Chế độ tài sản của vợ chồng theo thoả thuận trong pháp luật hôn nhân và gia đình Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH

NGÔ THỊ ANH VÂN

CHẾ ĐỘ TÀI SẢN CỦA VỢ CHỒNG THEO

THỎA THUẬN TRONG PHÁP LUẬT HÔN

NHÂN VÀ GIA ĐÌNH VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

Chuyên ngành: Luật Dân sự và Tố tụng dân sự.

Mã số: 60380103

Người hướng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Văn Tiến

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2016

LỜI CAM ĐOAN

Tôi cam đoan: Luận văn “CHẾ ĐỘ TÀI SẢN CỦA VỢ CHỒNG THEO

THOẢ THUẬN TRONG PHÁP LUẬT HÔN NHÂN VÀ GIA ĐÌNH VIỆT NAM”

là kết quả nghiên cứu khoa học của tôi. Mọi nội dung trong luận văn được thực hiện

theo đúng quy định về sở hữu trí tuệ.

Tác giả

Ngô Thị Anh Vân

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

Từ viết tắt Từ viết đầy đủ

BLDS Bộ luật Dân sự

LHNGĐ Luật Hôn nhân và gia đình

MỤC LỤC

LỜI MỞ ĐẦU.............................................................................................................................1

CHƢƠNG 1. NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ CHẾ ĐỘ TÀI SẢN CỦA VỢ CHỒNG

THEO THỎA THUẬN..............................................................................................................7

1.1. Khái niệm, đặc điểm của chế độ tài sản của vợ chồng theo thỏa thuận.................7

1.1.1. Khái niệm...............................................................................................................7

1.1.2. Đặc điểm của chế độ tài sản của vợ chồng theo thoả thuận ...............................12

1.2. Ý nghĩa của chế độ tài sản của vợ chồng theo thỏa thuận.....................................16

1.3. Cơ sở hình thành chế độ tài sản của vợ chồng theo thỏa thuận............................21

1.3.1. Cơ sở kinh tế - xã hội...........................................................................................21

1.3.2. Cơ sở pháp lý .......................................................................................................23

1.4. Pháp luật của một số quốc gia trên thế giới về chế độ tài sản của vợ chồng

theo thỏa thuận.....................................................................................................................28

1.4.1.Chế độ tài sản của vợ chồng theo thỏa thuận trong pháp luật Hoa Kỳ....................28

1.4.2.Chế độ tài sản của vợ chồng theo thoả thuận trong pháp luật Cộng hòa Pháp.. .....32

1.4.3.Chế độ tài sản của vợ chồng theo thoả thuận trong pháp luật Thái Lan..................35

Kết luận chƣơng 1 ................................................................................................................39

CHƢƠNG 2. QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT HIỆN HÀNH VỀ CHẾ ĐỘ TÀI SẢN

CỦA VỢ CHỒNG THEO THỎA THUẬN VÀ MỘT SỐ KIẾN NGHỊ HOÀN THIỆN

PHÁP LUẬT ............................................................................................................................40

2.1. Điều kiện phát sinh hiệu lực đối với thỏa thuận về chế độ tài sản của vợ chồng .40

2.1.1. Ý chí của vợ chồng....................................................................................................41

2.1.2. Thời điểm xác lập thỏa thuận về chế độ tài sản của vợ chồng................................49

2.1.3. Hình thức thỏa thuận về chế độ tài sản của vợ chồng.............................................50

2.1.4. Kiến nghị hoàn thiện quy định về điều kiện phát sinh hiệu lực của thỏa thuận về

chế độ tài sản của vợ chồng ...............................................................................................53

2.2. Nội dung của thỏa thuận về chế độ tài sản của vợ chồng ......................................58

2.2.1. Phạm vi của thỏa thuận về chế độ tài sản của vợ chồng.........................................58

2.2.2. Sửa đổi, bổ sung nội dung thỏa thuận về chế độ tài sản của vợ chồng...................63

2.2.3. Thỏa thuận về chế độ tài sản của vợ chồng bị vô hiệu............................................67

2.2.4. Kiến nghị hoàn thiện các quy định về nội dung của thoả thuận về chế độ tài

sản của vợ chồng ................................................................................................................72

Kết luận chƣơng 2 ................................................................................................................77

KẾT LUẬN...........................................................................................................................78

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

1

LỜI MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Quan hệ hôn nhân là một trong những bộ phận không thể tách rời của các mối

quan hệ xã hội. Qua thời gian, cùng với sự vận hành của các điều kiện kinh tế, văn

hoá, chính trị, quan hệ hôn nhân đã trải qua nhiều biến chuyển. Ngày nay, thay vì

chỉ chịu sự điều chỉnh của các quy phạm tập quán và quy phạm đạo đức như trong

quá khứ, quan hệ hôn nhân còn chịu sự tác động mạnh mẽ bởi các quy phạm pháp

luật. Quan hệ giữa vợ và chồng vì thế cũng duy trì sự tồn tại hài hoà giữa các yếu tố

tình cảm và vật chất hơn trước kia.

Xã hội ngày càng tiến bộ và nền tảng kinh tế ngày càng vững chắc đã kéo theo

sự phát triển của mối quan hệ tài sản trong hôn nhân. Thay vì chỉ tập trung quan tâm

đến các nhu cầu thiết yếu của gia đình, pháp luật tạo nên những cơ sở cần thiết để

quyền tài sản trước và trong thời kỳ hôn nhân của các chủ thể đều được bảo vệ. Nhờ

có đó, vợ, chồng được tạo điều kiện tốt để thực hiện các hoạt động kinh tế, nghề

nghiệp mà mình mong muốn.

Với sự ra đời của Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014, chế độ tài sản của vợ

chồng đã có một bước tiến mới trong vấn đề bảo vệ quyền tự do định đoạt của vợ

chồng. Quan hệ hôn nhân không chỉ là những quy định có sẵn mang tính khuôn

mẫu, mà còn là những điều khoản mở công nhận sự tự do thoả thuận của vợ chồng.

Pháp luật Hôn nhân và gia đình giờ đây ghi nhận sự tồn tại song song của chế độ tài

sản theo thoả thuận và chế độ tài sản theo luật định.

Khác với chế độ tài sản của vợ chồng theo luật định, chế độ tài sản theo thoả

thuận là một trong những nội dung khá mới mẻ đối với pháp luật hôn nhân và gia

đình Việt Nam. Việc nhìn nhận và nghiên cứu về chế độ tài sản theo thoả thuận một

cách cụ thể, chi tiết là điều vô cùng cần thiết. Đây được xem là cơ sở quan trọng để

các quy định mới có thể đi vào đời sống và phát huy ý nghĩa tích cực của mình.

Xuất phát từ sự quan tâm đến mối quan hệ tài sản giữa vợ chồng nói chung và

chế độ tài sản của vợ chồng theo thoả thuận nói riêng, tác giả đã lựa chọn đề tài:

“Chế độ tài sản của vợ chồng theo thoả thuận trong pháp luật Hôn nhân và gia

đình Việt Nam” để nghiên cứu và thể hiện trong luận văn cao học của mình.

2

2. Tình hình nghiên cứu đề tài

Việc nghiên cứu đề tài có thể được tìm hiều và đánh giá thông qua một số

công trình khoa học như sau:

 Thứ nhất: Việc nghiên cứu về chế độ tài sản của vợ chồng nói chung

hoặc chế độ tài sản của vợ chồng theo luật định được thực hiện bởi khá nhiều tác

giả với các công trình nghiên cứu khác nhau như:

- Trần Thị Huệ 2000 , “Trách nhiệm liên đới của vợ chồng theo Điều 25 Luật

Hôn nhân và gia đình”, uật h c (06);

- Nguyễn Văn Cừ 2000 , “Chia tài sản chung của vợ chồng khi hôn nhân

đang tồn tại”, Tòa án nhân dân, (09);

- Lê Vĩnh Châu 2001 , Chế độ tài sản của vợ chồng trong pháp luật HNGĐ

Việt Nam, Luận văn Thạc sỹ Luật học, Đại học Luật Tp. Hồ Chí Minh, Tp. Hồ Chí

Minh;

- Trần Quang Cường 2011 , “Tài sản chung hay tài sản riêng”, Tòa án nhân

dân, (01);

- Nguyễn Thị Hạnh 2011 , “Trao đổi về bài viết Tài sản chung hay tài sản

riêng”, Tòa án nhân dân, (09).

- Nguyễn Thị Lan 2012 , “Một số vấn đề về hợp đồng mua bán tài sản thuộc

quyền sở hữu của vợ, chồng”, Luật h c, (08).

- Mai Thị Tuyết Hạnh (2013), Căn cứ xác định tài sản riêng của vợ, chồng

theo pháp luật Hôn nhân và gia đình Việt Nam, Luận văn thạc sỹ luật học, Đại học

Luật Tp. Hồ Chí Minh, Tp. Hồ Chí Minh;

- Tưởng Duy Lượng (2013), Pháp luật Hôn nhân – gia đình thừa kế và thực

tiễn xét xử, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội.

Những công trình nghiên cứu trên tập trung phân tích, đánh giá các quy định

về chế độ tài sản của vợ chồng theo pháp luật thực định (Luật hôn nhân và gia đình

năm 2000 . Các vấn đề về: căn cứ xác lập tài sản chung, tài sản riêng; trách nhiệm

về tài sản của vợ chồng; phân chia tài sản trong thời kỳ hôn nhân và khi ly hôn là

những nội dung thường xuyên được quan tâm. Trước khi LHNGĐ 2014 ra đời, “chế

độ tài sản của vợ chồng theo thoả thuận” chưa được biết đến một cách phổ biến.

3

Trong quá trình tìm hiểu về pháp luật hôn nhân và gia đình, các tác giả cũng ít khi

đề cập chế độ tài sản khác, ngoài chế độ tài sản theo luật định.

 Thứ hai: một số công trình nghiên cứu có đề cập đến vấn đề thỏa

thuận về chế độ tài sản của vợ chồng, chẳng hạn:

- Nguyễn Ngọc Điện (2004), Bình luận Luật Hôn nhân gia đình Việt Nam, Tập

II: Các quan hệ tài sản giữa vợ và chồng, NXB Trẻ, Tp. Hồ Chí Minh.

Công trình nghiên cứu trên đã đề cập đến chế độ tài sản của vợ chồng theo

thoả thuận. Ở phần đầu tiên của tác phẩm, chế độ tài sản theo thoả thuận được giới

thiệu cùng với những mô hình tài sản khác tồn tại trong pháp luật hôn nhân gia đình

của các quốc gia trên thế giới. Tác giả không tập trung phân tích đặc điểm, nội dung

của chế độ tài sản theo thoả thuận, mà chỉ thông qua đó, so sánh, đối chiếu và tìm

hiểu về chế độ tài sản theo luật định. Phần lớn dung lượng của tác phẩm được sử

dụng để nghiên cứu chế độ tài sản theo pháp luật HNGĐ 2000 (tức chế độ tài sản

theo luật định).

Tuy ra đời khi LHNGĐ 2000 phát sinh hiệu lực không lâu, nhưng tác phẩm đã

mang đến cái nhìn rất mới mẻ về sự đa dạng của các mô hình quan hệ tài sản giữa

vợ chồng, đồng thời giới thiệu một cách khái quát về chế độ tài sản theo thoả thuận

đến người đọc.

 Thứ ba: một số công trình có đối tượng nghiên cứu chính là chế độ tài

sản theo thỏa thuận như:

- Bùi Minh Hồng (2009), “Chế độ tài sản theo thỏa thuận của vợ chồng trong

pháp Luật Công hòa Pháp và pháp luật Việt Nam”, Luật h c, (09);

- Nguyễn Văn Cừ (2012), “Một số vấn đề về hôn ước và quan điểm áp dụng ở

Việt Nam hiện nay”, Luật h c (10);

- Trương Hồng Quang 2013 , “Chế định hôn ước trên thế giới”, Kiểm sát,

(21).

- Trần Thị Hương 2013 , “Hôn ước”, bài viết tham dự hội thảo “Luật Hôn

nhân và gia đình năm 2000 sửa đổi, bổ sung”, Tp. Hồ Chí Minh;

4

- Nguyễn Văn Cừ 2014 , “Một số nội dung cơ bản về chế độ tài sản của vợ

chồng theo pháp luật Việt Nam – được kế thừa và phát triển trong dự thảo Luật hôn

nhân và gia đình sửa đổi ”, Tòa án nhân dân, (08);

- Nguyễn Văn Cừ 2015 , “Chế độ tài sản của vợ chồng theo thoả thuận trong

pháp luật Hôn nhân và gia đình Việt Nam”, Luật h c, (04).

Những bài viết kể trên đã mang đến cái nhìn khái quát về chế độ tài sản của vợ

chồng theo thoả thuận (mặc dù có thể được thể hiện dưới tên gọi khác – “hôn ước” .

Các bài viết có sự liên hệ chặt chẽ với pháp luật của một số quốc gia trên thế giới

như: Hoa Kỳ, Nhật Bản, Thái Lan, Pháp. Đối với những bài viết ra đời khi LHNGĐ

2014 chưa phát sinh hiệu lực, các tác giả chỉ dừng lại ở mức độ học hỏi kinh

nghiệm nước ngoài và đề xuất hoàn thiện pháp luật trong nước. Các tác phẩm này

cũng đã chỉ ra nhu cầu thừa nhận chế độ tài sản của vợ chồng theo thoả thuận đối

với pháp luật hôn nhân gia đình Việt Nam.

Khi LHNGĐ 2014 ra đời, các công trình nghiên cứu đã bắt đầu tìm hiểu và

nghiên cứu về các quy định của pháp luật hiện hành. Theo đó, lịch sử hình thành

của chế độ tài sản của vợ chồng theo thoả thuận, nội dung của chế độ tài sản này là

những vấn đề được tác giả tập trung làm rõ.

 Đối với nhiều quốc gia trên thế giới, chế độ tài sản của vợ chồng theo thoả

thuận đã trở thành một trong những nội dung vô cùng quen thuộc đối của pháp luật

hôn nhân và gia đình. Rất nhiều công trình nghiên cứu đã tập trung vào lịch sử phát

triển, vai trò, nội dung hay ý nghĩa sự tồn tại của chế độ tài sản của vợ chồng theo

thoả thuận. Có thể kể đến các công trình tiêu biểu như:

- Gail Frommer Brod (1994), Premarital agreements and gender justice, copy

right of Yale J.L. & Feminism;

- Nancy R.Schembri 2003 , “Prenuptial agreements and the significance of

independent counsel”, Journal of Civil Rights and Economic Development: Vol. 17:

Iss. 2, Article 5;

- Brett R. Turner and Laura W. Morgan (2012), Attacking and defending

marital agreement, ABA Section on Family law, 2nd

;

- John De Witt Gregory, Peter N. Swisher, Robin Fretwell Wilson (2013),

Understand family law, LexisNexis, 4th

.