Chế độ gặp thân nhân và chăm sóc y tế của phạm nhân nữ theo luật thi hành án hình sự Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH

NGUYỄN HOÀNG EM

CHẾ ĐỘ GẶP THÂN NHÂN

VÀ CHĂM SÓC Y TẾ CỦA PHẠM NHÂN NỮ

THEO LUẬT THI HÀNH ÁN HÌNH SỰ VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ

CHUYÊN NGÀNH LUẬT HÌNH SỰ VÀ TỐ TỤNG HÌNH SỰ

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2018

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH

CHẾ ĐỘ GẶP THÂN NHÂN

VÀ CHĂM SÓC Y TẾ CỦA PHẠM NHÂN NỮ

THEO LUẬT THI HÀNH ÁN HÌNH SỰ VIỆT NAM

Chuyên ngành: Luật Hình sự và Tố tụng hình sự

Mã số: 60380104

Người hướng dẫn khoa học: TS. Lê Huỳnh Tấn Duy

Học viên: Nguyễn Hoàng Em

Lớp: Cao học Luật Sóc Trăng, Khóa 02

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2018

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan luận văn “Chế độ gặp thân nhân và chăm sóc ý tế của

phạm nhân nữ theo luật thi hành án hình sự Việt Nam” là công trình nghiên cứu

do chính tôi thực hiện dưới sự hướng dẫn khoa học của TS. Lê Huỳnh Tấn Duy.

Các nội dung, thông tin được trình bày trong luận văn là trung thực. Tôi xin chịu

hoàn toàn trách nhiệm về lời cam đoan trên của mình.

Tp. Hồ Chí Minh, ngày tháng năm 2018

Tác giả

Nguyễn Hoàng Em

MỤC LỤC

PHẦN MỞ ĐẦU .........................................................................................................1

CHƯƠNG 1. CHẾ ĐỘ GẶP THÂN NHÂN CỦA PHẠM NHÂN NỮ................6

1.1. Quy định của Luật Thi hành án hình sự về chế độ gặp thân nhân của

phạm nhân nữ ............................................................................................ 6

1.2. Thực tiễn áp dụng quy định của luật thi hành án hình sự về chế độ gặp

thân nhân của phạm nhân nữ ................................................................... 19

1.3. Kiến nghị nâng cao hiệu quả áp dụng quy định của luật thi hành án

hình sự về chế độ gặp thân nhân của phạm nhân nữ ................................. 22

Kết luận Chương 1 ...................................................................................................27

CHƯƠNG 2. CHẾ ĐỘ CHĂM SÓC Y TẾ CỦA PHẠM NHÂN NỮ................28

2.1. Quy định của luật thi hành án hình sự về chế độ chăm sóc y tế của phạm

nhân nữ .................................................................................................... 28

2.2. Thực trạng áp dụng quy định của luật thi hành án hình sự về chế độ

chăm sóc y tế của phạm nhân nữ............................................................... 36

2.3. Kiến nghị nâng cao hiệu quả áp dụng quy định của luật thi hành án

hình sự về chế độ chăm sóc y tế của phạm nhân nữ ................................... 39

Kết luận Chương 2 ...................................................................................................44

KẾT LUẬN ...............................................................................................................45

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Lịch sử loài người từ trước đến nay đã ghi nhận phụ nữ nói chung, phụ nữ

Việt nam nói riêng bao giờ cũng có vai trò quan trọng đối với gia đình và xã hội.

Thời gian qua Đảng và Nhà nước có nhiều văn bản quan trọng nhằm tạo điều kiện

để phụ nữ phát triển và tiến bộ. Dưới sự lãnh đạo của Đảng, Chính phủ Việt Nam đã

ký nhiều văn kiện quan trọng, cam kết với cộng đồng quốc tế về bảo vệ và phát trển

các quyền cơ bản của phụ nữ ở Việt Nam như Công ước về xóa bỏ mọi hình thức

phân biệt đối xử chống lại phụ nữ (1979). Nghị quyết Đại hội Đại biểu toàn quốc

lần thứ X của Đảng tiếp tục khẳng định: “Nâng cao trình độ mọi mặt và đời sống

vật chất, tinh thần thực hiện bình đẳng giới. Tạo điều kiện để phụ nữ thực hiện tốt

vai trò của người công dân, người lao động, người mẹ, người thầy đầu tiên của con

người. Bồi dưỡng, đào tạo để phụ nữ tham gia ngày càng nhiều vào các hoạt động

xã hội, các cơ quan lãnh đạo và quản lý ở các cấp. Chăm sóc và bảo vệ sức khỏe bà

mẹ, trẻ em. Bổ sung và hoàn chỉnh các chính sách về bảo hộ lao động, bảo hiểm xã

hội, thai sản, chế độ đối với lao động nữ. Kiên quyết đấu tranh chống các tệ nạn xã

hội và các hành vi bạo lực, xâm hại và xúc phạm nhân phẩm phụ nữ”. Ngày

27/4/2007, Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết số 11-NQ/TW về công tác phụ nữ

thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước1

.

Hiến pháp năm 2013 đã thể hiện sâu sắc hơn nữa về quyền của phụ nữ trên cơ

sở kế thừa và phát triển các quy định có từ những bản Hiến pháp trước đây như

Hiến pháp 1946, Hiến pháp 1992. Chương II Hiến pháp năm 2013 đã ghi nhận các

quyền con người nói chung và quyền công dân nói riêng, trong đó có quyền của phụ

nữ được quy định từ Điều 14 đến Điều 49. Những chủ trương đường lối của Đảng,

pháp luật của Nhà nước đã tạo khung pháp lý vững chắc cho việc bảo vệ phụ nữ

Việt Nam, cũng như sự bình đẳng giới mà Nhà nước ta giành cho người phụ nữ

trong mọi lĩnh vực của đời sống xã hội.

Trong quá trình chấp hành án phạt tù phạm nhân nữ bị hạn chế một số quyền cơ

bản của con người, của công dân. Phạm nhân nữ chịu sự quản lý giam giữ, giáo dục

cải tạo để trở thành người có ích cho xã hội. Trong quá trình chấp hành án phạt tù

phạm nhân nữ được pháp luật đảm bảo các chế độ trong đó có chế độ gặp thân nhân

1 Quan điểm của Đảng cộng sản Việt Nam về công tác phụ nữ, nguồn: https://hpn.quangbinh.gov.vn/3cms/

quan-diem-cua-dang-cong-san-viet-nam-ve-cong-tac-phu-nu.htm, truy cập ngày 8/8/2018.

2

và chăm sóc y tế giống như đối với các phạm nhân khác. Tuy nhiên, xuất phát từ đặc

thù về giới, về đặc điểm tâm sinh lý nên pháp luật phải có những quy định riêng để

đảm bảo tốt nhất quyền lợi của phạm nhân nữ. Luật thi hành án hình sự năm 2010 và

các văn bản hướng dẫn thi hành đã có những quy định nhằm đảm bảo quyền thăm

gặp thân nhân và chăm sóc y tế của phạm nhân nói chung và phạm nhân nữ nói riêng.

Các quy định này đã tạo cơ sở pháp lý vững chắc cho hoạt động thăm gặp và chăm

sóc y tế đối với phạm nhân nữ trong các cơ sở giam giữ. Trên cơ sở quy định của

pháp luật trong thời gian qua các cơ sở giam giữ đã đảm bảo tốt quyền được gặp thân

nhân và chăm sóc y tế đối với phạm nhân nữ. Bên cạnh những kết quả đã đạt được thì

các quy định của Luật thi hành án hình sự năm 2010 và văn bản hướng dẫn thi hành

về chế độ gặp thân nhân và chăm sóc y tế đối với phạm nhân nữ còn chung chung,

chưa phù hợp với đặc điểm về giới, đặc điểm tâm lý của phạm nhân nữ, chưa tương

thích với chuẩn mực pháp lý quốc tế về bảo vệ phạm nhân nữ và quan điểm của Đảng

về công tác phụ nữ. Xuất phát từ những hạn chế, bất cập trong quy định của pháp

luật, thực tiễn áp dụng quy định của pháp luật thi hành án hình sự về chế độ gặp thân

nhân và chăm sóc y tế vẫn còn tồn tại những hạn chế, thiếu sót nhất định ảnh hưởng

đến quyền và lợi ích hợp pháp của phạm nhân nữ.

Nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả của việc áp dụng quy định của pháp luật

thi hành án hình sự về các chế độ gặp thân nhân và chăm sóc y tế đối với phạm

nhân nữ, học viên đã lựa chọn đề tài: “Chế độ gặp thân nhân và chăm sóc y tế

của phạm nhân nữ theo luật thi hành án hình sự Việt Nam” để làm luận văn

thạc sĩ luật học.

2. Tình hình nghiên cứu đề tài

Qua khảo sát tình hình nghiên cứu về chế độ gặp thân nhân và chăm sóc y tế

đối với phạm nhân nữ theo luật thi hành án hình sự Việt Nam tác giả nhận thấy

chưa có công trình nghiên cứu chuyên sâu, riêng biệt về vấn đề này. Trong khoa học

pháp lý về thi hành án hình sự các công trình chủ yếu tập chung nghiên cứu về thi

hành án phạt tù, trong đó có đề cập đến chế độ của phạm nhân nói chung và phạm

nhân nữ nói riêng như:

- Sách chuyên khảo, luận án, luận văn, khóa luận có các công trình sau: sách

chuyên khảo của GS.TS Võ Khánh Vinh & PGS.TS Nguyễn Mạnh Kháng (1998),

Pháp luật thi hành án hình sự Việt Nam: Những vấn đề lý luận và thực tiễn; sách

chuyên khảo của TS. Vũ Trọng Hách (2006), Hoàn thiện quản lý Nhà nước trong

lĩnh vực Thi hành án hình sự ở Việt Nam; Huỳnh Thị Kim Ánh (2006), Thi hành án

3

phạt tù có thời hạn - Giải pháp nâng cao hiệu quả thi hành án phạt tù có thời hạn ở

Việt Nam, Luận văn Thạc sĩ, Trường Đại học Luật Tp.HCM; Vũ Quốc Doanh

(2007), Thi hành án phạt tù có thời hạn đối với người chưa thành niên trong giai

đoạn hiện nay, Luận văn Thạc sĩ, Trường Đại học Luật Tp.HCM; Phạm Thị Tuyết

Mai (2009), Đảm bảo quyền con người trong thi hành án phạt tù ở Việt Nam, Luận

văn Thạc sĩ, Trường Đại học Luật Tp.HCM; Nguyễn Văn Nam (2010), Những vấn

đề về thi hành án phạt tù có thời hạn ở Việt Nam, Luận văn Thạc sĩ, Trường Đại

học Luật Tp.HCM; Trần Thị Huyền Trang (2017), Thi hành án phạt tù đối với

phạm nhân là phụ nữ theo pháp luật thi hành án hình sự Việt Nam, Khóa luận cử

nhân Luật, Trường Đại học Luật TP.HCM.

Các công trình trên tập trung nghiên cứu một số vấn đề lý luận; phân tích quy

định của pháp luật thi hành án hình sự về thi hành án phạt tù và đánh giá thực tiễn

áp dụng quy định của pháp luật. Trên cơ sở đó đưa ra các giải pháp nhằm nâng cao

hiệu quả của hoạt động thi hành án phạt tù. Các công trình trên không đi vào nghiên

cứu chuyên sâu về các chế độ đối phạm nhân, đặc biệt là phạm nhân nữ. Trong số

các công trình trên chỉ có một khóa luận cử nhân luật nghiên cứu về thi hành án

phạt tù đối với phạm nhân nữ theo pháp luật thi hành án hình sự Việt Nam nhưng

công trình này chỉ dừng lại ở việc nghiên cứu quy định của luật thi hành án về các

chế độ đối với phạm nhân nữ nói chung chứ chưa đi sâu về chế độ gặp thân nhân và

chăm sóc y tế. Mặt khác công trình này cũng không có khảo sát thực tiễn áp dụng.

- Các bài viết tạp chí: Nguyễn Đức Phúc (2007), Bảo đảm quyền con người

trong thi hành án phạt tù ở Việt Nam hiện nay, Tạp chí Nhà nước và Pháp luật, (4);

Nguyễn Ngọc Anh (2011), Lồng ghép vấn đề bình đẳng giới trong luật thi hành án

hình sự, Tạp chí Nghiên cứu lập pháp, (17); Nguyễn Văn Nam (2011), Thi hành án

phạt tù có thời hạn và giải pháp nâng cao hiệu quả, Tạp chí Dân chủ & Pháp luật,

(12); Đào Thùy Dương (2017), Một số giải pháp nâng cao hiệu quả công tác quản

lý, giáo dục phạm nhân nữ trong các trại giam, Tạp chí nghề luật, Học viện Tư

pháp, (2)… Trong số các bài viết này cũng chưa có bài viết nào nghiên cứu chuyên

sâu về các chế độ của phạm nhân nữ.

Qua quá trình nghiên cứu các công trình khoa học ở trên có thể thấy rằng chưa

có công trình nghiên cứu nào nghiên cứu đầy đủ, chuyên sâu về chế độ gặp thân

nhân và chăm sóc y tế đối với phạm nhân nữ theo luật thi hành án hình sự Việt

Nam, đặc biệt dưới góc độ của một luận văn thạc sĩ ứng dụng. Vì vậy, vấn đề

4

nghiên cứu của luận văn này hoàn toàn mới và có ý nghĩa về mặt pháp lý và thực

tiễn áp dụng.

3.Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu của luận văn

Mục đích nghiên cứu

Mục đích của luận văn là làm sáng tỏ quy định của pháp luật thi hành án hình

sự về chế độ gặp thân nhân và chăm sóc y tế đối với phạm nhân nữ cũng như khảo

sát việc áp dụng quy định này trong thực tiễn để chỉ ra những vướng mắc, bất cập

còn tồn tại trong quy định của pháp luật thi hành án hình sự và thực tiễn áp dụng.

Trên cơ sở đó, tác giả đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả áp dụng

quy định của pháp luật thi hành án hình sự về chế độ gặp thân nhân và chăm sóc y

tế đối với phạm nhân nữ.

Nhiệm vụ nghiên cứu

Để thực hiện mục đích nghiên cứu nêu trên, luận văn xác định các nhiệm vụ:

+ Phân tích, đánh giá quy định của luật thi hành án hình sự về chế độ gặp thân

nhân và chăm sóc y tế đối với phạm nhân nữ;

+ Phân tích, đánh giá thực tiễn áp dụng quy định của luật thi hành án hình sự

về chế độ gặp thân nhân và chăm sóc y tế đối với phạm nhân nữ.

Trên cơ sở đó, đưa ra kiến nghị hoàn thiện quy định của luật thi hành án hình

sự về chế độ gặp thân nhân và chăm sóc y tế đối với phạm nhân nữ và các giải pháp

nâng cao hiệu quả áp dụng chế định này trên thực tế.

4. Phạm vi nghiên cứu của luận văn

- Luận văn tập trung nghiên cứu quy định của Luật Thi hành án hình sự năm

2010 và một số văn bản hướng dẫn thi hành.

- Thời gian: Từ năm 2014 đến 6 tháng đầu năm 2018.

- Không gian: Khảo sát, nghiên cứu 02 trại giam có phạm nhân nữ chấp hành

án là Trại giam Cái Tàu (tỉnh Cà Mau) và trại giam Định Thành (tỉnh An Giang).

5. Phương pháp nghiên cứu

Để thực hiện đề tài, tác giả sử dụng phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật

biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử.

Các phương pháp nghiên cứu có tính chất điển hình trong lĩnh vực luật học,

được sử dụng để thu thập, phân tích và đánh giá các vấn đề nghiên cứu gồm:

- Phương pháp phân tích, tổng hợp được sử dụng để làm sáng tỏ các nội dung,

vấn đề thuộc phạm vi nghiên cứu của luận văn cũng như trình bày khái quát kết quả

nghiên cứu.

5

- Phương pháp thống kê dùng để tổng hợp các số liệu trên thực tiễn để từ đó

đánh giá thực tiễn áp dụng các quy định của luật thi hành án hình sự về chế độ gặp

thân nhân và chăm sóc y tế đối với phạm nhân nữ.

- Phương pháp so sánh được sử dụng để làm rõ những điểm giống và khác

nhau của đối nghiên cứu với các đối tượng khác, chẳng hạn: so sánh các quy định

của luật thi hành án hình sự Việt Nam về chế độ gặp thân nhân và chăm sóc y tế đối

với phan nhân nữ với quy định trong các văn bản pháp lý quốc tế về vấn đề này.

6. Ý nghĩa khoa học và giá trị ứng dụng của đề tài

Kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ làm phong phú thêm cho khoa học pháp lý

các nội dung về chế độ gặp thân nhân và chăm sóc y tế đối với phạm nhân nữ. Đề

tài có thể được tham khảo trong hoạt động lập pháp để góp phần vào việc hoàn

thiện quy định của luật thi hành án hình sự về chế độ gặp thân nhân và chăm sóc y

tế đối với phạm nhân nữ.

Bên cạnh đó, công trình sẽ là tài liệu tham khảo có giá trị cho các chuyên gia,

giảng viên, học viên, sinh viên chuyên ngành luật và những người khác có quan tâm

về vấn đề này.

7. Bố cục của luận văn

Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, nội dung luận văn

gồm hai chương:

Chương 1. Chế độ gặp thân nhân của phạm nhân nữ

Chương 2. Chế độ chăm sóc y tế của phạm nhân nữ

6

CHƯƠNG 1

CHẾ ĐỘ GẶP THÂN NHÂN CỦA PHẠM NHÂN NỮ

1.1. Quy định của Luật Thi hành án hình sự về chế độ gặp thân nhân của

phạm nhân nữ

Thi hành án phạt tù là việc cơ quan, người có thẩm quyền theo quy định của

Luật Thi hành án hình sự buộc người chấp hành án phải chịu sự quản lý giam giữ,

giáo dục cải tạo để trở thành người có ích cho xã hội2

. Trong quá trình chấp hành án

phạt tù phạm nhân sẽ bị hạn chế một số quyền cơ bản, chịu sự quản lý giam giữ

trong các trại giam, trại tạm giam, nhà tạm giữ với những điều kiện cơ sở vật chất

và sinh hoạt hạn chế. Tuy nhiên, về mặt bản chất phạm nhân vẫn là một con người,

một công dân, vì vậy Nhà nước vẫn phải đảm bảo các quyền con người cho họ như

quyền sống, được bảo vệ sức khỏe, danh dự, nhân phẩm... Một trong những quyền

của người chấp hành án phạt tù được đảm bảo trong thời gian chấp hành án đó là

quyền gặp thân nhân.

Việc đảm bảo quyền gặp thân nhân trong Luật Thi hành án hình sự xuất phát

từ nhu cầu đảm bảo quyền con người nói chung và quyền con người của người chấp

hành án phạt tù nói riêng trong các Công ước quốc tế, đây là chuẩn mực pháp lý

quốc tế mà các quốc gia là thành viên của Công ước phải cam kết, tận tâm thực

hiện, nếu không phải thành viên của Công ước thì đây là chuẩn mực chung mà các

quốc gia hướng tới đảm bảo thực hiện để bắt kịp với xu thế chung về đảm bảo

quyền con người trong quá trình hội nhập quốc tế sâu rộng như hiện nay. Bên cạnh

đó, việc đảm bảo quyền thăm gặp của phạm nhân cũng phù hợp với tinh thần của

Hiến pháp năm 2013 về tôn trọng và đảm bảo quyền con người. Đây là một chế

định có ý nghĩa đặc biệt, không những góp phần đảm bảo các quyền và lợi ích hợp

pháp của phạm nhân nói chung, phạm nhân nữ nói riêng mà việc đảm bảo cho phạm

nhân gặp thân nhân trong thời gian chấp hành án còn chứa đựng một nguồn sức

mạnh tinh thần to lớn, tạo ra động lực để cảm hóa phạm nhân, giúp phạm nhân có

được sự động viên, khích lệ về mặt tinh thần, giúp phạm nhân cảm thấy bản thân

vẫn luôn được gia đình, người thân, cơ quan, tổ chức xã hội quan tâm chia sẻ, quan

tâm, làm cho phạm nhân tin rằng phía sau họ luôn có một hậu phương vững chắc

luôn chờ đợi họ sớm trở về đoàn tụ, qua đó tạo động lực để họ tích cực học tập, cải

tạo để sớm được trở về với gia đình, người thân của mình. Bên cạnh đó, quy định

2 Điều 3 Luật Thi hành án hình sự năm 2010.

7

quyền thăm gặp cho phạm nhân sẽ giúp phạm nhân thấy được sự khoan hồng cũng

như những giá trị nhân văn của Đảng và Nhà nước ta, từ đó có được niềm tin vào

pháp luật, vào hoạt động thi hành án phạt tù. Mặt khác, việc đảm bảo quyền thăm

gặp của phạm nhân cũng phù hợp với mục đích giáo dục cải tạo phạm nhân, cho

phép thân nhân, cơ quan, tổ chức cá nhân khác tham gia vào hoạt động thi hành án

phạt tù, giám sát cũng như phối hợp với cơ quan, người có thẩm quyền trong việc

giáo dục cải tạo phạm nhân trở thành người có ích cho xã hội.

Phạm nhân nữ trước hết họ cũng là một phạm nhân đang chấp hành án phạt tù,

vì vậy, họ cũng được đảm bảo chế độ gặp thân nhân giống như các phạm nhân khác.

Chế độ gặp thân nhân của phạm nhân được quy định trong Luật Thi hành án hình sự

năm 2010 (khoản 1 Điều 46) như sau:

“Phạm nhân được gặp thân nhân một lần trong 01 tháng, mỗi lần gặp không

quá 01 giờ, trường hợp đặc biệt thì được kéo dài thời gian nhưng không quá 03 giờ.

Phạm nhân được khen thưởng thì được gặp thân nhân thêm một lần trong 01 tháng.

Phạm nhân chấp hành nghiêm chỉnh nội quy, quy chế trại giam hoặc lập công thì

được gặp vợ hoặc chồng ở phòng riêng không quá 24 giờ. Trường hợp đại diện cơ

quan, tổ chức hoặc cá nhân khác có đề nghị được gặp phạm nhân thì Giám thị trại

giam, Giám thị trại tạm giam, Thủ trưởng cơ quan thi hành án hình sự Công an cấp

huyện xem xét, giải quyết.”

Qua quy định trên chúng ta có thể thấy Luật Thi hành án hình sự quy định rất

chặt chẽ, cụ thể về việc thăm gặp thân nhân của phạm nhân nhằm tạo cơ sở pháp lý

vững chắc cho việc thực hiện quyền này của phạm nhân trên thực tế.

- Về đối tượng được thăm gặp phạm nhân nữ

Phạm nhân đang chấp hành án sẽ bị hạn chế một số quyền tự do cá nhân vì

vậy không phải bất kỳ ai ngoài xã hội cũng được gặp phạm nhân. Việc quy định

những chủ thể có thể gặp phạm nhân nữ đang chấp hành án dựa trên cơ sở đảm bảo

lợi ích của phạm nhân, phù hợp với mục đích quản lý, giáo dục cải tạo phạm nhân

và đáp ứng yêu cầu đấu tranh phòng chống tội phạm. Theo quy định tại Điều 46

Luật Thi hành án hình sự năm 2010 thì chủ thể được thăm gặp phạm nhân là thân

nhân, đại diện cơ quan tổ chức và cá nhân khác. Hiện nay, Luật Thi hành án hình sự

năm 2010 chưa xây dựng khái niệm thân nhân của người chấp hành án. Để đảm bảo

thực hiện thống nhất quy định này thì tại khoản 1 Điều 4 Thông tư 07/2018/TT￾BCA ngày 12/02/2018 của Bộ công an quy định đối tượng được thăm gặp phạm

nhân là ông, bà nội; ông, bà ngoại; bố, mẹ đẻ; bố, mẹ vợ (hoặc chồng); bố, mẹ nuôi

8

hợp pháp; vợ hoặc chồng; con đẻ, con dâu, con rể, con nuôi hợp pháp; anh, chị, em

ruột, dâu, rể; anh, chị em vợ (hoặc chồng); cô, dì, chú, bác, cậu, cháu ruột; Đây là

những người thân thiết, gần gũi có mối quan hệ hôn nhân, huyết thống, họ hàng,

thông gia… với phạm nhân nữ đang chấp hành án.

Cá nhân, đại diện cơ quan, tổ chức hoặc thân nhân khác được thăm gặp phạm

nhân nếu Giám thị trại giam, Giám thị trại tạm giam, Thủ trưởng cơ quan thi hành

án hình sự Công an cấp huyện xét thấy phù hợp với lợi ích hợp pháp của phạm nhân

và yêu cầu công tác phòng, chống tội phạm, quản lý, giáo dục cải tạo phạm nhân.

Khác với những chủ thể được quyền thăm gặp phạm nhân ở trên thì những chủ thể

này muốn thăm gặp phạm nhân phải được người đứng đầu cơ sở giam giữ phạm

nhân xem xét, chấp nhận.

- Về số lần và thời gian thăm gặp

Để phù hợp với yêu cầu quản lý, giáo dục cải tạo phạm nhân và điều kiện cơ

sở vật chất, yếu tố con người tại các cơ sở giam giữ cũng như đảm bảo tính khả thi

thì luật quy định cụ thể số lần và thời gian thăm gặp thân nhân của phạm nhân nói

chung và phạm nhân nữ nói riêng như sau:

+ Đối với trường hợp thông thường: theo quy định tại Điều 46 Luật Thi hành

án hình sự năm 2010 phạm nhân được gặp thân nhân một lần trong một tháng, mỗi

lần gặp không quá 01 giờ, trường hợp đặc biệt thì được kéo dài thời gian nhưng

không quá 03 giờ.

Phạm nhân nữ là những người đã thực hiện những hành vi gây nguy hiểm cho

xã hội, khi chấp hành án bị tạm thời cách ly ra khỏi xã hội nên việc tiếp xúc với thế

giới bên ngoài cũng như người thân của họ sẽ bị hạn chế thể hiện qua việc họ chỉ

được gặp thân nhân một tháng một lần và mỗi lần gặp không quá một giờ. Tác giả

cho rằng quy định tại khoản 1 Điều 46 Luật Thi hành án hình sự về số lần gặp, thời

gian gặp là tương đối phù hợp với điều kiện cơ sở vật chất, con người ở các cơ sở

giam giữ hiện nay và phù hợp mục đích trừng trị, kết hợp với giáo dục cải tạo phạm

nhân. Thực hiện các quy định trên vừa đáp ứng nhu cầu tình cảm của phạm nhân

với thân nhân, vừa tạo điều kiện thuận lợi, tạo động lực để họ lao động, học tập và

cải tạo tốt. Bên cạnh đó, trong một số trường hợp đặc biệt thì phạm nhân có thể

được kéo dài thời gian thăm gặp với người thân không quá ba giờ. Trường hợp đặc

biệt được hiểu là những phạm nhân chấp hành tốt nội quy của cơ sở giam giữ; tích

cực học tập, lao động hoặc để thực hiện quyền, nghĩa vụ theo quy định của pháp

9

luật3

. Quy định này thể hiện tư tưởng khuyến khích phạm nhân nói chung và phạm

nhân nữ nói riêng trong việc giáo dục, cải tạo, chấp hành nội quy nơi giam giữ. Việc

quy định như vậy cũng tạo cho phạm nhân thêm cơ hội được gặp gỡ và nói chuyện

với người thân, giúp cho tâm lý của họ tốt hơn.

+ Đối với trường hợp phạm nhân được khen thưởng4

thì được gặp thân nhân

thêm một lần trong 01 tháng.Việc đặt ra các trường hợp ngoại lệ đặc biệt như trên là

cách tác động tâm lý hiệu quả, nhằm khuyến khích tinh thần tích cực, thi đua phấn

đấu học tập, rèn luyện, ý thức tự nguyện chấp hành nội quy nơi giam giữ của mỗi

phạm nhân. Chỉ khi phạm nhân nữ nhìn thấy những lợi ích thực tế mà họ sẽ nhận

được khi họ nỗ lực cố gắng thì họ mới không ngừng nỗ nực để đạt được những lợi

ích đó. Chính vì vậy, việc đặt ra các trường hợp đặc biệt như đã nêu trên kèm theo

các điều kiện tiên quyết (như phạm nhân được khen thưởng, phạm nhân chấp hành

nghiêm chỉnh nội quy, quy chế, phạm nhân lập công) được xem như một phần

thưởng có ý nghĩa to lớn mà dường như phạm nhân nào cũng mong muốn đạt được.

Bên cạnh đó, phạm nhân nữ chấp hành nghiêm chỉnh nội quy, quy chế trại

giam hoặc lập công thì được gặp chồng ở phòng riêng không quá 24 giờ. Có thể nói,

đây thực sự là một quy định thể hiện sự tiến bộ rõ rệt trong hoạt động lập pháp,

mang tính định hướng gía trị lớn, thể hiện sự quan tâm, thấu hiểu và coi trọng tới

nhu cầu tâm sinh lý, tình cảm của phạm nhân nữ. Việc cho vợ chồng phạm nhân

gặp nhau nhằm giải tỏa nhu cầu sinh lý tự nhiên của con người, giúp cải thiện tâm

lý của phạm nhân, tạo điều kiện cho gia đình cùng tham gia, phối hợp với cơ sở

giam giữ để giáo dục, cải tạo phạm nhân và tạo động lực để phạm nhân chấp hành,

cải tạo tốt hơn. Quy định này cũng thể hiện rõ nét tư tưởng khuyến khích phạm

nhân nói chung, phạm nhân nữ nói riêng tích cực học tập, lao động, giáo dục cải tạo

để được hưởng đặc quyền này.

+ Ngoài những biện pháp khuyến khích phạm nhân trong việc thăm gặp thân

nhân như đã trình bày ở trên, Luật Thi hành án hình sự cũng quy định những hình

thức kỷ luật phạm nhân, những quy định này nhằm cảnh cáo, trừng trị đối với

những phạm nhân không nghiêm chỉnh chấp hành nội quy cũng như không có thái

độ tốt trong quá trình cải tạo trong đó có quy định về hạn chế gặp thân nhân khi

phạm nhân bị kỷ luật, theo đó, nếu phạm nhân bị kỷ luật bằng hình thức “Giam tại

3 Khoản 1 Điều 3 Thông tư 07/2018/TT-BCA ngày 12/02/2018 Quy định về việc phạm nhân gặp thân nhân;

nhận, gửi thư; nhận tiền, đồ vật và liên lạc điện thoại với thân nhân.

4 Xem Điều 36 Luật Thi hành án hình sự năm 2010.

10

buồng kỷ luật đến 10 ngày” thì trong thời gian bị giam tại buồng kỷ luật, phạm nhân

không được gặp thân nhân và có thể bị cùm chân5

.

+ Đối với phạm nhân nữ là người chưa thành niên Luật Thi hành án hình sự có

quy định ưu tiên hơn so với những phạm nhân đã thành niên về số lần và thời gian

thăm gặp thân nhân, điều này được quy định cụ thể tại Điều 46, Điều 47 và Điều 53

Luật Thi hành án hình sự. Phạm nhân nữ chưa thành niên là những người chưa hoàn

toàn phát triển đầy đủ về tâm sinh lý, khi phạm tội họ vẫn đang ở trong giai đoạn

tâm sinh lý chưa hoàn toàn phát triển và ổn định, nguyên nhân phạm tội xuất phát từ

nhiều phía, có thể là do khiếm khuyết trong hoàn cảnh gia đình, ảnh hưởng từ phim

ảnh, game bạo lực, hay thậm chí là do sự quan tâm của nhà trường, xã hội đối với

người chưa thành niên vẫn còn lỏng lẻo và chưa hiệu quả. Nguyên nhân dẫn đến

hành vi phạm tội của phạm nhân nữ chưa thành niên rất đa dạng nhưng điều quan

trọng là làm như thế nào để giáo dục cải tạo, thay đổi con người xấu, định hướng

giá trị đúng đắn cho họ lại từ đầu, bắt đầu lại từ chỗ họ đã vấp ngã ngay trong điều

kiện khó khăn nhất, đó chính là trong các cơ sở giam giữ. Luật Thi hành án hình sự

phải có các quy định nhằm giúp họ tự cải tạo tốt hơn, nhận thức được những bài học

của cuộc sống ngay trong lúc họ đang chấp hành hình phạt và không nảy sinh

những suy nghĩ tiêu cực như bất mãn với cuộc sống và đảm bảo chế độ gặp thân

nhân cho phạm nhân nữ chưa thành niên là một trong những chế định nhằm mục

đích đó. Người thân luôn quan tâm động viên, bảo ban sẽ là động lực không nhỏ để

họ tự sửa chửa và hoàn thiện mình một cách tốt hơn. Thời gian được thăm gặp

người thân sẽ là thời gian có ý nghĩa vô cùng quan trọng đối với những phạm nhân

chưa thành niên, vì họ hiểu được rằng sẽ vẫn có người sẵn sàng chào đón họ quay

trở về. Việc gặp thân nhân sẽ thôi thúc họ cố gắng cải tạo để có thể quay trở về với

gia đình, tránh cho phạm nhân nữ chưa thành niên rơi vào tâm lý tự ti, mặc cảm, bị

bỏ rơi. Việc Nhà nước khuyến khích thân nhân của phạm nhân là người chưa thành

niên thăm gặp đảm bảo sự phù hợp với đặc điểm tâm lý của người chưa thành niên

và giúp phạm nhân chưa thành niên ổn định về tâm lý, tinh thần phát triển lành

mạnh và trở thành người có ích cho xã hội. Theo đó, trong một tháng phạm nhân nữ

là người chưa thành niên được gặp người thân không quá ba lần, mỗi lần không quá

ba giờ. Có thể nói chế độ thăm gặp đối với phạm nhân chưa thành niên được quy

định như vậy là cần thiết và hợp tình, hợp lý.

5 Điều 38 Luật Thi hành án hình sự năm 2010.

11

+ Nhằm tạo điều kiện tối đa để phạm nhân có thể được gặp người thân, khoản 2

Điều 3 Thông tư 07/2018/TT-BCA quy định Giám thị trại giam, Giám thị trại tạm

giam, Thủ trưởng cơ quan thi hành án hình sự Công an cấp huyện phải tổ chức cho

phạm nhân gặp thân nhân vào tất cả các ngày trong tuần, kể cả ngày nghỉ, ngày Lễ,

Tết. Thời gian tổ chức cho phạm nhân gặp thân nhân trong ngày do Giám thị trại

giam, Giám thị trại tạm giam, Thủ trưởng cơ quan thi hành án hình sự Công an cấp

huyện quyết định theo giờ làm việc của đơn vị. Quy định này tạo ra sự thuận tiện, chủ

động cho cả phạm nhân và thân nhân của phạm nhân. Thân nhân của phạm nhân có

thể linh hoạt trong việc thu xếp thời gian hợp lý, phù hợp với điều kiện đi lại, hoàn

cảnh, công việc để tới thăm phạm nhân. Bên cạnh đó, việc có thể thăm gặp phạm

nhân vào ngày lễ, tết sẽ tạo cho phạm nhân nguồn động viên, an ủi to lớn, giúp phạm

nhân không bị rơi vào tâm trạng cô đơn, tẻ nhạt trong những dịp đặc biệt này.

Ngoài ra, khoản 3 Điều 3 Thông tư 07/2018/TT-BCA còn quy định các trường

hợp cho phép phạm nhân được ăn cơm cùng thân nhân, cụ thể: Khi phạm nhân gặp

thân nhân được kéo dài thời gian thăm gặp không quá 3 (ba) giờ, gặp vợ hoặc

chồng ở phòng riêng không quá 24 (hai bốn) giờ; khi tổ chức Hội nghị gia đình

phạm nhân; hoặc trường hợp đặc biệt, do yêu cầu của công tác giáo dục, cần có sự

phối hợp, tác động của gia đình để giáo dục phạm nhân; hoặc những phạm nhân có

2 (hai) quý liền kề ở thời điểm xét duyệt được xếp loại Tốt; hoặc lập công. Với mỗi

người dân Việt Nam, bữa cơm gia đình quây quần, đoàn tụ bên nhau là một điều vô

cùng ý nghĩa. Bữa cơm là thời điểm mọi người quây quần bên nhau, vừa thưởng

thức những món ăn do chính tay người mẹ, người vợ nấu nướng, vừa trò chuyện

chia sẻ về những vui buồn, mệt mỏi của cuộc sống thường ngày. Đến một người

bình thường sống ngoài xã hội cũng mong mỏi từng bữa cơm gia đình như vậy thì

phạm nhân nữ ngày ngày ăn cơm trong trại giam cách biệt còn khao khát một bữa

cơm đoàn tụ đến mức nào. Hiểu được điều đó, ta càng thấy được những giá trị nhân

văn cao đẹp trong quy định về bữa cơm mà phạm nhân được ăn cùng thân nhân.

Thông qua phân tích trên, có thể nhận thấy Luật Thi hành án hình sự đã quy

định một cách cụ thể, rõ ràng về số lần thăm gặp, thời gian trong mỗi lần thăm gặp

cũng như việc cho phép kéo dài thời gian thăm gặp trong các trường hợp đặc biệt.

Việc quy định một cách chi tiết, cụ thể như vậy là vô cùng cần thiết, một mặt nhằm

đảm bảo các quyền và lợi ích hợp pháp của phạm nhân nói chung và phạm nhân nữ

nói riêng trong quá trình thi hành án, đồng thời vẫn trên cơ sở tuân thủ các nguyên

tắc pháp chế, tính khả thi của hoạt động thi hành án hình sự. Mặc dù phạm nhân nữ