định pháp luật thừa

kế đã gây ra những khó khăn, vướng mắc khi áp dụng để phân chia di sản thừa kế.

Đồng thời, tác giả đưa ra các kiến nghị nhằm góp phần thống nhất nhận thức

đối với những quy định pháp luật về thừa kế còn có nhiều cách hiểu và áp dụng

khác nhau vàmột số kiến nghị hoàn thiện quy định pháp luật về thừa kế nói chung

và phân chia di sản thừa kế nói riêng, góp phần hạn chế tình trạng tranh chấp về

thừa kế phức tạp, kéo dài.

3.2. Nhiệm vụ của đề tài

Để thực hiện tốt mục đích nêu trên, đề tài có những nhiệm vụ sau đây:

6

- Phân tích và làm rõ cơ sở lý luận về di sản, di sản thừa kế và phân chia di sản

thừa kế theo quy định của pháp luật Việt Nam;

- Nghiên cứu, đánh giá thực trạng áp dụng một số quy định của pháp luật về

thừa kế, đồng thời, chỉ ra những bất cập, vướng mắc trong việc áp dụng quy định

này khi phân chia di sản thừa kế;

- Đề xuất một số kiến nghị nhằm hoàn thiện quy định của pháp luật và đưa ra

một số kiến nghị góp phần thống nhất nhận thức đối với các nội dung quy định chưa

rõ ràng về thừa kế, nhằm nâng cao chất lượng giải quyết các tranh chấp về phân

chia di sản thừa kế trong điều kiện Bộ luật dân dự 2005 sắp hết hiệu lực và Bộ luật

dân sự 2015 sắp có hiệu lực thi hành trong thời gian tới.

4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu của đề tài là những vấn đề lý luận và thực tiễn liên quan

đến phân chia di sản thừa kế theo quy định của pháp luật Việt Nam.

Về phạm vi nghiên cứu, đề tài tập trung chủ yếu vào việc nghiên cứu làm rõ

các vấn đề lý luận về di sản, phân chia di sản, quy định của pháp luật và thực tiễn áp

dụng các quy định của pháp luật về phân chia di sản thừa kế trong Bộ luật dân sự

2005 và những sửa đổi, bổ sung các quy định này trong Bộ luật Dân sự 2015.

Cũng phải nói thêm rằng, mặc dù tên đề tài là phân chia di sản theo quy định

của pháp luật, tuy nhiên, tác giả không chỉ tập trung nghiên cứu đơn thuần các quy

định về phân chia di sản thừa kế. Bởi lẽ, trên thực tế, để việc phân chia di sản đạt

được sự chính xác, hợp tình, hợp lý, đòi hỏi các quy định về thừa kế nói chung, quy

định về phân chia di sản nói riêng cũng như việc áp dụng các quy định này phải phù

hợp, chuẩn xác và nhuần nhuyễn. Như vậy, việc tìm hiểu, nghiên cứu các quy định

về phân chia di sản thừa kế và thực tế áp dụng quy định này phải đặt trong mối quan

hệ tổng thể với các quy định pháp luật về thừa kế nói chung chứ không phải chỉ có

những quy định về phân chia di sản.

Song, nói như vậy không có nghĩa là tất cả các nội dung liên quan đến quy

định pháp luật về thừa kế và phân chia di sản thừa kế đều được tác giả đề cập đến

trong Luận văn. Trong phạm vi nghiên cứu của đề tài, tác giả chỉ tập trung trình bày

những bất cập được coi là cơ bản nhất trong quy định pháp luật về thừa kế như quy

định về căn cứ, thủ tục, phương thức phân chia di sản… và những vướng mắc, khó

khăn phát sinh phổ biến nhất trong thực tế giải quyết các tranh chấp về thừa kế. Các

nội dung khác như quy định về điều kiện có hiệu lực của di chúc, di chúc chung của

7

vợ chồng, hạn chế phân chia di sản… tác giả xin phép được trình bày trong những

công trình nghiên cứu khác.

5. Phƣơng pháp nghiên cứu

Để thực hiện đề tài, tác giả sử dụng tổng hợp các phương pháp nghiên cứu

khác nhau. Phương pháp biện chứng duy vật và lịch sử: Khi đi vào phân tích thực

trạng pháp luật về thừa kế, tác giả không xem xét chúng một cách phiến diện, mà

đặt chúng trong mối quan hệ với phong tục, tập quán, truyền thống đạo đức và thực

tế kinh tế xã hội của Việt Nam... Bên cạnh đó, Luận văn còn sử dụng các phương

pháp cụ thể trong khoa học pháp lý như:

Phương pháp phân tích được sử dụng chủ yếu ở Chương 1 và một phần ở

Chương 2 Luận văn. Tác giả áp dụng phương pháp phân tích để phân tích các vấn

đề lí luận về di sản thừa kế, phân chia di sản thừa kế và các quy định của pháp luật

về thừa kế được thể hiện trong Luận văn. Đồng thời, khi cho rằng một số quy định

của pháp luật về thừa kế còn tồn tại hạn chế, bất cập, tác giả đều có phân tích,

chứng minh các bất cập, hạn chế này trên cả phương diện lý luận và thực tiễn.

Phương pháp đối chiếu, so sánh được sử dụng chủ yếu để đối chiếu các quy

định về thừa kế, phân chia di sản thừa kế trong Bộ luật dân sự 2005 và quy định

tương ứng trong Bộ luật dân sự 2015, các quy định pháp luật của Bộ luật dân sự

2005 về thừa kế với các quy định của chính Bộ luật này về sở hữu tài sản. Trong

Luận văn khi trình bày các quy định về thừa kế, phân chia di sản thừa kế, trong

trường hợp quy định về vấn đề liên quan giữa hai Bộ luật này là như nhau, tác giả

đồng thời chú thích quy định tương ứng trong Bộ luật dân sự 2015 ngay sau khi đưa

ra quy định của Bộ luật Dân sự 2005. Trường hợp giữa hai văn bản này có sự khác

biệt khi quy định về cùng một vấn đề, tác giả sử dụng biện pháp phân tích, so sánh

để cho thấy điểm tiến bộ, hạn chế của từng văn bản.

Ngoài ra, Luận văn còn sử dụng phương pháp khảo sát thực tiễn xét xử qua

việc nghiên cứu các bản án, quyết định của tòa án về phân chia di sản thừa kế và

phương pháp kết hợp lý luận - thực tiễn để đưa ra các kiến nghị hoàn thiện pháp luật

về phân chia di sản thừa kế.

6. Ý nghĩa của Luận văn

Bằng những kiến thức lí luận được trình bày trong Chương 1, đề tài là sự hệ

thống hóa kiến thức lí luận chung về di sản, di sản thừa kế và phân chia di sản thừa

8

kế theo quy định của pháp luật Việt Nam, giúp cho người đọc củng cố lại những

kiến thức lí luận này.

Tại Chương 2, đề tài cung cấp cái nhìn toàn diện đối với các quy định pháp

luật về thừa kế có liên quan đến việc phân chia di sản thừa kế của Việt Nam trong

Bộ luật dân sự 2005, Bộ luật dân sự 2015, đồng thời, chỉ ra một số hạn chế, bất cập

và khó khăn, vướng mắc khi áp dụng các quy định này. Qua đó, tác giả đưa ra các

kiến nghị góp phần thực thi có hiệu quả các quy định pháp luật về thừa kế. Với các

nội dung trình bày nêu trên, có thể coi Luận văn là một nguồn tài liệu tham khảo có

giá trị dành cho những người làm công tác lí luận cũng như những người làm công

tác thực tế có liên quan đến các quy định pháp luật về thừa kế như các học viên,

sinh viên, cán bộ Toà án, các Kiểm sát viên, Hòa giải viên cơ sở,...

7. Kết cấu của Luận văn

Ngoài phần mở đầu, kết luậnvà danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục là các

bản án, nội dung Luận văn gồm có 02 Chương như sau:

Chƣơng 1. Một số vấn đề cơ bản về phân chia di sản thừa kế

Chƣơng 2. Bất cập trong quy định pháp luật về phân chia di sản thừa kế

và kiến nghị hoàn thiện

9

CHƢƠNG 1. MỘT SỐ VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀPHÂN CHIA DI SẢN THỪA KẾ

1.1. Khái niệm phân chia di sản thừa kế, nguyên tắc phân chia di sản

thừa kế

1.1.1. Khái niệm phân chia di sản thừa kế

1.1.1.1. Khái niệm di sản thừa kế

Quan hệ thừa kế là một loại quan hệ pháp luật có nội dung kinh tế - xã hội sâu

sắc, xuất hiện đồng thời với quan hệ sở hữu và phát triển cùng với sự phát triển của

xã hội loài người1

. “Thừa” và “kế” đều có ý nghĩa tiếp nối, tiếp tục. Vì vậy, “thừa

kế” thường được hiểu là người sống thừa hưởng tài sản của người đã qua đời2

.

Trong khoa học pháp lý, thừa kế được hiểu là việc dịch chuyển tài sản của người

chết cho một chủ thể - đó có thể là cá nhân hoặc tổ chức - theo ý chí của người để

lại di sản hoặc theo các quy tắc của xã hội3

. Một người khi còn sống phải có tài sản

thì khi người đó chết mới phát sinh thừa kế. Tài sản lúc này được gọi là di sản.

Trong Từ điển Tiếng Việt, “di sản” được hiểu với nghĩa là “của cải hoặc sản

nghiệp của người chết để lại”4

. Tài sản này có thể bao gồm các giá trị vật chất hoặc

các giá trị về mặt tinh thần.

Dưới góc độ pháp lý, di sản được hiểu là toàn bộ tài sản có giá trị vật chất

hoặc giá trị tinh thần cùng với các nghĩa vụ về tài sản được lưu truyền, tiếp nối từ

thế hệ này sang thế hệ khác, từ đời này sang đời khác, được bảo hộ về mặt pháp lý5

.

Trong Bộ luật Dân sự 2005 (BLDS 2005) và cả trong Bộ luật Dân sự 2015 (BLDS

2015) sắp có hiệu lực thi hành đều không có khái niệm di sản thừa kế mà chỉ quy

định di sản thừa kế gồm những tài sản nào. Do vậy, hiện nay, khi nói về di sản thừa

kế, trong khoa học pháp lý, vẫn còn nhiều ý kiến trái chiều.

Trước hết là những bất đồng quan điểm trong việc xác định di sản thừa kế có

bao gồm nghĩa vụ tài sản của người chết để lại hay không. Liên quan đến vấn đề

này, hiện còn tồn tại những quan điểm khác nhau6

. Có quan điểm cho rằng di sản

1 Viện Khoa học pháp lý – Bộ Tư Pháp (2013), Bình luận khoa học Bộ luật Dân sự năm 2005 (tập III), NXB

Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr.7.

2 Viện Khoa học pháp lý – Bộ Tư Pháp (2013), sđd1, tr.13.

3 Trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh (2012), Giáo trình Pháp luật về tài sản, quyền sở hữu tài sản

và quyền thừa kế, NXB Hồng Đức – Hội luật gia Việt Nam, Tp.HCM, tr.176.

4 Văn Tân (1994), Từ điển Tiếng Việt, NXB Khoa học xã hội, Hà Nội, tr.250.

5Trần Thị Huệ (thành viên) (2009), Pháp luật thừa kế Việt Nam từ thế kỷ XV đến nay, Đề tài khoa học cấp

Bộ, Trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh, tr.21.

6 Trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh (2012), sđd3, tr.192.